با توجه به اهمیت سوغات در معرفی فرهنگ و اقتصاد هر منطقه، میزگردی با حضور جمعی از مسئولان و فعالان این حوزه با هدف بررسی وضعیت فعلی صنعت سوغات و تبیین راهکارهای توسعه آن، در ایکنای خراسان رضوی برگزار شد.
هادی رفیعی عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی خراسان رضوی گفت: از آنجایی که روی هویت شهر مشهد تاکید زیادی وجود دارد، برنامه‌ای هم برای هویت این شهر وجود ندارد و به بارگاه مطهر رضوی هم کم‌لطفی شده است و برنامه مشخصی برای آن وجود ندارد. اگر قرار است کارگاهی سوغاتی بسازد و یا زنجیره‌ای از فعالان حوزه اقتصادی محصولاتی را عرضه کنند، به نیاز بازار نگاه خواهند کرد و فضای فرهنگی غالبی وجود ندارد که آنها را به سمت المان‌های فرهنگی و مذهبی سوق دهد.
او افزود: حدود ۱۰ سال پیش در جریان یک مطالعه که چندین بار نیز تکرار شد، مشخص شد که سهم سوغات در سبد خرید گردشگران چیزی حدود ۲۰ درصد است. البته این رقم با توجه به تغییرات فصلی و عوامل دیگر به ۱۵ و ۲۵ درصد هم می‌رسد. به لحاظ تعداد، سهم خوراکی‌ها بالاست و به لحاظ ارزشی حدود ۳۵ تا ۴۰درصد سبد هزینه سوغات زیارت را پوشاک تشکیل می‌دهد. گفتنی است چیزی حدود ۱۰درصد را نقل، نبات و آبنبات و ۲۰درصد را زعفران و زرشک در برمی‌گیرد همچنین، علی‌رغم پتانسیل بالای صنایع دستی، سهم آن به لحاظ ارزشی در سبد هزینه زائران به دلیل قیمت بالا، بسیار ناچیز است.
عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی خراسان رضوی ادامه داد: تلفیق صنایع دستی با سوغات غالب مثل پوشاک، می‌تواند به افزایش سهم این بخش در سبد هزینه زائران بیانجامد و این کاری است که در بسیاری از کشور‌ها انجام می‌شود. نکته دیگر آن که، خیلی از سوغاتی‌های مشهد تنها به این سبب که از یک شهر زیارتی خریداری می‌شوند، برای مردم متبرک و ذاتا فرهنگی‌اند و همیشه نیازی به تفکیک‌های متنوع برای آنها نیست.
رفیعی بیان کرد: طبق ارزیابی‌های ما از سبد خرید گردشگران و زائران، کمتر از ۴۰درصد سهم سوغات مشهد مربوط به کالای خارجی است که یکی از دلایل این موضوع افزایش نرخ ارز است. نکته مهم دیگر، کاهش شدید قدرت خرید مردم در چند سال گذشته است، حدود ۳۳درصد از زائران طبق نظرسنجی‌ها، برای صرفه‌جویی و کاهش هزینه‌ها به کم کردن سبد سوغات اشاره کرده‌اند. از نظر من دو دغدغه کلی در مورد سوغات وجود دارد، یکی مسائل مربوط به حوزه فرهنگ و دیگری میزان فروش کالای داخلی است که هر دوی اینها در گروی شناخت سلایق و ذائقه زائر و گردشگر بدون تعصب به کالایی خاص است.
سوغات مشهد مانند تمام شهر‌های زیارتی دیگر دنیا، متبرک است
سمیه روانخواه مدیر صنایع دستی اداره میراث فرهنگی مشهد گفت: سوغات مشهد مانند تمام شهر‌های زیارتی دیگر دنیا، متبرک است، چرا که به نیت تبرک، خریداری و از این شهر برده می‌شود و این ویژگی همه شهر‌های زیارتی است. پس در درجه اول نباید خودمان را با شهر‌های دیگر مقایسه کنیم که چرا ما نماد خاصی نداریم. سالیان سال است که تاجرانی از تبریز، تهران، نیشابور، بیرجند و شهر‌های دیگر به برکت وجود امام‌رضا (ع) به اینجا مهاجرت کرده‌اند تا سهم خود را از بازار مشهد بگیرند.
او با اشاره به اهمیت گنجینه‌های حرم مطهر رضوی در طراحی سوغات مشهد، افزود: آستان قدس رضوی در سال‌های اخیر اقدامات موثری برای تولید و عرضه سوغات با کیفیت انجام داده است، اما در حقیقت آنها سهم خود از بازار را گسترش می‌دهند و نمی‌توانند آن را بگیرند. خوش به حال ما که چنین پتانسیلی داریم و می‌توانیم با ارائه طیف گسترده‌ای از کالاها، از نماد‌های آستان قدس رضوی گرفته تا نقل و نبات، مهر و تسبیح، محصولات لوکس و صنایع دستی به نیاز‌های مختلف زائران پاسخ دهیم. این خاصیت شهر مشهد است که اتفاقا باید بر آن تاکید شود.
