این معادن عناصر نادر در دونباس... می‌دانی چقدر برای ما ارزش دارند؟» او با صدای لرزان پاسخ می‌داد: «آقای رئیس‌جمهور! جو بایدن به ما گفته بود کمک‌های آمریکا بلاعوض است» اما صدای ترامپ همچنان به گوش می‌رسید: «ببین! ما می‌توانیم کمک نظامی را ادامه دهیم، یا می‌توانیم کمی دست نگه داریم. همه‌چیز بستگی به تصمیم تو دارد» و حالا در روزهای انتهای زمستان، زلنسکی موافقت کرده معادن عناصر کمیاب اوکراین را در اختیار ترامپ قرار دهد. هرچند خودش هم خیلی خوب می‌داند این تازه آغاز سقوط او است. با این حال به نظر می‌رسد زلنسکی تحت فشار آمریکا و در گفت‌وگوهای اخیر به امضای این قرارداد راضی شده و قرار است برای امضای قرارداد نهایی روز جمعه در کاخ سفید حضور پیدا کند.
دونالد ترامپ در هفته‌های گذشته خواستار دریافت غرامت از اوکراین در ازای کمک‌هایی شده که آمریکا در جریان جنگ با روسیه به این کشور ارائه کرده است. ترامپ از اوکراین خواسته قراردادی به ارزش ۵۰۰ میلیارد دلار (۳۹۴ میلیارد پوند) امضا کند که به آمریکا امکان دسترسی و درآمد حاصل از مواد معدنی کمیاب و حیاتی اوکراین را می‌دهد که منبعی ضروری در اقتصاد قرن بیست و یکم است.
او گفته این قرارداد بخشی از بازپرداخت کمک‌های ایالات متحده به اوکراین است.
معادن از کجا وارد صحنه شدند؟
ایده توافق معدنی برای نخستین بار در سپتامبر گذشته مطرح شد؛ زمانی که نگرانی‌ها درباره احتمال قطع حمایت‌های نظامی آمریکا از اوکراین در صورت پیروزی ترامپ در انتخابات مطرح شد و به این ترتیب ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین در جریان نشستی در برج ترامپ این پیشنهاد را مطرح کرد.
با این حال به نظر می‌رسد اوکراین قرار است قراردادی را امضا کند که به ایالات متحده اجازه می‌دهد در ازای ادامه کمک‌های نظامی، به منابع معدنی آن دسترسی داشته باشد.
یک منبع دولتی اوکراین در گفت‌وگو با گاردین خبر داده کی‌یف براساس شرایطی با خواسته واشنگتن موافقت کرده و زلنسکی قرار است روز جمعه در سفری به واشنگتن با حضور در کاخ سفید، قراردادی را در این زمینه امضا کند.
منابع معدنی اوکراین شامل چه موادی است؟
پیش از حمله روسیه در فوریه ۲۰۲۲، مواد معدنی 6.1درصد از تولید ناخالص داخلی و ۳۰درصد از صادرات اوکراین را تشکیل می‌دادند اما وضعیت فعلی در بحبوحه جنگ نامشخص است. این کشور دارای مواد معدنی مختلف بسیار حیاتی ازجمله مس، نیکل، لیتیوم و تیتانیوم است که قابل استفاده در تولید فناوری، سیستم‌های دفاعی و انرژی سبز هستند.
بنا به گزارش کمیسیون اروپا، در سال ۲۰۱۹ اوکراین ۷درصد از نیاز تیتانیوم جهانی را تأمین می‌کرد که برای ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای و هواپیما استفاده می‌شود، همچنین با تولید بیش از ۵۰۰ هزار تن لیتیوم، بیش از هر کشور اروپایی دیگری در تأمین نیاز جهانی لیتیوم (که برای ساخت باتری استفاده می‌شود) ایفای نقش کرده است.
پیش از جنگ، اوکراین تولیدکننده یک پنجم نیاز جهانی گرافیت نیز بود که یک ماده کلیدی برای نیروگاه‌های هسته‌ای و باتری‌های وسایل نقلیه الکتریکی است. کی‌یف همچنین در تولید سایر مواد خام مثل زغال‌سنگ، سنگ آهن و منگنز پیشرو بوده است.
البته در حال حاضر ۴۰درصد از مواد معدنی فلزی اوکراین در مناطق تحت اشغال روسیه یعنی دونباس و مناطق شرقی همجوار است. به عنوان مثال، دو مرکز مهم ذخیره لیتیوم اوکراین در زاپروژیا و دونتسک تحت کنترل روسیه هستند.
اوکراین همچنین دارای عناصر خاکی کمیاب (REE) است که گروهی از ۱۷ ماده معدنی عجیب و مهم را دربرمی‌گیرد که عملاً برای ساختن همه چیز، از تلفن‌های هوشمند و دستگاه‌های الکترونیکی گرفته تا وسایل نقلیه الکتریکی، توربین‌های بادی و سیستم‌های تسلیحاتی استفاده می‌شوند؛ ازجمله این عناصر خاکی کمیاب یوروپیوم است، ماده‌ای که برای ساخت میله‌های کنترل نیروگاه‌های هسته‌ای کاربرد دارد؛ گادولینیوم که برای ساخت آهنرباهای داخل تلفن‌های همراه استفاده می‌شود و همچنین هولمیوم، ایتربیوم و دیسپروزیم که استخراج و ذخیره آن‌ها بسیار انرژی‌بر است.
