شفقنا- «دونالد ترامپ» رئیس جمهور آمریکا، خواهان خرید گرینلند از دانمارک شده و امنیت ملی را دلیل اصلی این اقدام دانسته است. علاوه بر موقعیت استراتژیک گرینلند، ناظران به ذخایر فراوان عناصر کمیاب در این جزیره نیز اشاره می‌کنند.
به گزارش شفقنا؛ وبگاه شبکه الجزیره نوشت: «اطلاعات سازمان زمین‌شناسی آمریکا نشان می‌دهد که گرینلند با حدود ۱.۵ میلیون تن، هشتمین ذخایر بزرگ عناصر خاکی کمیاب در جهان را در اختیار دارد که به ذخایر شناخته‌شده‌ی آمریکا (۱.۹ میلیون تن) نزدیک است».
ترامپ همچنین درصدد تصاحب ۵۰ درصد از معادن کمیاب اوکراین است. بر اساس گزارش‌ها، وی به تصاحب این معادن بیش از توقف جنگ سه ساله روسیه با اوکراین تمایل دارد و این موضوع به شرط اصلی کی‌یف برای دریافت حمایت واشنگتن تبدیل شده است.
به گفته مجله‌ی فوربس، وزارت حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی اوکراین مدعی است که با ذخایر گرافیت و لیتیوم، رتبه اول اروپا را دارد و ذخایر گرافیت آن ۶ درصد از کل ذخایر جهانی را تشکیل می‌دهد. اوکراین همچنین ادعا می‌کند که بزرگترین ذخایر تیتانیوم در اروپا را داراست و می‌تواند «نیاز آمریکا و اتحادیه اروپا به تیتانیوم را برای ۲۵ سال تأمین کند.» همچنین، اوکراین خود را دارای بزرگترین ذخایر اورانیوم در اروپا و ذخایر بریلیم کافی برای «تأمین ۴۰ سال تولید جهانی» می‌داند.
10 کشور برتر دارای معادن کمیاب در جهان
حجم بازار جهانی عناصر کمیاب خاکی
با این حال، منابع بی‌طرف و موثقی که این ادعاهای اوکراین را تأیید کنند وجود ندارد. تمام منابع، از جمله بی‌بی‌سی، مجله‌ی فوربس، رویترز و مجله فورچون، بر تخمین‌های اوکراین تکیه می‌کنند. ترامپ نه تنها به دنبال معادن کمیاب است، بلکه خواهان ۵۰ درصد از منابع طبیعی اوکراین، شامل نفت، گاز و ذخایر معدنی این کشور است (به گفته‌ی فوربس). این در حالی است که به نقل از رویترز، ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین، گفته است که روسیه تقریباً نیمی از ذخایر عناصر خاکی کمیاب این کشور را اشغال کرده است.
حجم بازار جهانی عناصر خاکی کمیاب در سال ۲۰۲۴، ۱۲.۴ میلیارد دلار بود و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۳ به ۳۷.۱ میلیارد دلار برسد، با میانگین رشد سالانه مرکب ۱۲.۸ درصد در دوره ۲۰۲۵-۲۰۳۳ (به گزارش IMARC Group). IMARC Group، یک شرکت مشاوره مدیریت جهانی است که در بیش از ۱۰۰ کشور فعالیت دارد و دفاتر اصلی آن در نیویورک و لندن قرار دارند.
انواع فلزات کمیاب و کاربردهای آنها در صنعت
فلزات کمیاب، عناصر کمیاب یا خاک‌های کمیاب، نام‌های مختلف برای یک چیز هستند. اگرچه رایج‌ترین نام آنها «فلزات کمیاب» است، اما نام صحیح‌ترشان «عناصر خاکی کمیاب» (Rare Earth Elements) است، زیرا عناصر شیمیایی جدول تناوبی (Periodic Table) هستند که از ۱۱۸ عنصر تشکیل شده‌اند.
