احسان الهی‌مقدم-کارشناس پژوهشکده کشاورزی پژوهشگاه زابل: با برنده‌شدن ترامپ در انتخابات آمریکا همه منتظر هستند تا ببینند سیاست‌های داخلی و به‌ویژه سیاست‌های خارجی دولت او که مخصوص خود ترامپ است، در جهان چه اتفاقات و تغییراتی را رقم خواهد زد. ایران یکی از کشورهایی است که ترامپ تمام توان خود را برای کنترل نفوذ آن در خاورمیانه از طریق تحریم به کار خواهد برد.
اما موضوع افغانستان و علاقه ترامپ به بازگشت دوباره به افغانستان این معادله را متفاوت می‌کند، به‌ویژه صحبت‌های ترامپ در کارزار انتخاباتی درباره توافق دوحه که توافق خوبی بوده ولی بد اجرا شده، مدل خروج نظامیان آمریکا از افغانستان و اشتباهات مقامات ارشد نظامی در این زمینه و وجود پایگاه بگرام به‌عنوان یک پایگاه بزرگ نظامی با تجهیزات فراوان نزدیک به چین و موضوعات تروریستی باعث شده است که همه مطمئن باشند ترامپ در حوزه سیاست خارجی درباره افغانستان و حتی به گفته خودش حضور نظامی در پایگاه بگرام تصمیم خواهد گرفت.
طالبان در این سه سال حکومت در افغانستان با مشکلات اقتصادی که باعث بی‌کاری و مهاجرت افغان‌ها شده است و موضوع تحصیل زنان، دوستان قدیمی طالبان که همان گروه‌های تروریستی هستند و در افغانستان حضور دارند و همچنین به رسمیت شناخته‌نشدن در بین کشورهای جهان و اختلافات داخلی مواجه شده‌اند.
از طرفی این روز‌ها افغانستان محل رفت‌و‌آمد نماینده‌های دو دولت چین و روسیه شده است. نماینده ویژه دولت چین تلاش دارد کشورها را در راستای به رسمیت شناختن طالبان ترغیب کند و همکارهای اقتصادی چین با طالبان را توسعه دهد و سرگئی شایکوف، دبیر شورای امنیت ملی روسیه، به کابل سفر کرده و درباره خارج‌کردن طالبان از فهرست تروریستی روسیه و همکاری در زمینه مبارزه با داعش و همکاری اقتصادی با طالبان دیدار و گفت‌وگو کرده است. به نظر می‌رسد این رفتار چین و روسیه نشان از یک حمایت و پشتیبانی سیاسی و اقتصادی از طالبان دارد و نشان‌دهنده همکاری بیشتر طالبان با چین و روسیه است اما به‌زودی فردی که حکومت افغانستان را طی توافق دوحه به طالبان تحویل داده است، دولت دوم خود در آمریکا را تشکیل می‌دهد و طبیعتا بعد از شروع دولت ترامپ، حضور و جمع این سه قدرت بزرگ در افغانستان پررنگ‌تر خواهد شد.
ایران در سه سال گذشته با حکومت طالبان روابط تجاری و اقتصادی خود را گسترش داده است و حتی زمانی که پاکستان با طالبان دچار مشکل شد و گمرک مرزی تورخم را به روی طالبان بسته بود، ایران کامل گمرک‌های مرزهای خود را باز گذاشت تا فشار اقتصادی و اجتماعی روی حکومت طالبان کمتر شود، به طوری که مقامات طالبان اذعان کردند ایران برادری خود را به ما ثابت کرده است. طالبان سعی کرده‌اند روابط‌شان با ایران را بیشتر اقتصادی و تجاری نگه دارند ولی اجازه دخالت سیاسی به ایران را ندهند. به طوری که مأموریت سفیر سابق ایران آقای کاظمی‌قمی در زمینه نفوذ و همکاری‌های سیاسی در حکومت طالبان و تشکیل حکومت همه‌شمول در افغانستان ناکام ماند. از طرفی ایران بعد از شروع حکومت طالبان درگیر مهاجران افغان و پاره‌ای مسائل امنیتی شده که منشأ آنها از افغانستان بوده است و همچنین احداث و تکمیل سدهای مرزی با ایران از سوی طالبان که مرزهای شرقی ایران را دچار مشکل آبی کرده است. طالبان کتاب‌ها و ادعیه‌های دینی شیعیان بازگشته از اربعین را در مرز افغانستان از آنها می‌گیرند و دستور جمع‌آوری برخی کتاب‌های فارسی را از کتابخانه‌های افغانستان داده‌اند و آنها را ممنوع اعلام کرده‌اند.
