فرزاد رمضانی بونش؛ ر سانه در افغانستان دارا ی تار یخ ۱۵۰ ساله است. شکوفا یی رسانه‌ا ی در افغانستان میان سال‌ها ی ۲۰۰۱-۲۰۲۱ و حمایت و توسعه سیستم رسانه‌ها توسط کارگزاران بین‌المللی و ملی ، بخش مهمی از برنامه بازساز ی افغانستان ، « ملت‌ساز ی » و تقویت «هویت و وحدت ملی » بود.
لذا توسعه رسانه‌ها در افغانستان» از سال ۲۰۰۲ بد ین سو، با حمایت بین‌المللی ، قوانین رسانه‌ا ی و گسترش سریع نهاد‌ها حمایت شد .
قانون اساسی افغانستان (مصوبه ۲۰۰۴) آزاد ی ها ی حقوقی به رسانه‌ها داد و آزاد ی رسانه‌ها را به رسمیت شناخت تا در چارچوب ارزش‌ها در افغانستان گسترده شو ند .
چنانچه افغانستان صاحب سیستم رسانهای مختلط مرکب از رسانه‌ها ی دولتی و خصوصی -تجار ی شد و ۱۷۵ ا یستگاه رادیو و تا پیش از سال ۱۴۰۰ دارا ی بیشترین مخاطب بود . در واقع رسانه‌ها از نظر کمی و کیفی به گونه چشمگیر رشد کرد و نقش مهمی در بالندگی ، ارتقا ی فکر ی جامعه ، انعکاس صدا ی مردم و فرهنگ‌ساز ی در کشور داشت.
رویکرد رسانه ای طالبان
پس از فروپاشی حکومت جمهور ی در تابستان ۱۴۰۰ بسیاری از رسانه‌ها مجبور به تعطیلی دفاتر خود شدند ، نیمی از رسانه‌ها به دلیل وضعیت بد اقتصاد ی مسدو د، تعداد ز یادی از کارمندان رسانه ها بیکار و بسیاری از روزنامه نگاران افغانستان را ترک کردند .
طالبان با ورود به کابل، رویکردها و اصلاحاتی مستقیم و غیر مستقیم چند مرحله‌ای در رسانه‌ها اعمال کردند. طبق گزارش مرکز خبرنگاران افغانستان طالبان در سال‌ها ی اول و دوم زمامدار ی آنها ، حداقل۱۴ دستورالعمل چون ممنوعیت نشر فیلم و سریال های خارجی ( حتی با محتوا ی اسلامی یا ایرانی) ، منع زنان و… را به رسانه‌ها و خبرنگاران ابلاغ کرد ند. بعد از آن نیز طالبان حداقل چند دستورالعمل تازه ی رسانه‌ا ی در کنار چگونگی استفاده از زبان و کاربرد واژه‌ها، جلوگیری از کاربرد واژه‌ها ی «ایرانی » را پیگیری کرده‌اند.
در سه سال گذشته مقام‌ها ی طالبان از شبکه‌ها ی اجتماعی ا ستفاده کرده و در رسانه‌ها ی تصو یری نیز حضور دارند . از این دید رسانه یک ضرورت اجتماعی است و با ید به فعالیت خود ادامه دهد . اما آنها رویکردها و اهدافی چون جهانی شد ن رسانه‌ها ی خود ، مقابله با رسانه‌ها ی معاند ، نشر دستاوردها و پیشرفت ها ی نظام راهبردی را مد نظر دارند.
چنانچه اخیرا مرکز رسانه‌ا ی طالبان در قندهار اعلام کرده است جهان به «جنگ تبلیغاتی » علیه آنان رو آورده و خبرنگاران را به «نیروی دفاعی » افغانستان تشبیه کرده است .
از دید طالبان در بعد سیاسی رسانه‌ها باید با در نظرداشت اصول شرعی و منافع ملی کشور فعالیت کنند و در برابر رسانه‌ها ی غربی ا یستادگی کرده و برا ی حفظ فرهنگ، سنت‌ها و زبان کشور تلاش کند .
در یک سال گذشته نیز طالبان رویکرد کنترل را ادامه داده و در شمار ی از استان ها نشر برخی تلو یزیون‌های محلی را متوقف کرده و این رسانه‌ها را وادار کرده اند که به رادیو تبد یل شوند .
تعلیق فعالیت تلو یزیون «نور» متعلق به صلاح الد ین ربانی ، و «بر یا » متعلق به گلبدین حکمتیار ، از سو ی طالبان در بهار امسال بیشتر به « ناد یده گرفتن ارزش‌ها ی ملی و اسلامی و دامن زدن به تعصب قومی ، زبانی » گام مهمی در رویکرد امنیتی-داخلی و یکدست کردن رسانه‌ها در افغانستان بود.
