آنچه در گذشته مزیت بانک‌ها به شمار می‌رفت، این روزها دیگر کارکرد خاصی برای بانک‌ها ندارد. حرکت آهسته بانک‌ها و مقاومت در برابر تغییرات آنها را از درک تجربه تحولات بازار و ارتباط با مشتریان محروم ساخته است، همچنین تاکید بر «ثبات» به جای «چابکی» و تکیه بر حضور فیزیکی در بازار از طریق شبکه پرهزینه شعب بانک‌ها را در مواجهه با رقبای دیجیتالی ضعیف کرده است. اکنون بانک‌ها در آخرین ایستگاه مواجهه با رقبای دیجیتالی قرار دارند و باید تصمیم بگیرند چطور می‌خواهند بر موانع انطباق باقی‌مانده در مواجهه با رقبای دیجیتالی خود غلبه کنند.
ما در بانک ملی ایران با درک این تغییر؛ تقویت چابکی را به عنوان یکی از استراتژی‌های اصلی بانک مورد توجه قرار داده‌ایم. در مسیر چابک‌سازی خروج از بنگاه‌داری و واگذاری سهام بانک ملی ایران در بنگاه‌ها و شرکت‌ها را به عنوان یک راهکار اجرایی اثربخش پیگیری کرده‌ایم، راهکاری که از ابتدای سال 1402 تاکنون زمینه‌ساز خروج بانک ملی ایران از مدیریت هشت بنگاه وابسته به ارزش 35 هزار میلیارد تومان شده است، ما مصمم به ادامه این راه و خروج از بنگاه‌داری به صورت کامل هستیم تا از این طریق زمینه آزادسازی منابع و دارایی‌های بانک را برای تامین مالی تولید و پشتیبانی از طرح‌های توسعه کشور به کار بگیریم.
بانک پیشران رونق و رشد اقتصادی
قدرت خلق پول یکی از ویژگی‌های انحصاری بانک‌ها در مقایسه با سایر نهادهای اقتصادی به شمار می‌آید، علاوه بر این مهم‌ترین مزیت ذاتی بانک‌ها امکان پذیرش بدهی به عنوان وسیله مبادله است، ویژگی انحصاری و مزیت ذاتی که در ازای آن بانک وظیفه تامین مالی بنگاه و خانوار را برای رونق و شکوفایی اقتصادی یک جامعه بر عهده دارند. بر همین اساس بانک با اعطای تسهیلات، زمینه رونق مبادلات اقتصادی را در بین خانوار و بنگاه فراهم می‌کند و انتقال درآمد در طول زمان را میان بخش‌های مختلف اقتصاد ممکن می‌سازد. تامین مالی و تسهیل مبادلات پولی ارزش افزوده بانک‌ها برای رونق و رشد اقتصاد به شمار می‌آید، و از پیامدهای کلیدی آن می‌توان به «بنگاه‌سازی» در سایه تامین مالی بانک‌ها اشاره کرد.
یک بانک ایرانی با مکانیسم زنده، در کنار توجه به تغییرات صنعت بانکداری برای نقش‌آفرینی در رونق و رشد اقتصادی کشورمان می‌بایست در کنار پویایی در پاسخ به نیازهای مشتریان باید به عنوان یک متحد مالی در کنار بنگاه‌های اقتصادی نقش خود را در تامین نیازها و منافع بنگاه‌ها ایفا کند. بر همین اساس بانک‌ها باید با خروج از بنگاه‌داری، به رقابت خود در سایر بازارها با بنگاه‌های اقتصادی کشور پایان دهند، بدون شک پایان دادن به رقابت بنگاه‌های وابسته به بانک‌ها با بخش خصوصی از طریق واگذاری مالکیت بنگاه‌های وابسته به مردم و بخش خصوصی واقعی زمینه‌های بهبود و ارتقاء بهره‌وری تولید، مولدسازی دارایی‌ها و... را فراهم خواهد کرد. از سوی دیگر با خروج بانک‌ها از مدیریت بنگاه‌های وابسته زمینه بهبود دسترسی اعتباری سایر بنگاه‌ها به تسهیلات بانکی فراهم خواهد شد، زیرا دیگر بانک‌ها بر سر دوراهی انتخاب اعطای اعتبار به بنگاه وابسته و بنگاه غیروابسته قرار نخواهند گرفت. پایان دادن بنگاه‌داری بانک‌ها زمینه بهبود پویایی مدل کسب‌وکار بانک و سرعت پیدا کردن واگذاری اموال، املاک مازاد بانک‌ها خواهد شد و تغییر نگرش و رفتار بانک‌ها را در مواجهه با مطالبات بانکی و بهبود وصول مطالبات را به دنبال خواهد داشت. در حقیقت باید گفت یک بانک با مکانیسم زنده؛ پیش و بیش از آنکه به بازسازی مزیت‌های رقابتی خود برای پاسخ به نیازهای مشتریان در مواجهه با تغییرات نیاز داشته باشد نیازمند به پویایی، زنده بودن و سلامت اعتباری خود در تامین مالی و پیشران بودن در رونق و رشد اقتصادی کشور است.
