فهیمه نظری: ظهر روز یکشنبه هفتم دی ۱۳۵۴ حافظ اسد رئیس‌جمهور وقت سوریه به همراه همسر و هیاتی نسبتا طویل از همراهان خود وارد تهران شد. این سفر به دعوت شاه و فرح از آنان انجام شده بود. استقبالی که حکومت وقت ایران از او در فرودگاه مهرآباد به عمل آورد در نوع خود بی‌نظیر بود. در فرودگاه علاوه بر شاه و فرح، هویدا نخست‌وزیر وقت، روسای دو مجلس، وزیر خارجه، رئیس ستاد بزرگ ارتشتاران، رئیس کل تشریفات دربار شاهنشاهی، رئیس دفتر مخصوص شاه، فرمانده گارد شاهنشاهی و سفرای کشورهای اسلامی مقیم ایران نیز شرکت داشتند.
حافظ اسد را در این دیدار عبدالحلیم خدام معاون نخست‌وزیر و وزیر خارجه‌ی سوریه، محمد العمادی وزیر اقتصاد و تجارت خارجی، شاکر فهام وزیر تعالیمات عالی سوریه، فوزی کیانی وزیر فرهنگ و هنر ملی و ادیب الدوادی مشاور مخصوص ریاست‌جمهوری در امور سیاسی همراهی می‌کردند.
حضور حافظ اسد به حدی برای شاه اهمیت داشت که برای تکریم هرچه بیش‌تر او کاخ گلستان را برای سه روز اقامت او در ایران در نظر گرفت. از آن جالب‌تر این‌که غلامرضا نیک‌پی شهردار وقت تهران طی مراسمی که به افتخار حضور رئیس‌جمهور سوریه در میدان شهیاد (آزادی کنونی) ترتیب داد، در همان روز ورود کلید طلایی شهر را تقدیم او کرد.
حافظ اسد رئیس‌جمهوری سوریه به قدری از سفر به ایران خوشحال بود که برای نشان دادن حسن‌نیت خود به شاه درست چند ساعت پس از این‌که پایش به تهران رسید، یعنی در ساعت ۶ بعدازظهر همان یکشنبه هفتم دی در آرامگاه رضاشاه حضور یافت و با نثار تاج گل به او ادای احترام کرد. والاحضرت شاهپور غلامرضا پهلوی در محوطه‌ی آرامگاه از رئیس‌جمهوری عربی سوریه استقبال کردند. حافظ اسد در پایان از موزه‌ی آرامگاه دیدن و دفتر یادبود آرامگاه را امضا کرد.
حضور حافظ اسد به حدی برای شاه اهمیت داشت که برای تکریم هرچه بیش‌تر او کاخ گلستان را برای سه روز اقامت او در ایران در نظر گرفت
مذاکرات راجع به چه بود؟
سفر حافظ اسد و دیدار و مذاکره‌ی او و هیات همراهش با شاه هرچه برای شاه اهمیت داشت، برای اسد چندین برابر مهم‌تر بود، او که در ورطه‌ی جنگ بین اعراب و اسرائیل حالا سردمدار جبهه‌ی اعراب بود و از سویی مرزهای کشورش از جانب بلندی‌های جولان دائم از جانب سربازان اسرائیلی تهدید می‌شد، جلب حمایت شاه برایش در آن روزها از نان شب نیز واجب‌تر بود. چندی پیش از همین سفر اسد بود که ایران یک گردان از سربازان ایرانی زیر پرچم سازمان ملل متحد به تپه‌های جولان برای حفظ صلح و آرامش در منطقه اعزام کرده بود. از این سو شاه نیز با کمک به اسد می‌توانست او را کمی از شوروی دور کند، هرچند که قطع کامل این بند ناف ناممکن می‌نمود.
مذاکرات دو جانبه‌ی ایران و سوریه در آن مقطع بر سر مسائل مختلف اقتصادی نیز صورت گرفت و شاه ۱۵۰ میلیون دلار وام برای ایجاد برخی صنایع در سوریه در اختیار اسد قرار داد. این مذاکرات قبلا در سطوح پایین‌تر دنبال شده و تنها به تصویب رهبران ایران و سوریه احتیاج داشت. سوریه در آن مقطع به کمک‌های فنی ایران درباره‌ی مسائل نفتی هم به‌شدت علاقمند بود، این نکته را وزیر وقت نفت این کشور به خبرنگار اعزامی اطلاعات در همان برهه اظهار داشته بود. برای سوریه مهم بود که به عضویت اوپک درآید و جلب نظر ایران مسیرش را برای رسیدن به این منظور کوتاه‌تر می‌کرد.