در بعد حقوقی نیز هر چند چارچوب حقوقی رسانه‌ها در افغانستان، از سال ۲۰۰۸ و نقش مهمی سه نهاد شورای عالی رسانه‌ها، کمیسیون رسانه‌های هم‌گانی و کمیسیون رادیو تلویزیون ملی افغانستان به‌عنوان تنظیم‌کننده سیاست‌های رسانهای در روی کاغذ وجود دارد.
به عبارتی قانون رسانه‌ها ی افغانستان دوره جمهوری از دید وزارت اطلاعات و فرهنگ با شر یعت و اصول امارت اسلامی همخوانی دارد و با تغییرات کوچک، به زود ی در اختیار رسانه‌ها قرار خواهد گرفت . با این حال قانون رسانه‌ها یکبار با مخالفت رهبر طالبان روبرو شده است و احتمالا با اصلاحات گسترده ای روبرو خواهد شد .
در بعد مذهبی و ایدئولوژیک نیز اجازه فعالیت رسانه‌ها براساس سه اصل «رعایت منافع ملی ، اصول شرعی و فرهنگ افغانستان» مد نظر است .
در این رویکرد در تابستان اخیر ، وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان مجموعه قوانینی را منتشر کرد که بر رسانه‌ها تاثیر گذاشت . ماده ۱۷ ا ین قوانین انتشار تصاو یر موجودات زنده را ممنوع کرد . در این بین سخنگو ی این وزارت‌خانه اخیرا گفت که به رسانه‌ها ی دولتی در استان ها ی تخار، میدان وردک و قندهار توصیه شده که از پخش و نما یش روح دار با هدف «تبعیت از قوانین اخلاقی » وضع شده و ملاحظات “علمی و شرعی ” رهبر خوددار ی کنند .
به نظر می‌رسد این قانون با گذر از مخالفت های داخلی به گونه ٔ تدریجی اجرا شود . چنانچه طالبان در شمار ی از استان ها به مسوولان تلو یزیون ها ی خصوصی دو ماه مهلت داده تا نشر را صوتی کنند .
همچنین باید در نظر داشت که طالبان در جهت راهبردها ، اهداف و اصلاحات رسانه ای خویش تلاش می‌کند رسانه‌ها یا مطابق سیاست طالبان فعالیت کنند یا مجوز فعالیت ها را به حالت تعلیق در می آورد .
رویکرد مخالفان و چشم انداز
محدود یت‌های طالبان بر رسانه‌ها و خبرنگاران، واکنش‌ها ی ز یاد داخلی و خارجی را به دنبال داشته اس ت. اخیرا مرکز خبرنگاران افغانستان (AFJC) در گزارشی اعلام کرد محدود یت ها بر خبرنگاران و رسانه‌ها در افغانستان ز یر نظر طالبان به‌گونه کم‌سابقه افزایش یافته و وضعیت رسانه‌ها و خبرنگاران بدتر شده است .
برخی منتقدان و اپوزسیون خارج افغانستان معتقدند رسانه‌ها ی فعال در داخل افغانستان چون شبکه «طلوع نیوز » عملا به دستگاه تبلیغات طالبان تبدیل شده اند .
هر چند طالبان همواره گفته است که از فعالیت رسانه‌ها بر اساس منافع ملی حما یت می کنند . اما مخالفان معتقدند آنها تلاش می کند با سخت‌ترین محدود یت ها بر رسانه‌ها فشار آورده و با رویکردهایی چون عدم پوشش رو ی دادها ی جبهه‌های مخالف طالبان ، سانسور رسانه‌ا ی نوعی نگاه امنیتی به رسانه حاکم کند.
طالبان در شهريور ۱۴۰۳ اظهار داشت در حال حاضر حدود ۳۷۰ رسانه مختلف در افغانستان فعال هستند . اخیرا طالبان، اخبار مربوط به تعطیل شدن رسانه‌ها در افغانستان را شا یعات خواند . ا ما با وجود عدم صدور هیچ فرمانی دربار ۀ ممنوعیت کلی فعالیت رسانه‌ها و عدم اعلام قانون دقیق رسانه‌ها ، مقامات همچنان تردیدهایی را در مورد وضع محدود یت ها تازه و چشم انداز آتی رسانه‌ها ایجاد کرده است.
در این حال هر چند هنوز همه جناح‌های طالبان در مورد قانون موسوم به «قانون امر به معروف و نهی از منکر» طالبان همسو نیستند ، اما چنانچه رویکرد ایدئولوژیک ، سنتی و پشتون والی مقامات فرهنگی و سیاسی در جایگاه مهمتری قرار گیرد ، روند همسوسازی و کنترل بیشتر رسانه ها مد نظر خواهد بود و بسیاری از رسانه‌ها و شبکه‌ها ی تلو یزیونی خصوصی در خطر تعطیل قرار می‌گیرد.