مهدی بازرگان: پس از عملیات وعده صادق ۲ و ادعای اسرائیل مبنی بر پاسخ سخت به دومین حمله موشکی ایران، شاهد دور جدیدی از تلاش‌های دیپلماتیک دولت جو بایدن برای کنترل و مدیریت تنش بین تهران و تل‌آویو هستیم. در روزهای گذشته اخبار و گزارش‌های متعددی مبنی بر رایزنی مداوم آمریکایی‌ها با مقامات اسرائیلی و طرح سناریوهای جایگزین به جای احتمال حمله به تأسیسات هسته‌ای و نفتی به گوش می‌رسد. حتی در‌این‌بین سناریوی احتمالی تعویق حمله اسرائیل به بعد از انتخابات آمریکا هم مطرح شده است، چرا‌که بیشتر کارشناسان و ناظران بر این باورند که در صورت حمله اسرائیل به ایران از بدنه آرای دموکرات‌ها و کامالا هریس کاسته خواهد شد و به همان اندازه، سبد رأی دونالد ترامپ و جمهوری‌خواهان تقویت پیدا خواهد کرد و می‌تواند به پیروزی نامزد جمهوری‌خواهان منجر شود، بنابراین جو بایدن تقریبا تمام توان دیپلماتیک را خود را صرف عدم پاسخ‌گویی اسرائیل یا پاسخ محدود کرده است.
روزنامه هاآرتص هم در مطلبی باور دارد که از اکتبر سال گذشته تاکنون دولت بایدن در اجرای یک سیاست متناسب با وضعیت خطیر منطقه شکست خورده است. در‌حالی‌که جهان منتظر حمله اسرائیل به ایران است و تنش‌ها در لبنان رو به افزایش است، آمریکایی‌ها به شکلی منفعلانه و صرفا به‌عنوان یک مشاور ایفای نقش می‌کنند. به نوشته انتخاب در ادامه این مطلب آمده است: «زمانی که مسعود پزشکیان، وزیر امور خارجه و معاون امور راهبردی خود را منصوب کرد، به نظر می‌رسید که دولت جدید تصمیم به در پیش گرفتن مسیر آشتی با غرب گرفته است». با این حال هاآرتص یادآور می‌شود «طیف مختلفی از احتمالات از حمله به میادین نفتی گرفته تا تأسیسات حفاری و پالایشگاهی و بمباران زیرساخت‌های غیرنظامی و هدف قرار‌دادن اماکن هسته‌ای از اهداف ممکن اسرائیل به شمار می‌روند. ولی تهران هشدار‌ها و تهدید‌هایی را به کشورهای منطقه درباره عدم صدور مجوز به آمریکا و اسرائیل برای استفاده از حریم هوایی‌شان جهت حمله به ایران صادر کرده است».
افزایش بهای انرژی در سایه تهدیدآمیزترین سناریو
در ادامه، هاآرتص تهدیدآمیزترین سناریو را «هدف قرار‌گرفتن بنادر و پالایشگاه‌های نفت و گاز در منطقه خلیج فارس و کشتی‌های غیرنظامی در خلیج فارس می‌داند. چون تقریبا ۳۰ درصد از نفت خام و ۲۰ درصد از فراوردههای نفتی جهان از طریق خلیج فارس ترانزیت می‌شوند و عربستان قبلا طعم حمله حوثی‌ها به تأسیسات نفتی خود در سال ۲۰۱۹ را که منجر به فلج‌شدن حدود نیمی از ظرفیت تولید نفت غول نفتی آرامکو شد، چشیده است».
البته این نشریه عبری‌زبان اذعان دارد «تهدید وقوع یک جنگ نفتی تأکیدی است بر این نکته که نه دولت‌های منطقه و نه ایالات متحده استراتژی روشنی برای مقابله با تبعات احتمالی وضعیت موجود ندارند. این نکته به‌ویژه از آن نظر نگران‌کننده است که با وجود اهمیت بالایی که بایدن برای اجتناب از بروز جنگ در روزهای منتهی به انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا قائل است، مشخص نیست که آیا او در منصرف‌کردن نتانیاهو از حمله به بنادر نفتی و تأسیسات پالایشگاهی ایران موفق بوده است یا نه. این تنها حوزه‌ای نیست که در نتیجه جنگ یک سال گذشته، نبود یک استراتژی مدون از سوی کاخ سفید در آن آشکار شده است».
