گروه بینالملل: خبرگزاری رویترز در گزارشی نوشت: بشار اسد تقریباً به هیچ کس در مورد برنامه های خود برای فرار از سوریه با فروپاشی سلطنت خود اعتماد نکرد. بیش از 12 نفر از افراد مطلع از رویدادها از جمله دستیاران، مقامات و حتی بستگان فریب خورده گفتند که در تاریکی بیخبری نگه داشته شده بودند.
دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین روز چهارشنبه به خبرنگاران گفت که روسیه در گذشته تلاش زیادی برای کمک به ایجاد ثبات در سوریه انجام داده است، اما اولویت آن اکنون درگیری در اوکراین است. چهار روز پس از آن سفر، در 2 دسامبر، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران در دمشق با اسد دیدار کرد. در آن زمان، شورشیان گروه اسلامگرای هیئت تحریر الشام (HTS) دومین شهر بزرگ سوریه، حلب را تحت کنترل خود درآورده بودند و با فروپاشی نیروهای دولتی به سمت جنوب پیشروی میکردند.
یک دیپلمات ارشد ایرانی به رویترز گفت که اسد در این دیدار به طرز مشهودی مضطرب بود و پذیرفت که ارتش او ضعیف تر از آن است که مقاومت موثری را انجام دهد. به گفته دو مقام ارشد ایرانی که میگویند اسرائیل میتوانست از چنین مداخلهای به عنوان دلیلی برای هدف قرار دادن نیروهای ایرانی در سوریه یا حتی خود ایران استفاده کند و برای همین اسد هرگز از تهران درخواست نکرد که نیروهایش را در سوریه مستقر کند. کرملین و وزارت امور خارجه روسیه از اظهار نظر در مورد این مقاله خودداری کردند، در حالی که وزارت خارجه ایران فوراً برای اظهار نظر در دسترس نبود.
اسد پس از اتمام گزینه های خود، سرانجام ناگزیر شد سقوط خود را بپذیرد و تصمیم گرفت کشور را ترک کند و به حکومت خاندانش که به سال 1971 باز می گردد پایان دهد. سه تن از اعضای حلقه داخلی اسد گفتند که او ابتدا می خواست به امارات متحده عربی پناهنده شود، زیرا شورشیان حلب و حمص را تصرف کردند و به سمت دمشق در حال پیشروی بودند.
آنها گفتند که اماراتی ها از واکنشهای بین المللی به دلیل پناه دادن به شخصیتی که به اتهام استفاده از سلاح های شیمیایی در سرکوب شورشیان در معرض تحریمهای آمریکا و اروپا بود، بیم داشتند، اتهاماتی که اسد آنها را ساختگی و رد کرده بود.
دولت امارات فوراً به درخواست اظهارنظر پاسخ نداد. به گفته یک منبع دیپلماتیک روسی که نخواست نامش فاش شود، با این حال مسکو، در حالی که تمایلی به مداخله نظامی نداشت، آمادگی ترک اسد را هم نداشت.
دو مقام منطقه ای گفتند، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، با شرکت در نشست دوحه در قطر در روزهای شنبه و یکشنبه، رهبری تلاش های دیپلماتیک برای تامین امنیت اسد و تعامل ترکیه و قطر برای استفاده از اهرم های ارتباطی خود با HTS برای تضمین خروج امن اسد از روسیه را بر عهده گرفت.
یک منبع امنیتی غربی گفت که لاوروف "هر کاری که از دستش بر می آمد" برای تضمین خروج امن اسد انجام داد.
سه منبع گفتند که قطر و ترکیه با HTS برای تسهیل خروج اسد، علیرغم ادعای رسمی هر دو کشور مبنی بر عدم تماس با HTS که توسط ایالات متحده و سازمان ملل متحد به عنوان یک سازمان تروریستی شناخته میشود، هماهنگی لازم را انجام دادند.
سه منبع گفتند که مسکو همچنین با کشورهای همسایه هماهنگ کرده است تا اطمینان حاصل شود که هواپیمای روسی حامل اسد که از حریم هوایی سوریه خارج می شود در هوا رهگیری یا هدف قرار نخواهد گرفت.
