به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام و المسلمین رضا برنجکار؛ رئیس پژوهشگاه قرآن و حدیث در نشست هم‌اندیشی مطالعات تاریخ کلام امامیه که هشتم آذرماه در پژوهشگاه قرآن و حدیث مؤسسه دارالحدیث و از سوی پژوهشکده کلام اهل بیت(ع) برگزار شد، گفت: با توجه به اینکه حدیث، تفسیر قرآن است، پژوهشگاه قرآن و حدیث دو پژوهشکده یعنی علوم و معارف حدیث و تفسیر اهل بیت(ع) را تاسیس کرده است تا در زمینه ثقلین فعالیت داشته باشد. 

وی با بیان اینکه سه علم اصلی اسلامی یعنی کلام، فقه و اخلاق در مجموعه علوم اسلامی وجود دارد، افزود: حوزه علمیه، متکفل بحث فقه است، لذا پژوهشکده مستقلی برای فقه در پژوهشگاه ایجاد نکردیم هر چند موسوعه فقهی اهل سنت یا موسوعه تطبیقی بین مذاهب خمسه را در دستور کار داریم.

برنجکار با بیان اینکه پژوهشکده کلام اهل بیت(ع) و پژوهشکده اخلاق و روان‌شناسی هم دو پژوهشکده دیگر این پژوهشگاه هستند، گفت: پرداختن به روایات اقتصادی یکی دیگر از فعالیت‌های این مجموعه است همچنین روان‌شناسی در بین علوم انسانی بیشتر مورد توجه ما بوده است. 

برنجکار با تاکید بر نظریه‌پردازی در علوم انسانی مختلف اضافه کرد: کلام عمدتا جزء دانش‌های عقلی حساب می‌شوند ولی این تقسیم را قبول ندارم، زیرا اساسا دانش غیر عقلی نداریم که بخواهیم آن رابه عقلی و غیر عقلی دسته‌بندی کنیم.

وی تصریح کرد: امروزه در قرن 21 چنین دیدگاه‌هایی حتی در علوم تجربی هم کنار گذاشته شده است و می‌توان از هر جایی از جمله متون مقدس نظریه بیرون بیاوریم. 

رئیس پژوهشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه تجربه اساسا بدون عقل قابل تبیین نیست، اظهار کرد: امروز نقش عقل و ریاضیات در علوم تجربی مشهود است، لذا ما دانش غیر عقلی نداریم؛ البته نقش عقل در هر دانشی شدت و ضعف دارد.

وی با تاکید بر اینکه روش کلام، عقلی _ نقلی است و روش واحدی ندارد، اظهار کرد: قرآن و اهل بیت(ع) نقش محوری در این علم دارند؛ دانش کلام ضمن استفاده از نقل عمدتا عقلی و ارشاد به احکام عقلی است که در مباحث توحید و معادشناسی و ... به وضوح با تعابیری چون «افلا تتفکرون» در قرآن به آن اشاره شده است.

رئیس پژوهشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه انبیاء آمدند تا دفائن عقول را شکوفا کنند، افزود: اگر به تاریخ کلام بنگریم بنیانگذاران کلام امامیه ائمه و اصحاب ایشان بودند و حتی برخی معتزله مانند اسکافی و ... گفته‌اند ما در بحث توحید هر چه داریم از خطبه‌های امیرمؤمنان(ع) گرفته‌ایم؛ اشاعره هم تحت تاثیر ائمه و اصحاب آنان مانند هشام بودند گرچه گاهی در فهم سخنان آنان دچار خطا می‌شدند. 

برنجکار افزود: قرآن و حدیث در کلام و همه علوم اسلامی نقش ویژه دارند، لذا در تاریخ هم، نقش اهل بیت و احادیث در مدارس مدینه، کوفه و قم برجسته است.  

اهمیت تاریخ اندیشه

همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی؛ رئیس بنیاد بین‌المللی امامت نیز با بیان اینکه علم تاریخ اندیشه از جدیدترین مطالعات و رشته‌هایی است که در دنیا مطرح است، گفت: امروز دیگر تاریخ اندیشه، تاریخ نیست، بلکه به حوزه معرفت‌شناسی بشر مدد می‌رساند. بسیاری از متفکران متوجه شدند که اندیشه‌های عام انسانی می‌توانند تاریخ و جغرافیا داشته باشند، لذا چیزی به نام ضرورت بررسی تاریخ اندیشه‌ها خودنمایی کرد.

استاد حوزه علمیه با بیان اینکه بشر چیزی را در فرهنگ و سیاست و اقتصاد بروز می‌دهد که در تاریخ اندیشه او می‌گذرد، تصریح کرد: مطالعات قرن بیستم نشان داد که بسیاری از جنگ‌ها و نهادهای اقتصادی و سیاسی محصول اندیشه‌ورزی غیر آشکار انسان‌ها است و این رویکرد تاریخ اندیشه را وارد علوم انسانی کرد.