نیویورک‌تایمز هم به نقل از باب مک‌نالی، رئیس شرکت تحقیقاتی رپیدان انرژی گروپ و مشاور انرژی کاخ سفید در دوران دولت جورج دبلیو بوش، می‌گوید «احتمالا وارد چرخه‌ای از درگیری‌های اسرائیل و ایران می‌شویم، به عبارتی ضربات و حملات متقابل و زمانی که این چرخه آغاز شود، دیگر نمی‌توان هیچ پیش‌بینی‌ای کرد». این نشریه آمریکایی هم به گفته مک‌نالی تأکید دارد «آنچه او وقفه‌های طولانی‌مدت در جریان انرژی از منطقه خلیج فارس نامید، می‌تواند قیمت نفت را به مراتب بالاتر از صد دلار در هر بشکه برساند و احتمالا باعث رکود جهانی شود». نیویورک‌تایمز درباره تأثیرات حمله به تأسیسات انرژی ایران این را هم قید می‌کند «اگر اختلالات نفتی ایران محدود باشند، تأثیر آن بیشتر در چین احساس خواهد شد، جایی که پالایشگاه‌های کوچک بخش عمده‌ای از صادرات ایران را خریداری می‌کنند». در همین زمینه شرکت مشاوره FGE هشدار می‌دهد «هرگونه اختلال در عرضه نفت ایران احتمالا قیمت نفت را به بالای ۸۰ دلار در هر بشکه خواهد رساند. اما اگر تأسیسات انرژی آسیب نبینند، ممکن است قیمت‌ها به ۷۰ دلار در هر بشکه بازگردد».
از سوی دیگر آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده، روز جمعه ۲۰ مهر در یک کنفرانس مطبوعاتی در حاشیه اجلاس سالانه اتحادیه کشورهای جنوب شرقی آسیا (آسهآن) معترف بود که نگرانی عمیقی در آسیا درباره چشم‌انداز گسترش درگیری در خاورمیانه وجود دارد. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، نیز خواستار هر کار ممکن برای جلوگیری از «جنگ همه‌جانبه» در لبنان شد. درگیری در خاورمیانه یکی از موضوعات اصلی اجلاس آسهآن در لائوس بود.
فرجی‌راد: سیاست گام به گام بایدن در کنترل تنش ایران و اسرائیل
پیرو آنچه مطرح شد، عبدالرضا فرجی‌راد در گفت‌وگویی که با «شرق» داشت، ذیل تحلیل سیاست میانجی‌گرایانه و بازیگری دولت بایدن در میانه تنش ایران و اسرائیل از راهکار هوشمند واشنگتن می‌گوید و به گفته او، «ایالات متحده به شکل پلکانی، تدریجی، مرحله‌ای و گام به گام تلاش دارد تا درگیری تهران و تل‌آویو را محدودتر کند». کما‌اینکه از منظر سفیر پیشین ایران در ایسلند و نروژ، «دولت بایدن پس از عملیات وعده صادق ۲ در اولین گام سعی کرد اسرائیل را از حمله مستقیم و بمباران مراکز و تأسیسات هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران منصرف کند و در گام بعدی کاخ سفید تلاش کرد نتانیاهو گزینه یا سناریوی احتمالی حمله به تأسیسات نفتی و گازی یا مراکز صدور نفت به‌ویژه جزیره خارک را از روی میز بردارد و نهایتا حمله محدودی به مراکز موشکی و نظامی صورت بگیرد». این استاد ژئوپلیتیک در گام سوم، «احتمال وقوع این سناریو را هم می‌دهد که شاید دولت بایدن با رایزنی‌های جدی و پی‌در‌پی بتواند اسرائیل را تا بعد از انتخابات آمریکا از حمله به ایران منصرف کند. به این معنا که هرگونه حمله، چه به شکل شدید یا محدود به ایران به پس از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا موکول شود تا این حمله و آثار و تبعات آن به‌ویژه در حوزه بازارهای انرژی تأثیر مخربی بر پیروزی احتمالی کامالا هریس نداشته باشد».
البته این استاد ژئوپلیتیک معتقد است «اگر نتانیاهو حمله احتمالی به ایران را به پس از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا موکول کند، در مقابل آن بسته گران‌قیمتی از امتیازات را از دموکرات‌ها و دولت بایدن خواهد گرفت»، کما‌اینکه سفیر اسبق ایران در مجارستان به بسته حمایتی چند میلیارد‌دلاری و همچنین کمک‌های تسلیحاتی گسترده و متنوع آمریکا به اسرائیل اشاره دارد که در گام اول زمزمه احتمال ارسال موشک‌های Thaad (تاد) به گوش می‌رسد. در راستای آنچه عبدالرضا فرجی‌راد عنوان کرد، رسانه اسرائیلی یدیعوت آحارونوت خبر داد که ملاحظات عملیاتی ممکن است منجر به تأخیر در پاسخ به حمله ایران شود. در همین راستا، یوسی ملمن، روزنامه‌نگار مشهور اسرائیلی، خبر داد که حمله برنامه‌ریزی‌شده اسرائیل به ایران دوباره به تعویق خواهد افتاد تا سامانه‌های دفاع هوایی ضد موشک بالستیک Thaad به اسرائیل برسند و از سوی تیم‌های آمریکایی عملیاتی شوند و سامانه «پیکان» را تکمیل کنند.