میهمانی شاهانه
شبی که اسد به ایران رسید شاه ضیافتی به افتخارش در کاخ نیاوران برگزار کرد و سران دو کشور یکی پس از دیگری سخنرانی‌هایی قرایی را در جلب نظر یکدیگر ایراد کردند.
متن سخنانی که شاه در آن میهمانی مجلل ایراد کرد به این شرح بود:
حضرت رئیس‌جمهوری
برای شهبانو و من پذیرایی از آن حضرت و بانو اسد در کشور خودمان مایه‌ی کمال خوش‌وقتی است. شما اکنون میهمان گرامی کشوری هستید که لااقل بیست و پنج قرن سابقه‌ی رابطه‌ی نزدیک و مستمر در شئون مختلف سیاسی، مذهبی، فرهنگی و بازرگانی، آن را با سرزمین شما پیوند می‌دهد.
شهر زیبای دمشق که آن را کهن‌سال‌ترین پایتخت جهان نامیده‌اند، در طول قرون متمادی اسلامی مرکز فعالیت علمی و اقامتگاه بسیاری از رجال بزرگ علم و ادب و حکمت ایران بوده است. مردانی از قبیل غزالی و طبری و سعدی و جامی و شیخ بهایی سالیان دراز در این کانون بزرگ فرهنگی جهان اسلامی زندگی کردند و برخی از ایشان مانند ابونصر فارابی و فخرالدین عراقی در همان‌جا درگذشتند. کتابخانه‌ی معروف ظاهریه که از غنی‌ترین کتابخانه‌های دنیای اسلامی است صاحب گنجینه‌ای گران‌بها از آثار نفیس علم و ادب پارسی است و دانشگاه دمشق در امر تدریس زبان و ادبیات فارسی وارث سنتی است که قرن‌هاست ادامه دارد. ترجمه‌های عالی آثار ادب ایران به‌خصوص سعدی و خیام و حافظ توسط دانشمندان عالی‌قدر کشور شما مورد علاقه و تقدیر ماست. لازم به تذکر نیست که در همه‌ی این مدت متقابلا فرهنگ سوریه به عنوان یک جزء برجسته و مهم فرهنگ پرافتخار اسلامی در ایران مورد شناسایی و ستایش بوده و هست.
خوش‌وقتم تذکر دهم که به‌خصوص در سال‌های اخیر، رابطه‌ی دو کشور ما به صورتی روزافزون براساس تفاهم و دوستی و همکاری در حال پیشرفت بوده است. در دو سال گذشته مقامات عالی‌رتبه‌ی متعدد ایران و سوریه از کشورهای یکدیگر بازدید کرده‌اند و در همین مدت موافقت‌نامه‌ی بلند مدت بازرگانی و موافقت‌نامه‌ی جهانگردی میان دو کشور به امضا رسید و همکاری وسیعی در زمینه‌های اقتصادی و بازرگانی پایه‌ریزی شده است. به طوری که حجم مبادلات دو کشور در مدت چند سال به هفت برابر بالا رفته است.
با فعالیت وسیع و همه‌جانبه‌ای که اکنون به رهبری پرتحرک و مدبرانه‌ی آن حضرت در رشته‌های مختلف صنعتی و اقتصادی و کشاورزی و غیره در کشور سوریه در جریان است و بهترین مظهر آن طرح‌های وسیع چهارمین برنامه‌ی پنج‌ساله‌ی عمرانی سوریه است که در همین چند روزه آغاز می‌شود، همکاری‌های اقتصادی و بازرگانی دو کشور در آینده باز هم زیادتر خواهد شد و مسلم است که این همکاری در زمینه‌های اجتماعی و آموزشی و فرهنگی و هنری نیز براساس سنت دیرینه توسعه خواهد یافت.
در مورد مسئله‌ی مهم و حیاتی بحران خاورمیانه که سوریه به عنوان خط مقدم جبهه در آن نقشی اساسی و درجه اول دارد شاید احتیاجی به تذکر این نکته نباشد که کشور ما همواره به پیروی از اصول حق و عدالت موضوع قاطعی در امر لزوم تخلیه‌ی کامل سرزمین‌های اشغال‌شده‌ی عربی و احقاق حقوق حقه و قانونی ملت فلسطین داشته و از این اصول چه در سازمان ملل متحد و کنفرانس‌های اسلامی و چه از نظر علمی دفاع کرده است.
