ابومحمد الجولانی، سرکرده گروه تروریستی «هیأت تحریرالشام» با لباسی جدید، ریش و مویی کوتاه و سخنانی ظاهرالطلاح خود را به جهانیان عرضه کرد. جولانی همان کسی است که شاگرد «ابومصعب الزرقاوی» و فرزند القاعده و سپس شاگرد «ابوبکر البغدادی» سرکرده داعش در عراق و قبل از ۲۰۱۵ بنیانگذار و رهبر جبهه النصره در سوریه شد. جولانی امروز عمدتا با حمایت خارجی‌ها در حال حرکت است؛ اما این حرکت تنها علیه نیرو‌های نظامی سوریه نخواهد بود، زیرا طرف خارجی از حمایت جولانی، به دنبال اهدافی است.
گویا تاریخ در حال تکرار است؛ اما به شکل‌ها و مد‌های جدید. آینده سوریه بستگی به این دارد که فرمانده گروه التحریرالشام با کدام هویت خود این کشور را اداره خواهد کرد؛ استفاده از هویت «احمد الشرع» یا نام مستعار نظامی‌اش ابومحمد الجولانی مسیر آینده سوریه را تعیین خواهد کرد.
صبح یکشنبه مرد 42 سالهای که یونیفرم ساده نظامی بر تن داشت به مسجد اموی دمشق رفت و برای جمعیت کوچک حاضر در مسجد، مردم سوریه، منطقه و جهان سخنرانی کرد.
احمد الشرع سقوط خاندان اسد را «پیروزی برای این کشور» توصیف کرد و از مردم خواست آرام باشند و عبادت کنند. وی گفت: «20 سال پیش کشور را ترک کردم و قلبم برای این لحظه می‌تپید.» برای دو دهه، الجولانی از نام اصلی خود استفاده نکرده بود. احمد الشرع در یک خانواده مترقی در محله مرفه دمشق بزرگ شد و در رشته پزشکی تحصیل کرد و بعد به‌طور کامل ناپدید شد. جایگزین او ابومحمد الجولانی بود. این الجولانی بود که با سربازان آمریکایی در عراق بین سالهای 2003 و 2006 جنگید و به مدت پنج سال در اردوگاه‌های بازداشت‌شدگان در آنجا زندانی شد. این الجولانی بود که در سال 2011 به سوریه بازگشت تا نقش مهمی را در کارزارهای داعش و سپس القاعده ایفا کند. الجولانی ریاست گروه هیأت تحریرالشام را برعهده گرفت و از سال 2017 حاکمیت خود را بر دو میلیون نفر از جمعیت منطقه ادلب در شمال غرب سوریه تحمیل کرد. ماه گذشته الجولانی بود که ائتلاف شورشی تحت سلطه هیأت تحریرالشام را در مبارزات دوازده روزه خود تشکیل داد؛ مبارزاتی که روز یکشنبه در دمشق به سرانجام رسید. اکنون سوال این است که کدام‌یک از این دو در سوریه حکومت خواهند کرد؛ الجولانی که در فهرست گروه‌های تروریستی آمریکا، انگلیس و دیگر کشورها قرار داد و جایزه 10 میلیون دلاری برای سر او در نظر گرفته شده است یا الشرع که در سالهای اخیر نشان داده که سازمان متبوعش به غرب حمله نخواهد کرد. این یک تغییر ناگهانی نیست، او قبلا هم علیه القاعده و داعش مبارزه کرد و به پاکسازی گروهش از افرادی پرداخت که مظنون به وفاداری دوگانه بودند. هر چند به تازگی گفت که از جشن گرفتن حمله سال 2001 القاعده به آمریکا پشیمان نیست؛ اما درباره اینکه واقعا مخالف دیدگاه‌های تندروانه در مبارزات جهانی است، تردید وجود دارد. برخی از کارشناسان خاطرنشان می‌کنند که استفاده از نام مستعار الجولانی ممکن است صرفا نمایانگر رهبری هیأت تحریرالشام نباشد و برگرفته از ارتفاعات جولان باشد؛ اما تعهد قوی او را نسبت به پایان دادن اشغال این منطقه به دست رژیم صهیونیستی نشان می‌دهد.