اسرائیل در سال ۲۰۱۲ به رادار Thaad متصل شد. ایالات متحده با ارسال این سامانه‌ها موافقت نمی‌کرد، مگر اینکه اسرائیل متعهد می‌شد به تأسیسات هسته‌ای و نفتی ایران حمله نکند.
از سوی دیگر، یک مقام اسرائیلی نیز به سی‌ان‌ان خبر داد نتانیاهو دیروز (یکشنبه)، جلسه کابینه را برگزار کرده است. تا لحظه تنظیم این گزارش، زمان، مکان و خروجی و تصمیم نهایی این جلسه هنوز مشخص نیست. خبر مذکور در حالی منتشر می‌شود که روز جمعه، یک منبع به سی‌ان‌ان گفت کابینه درباره نحوه پاسخ به حمله موشکی ایران در اول اکتبر بحث کرده، اما هنوز تصمیمی در زمینه نحوه اقدام نگرفته است. هو لاوت، متخصص امور خاورمیانه در شورای روابط خارجی اروپا، به گاردین می‌گوید: این امکان وجود دارد که نتانیاهو بتواند آمریکا و غرب را با راه‌اندازی حمله‌ای بزرگ که ایران را مجبور به پاسخ‌گویی بیشتر کند، به جنگ با ایران بکشاند. وی افزود: محاسبه می‌تواند این باشد که اسرائیل جنگ را شروع کند و سپس آمریکا آن را به پایان برساند. با توجه به این اخبار، فرجی‌راد در ادامه گپ‌و‌گفت خود با «شرق»، هم احتمال حمله اسرائیل به ایران پس از انتخابات ریاست‌جمهوری و هم پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری را محتمل می‌داند؛ منوط به آنکه سامانه موشکی تاد چه زمانی به دست اسرائیل برسد تا بتواند پاسخ احتمالی ایران را با این سامانه موشکی بدهد. از طرف دیگر، این دیپلمات ارشد کشورمان، محتمل می‌داند که دولت بایدن نیز تا زمان تعیین تکلیف انتخابات ریاست‌جمهوری، ارسال سامانه موشک تاد را به تعویق بیندازد که از طریق این اهرم فشار بتواند نتانیاهو را کنترل کند و مانع از بروز جنگی فراگیر بین ایران و اسرائیل و تأثیر مخرب آن بر نتایج انتخابات شود». این استاد ژئوپلیتیک، نکته مهم‌تری را هم مدنظر قرار می‌دهد و یادآور می‌شود: «قدرت‌گیری مجدد حزب‌الله پس از انفجار پیجرها و ترور حلقه فرماندهان و سید‌حسن نصرالله، باعث شده است اکنون نتانیاهو مجدد سناریو امن‌سازی مرزهای شمالی طبق قطع‌نامه ۱۷۰۱ را در دستور کار قرار دهد». به همین واسطه، این تحلیلگر ارشد حوزه بین‌الملل، رایزنی تل‌آویو و واشنگتن برای آتش‌بس در مرزهای فلسطین اشغالی و لبنان را محتمل می‌بیند؛ چرا‌که از دید وی، «حزب‌الله لبنان پس از شهادت سید‌حسن نصرالله و انفجار پیجرها، پیش‌شرط‌ها برای پذیرش قطع‌نامه ۱۷۰۱ و عقب‌نشینی به پشت رودخانه لیتانی را پذیرفته بود، اما اکنون با قدرت‌گیری مجدد رسما اعلام کرده است پایان هرگونه درگیری با اسرائیل منوط به برقراری آتش‌بس در غزه خواهد بود». بنابراین فرجی‌راد تصریح می‌کند: «پارامتر جدید قدرت‌گیری مجدد حزب‌الله هم در کنار سایر نکات می‌تواند باعث تأخیر نتانیاهو در حمله احتمالی به ایران شود».
ابوالفتح: آمریکا به دنبال شرایطی است که نه جنگ و نه صلح پایدار در خاورمیانه شکل بگیرد
امیرعلی ابوالفتح دیگر کارشناسی بود که در گپ‌و‌گفت خود با «شرق»، ابتدا‌‌به‌ساکن و از نگاه کلان‌تر معتقد است «راهبرد ایالات متحده آمریکا در قبال خاورمیانه، پیگیری شرایطی است که نه جنگ و درگیری گسترده را به دنبال داشته باشد و نه صلح و ثبات و امنیت پایدار را شکل دهد؛ چرا‌که در این شرایط بینابین، واشنگتن امکان نفوذ بیشتر در تحولات و معادلات غرب آسیا را خواهد داشت». از زاویه دیگر، این تحلیلگر ارشد مسائل آمریکا متذکر می‌شود: «اگرچه اکنون جو بایدن دیگر تلاشی برای حضور مجدد در کاخ سفید ندارد، اما سعی می‌کند کامالا هریس به‌عنوان یک دموکرات و معاون اول او بتواند سیاست دولتش را ادامه دهد. بر این اساس، بایدن این امید را دارد که میراث دولتش را با کامالا هریس ادامه دهد».