حضرت رئیس‌جمهوری!
شما اکنون با شهامت و قاطعیت بسیار وظیفه‌ی خطیر رهبری ملت خود را در بحران سیاسی و نظامی حساس و خطرناک کنونی و در عین حال وظیفه‌ی پایه‌ریزی اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی سوریه‌ی مترقی و پیشرفته‌ی فردا را به عهده دارید و طبیعی است که ملت ایران به عنوان دوست و برادر قدیمی ملت سوریه و به عنوان عضو خانواده‌ی اسلامی جهان صمیمانه خواستار موفقیت شما در خدمت هرچه بیش‌تر به مصالح ملی است. تندرستی و شادکامی آن حضرت و بانو اسد، رفاه و ترقی روزافزون ملت هم‌کیش و دوست و برادر سوریه و تقویت دوستی و همکاری دو کشور، و پیروزی و عظمت هرچه بیش‌تر عالم اسلام را آرزو دارم. (اطلاعات دوشنبه ۸ دی ۱۳۵۴)
پس از سخنرانی شاه، حافظ اسد نیز سخنانی را به شرح زیر ایراد کرد:
اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر
علیاحضرت شهبانوی ایران
خانم‌ها و آقایان
اجازه بفرمایید از طرف خود و به نمایندگی از همسرم و اعضای هیأت عربی سوریه از اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو به مناسبت دعوت محبت‌آمیزی که برای دیدار از این کشور میهمان‌نواز از ما به عمل آورده‌اند صمیمانه سپاسگزاری نمایم. به‌خصوص از این نظر که دیدار ما روابط عمیقی را که در طول تاریخ بین ملتین به وجود آمده است تحکیم خواهد بخشید.
با همین احساس از اعلیحضرت شاهنشاه که طی سخنان مودت‌آمیز خود به ما خوش‌آمد گفتند تشکر می‌کنم و همچنین از حسن استقبال و پذیرایی گرمی که از لحظه‌ی ورود ما به این کشور از طرف آن اعلیحضرت و علیاحضرت شهبانو و رجال برجسته و نیز از جانب ملت دوست ایران از ما به عمل آمد است متشکرم.
اعلحیضرتا!
این یک امر طبیعی است که هر کشوری با مشکلات و گرفتاری‌های خاص خود مواجه باشد، ولی هر اندازه این گرفتاری‌ها ما را به خود مشغول بدارد نمی‌توانیم فراموش کنیم که ما همه فرزندان یک منطقه هستیم و از آن گذشته ما هر دو به گروه ممالک اسلامی و نیز گروه ممالک جهان سوم تعلق داریم. به همین دلیل مشکلات ما مشکلات مشابهی است و همین امر ایجاب می‌کند که ما متفقا در برابر دشواری‌های بی‌شمار زمانه قرار گیریم و ملتین ما برای ایستادگی در برابر این مشکلات به همکاری نزدیک بپردازند تا بتوانند گام‌هایی واقعا مثبت بردارند و با کوتاه کردن فاصله‌ی زمانی در هر زمینه‌ای خود را به کاروان پیشرفت و ترقی برسانند. البته از لحاظ گرفتاری‌های خاص ما آن اعلیحضرتین نسبت بدان‌چه برای فلسطین و دیگر کشورهای همجوار آن در نتیجه‌ی تجاوزات صهیونیسم جهان روی داده است کاملا استحضار دارند. این امر موجب گردیده که کشور ما از همان بدو استقلال خود را برای مقابله با این تجاوز و یورش صهیونیسم که با فلسطین آغاز شد و طبق نقشه‌های تنظیم‌شده به دیگر سرزمین‌های عربی مجاور گسترش یافت آماده سازد.