وزارت خارجه قطر فوراً به سؤالات مربوط به خروج اسد پاسخ نداد، در حالی که رویترز نتوانست با HTS برای اظهار نظر تماس بگیرد. یک مقام دولت ترکیه گفت هیچ درخواستی از روسیه برای استفاده از حریم هوایی ترکیه برای پرواز اسد وجود ندارد، اما به این موضوع هم اشاره نکرد که آیا آنکارا با HTS برای تسهیل فرار همکاری کرده است یا خیر. محمد جلالی، آخرین نخست وزیر اسد، گفت که شنبه شب ساعت 10:30 شب با رئیس جمهور وقت تلفنی صحبت کرده است.
او به تلویزیون العربیه متعلق به عربستان سعودی در این هفته گفت: «در آخرین تماسمان، به او گفتم که وضعیت چقدر سخت است و جابهجایی عظیم مردم از حمص به سمت لاذقیه وجود دارد... وحشت و ترس در خیابانها حکمفرما شده است». جلالی افزود: وی پاسخ داد: فردا خواهیم دید. "فردا، فردا" آخرین چیزی بود که به من گفت." جلالی گفت که با طلوع سحر روز یکشنبه دوباره سعی کرد با اسد تماس بگیرد، اما پاسخی دریافت نکرد.
∎
به گفته یکی از فرماندهانی که در آنجا حضور داشت و خواست نامش فاش نشود، اسد ساعاتی قبل از فرار به مسکو، در نشستی با حدود 30 فرمانده ارتش و امنیت در وزارت دفاع در روز شنبه در یک جلسه توجیهی اطمینان داد که پشتیبانی نظامی روسیه در راه است و از نیروهای زمینی خواست که مقاومت کنند. به گفته یکی از دستیاران حلقه اسد، روز شنبه، زمانی که او کارش تمام شد، به مدیر دفتر ریاست جمهوری خود گفت که در حال رفتن به خانه است اما به جای آن به سمت فرودگاه رفت.
این دستیار میگوید که او همچنین با بوثینا شعبان، مشاور رسانه ای خود، تماس گرفت و از او خواست که برای نوشتن سخنرانیش به خانه او بیاید؛ اما وقتی به آنجا رسید دید که کسی آنجا نیست. ندیم حوری، مدیر اجرایی اندیشکده منطقهای ابتکار اصلاحات عربی، میگوید: "اسد حتی آخرین موضع خود را هم نشان نداد. او حتی نیروهای خود را جمع آوری نکرد." او به حامیانش اجازه داد با سرنوشت خود روبرو شوند.»
رویترز نتوانست با اسد در مسکو، جایی که به او پناهندگی سیاسی اعطا کرده است، تماس بگیرد. مصاحبه با 14 نفر که با آخرین روزها و ساعات حضورش در قدرت آشنا هستند، تصویری از یک رهبر را ترسیم می کند که از بیرون برای تمدید حکومت 24 ساله خود تلاش میکند، قبل از اینکه با تکیه بر فریب و دزدی نقشه خروج خود از سوریه را در ساعات اولیه روز یکشنبه به اجراء بگذارد.
بسیاری از این منابع که شامل دستیاران حلقه داخلی رئیس جمهور سابق، دیپلمات های منطقه ای و منابع امنیتی و مقامات ارشد ایرانی هستند، خواستار این شدند که نام آنها برای این گفتگو آزادانه در مورد موضوعات حساس افشاء نشود.
به گفته سه دستیار، اسد حتی برادر کوچکترش، ماهر، فرمانده لشکر زرهی نخبه ارتش را در مورد برنامه خروج خود مطلع نکرد. یکی از افراد گفت که ماهر با هلیکوپتر به عراق و سپس روسیه پرواز کرد.
به گفته یکی از دستیاران سوری و یک مقام امنیتی لبنان، عموزاده های مادری اسد، ایهاب و ایاد مخلوف، به طور مشابه با سقوط دمشق به دست شورشیان به دست فراموشی سپرده شدند. آنها گفتند که این زوج سعی کردند با ماشین به لبنان فرار کنند، اما در راه در کمین شورشیان قرار گرفتند که ایهاب را به ضرب گلوله کشته و ایاد را زخمی کردند. هیچ تایید رسمی در مورد این مرگ وجود ندارد و رویترز نمیتواند به طور مستقل این حادثه را تأیید کند.