این عناصر یا فلزات در واقع کمیاب نیستند، بلکه در پوسته زمین و رسوبات زمین‌شناسی فراوان هستند، اما اغلب پراکنده و غیرمتمرکز هستند و ممکن است با سایر مواد و فلزات مخلوط شوند، که استخراج آنها را دشوار و نیازمند فرآیند جداسازی پیچیده و پرهزینه می‌کند.
این کمیابی و دشواری استخراج و جداسازی، بر قیمت‌های بالای این فلزات تاثیر می‌گذارد.
خانواده‌ی فلزات یا عناصر کمیاب شامل ۱۷ عنصر از جدول تناوبی است.
این فلزات دارای ویژگی‌های استثنایی هستند و در تمام صنایع پیشرفته و فناوری‌های جدید کاربرد دارند. می‌توان آنها را در تولید قطعات الکترونیکی، رایانه‌ها، تلفن‌های هوشمند و باتری‌های خودروهای برقی یافت. همچنین از آنها در ساخت آهن‌رباهای فوق‌العاده قوی در توربین‌های بادی، پنل‌های خورشیدی و بسیاری از کاربردهای دیگر استفاده می‌شود.
آهن‌رباهای فوق‌العاده قوی، آهن‌رباهایی هستند که از عناصر خاکی کمیاب، به ویژه «نیودیمیم»، ساخته می‌شوند. این یک آلیاژ است که از نیودیمیم، آهن و بور (NdFeB) تشکیل شده است.
از آنها در طیف وسیعی از کاربردها، از ساخت گاوصندوق و سیستم‌های روشنایی و فناوری پلاستیک تا موتورهای الکتریکی، کامپیوترها، بلندگوها، دستگاه‌های تصویربرداری رزونانس مغناطیسی و موارد دیگر استفاده می‌شود.
این عناصر کمیاب، بخش جدایی‌ناپذیری از انقلاب صنعتی جدید در انرژی‌های سبز هستند.
طبق طبقه‌بندی وب‌سایت «لینگوت سوئیس»، دو دسته‌ی اصلی از عناصر خاکی کمیاب وجود دارد:
۱- عناصر خاکی کمیاب سبک:
* پرازئودیمیم (Praseodymium): در ساخت آهن‌ربا و رنگدانه‌ها استفاده می‌شود.
* نیودیمیم (Neodymium): در ساخت آهن‌ربا و لیزر استفاده می‌شود.
* پرومتیم (Promethium): در ترکیبات درخشان استفاده می‌شود.
* ساماریم (Samarium): در ساخت موتورهای الکتریکی و موشک‌ها استفاده می‌شود.
* سریوم (Cerium): به عنوان کاتالیزور استفاده می‌شود.
* اسکاندیم (Scandium): در روشنایی استفاده می‌شود.
* لانتانیم (Lanthanum): در لنزها و ترکیبات فوق رسانا استفاده می‌شود.
۲- عناصر خاکی کمیاب سنگین:
* اروپیوم (Europium): در صنعت راکتورهای هسته‌ای، روشنایی و شیمی زمین‌شناسی استفاده می‌شود.
* گادولینیم (Gadolinium): در لوله‌های اشعه‌ی کاتدی استفاده می‌شود.
* تربیوم (Terbium): در آهن‌رباهای فوق‌العاده قوی استفاده می‌شود.
* دیسپروزیوم (Dysprosium): در موتورهای هیبریدی و آهن‌رباها استفاده می‌شود.
* هولمیوم (Holmium): در لیزر و ابررساناها استفاده می‌شود.
* اربیوم (Erbium): در پزشکی هسته‌ای و اپتیک استفاده می‌شود.
* تولیم (Thulium): در اشعه‌ی ایکس، لیزر و ابررساناها استفاده می‌شود.
* ایتربیوم (Ytterbium): در فولاد ضد زنگ استفاده می‌شود.