برای رونق و رشد اقتصاد ایران، بانک به عنوان یک مکانیسم زنده باید منابع حبس‌شده در قالب دارایی‌ها، املاک و بنگاه‌ها را از طریق واگذاری در مسیر افزایش سرمایه بانک، بهبود نسبت کفایت سرمایه و منابع قابل تخصیص به طرح‌ها و پروژه‌های محرک تولید و آبادانی کشور به کار گیرد و با ایفای درست و دقیق نقش خود به عنوان یک واسطه در تامین مالی با مشارکت در طرح‌های توسعه‌ای و سرمایه‌گذاری در پروژه‌ها و صندوق‌های نوآوری زمینه تنوع‌بخشی به فرآیند تامین مالی را با استفاده از ابزارهای مالی همچون «انتشار اوراق گام»، «انتشار اوراق مرابحه ارزی و ریالی» و نیز اقدام برای ایجاد نهادهایی مالی همچون «صندوق پروژه» و... را فراهم آورد.
بانک‌هایی که به آینده متعهد هستند، باید سازمانی ایجاد کنند که همچون یک مکانیسم زنده در صنعت بانکداری عمل کند، این مکانیسم با الگوگیری از سامانه‌ها، ساختارها و سازوکارهای طبیعی برای ابداع و اختراع، پدید آوردن فناوری و حل مسائل می‌تواند با استفاده از هوش مصنوعی ارتباط با مشتریان را تقویت و مواجهه بانک با تغییرات را تقویت کند. بانک‌هایی که بتوانند با رفتار و مکانیسم زنده از داده‌ها و قابلیت‌های تحلیلی خود برای پاسخگویی به طیف وسیعی از نیازهای مشتریان استفاده کنند، خدمات و محصولاتی فراتر از محصولات بانکداری سنتی طراحی و ارائه خواهند کرد، این بانک‌ها توان رقابت با رقبای مبتنی بر «فناوری» یعنی همان فین‌تک‌ها و... را خواهند داشت.
مشتریان به بانک‌ها برای محافظت از پول خود اعتماد دارند، اما لزوماً بانک‌ها را به عنوان متحد مالی خود در مدیریت دارایی‌های خود نمی‌بینند، تغییر این نگرش نیازمند پویایی بانک‌ها و به دست آوردن علاقه و اعتماد مشتریان است. بانک‌هایی که همچون یک مکانیسم زنده در طبیعت عمل می‌کنند باید روابط نزدیکی با مشتریان از طریق پیام‌رسانی و شروع به ارتباط طرح‌ریزی و پیاده‌سازی کنند و نشان دهند که منافعشان با منافع مشتریانشان همسو است. در این رابطه نمونه‌ها و مثال‌های بسیاری قابل ذکر است. برای نمونه در مواجهه با نکول یک وام مسکن بانک می‌تواند با طرح یک پیشنهاد برای پرداخت با مشتری مذاکره کند تا اینکه بدهی را نگه دارد، یا در مورد سپرده‌های سرمایه‌گذاری مطالعه رفتار مشتریان می‌تواند زمینه ارائه پیشنهاد سرمایه‌گذاری به مشتری را در دسترس بانک قرار دهد تا با مدیریت احتیاطی پورتفو منافع هر دو در یک بازی برنده-برنده تامین شود.
برای بهبود ارتباط با مشتریان، بانک باید با استفاده از داده‌ها به بینش دقیق نسبت به مشتری دست یابد و با کسب اجازه از مشتری یک برنامه ارتباطی منسجم با استفاده از کانال‌های ارتباطی دیجیتال برای تعامل با مشتری راه‌اندازی کند. بانک می‌تواند با تعاملاتی همچون مشاوره، ارائه راهنمایی‌های مالی، توصیه‌ها و پیشنهادهای مالی متناسب با علایق و نیازهای مشتری با او ارتباط موثری برقرار کند.