چرا احمد الشرع، الجولانی شد؟
ابومحمد الجولانی که نام واقعی‌اش احمد حسین الشرع است، به‌عنوان رهبر گروه «هیأت تحریرالشام» (HTS) شناخته می‌شود و در حال حاضر شخصیت کلیدی در جنگ سوریه است. نسبت «الجولانی» نام نظامی اوست که به بلندی‌های جولان سوریه و محل زادگاه اجداد او در سوریه اشاره دارد.
او از سال ۲۰۰۳ با گروه‌های تندرو در عراق همکاری داشته و به‌عنوان یکی از اعضای اصلی جبهه النصره که به‌عنوان شاخه‌ای از القاعده در سوریه شناخته می‌شود، به شهرت رسید. الجولانی در سالهای اخیر تلاش کرده است تا تصویر خود را از یک افراطی جهادی به یک رهبر سیاسی و حامی تنوع فرهنگی تغییر دهد. او به تازگی لباس‌های نظامی را کنار گذاشته و به پوشیدن کت و شلوار روی آورده است.
«الجولانی» راننده خودروی مقامات ترکیه و قطر
گروه تحت رهبری او «هیأت تحریرالشام» در استان ادلب سوریه به‌عنوان یک دولت غیررسمی عمل می‌کرد که خدمات عمومی مانند آموزش و بهداشت را ارائه می‌داد. او با حذف رقبای خود و ادغام گروه‌های مختلف، کنترل کاملی بر نیرو‌های مسلح مخالف دولت سوریه به دست آورده است. او تحت الحمایه ترکیه است و قبل از نبرد دمشق در استان ادلب حضور داشت.
اخیرا هم در شبکه اجتماعی ایکس تصاویری از الجولانی منتشر شده که در حال رانندگی خودرویی در دمشق است و «ابراهیم کالین» رئیس سازمان اطلاعات ترکیه در کنار وی نشسته است. در صندلی پشتی این خودرو نیز «هاکان فیدان» وزیر امور خارجه ترکیه و «خلفان الکعبی» رئیس سازمان اطلاعات قطر نشسته‌اند.
موضع‌گیری نسبت به اقلیت‌ها
او در تلاش برای جلب حمایت اقلیت‌های مذهبی و قومی در سوریه به‌ویژه در ادلب، شروع به برقراری ارتباط با جوامع مختلف کرده است و به شیعیان، علوی‌ها و دروزی‌های سوریه اطمینان داده بود که بعد از ساقط کردن حکومت حزب بعث در سوریه، حقوق و آزادی‌های آنان به رسمیت شناخته شود، هرچند که در ساعات بعد از سقوط دمشق اخبار نگران‌کننده‌ای از تعدی به اماکن مقدس شیعیان در دمشق و از جمله حرم حضرت زینب (س) شنیده می‌شود.
الجولانی با چالش‌های سیاست داخلی و بین‌المللی مواجه است، هرچند جولانی ظاهرا فاتح سوریه است؛ اما هنوز مقبولیت بین‌المللی کافی ندارد، حالتی شبیه طالبان در افغانستان بعد از ساقط کردن دولت اشرف غنی. الجولانی سعی دارد با فاصله‌گیری از القاعده و معرفی خود به‌عنوان یک رهبر معتدل‌تر، حمایت جامعه بین‌المللی را جلب کند، اقدامی که فعلا در حد تبلیغات و سخنان رسانه‌ای باقی مانده است.
دلایل تغییر نام جولانی به نام واقعی احمد الشرع
تغییر نام ممکن است به منظور ایجاد یک هویت جدید و فاصله‌گیری از گذشته و فعالیت‌های قبلی باشد. انتخاب نام جدید می‌تواند به‌عنوان یک استراتژی برای جلب حمایت بیشتر از مردم و گروه‌های مختلف در سوریه استفاده شود.
استفاده از نامی که کمتر با افراط‌گرایی مرتبط است، می‌تواند به او کمک کند تا به‌عنوان یک رهبر معتدل‌تر شناخته شود و اعتماد بیشتری را جلب کند، شیوه نامگذاری سابق رهبر مخالفان مسلح سوری شبیه به شخصیت‌های گروه‌های تروریستی مانند القاعده است: اشاره به محل و زادگاه فرد مورد نظر بدون اشاره به نام خانوادگی واقعی. با تغییر نام، جولانی می‌تواند خود را از وابستگی‌های قبلی به گروه‌های افراطی مانند القاعده جدا کرده و تلاش کند تصویر مثبتی از خود ارائه دهد.