دو دیپلمات منطقه گفتند که اسد روز یکشنبه 8 دسامبر با هواپیما از دمشق فرار کرد و در حالی که فرستنده هواپیمایش خاموش بود زیر رادار پرواز کرد و از چنگ شورشیان مهاجم به پایتخت فرار کرد. این خروج دراماتیک به 24 سال حکومت او و نیم قرن قدرت شکست ناپذیر خانوادهاش پایان داد و جنگ داخلی 13 ساله را به طور ناگهانی متوقف کرد. او ابتدا به پایگاه هوایی حمیمیم روسیه در شهر ساحلی لاذقیه سوریه و از آنجا به مسکو رفت.
به گفته سه دستیار پیشین نزدیک و یک مقام ارشد منطقه ای، خانواده نزدیک اسد، اسما همسرش و سه فرزندشان، از قبل در پایتخت روسیه منتظر او بودند. ویدئوهایی از خانه اسد که توسط شورشیان و شهروندانی که پس از پرواز وی در مجتمع ریاست جمهوری در شبکه های اجتماعی منتشر شده است، نشان می دهد که وی با عجله از خانه خارج شده است و غذای پخته روی اجاق گاز مانده و چندین وسیله شخصی مانند آلبوم عکسهای خانوادگی را در آن مکان نشان می دهد.
هیچ نجات نظامی از سوی روسیه، که مداخلهاش در سال 2015 به تغییر جریان جنگ داخلی به نفع اسد یا دیگر متحد سرسختش ایران کمک کرد، وجود ندارد. به گفته افرادی که رویترز با آنها مصاحبه کرده است، این موضوع در روزهای منتهی به خروج رهبر سوریه، زمانی که وی در یک مسابقه ناامیدانه برای چسبیدن به قدرت و تامین امنیت خود از بخش های مختلف کمک میخواست، روشن شده بود.
سه دیپلمات منطقه گفتند که اسد در 28 نوامبر، یک روز پس از حمله نیروهای شورشیان سوری به استان شمالی حلب و حرکت برق آسا در سراسر کشور از مسکو بازدید کرد، اما درخواست های او برای مداخله نظامی در کرملین که تمایلی به مداخله نداشت، گوش شنوایی نداشت. هادی البحرا، رئیس اپوزیسیون اصلی سوریه در خارج از کشور، به نقل از یک منبع در حلقه نزدیک اسد و یک مقام منطقهای، گفت که اسد واقعیت وضعیت را به دستیاران خود در کشور منتقل نکرده است. البحرا افزود: «او پس از سفر به مسکو به فرماندهان و همکارانش گفت که پشتیبانی نظامی در راه است اما او به آنها دروغ می گفت، پیامی که از مسکو دریافت کرده بود منفی بود.
این دستیار میگوید که او همچنین با بوثینا شعبان، مشاور رسانه ای خود، تماس گرفت و از او خواست که برای نوشتن سخنرانیش به خانه او بیاید؛ اما وقتی به آنجا رسید دید که کسی آنجا نیست. ندیم حوری، مدیر اجرایی اندیشکده منطقهای ابتکار اصلاحات عربی، میگوید: "اسد حتی آخرین موضع خود را هم نشان نداد. او حتی نیروهای خود را جمع آوری نکرد." او به حامیانش اجازه داد با سرنوشت خود روبرو شوند.»
رویترز نتوانست با اسد در مسکو، جایی که به او پناهندگی سیاسی اعطا کرده است، تماس بگیرد. مصاحبه با 14 نفر که با آخرین روزها و ساعات حضورش در قدرت آشنا هستند، تصویری از یک رهبر را ترسیم می کند که از بیرون برای تمدید حکومت 24 ساله خود تلاش میکند، قبل از اینکه با تکیه بر فریب و دزدی نقشه خروج خود از سوریه را در ساعات اولیه روز یکشنبه به اجراء بگذارد.