بانک ملی ایران در مسیر دستیابی به پویایی لازم برای نقش‌آفرینی به عنوان یک مکانیسم زنده در صنعت بانکداری، نسبت به طرح‌ریزی اقدامات مختلفی در زمینه تامین مالی بخش‌های مختلف اقتصادی از خانوار تا بنگاه برداشته است. اجرای طرح مهربانی ملی و پرداخت تسهیلات قرض‌الحسنه برای تامین مالی نیازهای خانواده‌ها و گره‌گشایی از زندگی هموطنان عزیزمان با پرداخت تسهیلات قرض‌الحسنه در کنار طرح‌هایی همچون عیار ملی و پذیرنده ملی برای تامین مالی اصناف و کسب‌وکارهای خرد بخشی از اقدامات انجام‌شده توسط بانک ملی ایران برای پاسخ به نیازهای اعتباری بخش‌های مختلف اقتصاد و قدم برداشتن در مسیر تامین مالی متناسب به عنوان یک بانک پویا و برخوردار از مکانیسم زنده در خدمت‌رسانی به مشتریان به شمار می‌آید. علاوه بر این بانک ملی ایران برای نقش‌آفرینی موثر در تامین مالی بخش‌های مختلف اقتصاد کشور، استفاده از ابزارهای تامین مالی جمعی و برنامه‌ریزی برای ایجاد گروه مالی و پیاده‌سازی طرح تامین مالی زنجیره تامین (SCF) و حرکت به سوی اکوسیستم فرابانکداری را نیز در دستور کار خود دارد تا با استفاده مناسب از داده‌ها بتواند به عنوان یک بانک با مکانیسم زنده و ارائه خدمات مورد نیاز مشتریان همچون 96 سال گذشته از اعتماد هموطنان عزیز برخوردار باشد.
مدل کسب‌وکار بانک‌ها، یکی از مهم‌ترین عناصر تعیین‌کننده گستره خدمات و عملیات بانکداری به شمار می‌روند، با تغییر شرایط بازار، نیازها، انتظارات و رفتار مشتریان مدل‌های بانکداری نیز دستخوش تغییرات می‌شوند. از جمله مهم‌ترین عوامل کلیدی تغییر در صنعت بانکداری می‌توان به رشد و رسوخ اقتصاد خلاق و دارایی‌های دیجیتال اشاره کرد. ایجاد و ارائه محصولات و خدمات دیجیتال در اکوسیستم‌های اقتصادی که بر پایه خلاقیت شکل می‌گیرد، فرصت‌های عظیمی را برای خلق ثروت و دارایی‌های دیجیتالی به وجود می‌آورد. چگونگی نقش‌آفرینی بانک‌ها در این اکوسیستم برای خلق ارزش و مدیریت دارایی‌ها از عواملی است که گستره خدمات و عملیات بانکی را در آینده تحت تاثیر خود قرار خواهد داد.
مدل‌های کسب‌وکار پلت‌فرمی دومین عامل کلیدی در تغییرات صنعت بانکداری به شمار می‌آیند، پلت‌فرم‌ها در حال تامین و مدیریت عمده نیازهای مصرف‌کنندگان هستند، در این میان بانک‌ها عمدتاً نقشی کلیدی در این مدل‌های کسب‌وکار ندارند. با این حال، فرصت‌های قابل توجهی برای بانک‌ها در مدل‌های کسب‌وکار پلت‌فرمی از سرمایه‌گذاری در طرح‌ریزی و استقرار پلت‌فرم‌های کسب‌وکاری تا ارائه خدمات و محصولات در چهارچوب همکاری‌های مشترک با این پلت‌فرم‌ها وجود دارد. توجه به این نیروی تغییر در بانک‌ها می‌تواند به مدیریت بهینه یک اکوسیستم منجر شود و زمینه ارائه خدمات مجاور توسط بانک‌های تجاری و سرمایه‌گذاری را در چهارچوب پلت‌فرم‌ها فراهم کند. برای مثال در حالی که یک مشتری در جست‌وجوی خرید یک آپارتمان در یک پلت‌فرم فروش املاک است، بسته‌های اعتباری متناسب با ظرفیت و توان مالی این مشتری برای استفاده از تسهیلات برای خرید خانه مورد نظر توسط بانک همکار پلت‌فرم به عنوان خدمات مجاور پیشنهاد می‌شود.