* ایتریم (Yttrium): در پیل‌های سوختی، آهن‌رباها، آلیاژها و ابررساناها استفاده می‌شود.
لازم به ذکر است که ابررساناها پدیده‌ای هستند که در برخی مواد هنگامی رخ می‌دهد که تا دمای بسیار پایین نزدیک به صفر مطلق (صفر کلوین) سرد شوند. در این حالت، ابررساناها اجازه می‌دهند که جریان برق تقریباً بدون هیچ مقاومتی از آنها عبور کند.
کاوش فلزات کمیاب در ماه:
بر اساس برآوردهای بانک جهانی، تا سال ۲۰۵۰، تقاضا برای فلزات کمیاب حیاتی ۵۰۰ درصد افزایش خواهد یافت تا نیاز به فناوری‌های انرژی پاک تأمین شود.
به گزارش روزنامه «ساندی تایمز» بریتانیا، رقابت برای تصاحب این فلزات در حال افزایش است و شامل استخراج از اعماق دریا یا حتی ماه می‌شود، همانطور که چین در آینده برنامه‌ریزی کرده است، و همچنین ایالات متحده که ناسا نیز برنامه‌هایی در این زمینه دارد.
آیا در ماه فلزات کمیاب وجود دارد؟
بله، طبق مطالعه شرکت بوئینگ، فلزات و عناصر خاکی کمیاب از جمله اسکاندیم، ایتریم و پانزده لانتانید در ماه وجود دارند (به گزارش رویترز).
۱۰ کشور برتر در ذخایر شناخته‌شده فلزات کمیاب (سال ۲۰۲۴):
ذخایر جهانی فلزات خاکی کمیاب در سال ۲۰۲۴ حدود ۹۰ میلیون تن برآورد شده است (بر اساس داده‌های سازمان زمین‌شناسی آمریکا):
1. چین: ۴۴ میلیون تن
2. برزیل: ۲۱ میلیون تن
3. هند: ۶.۹ میلیون تن
4. استرالیا: ۵.۷ میلیون تن
5. روسیه: ۳.۸ میلیون تن
6. ویتنام: ۳.۵ میلیون تن
7. ایالات متحده: ۱.۹ میلیون تن
8. گرینلند: ۱.۵ میلیون تن
9. تانزانیا: ۸۹۰ هزار تن
10. آفریقای جنوبی: ۸۶۰ هزار تن
۱۰ کشور برتر در تولید فلزات کمیاب در جهان (سال ۲۰۲۴):
بر اساس داده‌های سازمان زمین‌شناسی آمریکا؛ در سال ۲۰۲۴، تولید معادن چین حدود ۲۷۰ هزار تن معادل فلزات کمیاب بود و چین با اختلاف زیاد بزرگترین تولیدکننده فلزات کمیاب در جهان است. پس از آن ایالات متحده با ۴۵ هزار تن در رتبه‌ی دوم قرار دارد.
در ادامه، فهرست ۱۰ کشور برتر تولیدکننده‌ی عناصر خاکی کمیاب در سال ۲۰۲۴، بر اساس داده‌های سازمان زمین‌شناسی آمریکا آمده است:
1. چین: ۲۷۰ هزار تن
2. ایالات متحده: ۴۵ هزار تن
3. میانمار: ۳۱ هزار تن (میزان ذخایر نامشخص)
4. استرالیا: ۱۳ هزار تن
5. نیجریه: ۱۳ هزار تن (میزان ذخایر نامشخص)
6. تایلند: ۱۳ هزار تن
7. هند: ۲۹۰۰ تن
8. روسیه: ۲۵۰۰ تن
9. ویتنام: ۳۰۰ تن
10. مالزی: ۱۳۰ تن
۱۰ شرکت برتر در زمینه‌ی فلزات کمیاب در جهان:
شرکت‌های بزرگ استخراج فلزات کمیاب در چین، استرالیا و ایالات متحده قرار دارند، زیرا این سه کشور دارای ذخایر و تولید بالایی از فلزات کمیاب هستند و در مجموع بیش از ۹۰ درصد از تولید جهانی فلزات کمیاب را به خود اختصاص می‌دهند و بالاترین ارزش بازار را دارند.
