به گزارش خبرگزاری صدا و سیمای مازندران، لال شو در مازندران برابر با ۱۲ آبان ماه برگزار می‌شود که به آن «تیرماه سیزده شو» گفته می‌شود و آن را سالروز حماسه معین کردن مرز ایران با تیر رها شده از کمان آرش می‌دانند و به ثبت ملی نیز رسیده است. 

تیرماه سیزده شو به «لالی شو» معروف است و با برپایی آیین‌های ویژه و آماده کردن خوراکی‌های سیزده گانه جشن گرفته می‌شود.

جشن تیرگان که در زبان محلی به آن «تیرماه سیزده شو» گفته می‌شود، همان جشن معروف ایرانیان باستان است که در تاریخ باستانی طبری مصادف با دوازدهم آبان ماه می‌شود.
در رابطه با تاریخچه این جشن نیز روایات مختلفی وجود دارد. برخی پیروزی کاوه بر ضحاک و جشن مهرگان را مبنای جشن می‌دانند و برخی از مردم معتقدند که تیرگان شب تولد حضرت علی (ع) است، ولی برخی نیز معتقدند که جشن تیرماه سیزه شو یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانیان و مردم مازندران بوده و ارتباطی به تولد حضرت علی (ع) یا اسلام ندارد.

جشن تیرگان، جشنی به بلندای تاریخ پیش از اسلام

جشن تیرگان در تاریخ پیش از اسلام در ایران بزرگ وجود داشت و با برپایی آیین‌های ویژه و آماده کردن خوراکی‌های سیزده گانه جشن گرفته می‌شود.

در گذشته در غروب روز سیزده جوانان با در دست داشتن چند ترکه‌ای بلند با کیسه‌ای به انتهای آن بسته شده است، همراه کودکان به در خانه‌ها رفته و با سر و صدا و کوبیدن چوب به در خانه‌ها و لال بازی و گاهی همراه با خواندن شعر «لال بیَمو، لال بیَمو، پارسال و پیرار بیَمو، چِل بَزِن دیگِ بَزِن، لال اِنِه لالَک اِنِه، سال و ماه ارزون بوه، لال مار رسوا نَوِ، لال اِنِه لالَک اِنِه، پار بورده امسال انه» از صاحب خانه تقاضای هدیه می‌کنند و صاحب خانه هم اغلب به آنها پول، میوه و شیرینی می‌دهد.

در این شب افزون بر خوراکی‌هایی که مناسب مهمانی است بنابر رسم خوراکی‌های ویژه‌ای نیز تدارک دیده می‌شود و شیرینی دستی به نام «پِتی بَزه نون» و شیرینی دیگری به نام «کماج» است و گردو و سنجد و شیرینی و میوه و چای را می‌گذارند و افراد خانواده دور آن جمع می‌شوند.

برای اینکه این آیین کهن مازندرانی فراموش نشود برخی از بانوان روستا‌ها، فرزند خود را به صورت شخصیت لال در می‌آوردند تا از همین کودکی با این آیین قدیمی آشنا شوند.

شگون چوب خوردن از لال نیز از دیگر مراسم ویژه این جشن است به گونه‌ای که در این شب شخصی با لباس مبدل، دستمالی به سر بسته و صورتش را سیاه می‌کند و مانند لال‌ها با کسی حرف نمی ‎زند، این شخـص که او را «لال، لال مار و لال شیش» می‌گویند با همراهی چند نفر وارد خانه‌های محل می‌شود و با چوب و ترکه‌ای که در دست دارد، ضربه‌ای به ساکنان خانه می‌زند.

مازندرانی‌ها آمدن لال را به خانه و کاشانه خود به فال نیک می‌گیرند و باور دارند که «لال» هر کس را بزند تا سال دیگر مریض نمی‌شود.

بیگانگی نسل امروز با آیین کهن جشن تیرگان

کارشناس مردم شناسی و میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران گفت: تیرگان مازندران به لحاظ هم زمانی و هویت می‌توان آن را مهرگان تبرستان برشمرد که این جشن در زبان محلی به آن «تیرماه سیزده شو» گفته می‌شود همان جشن تیرگان ایرانیان باستان است که در تاریخ تبری مصادف با دوازدهم آبان ماه برگزار می‌شود.

طوبی اصانلو افزود: این جشن جزء کهن آیین‌هایی است که مازندرانی‌ها اجرای همه ساله آن را پر از برکت می‌دانند و معتقدند اگر همه ساله برگزار شود نه کسی بیمار می‌شود و نه محصولی خشک می‌شود.

او با بیان اینکه تیرماه سیزده درست زمانی اجرا می‌شود که فصل کاشت کشاورزان به اتمام می‌رسد و در واقع مرز بین کاشت و داشت است، گفت: آن شب، شب شکرگزاری برای سال گذشته به درگاه خداوند و درخواست از درگاه او تا سالی پربارتر از سال قبل است.

