۳۵ سال بعد از این اتفاق، نقشه ساخت یک مجموعه تئاتری به شکل یک دایره با قطر تقریبی ۳۴ متر و ارتفاع ۱۵متر با الهام از برج طغرل توسط امیرعلی سردار افخمی و بیژن انصاری دو نفر از معماران پیش‌روی ایران درهمین مکان طراحی ودریک عملیات معماری خاص درسال۱۳۵۶باعنوان تئاترشهر گشایش یافت.اثری ماندگارکه تا دوران شهرداری غلامحسین کرباسچی، از محیط اطراف که با گذر زمان به یک پارک با نام دانشجو تبدیل شد، جدا بود و حریم و حصار داشت. در آن برهه با بی‌تدبیری شهرداری، حصارهای تئاترشهر برداشته شد تا به قول متولیان این طرح، پس از حدود دو دهه از آفرینش این بنا، شکل جدیدی از تعامل میان هنرمندان و مردم ایجاد شود. این شیوه تعاملی گرچه در ظاهر اقدام قابل دفاعی بود اما به مرور زاییده شکل جدیدی از زندگی در محوطه باز تئاترشهر مانند حضور دستفروشان، کارتون‌خواب‌ها و پاتوق اراذل و اوباش در حریم تئاترشهر شد.
نگرانی هنرمندان
این ناهنجاری‌های اجتماعی و احداث ایستگاه مترو به مرور اعتراضات هنرمندان را در پی داشت، هنرمندانی مانند ایرج راد ضمن یادآوری پیگیری‌های خانه تئاتر به‌منظور تعیین حریم مجموعه تئاترشهر گفت: «پیش از این نیز جلساتی با حضور نماینده شهرداری، نماینده شورای شهر، رئیس پلیس تهران، نماینده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نمایندگان خانه تئاتر برای مسأله حضور دستفروشان و تعیین حدود حریم مجموعه تئاترشهر برگزارشد اما نتیجه این جلسه که رضایت‌بخش هم بود، هیچ‌وقت اجرایی نشد.»محمد حاتمی،بازیگر سینما، تئاتر و تلویزیون دیگرهنرمندی بود که ضمن تاکید بر ضرورت آغاز عملیات سامان‌دهی حریم تئاترشهر ازنابسامانی‌های پیش‌آمده در محیط پیرامونی مجموعه گلایه کرد و گفت: «مجموعه تئاترشهر در سال‌های نه‌چندان دور،حریم داشت واگرمنظور ما ازحریم همان حفاظت از مجموعه باشد که باید بگوییم متأسفانه دیگر وجود ندارد. ضرورت وجود حریمی مشخص برای محیط پیرامونی مجموعه‌ای چون تئاترشهر، امری اجتناب‌ناپذیر است که متأسفانه سال‌ها پیش بنا به تصمیماتی برداشته شد اما اکنون با توجه به شرایط بسیار نابسامانی که برمحیط خارجی این مجموعه حاکم است،اجرای عملیات تعیین حریم هماننددیگرمجموعه‌های فرهنگی مانند تالار وحدت بسیاری ضروری به نظر می‌رسد؛ زیرا اینجایک مجموعه فرهنگی به‌شمارمی‌آیدکه هم برای شهروندان دوستدار فرهنگ و هنر و هم برای اهالی تئاتر بسیار ارزشمند است.»
تحقق آرزوی ۳۴ ساله؟
اعتراض هنرمندان و درخواست‌های مردمی درطول این سال‌ها باعث شد تا «طرح سامان‌دهی مجموعه تئاترشهر» بر سرزبان‌ها بیفتد. ایده‌ای که با وجود مخالفان و موافقان متعدد سال‌ها به تعویق افتاد. تا این‌که محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ دولت سیزدهم زمستان سال گذشته خبر ازآغازعملیات عمرانی حریم تئاتر‌شهرداد.همان زمان اسماعیلی در بازدید از عملیات پروژه اجرای حریم تئاترشهر در آذرماه گفت: «تئاترشهر برای تهران و کل کشور قلب تپنده حوزه فرهنگ وهنرونماد فرهنگی وهنری شهر تهران و کشوراست واهالی هنرعلاقه خاصی به این مکان دارند.اوافزود: پروژه اجرای حریم تئاترشهر ازسال۱۳۶۸ موردمطالبه هنرمندان بوده و هنرمندان برجسته مکررا به بنده مراجعه کردند و با همکاران من درخصوص‌انجام این پروژه صحبت کردند،بنابراین ان‌شاءا...این پروژه به همت معاونت توسعه منابع انجام می‌شود.»
ضرب‌الاجل هشت ماهه
دوماه پس از اجرای طرح حریم تئاترشهر در آذرماه؛ مجتبی گیویان، معاون اجرایی تئاترشهر به تشریح جزئیات اجرای طرح حائل و چالش‌های موجود با جام‌جم پرداخت. او با اشاره به برآورد اولیه، اعلام کرد که این طرح طبق درخواست وزیر باید در مدت شش ماه به بهره‌برداری برسد اما ممکن است به‌دلیل برخی شرایط، این زمان به هشت ماه افزایش یابد. گیویان درباره طولانی بودن این پروژه گفت: «محوطه تئاترشهر به مدت سی‌و‌چند سال رها و این موضوع باعث بروز آسیب‌های زیادی شده است. عملیات‌های عمرانی شهری، به‌ویژه پروژه مترو، بدون برنامه‌ریزی و هماهنگی انجام شده و نتیجه آن آسیب به کف محوطه، حوض‌ها و کانال‌های جمع‌آوری آب‌های سطحی بوده است.»
وی به مشکلات ناشی از کاشت غیرکارشناسی درختان و ایجاد فضای سبز نیز اشاره کرد و گفت: «این مسائل به نشت آب و آسیب‌های دیگر منجر شده است که باید در جریان این طرح تعمیر و به حالت اولیه خود بازگردد.» معاون اجرایی تئاترشهر تأکید کرد که تمامی مراحل تعمیر باید به صورت موازی پیش برود. او افزود: «برای فعال‌سازی حوض‌های مجموعه، نیاز به کندن کف است و در این راستا می‌توان همزمان با این عملیات، لوله‌های کف را تعویض و حوض‌های ترک خورده را نیز بازسازی کرد.»
گیویان همچنین به مشکلات شیب‌بندی محوطه بهواسطه عملیات مترو اشاره کرد و گفت: «این عملیات‌ها در جریان و موازی با هم پیش می‌روند.آنچه که مدنظرمجموعه تئاترشهر ومعاونت هنری است،حفظ اصالت مجموعه بوده و هیچ‌گونه دخل و تصرفی در حریم و بنای ثبت ملی و میراثی این مجموعه مجاز نیست. او در ادامه گفت: «تنها کار جدید ما ایجاد حائلی است که باعث سامان‌دهی وبهره‌برداری بهتر محوطه تئاترشهر و فضای پیرامونی می‌شود و از آسیب‌های اجتماعی جلوگیری خواهد کرد.»گیویان همچنین در مورد تعامل با پروژه مترو گفت: «مترو یک ساز‌و‌کار خدمات شهری است و نمی‌توانیم آن رامسدود کنیم.مابراساس نقشه‌ای که میراث‌فرهنگی ارائه داده،حریم رامشخص وبه اندازه‌ای که عبورومرور پیاده‌روها آسیب نبیند، عقب‌نشینی کرده‌ایم. او افزود: «هدف ما دعوت مردم به دیدن تئاتر است. تئاتر یک هنر پویاست و ما می‌خواهیم فضایی فراهم کنیم که مردم بتوانند به‌راحتی به تماشای آثار هنری بپردازند. گیویان در پایان خاطرنشان کرد که اجرای این پروژه در شلوغ‌ترین نقطه شهر با محدودیت‌های خاصی همراه است و برخی عملیات‌ها باید در شب انجام شود تا اختلالی در تردد شهروندان ایجاد نشود. او ابراز امیدواری کرد که با همکاری تمامی نهادها، این پروژه به بهترین شکل ممکن به انجام برسد.
ایجاد فضایی امن برای هنرمندان
همچنین سروناز امتیازی، معمار تئاترشهر، در گفت‌وگو با جام‌جم درباره ویژگی‌ها و چالش‌های موجود در اجرای طرح حریم تئاترشهر پرداخت. او با اشاره به پیشینه تاریخی تئاترشهر و موقعیت استراتژیک آن در تهران، تاکید کرد که این فضا باید به‌عنوان یک «لکه فرهنگی ــ هنری» با حریم خصوصی مناسب طراحی شود. امتیازی گفت: «مشکل اصلی تئاترشهر حریم آن است. این حریم در گذشته وجود داشت اما به دلیل مسائل امنیتی، به بازتعریف نیاز دارد.»
او افزود که این حریم باید به گونه‌ای باشد که هنرمندان تئاتر در فضایی امن‌تر و آزادتر فعالیت کنند و ارتباط آنها با مردم حفظ شود. وی توضیح داد:«طرح مابه مانند یک صحنه تئاتر است که مردم ازمیان آن عبورمی‌کنند.ما پنج ورودی اصلی برای تئاترشهر درنظرگرفته‌ایم که در طول روز بازوفقط در شب بسته می‌شوندتاامنیت برقرار شود.» امتیازی، به اهمیت نور و سایه در این طراحی اشاره کرد وافزود:«ماهرقسمت ازحریم رابه‌گونه‌ای طراحی کرده‌ایم که دارای تعریف تئاتری باشد.» او همچنین بر استفاده از متریال‌های استفاده شده در ساختمان تئاترشهر مانند بتن و آهن تاکید کرد و گفت: «هدف ما ایجاد فضایی ساده، شکیل و مینی‌مال است که به اصالت بنا لطمه‌ای وارد نکند.» در پایان، او خاطرنشان کرد: «تلاش ما ایجاد حریم امن است تا هنرمندان تئاتر بتوانند در فضایی امن و آزاد به فعالیت بپردازند و ارتباط با مردم قطع نشود.»
سرنوشت مبهم حریم
حالا که در نهمین ماه از سال‌جاری قرار داریم و از شروع اجرای این پروژه بیش از۱۰ماه گذشته، حریم تئاترشهر هنوز به سرانجام نرسیده است.باتوجه به این‌که درآستانه جشنواره تئاتر فجرهم قرار داریم این نگرانی به وجودآمده که آیا تئاترشهر می‌تواند از این جشنواره میزبانی کندیا خیر.همین امرباعث شد تادوباره بامسئولان ذی‌ربط درمجموعه تئاترشهر و مرکز هنرهای نمایشی تماس بگیریم و جویای احوال این پروژه مهم که در قلب پایتخت قرار دارد، شویم. با این حال، جواب روشنی برای این پرسش که اجرای حریم تئاترشهر به کدام مرحله رسیده، دریافت نکردیم اما ترجیع‌بند صحبت مسئولان قول‌هایی مبنی بر تکمیل این پروژه تا آغاز جشنواره تئاتر فجر یعنی تقریبا یک ماه دیگر است.
آبروی تئاتر ایران در خطر است
با وجود پیگیری از مدیران مرکز هنرهای نمایشی و مجموعه تئاترشهر و همچنین مشاهدات خبرنگار جام‌جم، تاکنون پس از بستن اطراف مجموعه تئاترشهر با دیوارهای موقت ساخت‌و‌ساز،طی۱۰ماه گذشته؛ فقط بخشی از زیرسازی‌های ساخت دیوار حائل حریم تئاترشهر انجام شده و به نظر نمی‌رسد این ساخت و‌ساز تا بهمن‌ماه و آغاز جشنواره تئاتر فجر به پایان برسد. جشنواره‌ای بین‌المللی که با حضور گروه‌های خارجی برگزار می‌شود؛ به پایان نرساندن این پروژه، آبروی تئاتر کشور را به خطر می‌اندازد. از سوی دیگر همواره در سال‌های برگزاری جشنواره فجر، همیشه محوطه تئاترشهر محل برگزاری اجرای‌های تئاتر خیابانی بوده که موجب می‌شد عموم مردم از هنرهای نمایشی استقبال کنند اما در شرایط فعلی که این مجموعه بادیواره‌های موقت ساخت‌و‌ساز بسته شده است،اجراهای خیابانی جشنواره راهم با مشکل روبه‌رو خواهد کرد.