با چنین قرائتی، ابوالفتح اذعان دارد: «با وجود آنکه شرایط منطقه و تنش بین ایران و اسرائیل به یک نقطه حساس و شکننده رسیده است، اما دولت بایدن با استفاده از ظرفیت آمریکا و همچنین دیگر بازیگران منطقه‌ای و فرامطقه‌ای، به دنبال آن خواهد بود که تنش گسترده و جنگ فراگیری بین ایران و اسرائیل روی ندهد». البته این تحلیلگر ارشد حوزه بین‌الملل تأکید می‌کند: «بنیامین نتانیاهو به‌عنوان نخست‌وزیر اسرائیل، شخصیتی نیست که جو بایدن به شکل صددرصدی بتواند او را کنترل کند یا نتواند او را کنترل کند». به‌خصوص که وی یادآور می‌شود: «اکنون تنها بازیگر، کاخ سفید و دولت بایدن نیست، بلکه کنگره و دیگر بازیگران آمریکا هم در ترسیم سیاست خارجی ایالات متحده در قبال اسرائیل مؤثر هستند». بنابراین این استاد دانشگاه می‌گوید: «نه قاطعانه هر آن چیزی که جو بایدن تصمیم می‌گیرد، مورد پذیرش نتانیاهو خواهد بود و نه از آن سو، نتانیاهو می‌تواند بدون کسب رضایت جو بایدن دست به عکس‌العملی جدی بزند». ضمن آنکه ابوالفتح سیاست کنترل ایران توسط بایدن تا زمان برگزاری انتخابات را هم پیش می‌کشد و در تبیین آن، به اعمال تحریم‌ها و همچنین موضوع هسته‌ای ایران اشاره دارد.
در‌این‌باره کامالا هریس، معاون رئیس‌جمهور و نامزد دموکرات انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، روز جمعه مدعی شد در صورت پیروزی در انتخابات، به ایران اجازه دستیابی به تسلیحات هسته‌ای را نخواهد داد. هریس در تماسی تلفنی با حامیان آمریکایی-یهودی خود گفته بود «من به‌عنوان رئیس‌جمهور هرگز اجازه دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای را نخواهم داد». او در ادامه مدعی شد: «دیپلماسی، مسیر ارجح است، اما تمامی گزینه‌های روی میز است». هم‌زمان وزارت خزانه‌داری آمریکا نیز روز جمعه از اعمال تحریم علیه چندده نهاد و کشتی در ارتباط با صنعت نفت و فراوردههای پتروشیمی ایران خبر داد. دفتر کنترل دارایی‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا اعلام کرد ۱۶ نهاد و ۲۳ کشتی را در این رابطه در فهرست تحریم‌های خود قرار داده است. شرکت‌های هدف در مالزی، هنگ‌کنگ، جزایر مارشال، لیبری، هند، سورینام و امارات عربی متحده مستقر هستند. لازم به ذکر است که اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه، ضمن محکوم‌کردن تحریم‌های آمریکا علیه بخش انرژی ایران، این اقدام را «باج‌دهی» به رژیم یاغی اسرائیل خواند و بر حق ایران برای پاسخ مقتضی به اقدامات تحریمی آمریکا تأکید کرد. سخنگوی دستگاه دیپلماسی اضافه کرد: «وضع تحریم علیه جمهوری اسلامی ایران تحت عنوان حمایت از رژیم صهیونیستی، ضمن اینکه موجد مسئولیت بین‌المللی دولت آمریکا‌ست، باعث جری‌تر‌شدن رژیم اشغالگر و ادامه کشتار بی‌گناهان و تهدید صلح و امنیت منطقه و جهان از سوی این رژیم خواهد شد». به نوشته فارس، این دیپلمات ارشد ایرانی با تأکید بر حق ایران برای پاسخ مقتضی به اقدامات تحریمی آمریکا تصریح کرد: «اعتیاد رژیم آمریکا به سیاست تهدید و فشار حداکثری علیه ملت ایران، هیچ تأثیری بر اراده جمهوری اسلامی ایران برای دفاع از حاکمیت، تمامیت ارضی، منافع ملی و اتباع خود در برابر هرگونه اقدام تجاوزکارانه و تعرضات خارجی نخواهد داشت».