وی افزود: لذا برخی گفتند بدون توجه به تاریخ اندیشه نمی‌توان نظریه‌پردازی در علوم انسانی داشته باشیم؛ در کنار این مسئله این سؤال مطرح شد که کدام بخش از حوزه انسانی در مطالعات تاریخ اندیشه مهمتر است؟ در دوره معاصر یعنی از اوائل قرن بیستم دو سه تحول بزرگ را شاهدیم که هر کدام از مطالعات و منتقدین آن سبب شده تا این تحولات بیشتر در دستور کار قرار گیرد.

سبحانی با بیان اینکه امروز آخرین بحث در تاریخ اندیشه، روش‌شناسی تاریخ تفکر و اندیشه است و مکاتب مختلفی هم در این بحث ایجاد شده است، ادامه داد: تاریخ اندیشه با این اهمیت در طول شش دهه گذشته به حوزه اندیشه تشیع هم راه یافت که سابقه این مطالعات به جریان استشراق برگشت دارد که عمدتا با مطالعات قرآنی و حدیثی شروع شد.

وی افزود: در حوزه مطالعات شیعی در غرب، سابقه تاریخ اندیشه به حدود نیم سده یا پنج دهه برگشت دارد و طبق پژوهش‌های صورت گرفته 10 دپارتمان مهم دنیا مشغول مطالعه بر روی اندیشه‌های قرآنی کلامی و فقهی و ... شیعه در اروپا، آمریکا و ژاپن و ... هستند. 

سبحانی با طرح این پرسش که ما چرا باید وارد حوزه تاریخ اندیشه بشویم؟ گفت: امروز کسانی که به این مقوله می‌پردازند، معتقدند که تاریخ اندیشه بازنمود سیستمی از هویت یک قوم است. امروز صحنه مواجهه صحنه بازنمودهاست و نه واقعیات به خصوص با وجود رسانه‌ها که هر طور بخواهند بازنمود می‌دهند؛ آنچه به عنوان تاریخ اندیشه شیعه در غرب نوشته می‌شود، بازنویسی اندیشه شیعه در قالب و ساختارهای جدید است.

سبحانی بیان کرد: ما با انگاره بر ساخته محققان غربی درباره شیعه یا ایران باستان مواجهیم و شناخت ما از خودمان را آنان جهت می‌دهند؛ آنان از نگاه خود به بازنمود اندیشه شیعه می‌پردازد، نه واقعیات لذا تاریخ تفکر شیعه امامیه در فقه و اخلاق و نیازمند نهضت مطالعاتی است تا عقب نمانیم و حیات گذشته ما دستخوش تحولات توسط دیگران نشود. 

رئیس بنیاد بین‌المللی امامت گفت: امروز پرداختن به اندیشه یک متفکر بدون توجه به تاریخ آن اندیشه امکان ندارد لذا ساده‌ترین کاربرد اندیشه این است که آراء گذشتگان را به صورت دقیق‌تر به ما معرفی می‌کند.

استاد حوزه با بیان اینکه تاریخ اندیشه تاریخ عبرت‌ها است، ادامه داد: ما امروز مدعی تحول علوم انسانی هستیم لذا یکی از آزمایش‌های بزرگ مطالعاتی از این دست بحث تاریخ اندیشه است. 

استاد حوزه علمیه با اشاره به تاثیر مطالعات اندیشه بر حدیث گفت: اکثر مباحث کلامی یا در مواجهه با یک اندیشه یا پاسخ به سؤال یا داوری در مورد نظام یک اندیشه است؛ امروز ما مطلبی را می‌خوانیم بدون اینکه توجه به موقعیت پرسشگر و زمینه و زمانه توجه کنیم، ولی هم دلالت و هم اعتبارسنجی روایات در گروه فهم آن مقطع از تاریخ اندیشه است.

وی تاکید کرد: تفاوت در پاسخ‌های ائمه(ع) به پرسش‌ها و مسائل اگر با رویکرد مطالعات اندیشه صورت بگیرد، تعارض و تناقضی نشان نخواهد داد، لذا اگر تاریخ اندیشه بومی نداشته باشیم تعارض روایات و تطبیق مفاد ادله بر واقعیت امروز را درست خواهیم داد. 

تولید 30 اثر در کلام امامیه

در ابتدای این مراسم، حجت‌الاسلام والمسلمین طالقانی به ارائه توضیحاتی پیرامون پژوهشکده کلام اهل بیت(ع) مؤسسه دارالحدیث پرداخت و با بیان اینکه پژوهشکده کلام با این هدف در پژوهشگاه قرآن و حدیث تشکیل شد، افزود: این پژوهشکده شامل سه گروه از جمله مطالعات تاریخ کلام، مطالعات موضوعی و روش‌شناسی و مبانی معرفتی دانش کلام است.

وی گفت: کلان‌پروژه تاریخ کلام امامیه با دو رویکرد جریان‌شناسی و اندیشه‌شناسی توسط گروه مطالعات تاریخ کلام و مطالعات موضوعی پیگیری شد و با گذشت حدود 10 سال فعالیت شاهد انتشار بیش از 30 اثر در حوزه تاریخ کلام امامیه هستیم.