نگرانی هنرمندان
این ناهنجاری‌های اجتماعی و احداث ایستگاه مترو به مرور اعتراضات هنرمندان را در پی داشت، هنرمندانی مانند ایرج راد ضمن یادآوری پیگیری‌های خانه تئاتر به‌منظور تعیین حریم مجموعه تئاترشهر گفت: «پیش از این نیز جلساتی با حضور نماینده شهرداری، نماینده شورای شهر، رئیس پلیس تهران، نماینده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نمایندگان خانه تئاتر برای مسأله حضور دستفروشان و تعیین حدود حریم مجموعه تئاترشهر برگزارشد اما نتیجه این جلسه که رضایت‌بخش هم بود، هیچ‌وقت اجرایی نشد.»محمد حاتمی،بازیگر سینما، تئاتر و تلویزیون دیگرهنرمندی بود که ضمن تاکید بر ضرورت آغاز عملیات سامان‌دهی حریم تئاترشهر ازنابسامانی‌های پیش‌آمده در محیط پیرامونی مجموعه گلایه کرد و گفت: «مجموعه تئاترشهر در سال‌های نه‌چندان دور،حریم داشت واگرمنظور ما ازحریم همان حفاظت از مجموعه باشد که باید بگوییم متأسفانه دیگر وجود ندارد. ضرورت وجود حریمی مشخص برای محیط پیرامونی مجموعه‌ای چون تئاترشهر، امری اجتناب‌ناپذیر است که متأسفانه سال‌ها پیش بنا به تصمیماتی برداشته شد اما اکنون با توجه به شرایط بسیار نابسامانی که برمحیط خارجی این مجموعه حاکم است،اجرای عملیات تعیین حریم هماننددیگرمجموعه‌های فرهنگی مانند تالار وحدت بسیاری ضروری به نظر می‌رسد؛ زیرا اینجایک مجموعه فرهنگی به‌شمارمی‌آیدکه هم برای شهروندان دوستدار فرهنگ و هنر و هم برای اهالی تئاتر بسیار ارزشمند است.»
تحقق آرزوی ۳۴ ساله؟
اعتراض هنرمندان و درخواست‌های مردمی درطول این سال‌ها باعث شد تا «طرح سامان‌دهی مجموعه تئاترشهر» بر سرزبان‌ها بیفتد. ایده‌ای که با وجود مخالفان و موافقان متعدد سال‌ها به تعویق افتاد. تا این‌که محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ دولت سیزدهم زمستان سال گذشته خبر ازآغازعملیات عمرانی حریم تئاتر‌شهرداد.همان زمان اسماعیلی در بازدید از عملیات پروژه اجرای حریم تئاترشهر در آذرماه گفت: «تئاترشهر برای تهران و کل کشور قلب تپنده حوزه فرهنگ وهنرونماد فرهنگی وهنری شهر تهران و کشوراست واهالی هنرعلاقه خاصی به این مکان دارند.اوافزود: پروژه اجرای حریم تئاترشهر ازسال۱۳۶۸ موردمطالبه هنرمندان بوده و هنرمندان برجسته مکررا به بنده مراجعه کردند و با همکاران من درخصوص‌انجام این پروژه صحبت کردند،بنابراین ان‌شاءا...این پروژه به همت معاونت توسعه منابع انجام می‌شود.»