در ادامه، فهرست ۱۰ شرکت برتر در زمینه استخراج عناصر خاکی کمیاب در جهان، بر اساس اطلاعات سایت‌های «اینسایدر مانکی»، «یاهو فایننس» و وب‌سایت‌های خود شرکت‌ها آمده است:
1. شرکت فناوری پیشرفته‌ی فلزات خاکی کمیاب شمال چین (China Northern Rare Earth High-Tech Co., Ltd):
* کشور محل استقرار: چین
* ارزش بازار: ۸۶.۶ میلیارد دلار
* مهم‌ترین عناصر استخراج‌شده: لانتانیم (La)، سریوم (Ce) و نیودیمیم (Nd).
این شرکت در صدر فهرست بزرگترین شرکت‌های فلزات کمیاب در جهان قرار دارد و از روش‌های حفاری روباز برای استخراج عناصر کمیاب از پوسته زمین استفاده می‌کند. این شرکت منطقه معدنی «بایان اوبو» (Bayan Obo Mining) در مغولستان داخلی چین را مدیریت می‌کند که به عنوان غنی‌ترین منبع فلزات کمیاب در جهان شناخته می‌شود.
2. شرکت ایلوکا ریسورسز (Iluka Resources):
* کشور محل استقرار: استرالیا
* ارزش بازار: ۵ میلیارد دلار
* مهم‌ترین عناصر استخراج‌شده: این شرکت عمدتاً در زمینه‌ی شن و ماسه‌های معدنی سنگین فعالیت می‌کند و مونازیت (کانی غنی از عناصر خاکی کمیاب) به عنوان محصول جانبی ارزشمند فعالیت‌های معدنی این شرکت به دست می‌آید.
3. شرکت لیناس برای عناصر خاکی کمیاب (Lynas Rare Earths):
* کشور محل استقرار: استرالیا
* ارزش بازار: ۴.۸ میلیارد دلار
* مهم‌ترین عناصر استخراج‌شده: فلزات سبک مانند لانتانیم (La)، سریوم (Ce)، پرازئودیمیم (Pr) و نیودیمیم (Nd) و فلزات سنگین مانند ساماریم (Sm) و اروپیوم (Eu) و…
4. شرکت ام پی متریالز (MP Materials):
* کشور محل استقرار: ایالات متحده
* ارزش بازار: ۳.۸ میلیارد دلار
* مهم‌ترین عناصر استخراج‌شده: این شرکت در استخراج اکسید نیودیمیم-پرازئودیمیم (NdPr) فعالیت می‌کند که عنصری خاکی کمیاب است و در آهن‌رباهای دائمی با قدرت بالا مورد استفاده قرار می‌گیرد. این آهن‌رباها در موتورهای محرک خودروهای برقی، ربات‌ها، توربین‌های بادی، پهپادها و… کاربرد دارند و عنصری کلیدی در تحول انرژی هستند.
5. شرکت انرژی فیولز (Energy Fuels):
* کشور محل استقرار: ایالات متحده
* ارزش بازار: ۱ میلیارد دلار
* مهم‌ترین عناصر استخراج‌شده: این شرکت در زمینه استخراج اورانیوم فعالیت می‌کند. شرکت انرژی فیولز اخیراً با خرید پروژه “باهیا” در برزیل، حضور بین‌المللی خود را گسترش داده است. پروژه “باهیا” مربوط به ذخایر ماسه‌های معدنی سنگین است که منبع غنی مونازیت (کانی فسفات حاوی عناصر خاکی کمیاب) محسوب می‌شود. مواد استخراج‌شده به کارخانه شرکت برای فرآوری بیشتر ارسال می‌شوند تا به اکسیدهای عناصر خاکی کمیاب با خلوص بالا و سایر مواد مرتبط تبدیل شوند.