رسوخ و کاربست هوش مصنوعی از دیگر عوامل تغییر در صنعت بانکداری به شمار می‌آید، با فراگیری کاربرد هوش مصنوعی، بانک‌ها باید از این نیروی تغییر در فرآیندهای داخلی برای چابک‌سازی سازمان و تشکیلات اجرایی خود، اصلاح و بهبود فرآیندها استفاده کنند. علاوه بر این استفاده از هوش مصنوعی برای طرح‌ریزی محصولات و خدمات بانکی می‌تواند گستره این خدمات را تحت تاثیر خود قرار دهد.
در همه بخش‌های کسب‌وکار و از جمله در بانک‌ها تغییر انتظارات و نیازهای مشتریان از جمله عوامل سرعت بخشیدن تغییرات به شمار می‌آید، ارائه خدمات بانکی توسط نئوبانک‌ها و شرکت‌های فین‌تک زمینه‌ساز تغییر انتظارات مشتریان از بانک‌ها شده است، از سوی دیگر نیازهای مشتریان از بانک‌ها نیز با تغییر شرایط زندگی و... دچار تحولاتی می شود، بانک‌ها باید با درک دقیق و درست این تغییرات خدمات و عملیات بانکی متناسب و پاسخگوی این تغییرات را طرح‌ریزی کنند. برای پاسخ به نیازها و انتظارات مشتریان بانک‌ها ناگزیر از شخصی‌سازی خدمات بانکی متناسب با انتظارات مشتریانشان هستند.
متناسب با تغییرات اقتصادی هر جامعه‌ای بانک‌ها باید با ارائه راه‌حل‌های مالی خود را با تغییرات محیط عمل خود همراه کنند. ارائه خدمات و پشتیبانی عملیات بانکی در صنعت بانکداری به عنوان یک خدمت، بانک‌ها را قادر می‌سازد تا محصولات، خدمات و زیرساخت‌های خود را به روی شرکت‌های مالی و غیرمالی باز کنند و منابع درآمدی جدیدی را از طریق رویکردی جامع به راه‌حل‌های مالی متناسب با زندگی نسل‌های جدید ایجاد کنند. بانک‌ها برای حفظ جایگاه خود در رقابت با استارت‌آپ‌ها و فین‌تک‌ها باید تغییرات استراتژیک و اساسی در «مدل کسب‌وکار» خود ایجاد کنند، آنها باید خود را برای اجرای سناریوهای تحول‌آفرین آماده کنند و از طریق اجرای این سناریوها دگرگونی و تغییر را در محیط عمل خود تسریع کنند. از جمله این سناریوهای تحول‌آفرین بانک‌ها در ایران خروج از بنگاه‌داری و واگذاری مالکیت بنگاه‌های وابسته است، با اجرای این سناریو بانک‌ها با واگذاری اموال و املاک مازاد خود چابک‌تر می‌شوند و ویژگی‌های بانک به عنوان یک مکانیسم زنده و پویا در اقتصاد ایران را کسب می‌کنند.
خروج از بنگاه‌داری و تلاش برای بنگاه‌سازی فصل مشترک رهنمودهای مقام معظم رهبری، سیاست‌های کلی نظام، راهبردهای دولت چهاردهم و برنامه عملیاتی وزارت امور اقتصادی و دارایی درباره شبکه بانکی کشور به شمار می‌آید. علاوه بر این تکالیف پیش‌بینی‌شده برای شبکه بانکی کشور در قانون برنامه هفتم برای بهبود نسبت کفایت سرمایه بر خروج از بنگاه‌داری، واگذاری اموال و املاک مازاد و مولدسازی دارایی‌ها تاکید دارد و بانک‌ها باید برای دستیابی به این مهم برنامه عملیاتی خود را تهیه و پیاده‌سازی کنند.
بانک ملی ایران در کنار شبکه بانکی کشور به منظور دستیابی به چابکی و تقویت ویژگی‌های خود به عنوان یک بانک با مکانیسم زنده، مصمم به ادامه مسیر خروج از بنگاه‌داری و حمایت از بنگاه‌سازی توسط مردم و بخش خصوصی برای رونق اقتصاد ایران است. نقش‌آفرینی بانک‌ها در تامین مالی رونق و رشد اقتصاد ایران از یک‌سو نیازمند سرعت عمل بانک‌ها و از دیگرسو به دقت نظر و حمایت سیاست‌گذاران از اقدامات تحول‌آفرین برای موفقیت بیش از پیش بانک‌ها به عنوان یک مکانیسم زنده در خدمت اقتصاد ایران است.