بسیاری از این منابع که شامل دستیاران حلقه داخلی رئیس جمهور سابق، دیپلمات های منطقه ای و منابع امنیتی و مقامات ارشد ایرانی هستند، خواستار این شدند که نام آنها برای این گفتگو آزادانه در مورد موضوعات حساس افشاء نشود.
به گفته سه دستیار، اسد حتی برادر کوچکترش، ماهر، فرمانده لشکر زرهی نخبه ارتش را در مورد برنامه خروج خود مطلع نکرد. یکی از افراد گفت که ماهر با هلیکوپتر به عراق و سپس روسیه پرواز کرد.
به گفته یکی از دستیاران سوری و یک مقام امنیتی لبنان، عموزاده های مادری اسد، ایهاب و ایاد مخلوف، به طور مشابه با سقوط دمشق به دست شورشیان به دست فراموشی سپرده شدند. آنها گفتند که این زوج سعی کردند با ماشین به لبنان فرار کنند، اما در راه در کمین شورشیان قرار گرفتند که ایهاب را به ضرب گلوله کشته و ایاد را زخمی کردند. هیچ تایید رسمی در مورد این مرگ وجود ندارد و رویترز نمیتواند به طور مستقل این حادثه را تأیید کند.
دو دیپلمات منطقه گفتند که اسد روز یکشنبه 8 دسامبر با هواپیما از دمشق فرار کرد و در حالی که فرستنده هواپیمایش خاموش بود زیر رادار پرواز کرد و از چنگ شورشیان مهاجم به پایتخت فرار کرد. این خروج دراماتیک به 24 سال حکومت او و نیم قرن قدرت شکست ناپذیر خانوادهاش پایان داد و جنگ داخلی 13 ساله را به طور ناگهانی متوقف کرد. او ابتدا به پایگاه هوایی حمیمیم روسیه در شهر ساحلی لاذقیه سوریه و از آنجا به مسکو رفت.
به گفته سه دستیار پیشین نزدیک و یک مقام ارشد منطقه ای، خانواده نزدیک اسد، اسما همسرش و سه فرزندشان، از قبل در پایتخت روسیه منتظر او بودند. ویدئوهایی از خانه اسد که توسط شورشیان و شهروندانی که پس از پرواز وی در مجتمع ریاست جمهوری در شبکه های اجتماعی منتشر شده است، نشان می دهد که وی با عجله از خانه خارج شده است و غذای پخته روی اجاق گاز مانده و چندین وسیله شخصی مانند آلبوم عکسهای خانوادگی را در آن مکان نشان می دهد.
هیچ نجات نظامی از سوی روسیه، که مداخلهاش در سال 2015 به تغییر جریان جنگ داخلی به نفع اسد یا دیگر متحد سرسختش ایران کمک کرد، وجود ندارد. به گفته افرادی که رویترز با آنها مصاحبه کرده است، این موضوع در روزهای منتهی به خروج رهبر سوریه، زمانی که وی در یک مسابقه ناامیدانه برای چسبیدن به قدرت و تامین امنیت خود از بخش های مختلف کمک میخواست، روشن شده بود.
سه دیپلمات منطقه گفتند که اسد در 28 نوامبر، یک روز پس از حمله نیروهای شورشیان سوری به استان شمالی حلب و حرکت برق آسا در سراسر کشور از مسکو بازدید کرد، اما درخواست های او برای مداخله نظامی در کرملین که تمایلی به مداخله نداشت، گوش شنوایی نداشت. هادی البحرا، رئیس اپوزیسیون اصلی سوریه در خارج از کشور، به نقل از یک منبع در حلقه نزدیک اسد و یک مقام منطقهای، گفت که اسد واقعیت وضعیت را به دستیاران خود در کشور منتقل نکرده است. البحرا افزود: «او پس از سفر به مسکو به فرماندهان و همکارانش گفت که پشتیبانی نظامی در راه است اما او به آنها دروغ می گفت، پیامی که از مسکو دریافت کرده بود منفی بود.