6. شرکت آرافورا ریسورسز (Arafura Resources):
* کشور محل استقرار: استرالیا
* ارزش بازار: ۷۲۹ میلیون دلار
* مهم‌ترین عناصر استخراج‌شده: محصولات اصلی شرکت آرافورا از پروژه نولان، فلزات کمیاب هستند که از جمله‌ی آنها می‌توان به اکسید نیودیمیم-پرازئودیمیم و اکسید عناصر خاکی کمیاب مختلط متوسط تا سنگین (SEG/HRE) اشاره کرد.
7. شرکت نیوکرب دیولوپمنتز (NioCorp Developments):
* کشور محل استقرار: ایالات متحده
* ارزش بازار: ۲۰۲.۲ میلیون دلار
* مهم‌ترین عناصر استخراج‌شده: اکسید نیودیمیم-پرازئودیمیم، اکسید دیسپروزیوم و اکسید تربیم.
8. شرکت هاستینگز تکنولوژی متالز لیمیتد (Hastings Technology Metals Limited):
* کشور محل استقرار: استرالیا
* ارزش بازار: ۱۱۶ میلیون دلار
* مهم‌ترین عناصر استخراج‌شده: این شرکت بر استخراج نیودیمیم و پرازئودیمیم تمرکز دارد که عناصر اصلی آهن‌رباهای دائمی با قدرت بالا و فناوری‌های انرژی سبز هستند.
9. شرکت اکلارا ریسورسز (Aclara Resources):
* کشور محل استقرار: شیلی
* ارزش بازار: ۹۱.۴ میلیون دلار
* مهم‌ترین عناصر استخراج‌شده: این شرکت از فرآیند «برداشت معدنی دایره‌ای» (Circular Mineral Harvesting process) با حق اختراع استفاده می‌کند، که یک سیستم بسته‌ی منحصر به فرد برای استخراج عناصر خاکی کمیاب سنگین به روشی سازگار با محیط زیست است. هدف این روش استخراج، کاهش زباله و آلودگی ناشی از روش‌های استخراج سنتی است و شرکت اکلارا ریسورسز را در پیشتازان انقلاب انرژی پاک قرار می‌دهد.
10. شرکت منابع عناصر کمیاب لیمیتد (Rare Element Resources Ltd):
* کشور محل استقرار: ایالات متحده
* ارزش بازار: ۵۷ میلیون دلار
* مهم‌ترین عناصر استخراج‌شده: این شرکت روی پروژه «خرس لاج» (Bear Lodge) برای فلزات کمیاب در ایالات متحده کار می‌کند. سازمان زمین‌شناسی آمریکا این پروژه را دارای یکی از بزرگترین ذخایر عناصر خاکی کمیاب در آمریکا شمالی می‌داند که دارای غلظت بسیار خوبی از عناصر خاکی کمیاب حیاتی برای فناوری‌های سبز است.
این عناصر شامل نیودیمیم (Nd)، اروپیوم (Eu)، دیسپروزیوم (Dy)، تربیم (Tb)، ایتریم (Y) و همچنین پرازئودیمیم (Pr) هستند که می‌تواند جایگزین نیودیمیم در آهن‌رباهای دائمی با قدرت بالا شود. این بخش، سریع‌ترین بخش در حال رشد در بازار عناصر خاکی کمیاب است.
فلزات کمیاب در منطقه عرب:
بازار خاورمیانه و آفریقا در مراحل اولیه خود قرار دارد و درآمد بازار عناصر خاکی کمیاب در سال ۲۰۲۴ به ۱۲.۲ میلیون دلار رسیده است.
بر اساس پیش‌بینی‌های پلتفرم «گرند ویو ریسرچ»، انتظار می‌رود که بازار عناصر خاکی کمیاب در خاورمیانه و آفریقا با میانگین رشد سالانه ۷.۲ درصد از سال ۲۰۲۵ تا ۲۰۳۰ تا سال ۲۰۳۰ به ۱۸ میلیون دلار برسد.
