به گزارش گروه بهداشت و درمان خبرگزاری سلامت(طبنا)دکتر ابراهیم نوری گوشکی، متخصص پزشکی خانواده سلامت باروری به عنوان داشتن یک زندگی جنسی رضایت بخش و ایمن و همچنین داشتن توانایی تولید مثل و آزادی تصمیم گیری در مورد زمان و تعداد دفعات بچه دار شدن تعریف می شود. به عبارت دیگر کمک به همه افراد جامعه برای کنترل باروری و تجربه باروری سالم یکی از رسالت های اصلی برنامه های بهداشت باروری است.
ارائه یک تجربه باروری سالم برای افراد جامعه با دسترسی به کلیه اطلاعات مرتبط با سلامت باروری و همچنین دسترسی به خدمات باروری سالم و خدمات مراقبتی قبل، حین و بعد از بارداری امکان پذیر است.
یکی از عوامل کلیدی مؤثر بر رفتار زنان با مسائل باروری، سطح سواد سلامت آنها است. ما بین سطح سواد سلامت باروری و استفاده از روش های تنظیم خانواده با شکست کم و بارداری برنامه ریزی شده ارتباط وجود دارد. از این رو به نظر می رسد مداخلات ارتقای سواد سلامت باروری در کاهش وقوع حاملگی های پرخطر و حاملگی های ناخواسته و برنامه ریزی نشده موثر باشد. بنابراین پیشنهاد می شود نظام سلامت آموزش های مرتبط با سواد سلامت باروری را به عنوان بخشی از خدمات باروری سالم در نظر گرفته و ارائه دهد.
اجرای سراسری برنامه مراقبت تلفیقی از خدمات باروری سالم در ایران از سال ۱۳۹۸ در مراکز جامع سلامت آغاز شد. مولفه های اصلی این برنامه احترام به حق زوجین در کسب اطلاعات صحیح و خدمات لازم در مورد باروری و فرزندآوری سالم، رعایت فاصله دو ساله برای فرزندآوری، ارائه مراقبت های قبل از بارداری توسط پرسنل مجرب و داشتن بارداری برنامه ریزی شده و هدف نهایی این برنامه کاهش مرگ و میر مادران و نوزادان و عوارض ناشی از آن ذکر شده است.
بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، ۹۴ درصد از کل مرگ و میر مادران در کشورهای کم درآمد، متوسط و بسیار کم اتفاق می افتد. برای جلوگیری از این مرگ و میرها باید از بارداری ناخواسته جلوگیری کرد. همچنین ارائه مراقبت های ماهرانه قبل و حین بارداری و زایمان و بعد از آن به عنوان راه حل دیگری برای مرگ مادر مطرح شده است.
موفقیت و اثربخشی خدمات باروری سالم از یک سو و نیازهای برآورده نشده مرتبط با آن از سوی دیگر، از علل حاملگی های ناخواسته و ناتوانی زوجین در رعایت فاصله صحیح فرزندآوری است.
این بارداری ها از مشکلات بهداشتی و اجتماعی رایج در کشور است که بر سلامت مادران و نوزادان تأثیر منفی می گذارد. ازدواج در سنین پایین، فقر اقتصادی، عدم دسترسی به وسایل پیشگیری از بارداری و عقاید متناقض در مورد مسائل جنسی از عوامل اصلی کمک کننده هستند. به طور کلی بارداری های ناخواسته، عوارض جسمی و روحی مادر و کودک را افزایش می دهد و بار مالی زیادی را بر نظام سلامت تحمیل می کند. از ۲۱۵ میلیون بارداری که سالانه در سراسر جهان رخ می دهد، بیش از یک سوم آنها ناخواسته هستند و ۲۱ درصد از آنها با سقط القایی به پایان می رسند. حدود ۲۱ میلیون سقط القایی ناامن بوده و در نهایت یک چهارم آنها منجر به عوارض شدید و حتی مرگ مادر می شود. طبق آمار اعلام شده در ایران، نزدیک به یک پنجم بارداری‌ها به صورت غیر عمد اتفاق می‌افتد که ۱۸.۶ درصد از کل شاخص بارداری را شامل میشود. یکی از دلایل مهم حاملگی ناخواسته عدم استفاده یا استفاده نادرست از روش‌های موثر کنترل بارداری است.