چالش‌ها و سناریو‌های احتمالی آینده سوریه
تحلیل‌ها نشان می‌دهند که سناریو‌های مختلفی برای آینده سوریه وجود دارد که هر یک با چالش‌ها و فرصت‌های خاص خود همراه است.
با سقوط رژیم اسد، احتمال ایجاد یک خلأ قدرت وجود دارد که می‌تواند منجر به جنگ داخلی جدیدی شود. سوریه به لحاظ جغرافیایی و اجتماعی به شدت تقسیم شده است و این وضعیت می‌تواند رقابت‌های شدیدی بین گروه‌های مختلف شورشی را به دنبال داشته باشد. حضور قدرت‌های خارجی مانند روسیه در سوریه همچنان ادامه خواهد داشت. این کشورها ممکن است تلاش کنند نفوذ خود را حفظ کنند. این امر می‌تواند بر روند انتقال سیاسی تأثیر بگذارد.
بحران انسانی در سوریه به شدت وخیم‌تر شده است و ۹۰ درصد مردم زیر خط فقر زندگی می‌کنند. این وضعیت می‌تواند منجر به ناآرامی‌های اجتماعی و اعتراضات گسترده شود. تغییرات اقلیمی نیز به چالش‌های موجود افزوده خواهد شد. مشکلات مربوط به آب و کشاورزی می‌تواند بر امنیت غذایی و ثبات اجتماعی تأثیر بگذارد.
آینده روابط سیاسی سوریه بعد از اسد با رژیم اسرائیل
پس از سقوط بشار اسد، آینده روابط سوریه با اسرائیل به موضوعی پیچیده و بحث‌برانگیز تبدیل شده است. سقوط اسد می‌تواند به معنای تغییرات عمده در توازن قدرت در منطقه باشد. رژیم اسرائیل به‌عنوان یک کشور همسایه، به دقت تحولات سوریه را زیر نظر دارد و نگران است که گروه‌های جهادی یا اسلام‌گرای مورد حمایت ترکیه کنترل سوریه را به دست بگیرند. این گروه‌ها می‌توانند تهدیدات جدیدی برای امنیت رژیم اسرائیل ایجاد کنند.
از سوی دیگر، رژیم اسرائیل تلاش می‌کند با همکاری ایالات متحده، کانال‌هایی با عناصر معتدل‌تر در میان حاکمان جدید سوریه ایجاد کند تا از بروز تهدیدات جدید جلوگیری کند. بنابراین، آینده روابط سوریه با اسرائیل به شدت وابسته به تحولات داخلی و نوع حکومتی است که پس از اسد شکل خواهد گرفت. همچنین گپ میان حاکمیتی موجب سوءاستفاده رژیم صهیونیستی در روزهای گذشته شده تا از این فرصت استفاده کرده و مواضع و زیرساخت‌های سوریه را بمباران کند. همین موضوع را می‌توان بهانه‌ای برای دخالت، تجاوز و شرارت بیشتر صهیونیست‌ها خواند.
احتمالات روی کار آمدن جریان سلفی در سوریه
تأثیر احتمالی روی کار آمدن تحریرالشام در سوریه بعد از اسد، افزایش قدرت جریان سلفی‌گری در منطقه خاورمیانه است که از نظر گفتمانی در نقطه مقابل گفتمان محور مقاومت هستند. به نظر می‌رسد که الشرع بر رفع مشکلات داخلی و منافع ناسیونالیستی خود متمرکز است. بااین‌حال برخی از تحلیلگران بر این باورند که برخی از رهبران ارشد هیأت تحریرالشام و کارآمدترین جنگجویان این گروه که شامل افراط‌گرایان کهنه‌کار آسیای مرکزی هستند، همچنان به «ایدئولوژی جهادی» متعهد هستند.
برخی از مفسران بر این باورند که هرگونه اعتدال تازه صرفا یک تغییر صوری است که جاه‌طلبی‌های رادیکالیستی را هم در داخل و هم در سطح جهانی مخفی می‌کند؛ اما این گروه از مفسران هشدار می‌دهند که غرب و قدرت‌های منطقه‌ای باید مراقب باشند. تا اینجای کار، برنده اشغال سوریه ، رژیم بوده که تجهیرات نظامی سوریه را نابود کرده تا این کشور تهدیدی برای اسراییل نباشد. بنابراین بی وجه نیست اگر تحریرالشام را خط تخریب الشام بنامیم.
ابومحمد جولانی یا احمد الشرع
صاحب‌خبر -
∎