طی بیست‌وهفت سال و نیم گذشته وظیفه‌ی ما ایجاب کرده است که پیوسته امکانات خود را برای ایستادگی در برابر تجاوز صهیونیست‌ها و توسعه‌ی آن در سرزمین‌های خود بسیج کنیم تا در برابر این تهاجم که با پشتیبانی قدرت‌های بزرگ جهان انجام می‌گیرد ایستادگی کرده باشیم. در طول این مدت ما ناگزیر به دادن قربانی‌های فراوان بودیم و مردم کشور ما با رضایت این امر را پذیرفتند. زیرا تنها بدین وسیله می‌توانستند از مرز و بوم و معتقدات خود و نیز از اماکن مقدسه‌ای که چشم همه‌ی مسلمانان در نقاط مختلف جهان بدان‌ها دوخته است دفاع کنند. هرچند ما در مبارزه علیه این تجاوز در گذشته با ناهمواری‌ها و شکست‌هایی مواجه شدیم ولی با پایداری و ایمان و اراده توانستیم بسیاری از مشکلات را پشت سر گذاریم و نقاط ضعف خود را بدل به کانون‌های قدرت کنیم چنان‌که در برخورد معروف اکتبر ما با تجاوزکاران صهیونیست این موضوع روشن شد.
در این فرصت مایلم نکته‌ای را که به کرات تذکر داده‌ام تاکید نمایم که مبارزه‌ی همه‌جانبه‌ی ما چه در اثنای جنگ اکتبر و چه قبل و بعد از آن صرفا به منظور برقراری یک صلح عادلانه در این منطقه است و چنین صلحی می‌باید موکدا بر مبنای تخلیه‌ی کلیه‌ی سرزمین‌هایی که در سال ۱۹۶۷ اشغال شده است و نیز براساس استرداد حقوق ملی مردم عربی فلسطین استوار باشد. ما در این قسمت از مبارزه‌ی خود در محافل بین‌المللی با مساعی شناخته‌شده‌ای برخورد می‌کنیم که هدفش لطمه زدن به پیروزی بزرگ ملت ما در جنگ اکتبر است تا بدین وسیله اسرائیل قادر به ادامه‌ی اشغال سرزمین‌های اشغالی عرب باشد و حقوق مردم فلسطین را نیز کماکان پایمال کند. برادران ما در کنار مسجدالقصی و صخره‌ی شریف از ما استمداد می‌طلبند تا آنان را از ستم تجاوزکاران و ظلم اشغال‌گران جابر نجات بدهیم. آنان فرزندان امت ما و برادران هم‌مذهب ما هستند و از حقانیت کامل در یک مسئله‌ی عادلانه برخورداند. مسئله‌ای که جزء لاینفک دیگر مسائل مربوط به جولان و سینا و حقوق مردم فلسطین به شمار می‌رود.
در این‌جا وظیفه‌ی خود می‌دانم از موضع روشن ایران به رهبری آن اعلیحضرت که طی آن مراتب تایید و جانبداری شاهنشاه از مسئله‌ی عادلانه‌ی ما آشکار شده است بی‌نهایت قدردانی کنم و تذکر دهم که به اتکای به همین جانبداری‌ها است که ملت ما در مبرازه علیه تجاوز صهیونیستی دلگرم و پایدار است.
اعلیحضرتا!
ما تاکنون از دور با شگفتی ناظر پیشرفت‌های بزرگ کشور شما در زمینه‌های مختلف به رهبری عالیه‌ی آن اعلیحضرت بوده‌ایم ولی دیدار کنونی به ما فرصت آن را می‌دهد که از نزدیک و به طور مستقیم نمونه‌هایی از این پیشرفت‌ها را مشاهده کنیم و صمیمانه امیدواریم که این کشور عزیز به پیشرفت‌های باز هم بیش‌تری نائل گردد. شکی نیست که این دیدار نقطه عطف مثبتی در تاریخ روابط دو کشور خواهد بود و در را برای فعالیت‌ها و همکاری‌های ثمربخش در زمینه‌های متعدد به روی هر دو کشور خواهد گشود.
در پایان بیانات خود خوش‌وقتم بهترین آرزوهای قلبی خویش را برای تندرستی و شادکامی اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانوی ایران تقدیم دارم.
همچنین برای ملت دوست ایران آرزوی ادامه‌ی پیشرفت و رفاه روزافزون دارم و امیدوارم روابط دوستانه و همکاری دو کشور بیش از پیش تقویت و تحکیم گردد.
بدرقه و اعلامیه پایانی
بالاخره پس از سه روز مذاکراتی که به نظر به‌شدت مورد خوش‌وقتی هر دو سو بود، روز چهارشنبه دهم دی ۱۳۵۴ حافظ اسد و هیات همراه با بدرقه ی رسمی شاه و فرح تهران را به مقصد دمشق ترک کردند. تهران را ترک کردند.