همانطور که گفته شد، دسترسی به مراقبت های با کیفیت قبل، در دوران بارداری و حوالی زایمان، راه دیگری برای تضمین باروری سالم و کاهش مرگ و میر مادران است. مراقبت های قبل از بارداری بخش مهمی از این مراقبت است و شواهد نشان داده است که انجام آن یکی از موثرترین اقدامات در پیش بینی و برنامه ریزی برای کاهش مرگ و میر و عوارض در مادران و نوزادان است. میزان این مراقبت در چندین کشور متفاوت گزارش شده است، به عنوان مثال، در چین ۴۰ درصد و در اتیوپی ۱۸.۲ درصد برآورد شده است. فراوانی انجام مراقبت های قبل از بارداری در ایران نیز با فرکانس های متفاوت در شهرهای مختلف کم است. به عنوان مثال، فراوانی انجام این مراقبت در سمنان و گرگان به ترتیب ۱۱.۶ و ۳۲.۷ درصد بود. در مطالعه‌ای درباره موانع پیش‌بارداری، به این نتیجه رسیدند که افزایش آگاهی، بهبود نگرش در مورد اهمیت مراقبت و افزایش دسترسی از مهمترین راهکارهای بهبود دریافت این خدمات است.
یافته‌ها نشان میدهد که سواد سلامت زنان با دانش و رفتار در زمینه پیشگیری از بارداری، تصمیم‌گیری‌های مرتبط با باروری، غربالگری قبل از تولد، دریافت ویتامین در دوران بارداری، تغذیه انحصاری با شیر مادر و افسردگی پس از زایمان مرتبط است. از سوی دیگر، نتایج یک فرا تحلیل نیز نشان داده که میانگین نمره سواد سلامت زنان ایرانی در محدوده پایین یا مرزی قرار دارد و بیشتر مطالعات بر سطح سواد سلامت عمومی متمرکز بوده و مطالعات کمی در زمینه سطح سواد سلامت باروری که یک رشته خاص از سلامت است، انجام شده است.
میل باروری نقش مهمی در برنامه های باروری سالم دارد. سلامت باروری بخش مهمی از رفاه کلی است، اما اغلب نادیده گرفته می شود. این یک فرآیند طبیعی است که به ما امکان می دهد زندگی جدیدی ایجاد کنیم و پیامدهای مهمی برای سلامت جسمی، روانی و عاطفی ما دارد.
تحقیقات نشان داده است که سلامت باروری می تواند اثرات گسترده ای بر سلامت جسمانی داشته باشد، مانند کاهش خطر ابتلا به برخی بیماری ها، بهبود عملکرد ایمنی و تنظیم هورمون ها. همچنین می تواند با کاهش استرس و اضطراب و بهبود عزت نفس و تصویر بدن ما بر سلامت روان ما تأثیر مثبت بگذارد.
علاوه بر این، سلامت باروری میتواند برای ما ارتباط عاطفی با شریک زندگی، خانواده و جامعه ما فراهم کند. مراقبت از سلامت باروری برای بهزیستی کلی ما ضروری است، بنابراین مهم است که باروری خود را جدی بگیرید و اطمینان حاصل کنید که در شکل خوبی باقی می ماند.
بهداشت باروری تنها محدود به برنامه‌های تنظیم خانواده نمی‌باشد؛ بلکه شامل توجه گسترده‌تر به شرایط اجتماعی است که بر سلامت و عاملیت کلی زن در باروری و رابطه جنسی تأثیر می‌گذارد. در این میان، مادری ایمن به مجموعه‌ای از اقدامات و فعالیت‌ها اطلاق میگردد که هدف آن دستیابی به سطح مطلوبی از سلامت برای مادر و نوزاد میباشد.