طالبان برخلاف ایران با آمریکا در پشت صحنه رابطه جدی‌تری دارند و برخی مقامات طالبان ماهانه پول دریافت می‌کنند ولی از طرفی سعی کرده‌اند طوری جلوه دهند که با مبارزه و شکست آمریکا این حکومت را به دست آورده‌اند و فساد حکومت جمهوریت و نقش حامد کرزی، اشرف غنی و تأثیر زلمی خلیل‌زاد به‌عنوان مهم‌ترین فرد افغان در توافق دوحه در تحویل حکومت افغانستان از طرف آمریکا به طالبان نقشی نداشته‌اند.
ولی به‌زودی ورق برمی‌گردد چون وقتی با شروع دولت دوم ترامپ طالبان با آمریکا همکاری کنند، درواقع ضد شعار خود در جامعه افغانستان و مدارس دینی در حال گسترش در افغانستان عمل کرده‌اند و این باعث می‌شود دیگر گروه‌های تروریستی از‌جمله داعش نقش پررنگ‌تری در افغانستان در آمریکا‌ستیزی به خود بگیرند و از طرفی ایران و آمریکا با داعش در نقاط مختلف مثل عراق و سوریه و افغانستان درگیر هستند، تحولات جدید در سوریه نشان می‌دهد که افراد تروریست در افغانستان در سوریه حضور پیدا کرده‌اند و این موارد گزارش نهادهای سازمان ملل را کامل تأیید می‌کند که گرو‌های افراطی و تروریستی کامل در افغانستان فعال هستند.
وجود بندر چابهار و تأمین سوخت و انرژی و تجارت کالا و اتصال ایران و افغانستان از طریق راه‌آهن و تأمین نیازهای افغانستان و موضوع مهاجران از مسائلی است که باعث می‌شود هیچ کشوری حتی آمریکا و چین هم نتوانند نقش ایران در اقتصاد و ثبات افغانستان را نادیده بگیرند. گرچه چین سعی کرده با سرمایه‌گذاری سنگین در بندر گوادر پاکستان تجارت خود به افغانستان و استفاده از معادن آن را توسعه دهد، ولی به گفته مقامات دولت پاکستان با توجه به فعالیت تحریک طالبان پاکستان و عملیات تروریستی در بلوچستان پاکستان و نقش طالبان افغانستان در آنها با طالبان دچار مشکلات فراوان شده‌اند. گرچه مقامات ای‌اس‌ای پاکستان ارتباط خود را با برخی مقامات طالبان دارند.
رئیس‌جمهور ایران دکتر پزشکیان با توجه به تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی، سیاست خود درباره همسایگانش را همکاری و توسعه اقتصادی اعلام کرده است و معاون راهبردی رئیس‌جمهور ایران، دکتر ظریف، گفته ایران آماده همکاری با آمریکا در مسائل منطقه است.
در پایان اینکه با آمدن ترامپ طالبان آنچه را در سه سال گذشته کاشته‌اند، درو خواهند کرد. طالبان طوری رفتار کرده‌اند که رابطه با آمریکا برای آنها تبدیل به یک تابو شده است، در‌حالی‌که حکومت خود را از آمریکا تحویل گرفته‌اند. همچنین ترامپ نشان داده که درباره فعالیت‌های چین در افغانستان حساس است. درباره ایران موضوع آب‌های مرزی و ورود آب به ایران تبدیل به یک تابو در افغانستان شده که در نتیجه آن در مرزهای شرقی ایران مهاجرت اتفاق افتاده است، در‌حالی‌که ایران در شرایط سخت مرزهای گمرکی خود را برای آنها باز گذاشته است و حتی در زمستان سعی کرده سوخت آنها را تأمین کند، ولی طالبان نه‌تنها اجازه فعالیت سیاسی و فرهنگی به ایران نداده است؛ بلکه گروه‌های تروریستی ضد ایران نیز در افغانستان فعال هستند و این باعث تغییر رفتار این دو کشور خواهد شد؛ همان‌طورکه ایران مأموریت سفیر سابق خود کاظمی‌قمی را در افغانستان پایان داد و بیگدلی را به‌عنوان سفیر در افغانستان معرفی کرد.
اما خطری که رابطه بین طالبان و ترامپ را تهدید می‌کند، خواسته‌های ترامپ است که اصلا دوست ندارد با آنها مخالفت شود. سیاست‌های ملا هبت‌الله و طالبان نشان داده است که به‌زودی تقابل ترامپ با طالبان اتفاق خواهد افتاد و در این تقابل نقش ایران در شرایط اقتصادی و اجتماعی افغانستان را نمی‌توان نادیده گرفت. همچنین مبارزه با گروه‌های تروریستی یکی دیگر از نقاط همکاری ایران و آمریکا می‌تواند باشد.
به نظر می‌رسد آنچه سفیر جدید ایران در افغانستان، آقای بیگدلی، باید انجام دهد، برآورد درست از آن چیزی است که در ماه‌های آینده در افغانستان اتفاق خواهد افتاد، تا منافع ملی ایران در زمینه اقتصادی و سیاسی تأمین شود و زمینه تشکیل حکومت همه‌شمول و فراگیر در افغانستان فراهم شود.