ضرب‌الاجل هشت ماهه
دوماه پس از اجرای طرح حریم تئاترشهر در آذرماه؛ مجتبی گیویان، معاون اجرایی تئاترشهر به تشریح جزئیات اجرای طرح حائل و چالش‌های موجود با جام‌جم پرداخت. او با اشاره به برآورد اولیه، اعلام کرد که این طرح طبق درخواست وزیر باید در مدت شش ماه به بهره‌برداری برسد اما ممکن است به‌دلیل برخی شرایط، این زمان به هشت ماه افزایش یابد. گیویان درباره طولانی بودن این پروژه گفت: «محوطه تئاترشهر به مدت سی‌و‌چند سال رها و این موضوع باعث بروز آسیب‌های زیادی شده است. عملیات‌های عمرانی شهری، به‌ویژه پروژه مترو، بدون برنامه‌ریزی و هماهنگی انجام شده و نتیجه آن آسیب به کف محوطه، حوض‌ها و کانال‌های جمع‌آوری آب‌های سطحی بوده است.»
وی به مشکلات ناشی از کاشت غیرکارشناسی درختان و ایجاد فضای سبز نیز اشاره کرد و گفت: «این مسائل به نشت آب و آسیب‌های دیگر منجر شده است که باید در جریان این طرح تعمیر و به حالت اولیه خود بازگردد.» معاون اجرایی تئاترشهر تأکید کرد که تمامی مراحل تعمیر باید به صورت موازی پیش برود. او افزود: «برای فعال‌سازی حوض‌های مجموعه، نیاز به کندن کف است و در این راستا می‌توان همزمان با این عملیات، لوله‌های کف را تعویض و حوض‌های ترک خورده را نیز بازسازی کرد.»
گیویان همچنین به مشکلات شیب‌بندی محوطه بهواسطه عملیات مترو اشاره کرد و گفت: «این عملیات‌ها در جریان و موازی با هم پیش می‌روند.آنچه که مدنظرمجموعه تئاترشهر ومعاونت هنری است،حفظ اصالت مجموعه بوده و هیچ‌گونه دخل و تصرفی در حریم و بنای ثبت ملی و میراثی این مجموعه مجاز نیست. او در ادامه گفت: «تنها کار جدید ما ایجاد حائلی است که باعث سامان‌دهی وبهره‌برداری بهتر محوطه تئاترشهر و فضای پیرامونی می‌شود و از آسیب‌های اجتماعی جلوگیری خواهد کرد.»گیویان همچنین در مورد تعامل با پروژه مترو گفت: «مترو یک ساز‌و‌کار خدمات شهری است و نمی‌توانیم آن رامسدود کنیم.مابراساس نقشه‌ای که میراث‌فرهنگی ارائه داده،حریم رامشخص وبه اندازه‌ای که عبورومرور پیاده‌روها آسیب نبیند، عقب‌نشینی کرده‌ایم. او افزود: «هدف ما دعوت مردم به دیدن تئاتر است. تئاتر یک هنر پویاست و ما می‌خواهیم فضایی فراهم کنیم که مردم بتوانند به‌راحتی به تماشای آثار هنری بپردازند. گیویان در پایان خاطرنشان کرد که اجرای این پروژه در شلوغ‌ترین نقطه شهر با محدودیت‌های خاصی همراه است و برخی عملیات‌ها باید در شب انجام شود تا اختلالی در تردد شهروندان ایجاد نشود. او ابراز امیدواری کرد که با همکاری تمامی نهادها، این پروژه به بهترین شکل ممکن به انجام برسد.
ایجاد فضایی امن برای هنرمندان
همچنین سروناز امتیازی، معمار تئاترشهر، در گفت‌وگو با جام‌جم درباره ویژگی‌ها و چالش‌های موجود در اجرای طرح حریم تئاترشهر پرداخت. او با اشاره به پیشینه تاریخی تئاترشهر و موقعیت استراتژیک آن در تهران، تاکید کرد که این فضا باید به‌عنوان یک «لکه فرهنگی ــ هنری» با حریم خصوصی مناسب طراحی شود. امتیازی گفت: «مشکل اصلی تئاترشهر حریم آن است. این حریم در گذشته وجود داشت اما به دلیل مسائل امنیتی، به بازتعریف نیاز دارد.»