نتایح مطالعات مختلف نشان داده که اغلب زنان به منظور آمادگی قبل از بارداری جهت دریافت مراقبتهای قبل از بارداری، مراجعه نمی‌کنند، اما به محض وقوع بارداری برای دریافت مراقبتهای پره ناتال مراجعه می‌نمایند. حدود یک سوم از زنان نیز برنامه باروری ندارند، از این رو همچنان در زمینه برنامه باروری سالم و مراقبتهای قبل از بارداری تا رسیدن به سطح مطلوب، شکاف وجود دارد، از این رو اتخاذ استراتژی مناسب در این زمینه احساس میگردد.
یک مادر و کودک سالم، امید و آرزوی تمامی فرهنگها و قومیتهای مختلف کشورها میباشد. این در حالی است که روزانه حدود ۸۱۰ زن در دنیا در اثر عوارض قابل پیشگیری بارداری و زایمان، جان خود را از دست میدهند. علاوه براین، هر ساله در سراسر دنیا ۱۰ تا ۲۰ میلیون زن به دلیل عوارض ناشی از بارداری و زایمان، توان حمایت از خود و خانواده خود را از دست می دهند. آثار نامطلوب بیماری و مرگ هزاران زن در دنیا، غیر قابل قبول و چشم پوشی است، زیرا در جهان امروز، امکانات لازم جهت پیشگیری از مرگ و میر طی یک بارداری بی خطر وجود دارد، از این رو سازمانهای بین المللی از جمله سازمان جهانی بهداشت، تلاشهای انجام شده برای کاهش مرگ و میر مادران را ناکافی دانسته اند.
بهبود سلامت باروری نقش مهمی در سلامت زنان دارد. بهداشت باروری شامل کلیه عوامل حیاتی سلامت خانواده به ویژه زنان و دختران از بدو تولد تا مرگ است. بر اساس سند صادر شده توسط کنفرانس بین المللی جمعیت و توسعه که در سال ۱۹۹۴ در قاهره برگزار شد، بهداشت باروری به عنوان "سلامت جسمی و روانی و همچنین رفاه اجتماعی" تعریف شده است که شامل تمام جنبه های مرتبط با سیستم تولید مثل، فرآیند و عملکرد است. سلامت باروری زنان در کشورهای توسعه یافته تا حد زیادی به دلیل تغییرات اجتماعی و تحولات فناوری و دانش مردم در دهه های اخیر بهبود یافته است. با این حال، در کشورهای در حال توسعه، هنوز مشکلات متعددی در رابطه با سلامت باروری در نتیجه آگاهی ضعیف عمومی، وجود دارد.
در این راستا، بهداشت باروری یکی از ضرورتها و پیش نیازهای رسیدن به توسعه پایدار در جوامع کنونی به شمار می رود، از این رو در سالهای اخیر، جامعه جهانی به مسئله بهداشت باروری توجه ویژه ای نشان داده است. یکی از مهمترین نشست ها در این زمینه، کنفرانس بین المللی قاهره در مورد جمعیت و توسعه بود که در سال ۱۹۹۴ تشکیل شد و در آن نمایندگان اجلاس در خصوص موضوعات مربوط به جمعیت و توسعه به توافق رسیدند.
برنامه راهبردی قاهره در کنفرانس بین المللی جمعیت و توسعه تأکید نمود که دولتها برای رفع نیازهای باروری افراد (نه صرفاً به منظور اهداف جمعیتی) مسئولیت دارند علاوه بر خدمات کنترل باروری، سایر خدمات بهداشت باروری از جمله خدمات لازم برای زایمان سالم و ایمن، مراقبت از عفونتهای مقاربتی و مراقبتهای پس از سقط را نیز به ملت خود ارائه دهند.
مادری ایمن به عنوان یکی از زیرمجموعه های خدمات بهداشت باروری به مجموعه ای از اقدامات و فعالیت هایی اطلاق میگردد که هدف آن دستیابی به سطح مطلوبی از سلامت برای مادر و نوزاد میباشد. این مجموعه به گونه ای طراحی شده است که زنان به مراقبت های با کیفیتی در زمینه کنترل باروری، مراقبت های قبل از زایمان، زایمان و مراقبت های بعد از زایمان دست یابند. هدف از مادری ایمن، بهبود سلامت مادر و کودک و از بین بردن خطرات احتمالی که منجر به مرگ در دوره بارداری، زایمان و پس از زایمان میگردد، میباشد. ارکان مادری ایمن را که میتوان به عنوان اصول مادری ایمن در نظر گرفت، عبارت هستند از: خدمات کنترل باروری، مراقبتهای قبل از زایمان، مراقبت های ضروری زنان و زایمان، مراقبت های پس از زایمان، مراقبت های پس از سقط و پیشگیری و کنترل بیماری های آمیزشی.
در ایران مانند سایر کشورها، اقداماتی در زمینه مادری ایمن صورت گرفته است. یکی از اقدامات انجام شده در این زمینه، سطح بندی خدمات پری ناتال در کل کشور است تا از این طریق، بهبود دسترسی و تضمین کیفیت خدمات به کارآمدترین شکل ممکن انجام شود. برای این منظور، سطوح ارائه خدمات مادر و نوزاد به دو بخش خارج و داخل بیمارستانی تفکیک گردیده است که در بخش خارج بیمارستانی، مراقبتها برای دو سطح غیر پزشک(بهورز و کاردان بهداشت خانواده)، پزشک و ماما تعریف شده است. خدمات در بخش بیمارستانی نیز با توجه به شرایط خاص مناطق مختلف کشور در چند سطح قابل ارائه خواهد بود.
خدمات کنترل باروری در قالب برنامه باروری سالم به تمام زنان سنین باروری تحت پوشش مراکز خدمات جامع سلامت ارائه می گردید؛ اما از تیر ماه ۱۳۹۲ ، دولت خدماتی را که به طور آزادانه در دسترس خانواده ها به ویژه در مناطق روستایی و محروم بود، محدود کرده است. این قطع و محدودیت خدمات کنترل باروری، برخی از پیامدهای منفی سلامتی از جمله بارداری ناخواسته را برای زنان به همراه داشته است.
از نظر مامایی، باروری از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار است. بهداشت باروری به این معناست که افراد بتوانند آزادانه و آگاهانه تولید مثل کنند و تصمیم بگیرند که چگونه، چه زمانی، چند وقت یکبار و چه زمانی بچه دار شوند. در نتیجه برای دستیابی افراد به سلامت باروری باید مؤلفه های آن که شامل مشاوره، اطلاع رسانی، آموزش و ارتباط در مورد کنترل باروری است، رعایت شود. کنترل باروری که یکی از مهم ترین مولفه های سلامت باروری است، به معنای کاهش باروری نیست، بلکه به معنای پیشگیری از بارداری های پرخطر، حاملگی های بدون برنامه و در نهایت سقط جنین غیرقانونی است.
تغییرات سیاست های جمعیتی بوجود آمده در طی چند سال اخیر تاثیراتی بر تصمیم ها و کنش های باروری افراد و خانواده ها به ویژه زنان گذاشته است و برنامه ریزی برای باروری و داشتن بارداری هدفمند شاخص مهمی در ارتقای سلامتی مادر و نوزاد می باشد.
با وجود ارائه خدمات بهداشتی از جمله مادری ایمن، ما با گذار دموگرافیک و اپیدمیولوژیک مواجه هستیم که تبعات آن از جمله معکوس شدن درصد جمعیت شهری و روستایی نسبت به سه دهه قبل، تراکم جمعیت در شهرها و حاشیه آنها (یا سکونت گاههای غیر رسمی)، پوشش ضعیف مراقبت های اولیه سلامت در شهرها و حاشیه آنها، شیوع عوامل خطر و بیماریهای غیر واگیر حتی در روستاهای کشور و همچنین پیشگیری و کنترل عوامل خطری همچون کم تحرکی، عادات نامناسب غذایی، اعتیاد و استعمال دخانیات در زنان و مردان سنین باروری، شرایط ویژه ای را ایجاد نموده است که برنامه ریزی و سیاستگذاری های خاص خود را می طلبد؛ بنابراین، از آنجایی که شاخص های بهداشتی برای ارزیابی وضعیت جمعیت و پایش برنامه ها، نتایج اجرایی آنها، ارزیابی اثربخشی و نتایج نهایی اجرای این برنامه ها در نظام سلامت به کار می روند.