با نامشخص بودن جزئیات ذخایر مواد معدنی در شرایط جنگ‌زده اوکراین، در حال حاضر مشخص نیست کدام عناصر REE در این کشور قابل دسترسی است و چه مقدار از آن‌ها وجود دارد، اما در ارزیابی پیش از جنگ توسط دانشکده اقتصاد کی‌یف، از ۱۰۹ ذخیره معدنی حیاتی در سراسر اوکراین، سه مورد حاوی عناصر سرشار REE گزارش شده است. گزارش رویترز درباره منابع معدنی اوکراین همچنین به ذخایر مهم سریم، نئودیمیم، اربیوم، ایتریوم و لانتانیم نیز اشاره کرده است.
چرا دسترسی به منابع معدنی اوکراین مهم است؟
یکی از دلایل کلیدی فشار ترامپ برای امضای این قرارداد معدنی، اتکای ایالات متحده به مواد معدنی کمیاب مانند گالیوم است که برای فناوری‌های دفاعی پیشرفته، حیاتی است اما به‌راحتی در داخل آمریکا در دسترس نیست و در عین حال چین، به عنوان تأمین‌کننده پیشرو گالیوم، از کنترل خود بر این منبع به عنوان اهرمی علیه ایالات متحده استفاده کرده است.
این کشور صادرات مواد معدنی کمیاب که برای فناوری نظامی مانند سیستم موشکی، الکترونیک و وسایل نقلیه الکتریکی بسیار مهم هستند به ایالات متحده را به عنوان بخشی از اقدام تلافی‌جویانه خود در برابر افزایش تعرفه‌های ایالات متحده بر کالاهای چینی، ممنوع کرده است.
گالیوم در تولید صنایع دفاعی ارزشمند است، زیرا قابل اعتماد و بادوام است. به‌طور خاص، این عنصر به عنوان یک ابزار حیاتی برای تقویت رادار، سیستم‌های ارتباطی ماهواره‌ای و سیستم‌های جنگ الکترونیک محسوب می‌شود. گالیوم همچنین در ماژول‌های چندتراشه‌ای که توسط سیستم‌های ناوبری و کنترل ترافیک هوایی استفاده می‌شود، کاربرد دارد. این در حالی است که در اوکراین، ۲۲ مورد از ۳۴ ماده معدنی که توسط اتحادیه اروپا به عنوان ماده حیاتی شناسایی شده، وجود دارد.
کاهش وابستگی به چین و تضعیف روابط پکن- مسکو
مشکل ایالات متحده این است که چین در حال حاضر سهم بالایی از واردات مواد معدنی حیاتی را دارد. بنابراین ترامپ راه‌حل جنگ اوکراین را فرصتی برای تأمین منابع جایگزین مواد معدنی حیاتی می‌داند که وابستگی آمریکا به چین را کاهش داده و به ترامپ اجازه می‌دهد رویکرد تهاجمی‌تری نسبت به این کشور اتخاذ کند.
نگرانی ترامپ در مورد چین همچنین هدایت‌کننده اصلی او در مذاکرات با روسیه است. یکی از نگرانی‌های اصلی ترامپ، مشارکت چین با روسیه است. شکی نیست چین اکنون در اتحاد چین و روسیه دست بالاتر را داراست. با توجه به افزایش همکاری میان این دو کشور در زمینه‌های نظامی، اقتصادی و فناوری، ترامپ معتقد است باید با نفوذ چین در امور جهانی به‌شدت مقابله شود.
درواقع دولت ترامپ با نرم کردن رویکرد آمریکا در قبال روسیه به دنبال تضعیف این ائتلاف است. ترامپ مدت‌هاست چین را تهدید اصلی برای ایالات متحده و بزرگ‌ترین رقیب اقتصادی آن‌ها و مانعی مهم برای «بزرگ‌تر کردن دوباره» آمریکا می‌داند.
سیاست‌های اقتصادی او رویه‌های تجاری چین، وابستگی‌های زنجیره تأمین و مانورهای ژئوپلتیکی را هدف قرار داده است.
با پایان دادن به جنگ در اوکراین، ترامپ معتقد است ایالات متحده می‌تواند بودجه و منابع مورد استفاده در اروپا را به سمت مقابله با نفوذ فزاینده چین هدایت کند. ترامپ با این ادعا که تولیدکنندگان چینی مسئول تولید انبوه فنتانیل هستند که از طریق کانال‌های مختلف به آمریکا قاچاق می‌شود، تعرفه‌ها علیه چین را توجیه می‌کند.
نکته مهم در پافشاری ترامپ بر امضای توافق با اوکراین این است که پس از اقدام تلافی‌جویانه چین، ترامپ به صلح در اوکراین و توافق متعاقب آن با کی‌یف نیاز دارد، پیش از اینکه ممنوعیت صادرات چین به ایالات متحده بر تولیدات مهم ایالات متحده تأثیر بگذارد. چنین توافقی به او این امکان را می‌دهد که موضعی تهاجمی‌تر علیه چین با عواقب کمتری بگیرد.
با این حال، زلنسکی به‌تازگی ادعا کرده روسیه کنترل
۲۰ درصد از مواد معدنی اوکراین را در اختیار گرفته و ممکن است سال‌ها طول بکشد تا سرمایه‌گذاران آمریکایی به دلیل کمبود مزمن سرمایه‌گذاری در بخش معدنی اوکراین طی یک دهه اخیر، بازگشتی از پول خود دریافت کنند. به نظر می‌رسد حتی اگر ترامپ به توافقی که می‌خواهد برسد، باید مدتی صبر کند تا مواد معدنی اوکراین تمام نیازهای ایالات متحده را برآورده کند.
خبرنگار: سید احمد موسوی