با وجود کشف فلزات کمیاب در برخی از کشورهای عربی، هنوز از این عناصر خاکی به صورت تجاری استفاده نمی‌شود، زیرا نیاز به فناوری پیشرفته برای استخراج و تصفیه دارند و در نتیجه نیاز به سرمایه‌گذاری خارجی از کشورهایی با تجربه در این زمینه دارند.
از جمله کشورهای عربی که سرزمین‌های آنها حاوی فلزات کمیاب هستند:
الجزایر:
بر اساس برآوردهای دفتر تحقیقات زمین‌شناسی و معدنی وابسته به آژانس آفریقایی برای اطلاعات اقتصادی و مالی، در الجزایر حدود ۲۰ درصد از ذخایر جهانی خاک‌های کمیاب وجود دارد.
بازار عناصر خاکی کمیاب در الجزایر با چالش‌های متعددی روبروست که چشم‌انداز رشد آن را محدود می‌کند. از جمله این موانع مهم، کمبود ظرفیت استخراج و فرآوری محلی است که منجر به وابستگی زیاد به واردات برای تأمین تقاضای صنعتی می‌شود.
مصر:
عناصر خاکی کمیاب در سنگ‌های کربناتیت و سنگ‌های آذرین قلیایی در منطقه سپر عرب-نوبی، به‌ویژه در صحرای شرقی در امتداد ساحل دریای سرخ و جنوب سینا و همچنین منطقه عوينات در جنوب غربی مصر، یافت می‌شوند. از جمله این مناطق می‌توان به العطوی، ابو رشید در صحرای شرقی و منطقه‌ی جبل ابرق اشاره کرد.
علاوه بر این، این عناصر در سنگ معدن فسفات در استان جدید وادی، دریای سرخ و دره‌ی نیل وجود دارند که نیاز به مطالعات بیشتر دارند. این عناصر همچنین در شن‌های سیاه در سواحل دریای مدیترانه از شهر رشید در غرب تا شهر رفح در شرق مصر به طول حدود ۴۰۰ کیلومتر یافت می‌شوند.
عربستان سعودی:
در منطقه حزم الجلامید و جبل ام وعل (شمال)، در نزدیکی مثلث مرزی با اردن و عراق، ۴ عنصر از فلزات کمیاب کشف شده است.
عربستان سعودی دارای ذخایر معدنی مهم و تلاش‌هایی برای توسعه آنها از طریق مشارکت‌های بین‌المللی است. سپر عربی غربی در عربستان سعودی حاوی مقادیر زیادی از فلزات گرانبها مانند طلا و نقره و همچنین عناصر خاکی کمیاب با ارزش مانند تانتالوم است که عربستان سعودی ذخایر زیادی از آن را دارد و در صنایع پیشرفته از جمله الکترونیک کاربرد دارد.
این منطقه همچنین حاوی نیوبیم است که در آلیاژهای صنعتی و کاربردهای آن از جمله موتورهای جت و موشک‌ها استفاده می‌شود.
اردن:
اردن کشوری دیگر در منطقه عرب است که متعهد به بهره‌برداری از ثروت‌های معدنی خود برای تبدیل شدن به یک منبع جهانی اصلی برای اجزای حیاتی سیستم‌های انرژی تجدیدپذیر مانند پنل‌های خورشیدی و توربین‌های بادی است.
اردن می‌تواند با بهره‌گیری از ذخایر فسفات و فلزات کمیاب خود، نقش مهمی در صادرات فلزات تخصصی به مراکز تولید و فناوری در سراسر جهان ایفا کند.
با این حال، اردن هنوز باید بر موانعی مانند جذب تخصص خارجی و تأمین مالی لازم برای استخراج مسئولانه از نظر زیست‌محیطی و اجتماعی غلبه کند.