در پایان دیدار رسمی حافظ اسد از ایران نیز اعلامیه‌ی مشترکی از سوی دو کشور به شرح زیر انتشار یافت:
در این دیدار رهبران عالی‌قدر دو کشور در محیطی دوستانه و تفاهم متقابل درباره‌ی روابط دوجانبه و بهترین راه جهت توسعه و تحکیم آن مذاکراتی به عمل آوردند. همچنین درباره‌ی مسائل بین‌المللی کنونی به‌ویژه اوضاع خاورمیانه و تحولات اخیر آن تبادل نظر نمودند.
در اثنای این دیدار بین اعضای رسمی هیات عربی سوریه و مقامات ایرانی نیز مذاکراتی انجام گرفت.
حضرت رئیس‌جمهوری عربی سوریه برای اعلیحضرت شاهنشاه آریامهر ایران فعالیت‌های وسیع سوریه را در زمینه‌های اقتصادی، اجتماغعی و فرهنگی تشریح نمودند و همچنین درباره‌ی پیشرفت‌هایی که در زمینه‌ی توسعه و کوشش مداوم جهت آزاد ساختن سرزمین‌های اشغالی اعراب حاصل شده است توضیحاتی دادند.
اعلیحضرت شاهنشاه ایران این پیشرفت‌ها را مورد تمجید فراوان قرار دادند و برای ملت عرب سوریه به رهبری حضرت حافظ اسد آرزوی موفقیت و پیشرفت‌های بیش‌تری کردند.
اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر برای میهمان عالی‌قدر خود پیشرفت‌هایی را که ایران در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و در زمینه‌ی توسعه احراز نموده است بیان نمودند و حضرت حافظ اسد مراتب تحسین خود را از اطلاع از پیشرفت‌هایی که برای ملت ایران به رهبری اعلیحضرت شاهنشاه تحقق یافته ابراز داشتند.
رهبران دو کشور نگرانی عمیق خود را نسبت به وضع قابل انفجار خاورمیانه که به علت ادامه‌ی اشغال اراضی اعراب و خودداری اسرائیل از شناسایی حقوق حقه‌ی ملی و غیر قابل انتقال مردم فلسطین به وجود آمده است، ابراز داشتند و تاکید نمودند که صلح عادلانه و پایدار در خاورمیانه تا زمانی که اسرائیل از کلیه‌ی سرزمین‌های اشغالی اعراب در ژوئن ۱۹۶۷ عقب‌نشینی ننماید و حقوق ملی و غیر قابل انتقال مردم فلسطین را به رسمیت نشناسد برقرار نخواهد شد.
رهبران دو کشور قطعنامه‌های اخیر سازمان ملل متحد را درباره‌ی خاورمیانه و مسئله‌ی فلسطین و شناسایی حقوق حقه‌ی ملی مردم فلسطین مورد تایید قرار داده و تاکید نمودند که به پیروی از قطعنامهی شماره‌ی ۳۳ ۷۶ مجمع عمومی و قطعنامهی ۳۸۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد لازم است که به سازمان آزادی‌بخش فلسطین فرصت داده شود در کلیه‌ی مساعی که به منظور استقرار یک صلح عادلانه و پایدار در خاورمیانه در چهارچوب سازمان ملل متحد انجام می‌گیرد شرکت نماید. رهبران دو کشور نسبت به تحولات وسیعی که اخیرا در روابط دوستانه‌ی دو کشور صورت گرفته ابراز خرسندی فراوان نمودند و تصمیم خود را دایر بر توسعه و گسترش این مناسبات در کلیه‌ی زمینه‌ها و روش‌هایی که منافع مشترک ملتین را تحقق می‌بخشد تاکید نمودند.
اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر تایید فرمودند که دیدار حضرت حافظ اسد رئیس‌جمهوری عربی سوریه از ایران و اهمیت و نتایجی که این دیدار در بر دارد یک واقعه‌ی تاریخی برجسته و بزرگی در زمینه‌ی تقویت و تحکیم روابط دوستانه‌ی دو کشور به شمار می‌رود.
حضرت حافظ اسد مراتب تشکر خود را نسبت به پذیرایی گرمی که در این دیدار از ایشان و بانو و اعضای هیات همراه به عمل آمده است ابراز داشته و از اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانوی ایران رسما دعوت نمودند که از جمهوری عربی سوریه بازدید نمایند.
این دعوت با خوش‌وقتی پذیرفته شد و توافق شد که تاریخ آن بعدا تعیین گردد. (اطلاعات پنجشنبه ۱۱ دی ۵۴)
۲۵۹
∎