او افزود که این حریم باید به گونه‌ای باشد که هنرمندان تئاتر در فضایی امن‌تر و آزادتر فعالیت کنند و ارتباط آنها با مردم حفظ شود. وی توضیح داد:«طرح مابه مانند یک صحنه تئاتر است که مردم ازمیان آن عبورمی‌کنند.ما پنج ورودی اصلی برای تئاترشهر درنظرگرفته‌ایم که در طول روز بازوفقط در شب بسته می‌شوندتاامنیت برقرار شود.» امتیازی، به اهمیت نور و سایه در این طراحی اشاره کرد وافزود:«ماهرقسمت ازحریم رابه‌گونه‌ای طراحی کرده‌ایم که دارای تعریف تئاتری باشد.» او همچنین بر استفاده از متریال‌های استفاده شده در ساختمان تئاترشهر مانند بتن و آهن تاکید کرد و گفت: «هدف ما ایجاد فضایی ساده، شکیل و مینی‌مال است که به اصالت بنا لطمه‌ای وارد نکند.» در پایان، او خاطرنشان کرد: «تلاش ما ایجاد حریم امن است تا هنرمندان تئاتر بتوانند در فضایی امن و آزاد به فعالیت بپردازند و ارتباط با مردم قطع نشود.»
سرنوشت مبهم حریم
حالا که در نهمین ماه از سال‌جاری قرار داریم و از شروع اجرای این پروژه بیش از۱۰ماه گذشته، حریم تئاترشهر هنوز به سرانجام نرسیده است.باتوجه به این‌که درآستانه جشنواره تئاتر فجرهم قرار داریم این نگرانی به وجودآمده که آیا تئاترشهر می‌تواند از این جشنواره میزبانی کندیا خیر.همین امرباعث شد تادوباره بامسئولان ذی‌ربط درمجموعه تئاترشهر و مرکز هنرهای نمایشی تماس بگیریم و جویای احوال این پروژه مهم که در قلب پایتخت قرار دارد، شویم. با این حال، جواب روشنی برای این پرسش که اجرای حریم تئاترشهر به کدام مرحله رسیده، دریافت نکردیم اما ترجیع‌بند صحبت مسئولان قول‌هایی مبنی بر تکمیل این پروژه تا آغاز جشنواره تئاتر فجر یعنی تقریبا یک ماه دیگر است.
آبروی تئاتر ایران در خطر است
با وجود پیگیری از مدیران مرکز هنرهای نمایشی و مجموعه تئاترشهر و همچنین مشاهدات خبرنگار جام‌جم، تاکنون پس از بستن اطراف مجموعه تئاترشهر با دیوارهای موقت ساخت‌و‌ساز،طی۱۰ماه گذشته؛ فقط بخشی از زیرسازی‌های ساخت دیوار حائل حریم تئاترشهر انجام شده و به نظر نمی‌رسد این ساخت و‌ساز تا بهمن‌ماه و آغاز جشنواره تئاتر فجر به پایان برسد. جشنواره‌ای بین‌المللی که با حضور گروه‌های خارجی برگزار می‌شود؛ به پایان نرساندن این پروژه، آبروی تئاتر کشور را به خطر می‌اندازد. از سوی دیگر همواره در سال‌های برگزاری جشنواره فجر، همیشه محوطه تئاترشهر محل برگزاری اجرای‌های تئاتر خیابانی بوده که موجب می‌شد عموم مردم از هنرهای نمایشی استقبال کنند اما در شرایط فعلی که این مجموعه بادیواره‌های موقت ساخت‌و‌ساز بسته شده است،اجراهای خیابانی جشنواره راهم با مشکل روبه‌رو خواهد کرد.