کارشناس مردم شناسی و میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران با بیان اینکه تیرماه سیزده شو به «لالی شو» معروف است و با برپایی آیین‌های ویژه و آماده کردن خوراکی‌های سیزده‌گانه جشن گرفته می‌شود، افزود: در این شب همه خانواده کنار هم جمع شده و تا پاسی از شب به خوردن تنقلات و گوش دادن به قصه و افسانه بزرگ تر‌ها سپری می‌کنند.

اوصانلو گفت: مازندرانی‌ها برای جشن تیرگان خوراکی‌هایی تهیه می‌کنند که به لهجه محلی به آن «خارچی یا کاچی» نوعی حلوا، گفته شده که شامل انواع شیرینی‌هایی است که در خانه تهیه می‌شود.

او ادامه داد: پختن شیرینی، پشته زیک، پیسته کانده، فراهم کردن کاندس، ولیک، تهیه سمنو از ماه قبل و سر بریدن مرغی محلی و تهیه خوراکی از آن در شب از دیگر مقدمات برگزاری مراسم است.

وی با بیان اینکه شگون چوب خوردن از لال نیز یکی دیگر از مراسم ویژه این جشن است، افزود: انتخاب لال به این شکل است که از بین اهالی محل فردی که به خوش نامی و خوش‌قدمی معروف است را انتخاب کرده و لال موظف است از غروب آن روز یعنی دوازدهم در چشمه محل غسل کرده و سکوت پیشه کند تا شب سیزدهم وظیفه لال شدن و حرف نزدن به این دلیل است که اهالی معتقد هستند فردی که لال است نمی‌تواند حرف بزند پس هیچ غیبت و کار ناشایستی از او سر نمی‌زند و به همین دلیل او را واسطه قرار داده و به عنوان ضامن از درگاه خداوند درخواست می‌کنند که به پاکی او گناهان دیگران نیز بخشیده شود.

کارشناس مردم شناسی و میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران گفت: شاخه درختی که لال در دست دارد به این دلیل است که آنها معتقد هستند آرش کمان‌گیر که به تیر و کمانش معروف است و به طور دقیق انداختن تیر آرش از کمان برای مشخص کردن مرز ایران و توران مصادف با این روز است.

اوصانلو افزود: به دلیل این هم زمانی چوب بزرگی که در دست لال قرار دارد به نیت کمان آرش و تیر کوچک نیز به نیت آرش است.

وی گفت: لال آن شب در خانه اهالی روستا رفته و با تیری که در دست دارد بر محصولات انبار زده و اگر در خانه‌ای کسی بیمار بود به سراغ او می‌رود و شفایش و اگر درختی بی‌ثمر و زنی نابارور برای باروری او ترکه‌ای بر آنها زده تا سال آینده اتفاقات خوش یمن برایش رخ دهد.

کارشناس مردم شناسی و میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران افزود: در روایت دیگری این شب به پاس ستاره تیشتر که ستاره باران زا است برای نجات کشاورزان و آبیاری محصولات در طول یک‌سال برگزار می‌شود و اعتقاد اهالی بر این است پس از این روز کار کشاورزان رونق گرفته، خشک سالی اتفاق نمی‌افتد و آب در نهر‌ها جاری می‌شود.

اوصانلو گفت: مازندرانی‌ها اعتقاد دارند در این شب هیچ کسی نباید از کسی کدورتی داشته و قهر باشد و اگر هم چنین است برای رفع کدورت باید به خانه هم رفته و از دل یک دیگر درآورند.

وی با بیان اینکه اجرای این رسم دیرین یک شناسنامه از هویت ملی است، افزود: هر ساله بخشی از این آیین کهن حذف شده است.
کارشناس مردم شناسی و میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران افزود: این آیین نسبت به سایر آیین‌ها که فقط برای سرگرمی و یا ایجاد فضا‌های شاد و تنها ابراز احساسات شخصی اجرا می‌شود دارای وجوه کاربردی بیشتر و حتی سودمندتری است.

اجرای سنت تیرماه سیزده شو با ایجاد فضایی شاد و صمیمی امکانی برای آموزش صحیح به نسل آینده را فراهم می‌کند به دلیل اینکه امروزه ثابت شده که آموزش‌هایی که در بستر تفریح و سرگرمی و توام با فضایی شاد و طرب بخش به آموزندگان منتقل شود بسیار تاثیرگذارتر از شیوه‌های آموزشی خشک و همراه با امر و نهی به روش آموزشی قدیم است.

حسینجانزاده و گزارشی از مراسم سنتی تیرماه سیزده شو در بابل: