[ شهروند ]  سریال «سرزمین مادری»- با نام اصلی «سرزمین کهن»- که از سال گذشته بالاخره بعد از نزدیک به 10 سال بلاتکلیفی و توقیف روی آنتن رفت؛ این روزها در نقطه اوج فصل سوم، خود را به عنوان یکی از قله‌های سریال‌سازی تاریخی در تلویزیون چند 10 سال اخیر ایران به ثبت رسانده است. سریالی ویژه به کارگردانی کمال تبریزی با بازی ستارگان پرشمار سینما و تلویزیون ایران- از شهاب حسینی و جواد عزتی و نیکی کریمی و محمدرضا فروتن و محسن تنابنده گرفته تا بازیگرانی چون بابک حمیدیان، هنگامه قاضیانی، میترا حجار، رضا کیانیان، هومن سیدی، الهام حمیدی، امیر آقایی، پژمان بازغی، شبنم قلی‌خانی، ثریا قاسمی و مرحوم پرویز پورحسینی و البته حسین محجوب، فرهاد قائمیان، حسن پورشیرازی، جعفر دهقان، علیرضا خمسه، سام درخشانی، زنده‌یاد سعید راد، لیلا زارع، ترلان پروانه و پریوش نظریه- که به شکلی متفاوت وقایع سیاسی ایران از دهه بیست تا پیروزی انقلاب را به تصویر کشیده است.این سریال اما برخلاف آغاز پرفرازونشیب و بلاتکلیفی 10 ساله‌اش؛ از زمانی که روی آنتن رفته؛ موفقیت مستمر و اوج‌گیری مداومی را تجربه کرده که باعث شده جایگاهی والا در تاریخ سریال‌های تاریخی تلویزیون به دست آورد. در مطلبی که در پی می‌آید؛ نیره رضایی مطلق منتقد سینما و تلویزیون به راز و ریشه این اوج‌گیری مستمر پرداخته است.

تاریخ در قاب تلویزیون
سریال‌های تاریخی تلویزیون و شبکه نمایش خانگی تاکنون بیشتر حاصل دو نوع نگاه و دو رویکرد بوده‌اند. گروه اول از قبیل «معمای شاه»، «امیرکبیر»، «تبریز در مه» و «سال‌های مشروطه» به مناسبات و بحران‌های سیاسی دوران قاجار یا پهلوی پرداخته و تلاش بازیگران عرصه سیاست برای تصاحب قدرت یا حفظ تاج و تخت را به تصویر کشیده‌اند. این سریال‌ها در واقع به شخصیت پادشاهان، وزرا و مخالفان دربار نزدیک شده و به روایت تاریخ از نگاه آن‌ها پرداخته‌اند. دسته دوم سریال‌های تاریخی اما آثاری از قبیل «شهرزاد»، «خاتون»، «بانوی عمارت»، «شب دهم»، «کلاه پهلوی» و «کیف انگلیسی» هستند که تاثیرات و تبعات حوادث سیاسی را در سطح خانواده و مردمان کوچه و بازار بررسی کرده و به عبارتی تحولات سیاسی و اجتماعی را در کنار هم روایت می‌کنند. «سرزمین مادری» که الان فصل سوم آن روی آنتن است، از جمله آثار متعلق به این گروه دوم است که ضمن نمایش رخدادها و نقطه عطف‌های تاریخی دوران پهلوی، از شخصیت‌ها و اتفاقات سیاسی دوران فراتر رفته و موفق شده تاثیرات و تبعات سیاست بر زندگی اجتماعی مردم را در بستر زندگی یک پسربچه در قالبی ملموس و باورپذیر به نمایش گذارد.

تاریخ و هویت
روایت و بازخوانی صد سال اخیر تاریخ ایران موضوعی است که تاکنون دستمایه ساخت آثاری فاخر در قالب‌های گوناگون قرار گرفته است. سده‌ای که افت و خیزهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی متعددی را پشت سر گذاشته و چهره‌هایی تاریخ‌ساز را در بطن حوادث پرورانده و بهانه‌ای برای تحولات گسترده تاریخی قرار داده است. «سرزمین مادری» یکی از این آثار است. یک مجموعه فاخر تلویزیونی که با نگاهی منصفانه به تاریخ تلاش دارد در 60 قسمت به بازآفرینی حوادث و بازخوانی مقاطع مشخصی از تاریخ کشورمان به‌ویژه دهه‌های ۳۰ تا ۵۰ بپردازد.
«سرزمین مادری» قصه کودکی به نام رهی را روایت می‌کند که بعد از بمباران دهکده‌ای توسط نیروهای متفقین، راهی تهران شده و در یک خانواده توده‌ای بزرگ می‌شود و در ادامه نیز به دنبال ماجراهایی به یک خانواده درباری سپرده می‌شود. رهی در این خانواده به‌تدریج‌ به هویت خود پی می‌برد و این سبب می‌شود وارد خانواده‌ای دیگر شود که گرایش‌های مذهبی دارند. قرار گرفتن رهی در موقعیت‌ها و خانواده‌هایی با عقاید گوناگون بستری برای شکل‌گیری هویت او و نقش او در جریانات اجتماعی و سیاسی ترسیم می‌کند.

فیلمنامه و کارگردانی ممتاز
«سرزمین مادری» نوشته علیرضا طالب‌زاده- نویسنده سریال‌هایی چون «رقص پرواز»، «صاحبدلان» و «در پناه تو»- داستان خود را در سه فاز زمانی روایت می‌کند که همه آن‌ها را شخصیت رهی با هم پیوند می‌دهد. شخصیت ثابتی که این فرصت را برای نویسنده فراهم آورده که بهترین راه‌های ارتباطی میان سه برهه زمانی مختلف را ترسیم کرده و به عنوان مثال از طریق انتقال او از یک خانواده توده‌ای به خانواده‌ای اشرافی و پس از آن هم به یک خانواده مذهبی، آدم‌های مختلف با هر نوع گرایش سیاسی و اعتقادی را- بدون این‌که درباره فرقه‌ها و گروهک‌های موجود در آن برهه تاریخی به مستقیم‌گویی بیفتد- به تصویر بکشد. چنین می‌شود که بیننده با دنبال کردن سرنوشت رهی بدون این که چیزی به او تحمیل شود، بستر تاریخی زمان را درک کرده و با آن همراه می‌شود.
از دیگر امتیازات فیلمنامه زبان آن است. در حالی که در بیشتر سریال‌های تاریخی از نوعی زبان مکتوب معمولا ثقیل و ناملموس و پس‌زننده استفاده می‌شود؛ زبان «سرزمین مادری» ملموس و دور از تکلف و تصنع است. دستاوردی که در کنار کارگردانی سنجیده و متناسب کمال تبریزی این درام اجتماهی فاخر درجه الف را به یکی از ماندگارترین آثار تاریخی تلویزیون بدل کرده ‌است. اثری همخوان و همگن که تبریزی با شیوه‌های مختلف- از جمله انتخاب میزانسن‌های مناسب برای پرداختن به قصه‌ای که در یک بستر شناخته‌شده تاریخی در میان لوکیشن‌های متعددی چون کوچه‌ها، خیابان‌ها و میدان‌های کاخ‌ها، خانه‌ها، دفتر روزنامه، کتابفروشی، حسینیه و شهربانی تعریف می‌شود- حاصل آورده است. به خصوص که هر سه فصل سریال مملو از صحنه‌های شلوغ خیابانی است که کارگردانی مطلوب و موفق تبریزی را به رخ می‌کشند.