یک دیپلمات ارشد ایرانی به رویترز گفت که اسد در این دیدار به طرز مشهودی مضطرب بود و پذیرفت که ارتش او ضعیف تر از آن است که مقاومت موثری را انجام دهد. به گفته دو مقام ارشد ایرانی که میگویند اسرائیل میتوانست از چنین مداخلهای به عنوان دلیلی برای هدف قرار دادن نیروهای ایرانی در سوریه یا حتی خود ایران استفاده کند و برای همین اسد هرگز از تهران درخواست نکرد که نیروهایش را در سوریه مستقر کند. کرملین و وزارت امور خارجه روسیه از اظهار نظر در مورد این مقاله خودداری کردند، در حالی که وزارت خارجه ایران فوراً برای اظهار نظر در دسترس نبود.
اسد پس از اتمام گزینه های خود، سرانجام ناگزیر شد سقوط خود را بپذیرد و تصمیم گرفت کشور را ترک کند و به حکومت خاندانش که به سال 1971 باز می گردد پایان دهد. سه تن از اعضای حلقه داخلی اسد گفتند که او ابتدا می خواست به امارات متحده عربی پناهنده شود، زیرا شورشیان حلب و حمص را تصرف کردند و به سمت دمشق در حال پیشروی بودند.
آنها گفتند که اماراتی ها از واکنشهای بین المللی به دلیل پناه دادن به شخصیتی که به اتهام استفاده از سلاح های شیمیایی در سرکوب شورشیان در معرض تحریمهای آمریکا و اروپا بود، بیم داشتند، اتهاماتی که اسد آنها را ساختگی و رد کرده بود.
دولت امارات فوراً به درخواست اظهارنظر پاسخ نداد. به گفته یک منبع دیپلماتیک روسی که نخواست نامش فاش شود، با این حال مسکو، در حالی که تمایلی به مداخله نظامی نداشت، آمادگی ترک اسد را هم نداشت.
دو مقام منطقه ای گفتند، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، با شرکت در نشست دوحه در قطر در روزهای شنبه و یکشنبه، رهبری تلاش های دیپلماتیک برای تامین امنیت اسد و تعامل ترکیه و قطر برای استفاده از اهرم های ارتباطی خود با HTS برای تضمین خروج امن اسد از روسیه را بر عهده گرفت.
یک منبع امنیتی غربی گفت که لاوروف "هر کاری که از دستش بر می آمد" برای تضمین خروج امن اسد انجام داد.
سه منبع گفتند که قطر و ترکیه با HTS برای تسهیل خروج اسد، علیرغم ادعای رسمی هر دو کشور مبنی بر عدم تماس با HTS که توسط ایالات متحده و سازمان ملل متحد به عنوان یک سازمان تروریستی شناخته میشود، هماهنگی لازم را انجام دادند.
سه منبع گفتند که مسکو همچنین با کشورهای همسایه هماهنگ کرده است تا اطمینان حاصل شود که هواپیمای روسی حامل اسد که از حریم هوایی سوریه خارج می شود در هوا رهگیری یا هدف قرار نخواهد گرفت.
وزارت خارجه قطر فوراً به سؤالات مربوط به خروج اسد پاسخ نداد، در حالی که رویترز نتوانست با HTS برای اظهار نظر تماس بگیرد. یک مقام دولت ترکیه گفت هیچ درخواستی از روسیه برای استفاده از حریم هوایی ترکیه برای پرواز اسد وجود ندارد، اما به این موضوع هم اشاره نکرد که آیا آنکارا با HTS برای تسهیل فرار همکاری کرده است یا خیر. محمد جلالی، آخرین نخست وزیر اسد، گفت که شنبه شب ساعت 10:30 شب با رئیس جمهور وقت تلفنی صحبت کرده است.
او به تلویزیون العربیه متعلق به عربستان سعودی در این هفته گفت: «در آخرین تماسمان، به او گفتم که وضعیت چقدر سخت است و جابهجایی عظیم مردم از حمص به سمت لاذقیه وجود دارد... وحشت و ترس در خیابانها حکمفرما شده است». جلالی افزود: وی پاسخ داد: فردا خواهیم دید. "فردا، فردا" آخرین چیزی بود که به من گفت." جلالی گفت که با طلوع سحر روز یکشنبه دوباره سعی کرد با اسد تماس بگیرد، اما پاسخی دریافت نکرد.