مدیر صنایع دستی اداره میراث فرهنگی مشهد ادامه داد: زائران از طبقات مختلف اجتماعی و با فکر‌های گوناگون به مشهد سفر می‌کنند و به دنبال خرید کالا‌های مختلف هستند. زیارت امام‌رضا (ع) قوی‌ترین انگیزه است، اما تنها انگیزه زائرین نیست. ماندگاری سفر که بحث مهمی در اقتصاد است با وجود جاذبه‌های گردشگری متنوع مانند بازار‌ها و بازی‌های آبی افزایش پیدا می‌کند و در نهایت به افزایش خرید آنها می‌انجامد و هنر ما باید این باشد که سهم محصولات فرهنگی را در این بازار افزایش دهیم.
روانخواه بیان کرد: در سال‌های قبل دغدغه این بود که چرا تولیدکننده ما در بازار سهمی ندارد و پاکستان، ترکیه و به‌خصوص چین، جای او را گرفته است. اما خوشبختانه امروز پرسش اصلی ما این است که تولیدکننده ایرانی چه چیزی را تولید کند، بهتر است. از سویی دیگر شاید افزایش قیمت دلار، این فرصت را برای تولیدکننده داخلی ایجاد کرد که محصولی ارزان‌تر از چین و کشور‌های منطقه تولید کند تا بتواند سهم بیشتری از بازار را بگیرد. اوضاع از چند سال پیش بهتر شده است، اما با وجود این حجم از زائر در مشهد، بیکار و فقیری نباید در مشهد وجود داشته باشد. سفره پربرکت امام‌رضا (ع) گشوده است و اینکه نتوانسته‌ایم به طور صحیح از آن بهره‌مند شویم و سهم خود را بگیریم، کوتاهی خودمان بوده است.
او تصریح کرد: همیشه آنگونه نیست که صنایع دستی فاخر باشد، بخش زیادی از مواردی که مردم خریداری می‌کنند، مانند زیورآلات نقره، باز هم در سبد صنایع دستی جای می‌گیرد. هر آنچه که از محصولات چرمی دست‌دوز تولید و در بازار عرضه می‌شود نیز در این صنایع دسته‌بندی جای می‌گیرد و امروز که بعد از مدت‌ها بحث سوغات دوباره داغ شده است، به نظر می‌رسد که پژوهش‌ها نیز باید جدید و به‌روزرسانی شوند.
همچنین امید خدادادی دبیر کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی خراسان رضوی گفت: در حوزه سوغات، مواردی مانند عدم تنوع و کیفیت مناسب، نبود بازاریابی و تبلیغات موثر و عدم آموزش لازم فروشندگان از چالش‌های مهم به‌شمار می‌رود. همچنین مشکلات زنجیره تامین و توزیع، عدم حمایت‌های قانونی و مالی از تولیدکنندگان داخلی، ورود برخی صنایع دستی و محصولات خارجی که به تولیدات داخلی آسیب می‌رساند و متولی اصلی آن گمرگ و سازمان صنعت، معدن و تجارت است، عدم وجود بازارچه‌های تخصصی سوغات و تمرکز فروش بر مغازه‌های اطراف حرم مطهر رضوی نیز از موارد تاثیرگذار دیگر بر سوغات به شمار می‌رود. در این بازار رقابتی کسی برنده است که بتواند محصول خود را متناسب با نوع گردشگر ورودی به مشهد، به فروش برساند.
خراسان رضوی متنوع‌ترین دسته‌بندی صنایع دستی را داراست
او افزود: خراسان رضوی متنوع‌ترین دسته‌بندی صنایع دستی را دارد، این استان در برخی از این دسته‌بندی‌ها، رتبه اول را در وسعت بسیار بالا به خود اختصاص داده است مانند تولیدات گلیم کردی، پارچه‌بافی و ابریشم‌کشی. در گام نخست باید برای حفظ این سرمایه، به شبکه‌سازی، تیم‌سازی و برندسازی توجه شود. همچنین برای شناساندن پتانسیل استان در صنایع دستی نیازمند به حمایت و پای کاربودن، مسئولان استانی هستیم.
محیا زارع یک فعال اقتصادی در حوزه سوغات و نماینده برند پیرادل، گفت: اکثر شهر‌های ایران با یک سوغات خاص شناخته می‌شوند، مشهد در حال حاضر با نبات، زرشک، زعفران و برخی خوراکی‌های دیگر شناخته می‌شود و علاوه بر اینها حتما نیاز به یک نماد و سوغات خاص دارد که هویت فرهنگی و تاریخی این شهر را نیز به نمایش بگذارد، مانند استفاده از شاهنامه فردوسی به عنوان یک نماد فرهنگی که می‌تواند به معرفی این شهر به عنوان یک مرکز فرهنگ پارسی کمک کند و پاسداشتی از گنجینه ارزشمند ابوالقاسم فردوسی نیز به شمار رود.
او افزود: انجام تحقیق و پژوهش برای یافتن و نهادینه‌سازی نماد جدیدی برای مشهد، به منظور تغییر تصور مردم از این شهر به عنوان فقط یک مقصد مذهبی بودن، باید در دستور کار قرار گیرد. لازم به یادآوری است که سوغات معمول مشهد مانند زرشک، زعفران و نبات هم مشکلات و چالش‌های بسیاری در زمینه‌های مختلف دارد.
منبع: ایکنا