سازمان جهانی بهداشت یکی از اهداف استراتژیک خود را که در راستای ارتقای سلامت مادران مؤثر می باشد، پوشش جامع خدمات سلامت باروری، مادری و نوزادی گزارش نموده است.
زایمان طبیعی به مراتب خطرات کمتری نسبت به زایمان سزارین دارد. زایمان بی خطر یکی از اصلی ترین عواملی است که منجر به یک مادری ایمن میشود. زایمان ایمن، زایمانی است که به کمک افراد تحصیل کرده و ماهر در یک محیط مناسب با هزینه مقرون به صرفه و در مدت زمان کوتاه انجام میشود؛ جایی که زایمان در بالاترین سطح استاندارد و از طریق یک روش مناسب صورت گرفته و نتیجه آن یک نوزاد سالم و یک مادر سالم می باشد.
بارداری یک فرایند فیزیولوژیک منحصر به فرد و طبیعی در زندگی زنان است؛ اما وجود بیماری های زمینه ای در مادر و یا بیماری های غیر منتظره در مادر یا جنین می تواند بارداری را سخت و همراه با عوارض بیماریهای مزمن طیفی از شرایط حاد، گذرا، مزمن و دائمی را در بدن ایجاد می نمایند. عوارض پزشکی این بیماریها و زایمان اغلب میتوانند ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر داشته باشند؛ به عنوان مثال در دیابت شیرین، نگرانی های پزشکی در زمینه کنترل قند خون با عوارض مرتبط با زایمان مانند ماکروزومی، عدم پیشرفت لیبر و افزایش خطر عفونت همراه است. فشار خون مزمن و چاقی باعث ایجاد عوارضی در سیر بارداری و زایمان می گردند که شامل نیاز به سزارین همراه با خطرات همزمان مداخله جراحی و بیهوشی است که این مهم تأثیر نامطلوبی بر سلامت افراد بر جای خواهد گذاشت. علاوه براین، مرگ غیرمستقیم مادران که تقریباً یک سوم کل مرگ و میر مادران را تشکیل میدهد، نتیجه یک بیماری قبلی میباشد که به دلیل اثرات فیزیولوژیک بارداری تشدید گردیده است.
مشاوره به عنوان اولین و مهمترین اقدام در مراقبت های بهداشتی باروری سالم به شمار می آید که جزء وظایف اصلی مراقبین سلامت می باشد. ضرورت ارائه آموزش به ماماها و مراقبین بهداشتی در زمینه مهارتهای مشاوره ای وجود دارد که به منظور تغییر عملکرد آنان در راستای سیاست های جدید ارتقاء باروری در کشور است.
توسعه هر جامعه در گرو برنامه ریزی صحیح در زمینه های مختلف از جمله جمعیت و کنترل موالید است. کنترل باروری برای ایجاد سطحی از رشد جمعیت متناسب با منابع موجود و تضمین یک زندگی خوب طراحی شده است. دریافت اطلاعات و آموزش یکی از راهکارهای اساسی برای تغییر نگرش نسبت به باروری و آگاهی در اکثر افراد جامعه است.
رشد آگاهی و نگرش کارکنان بهداشتی باعث توانمندی گیرندگان خدمات در حفظ و ارتقاء سلامتی و اتخاذ تصمیمات مناسب برای مراقبت هر چه بهتر می شود. با توجه به اینکه کارکنان بهداشتی شاغل در مراکز بهداشتی درمانی و مراکز سلامت جامعه افراد کلیدی در افزایش آگاهی و تغییر نگرش مراجعین در خصوص باروری و تغییرات جمعیتی کشور می باشند، لذا طراحی برنامه های آموزشی جهت ارتقای آگاهی و نگرش آنان در رابطه با سلامت باروری، نمودار جمعیتی و پیری جمعیت ضروری است.
دسترسی عادلانه تر به مراقبت های بهداشتی اولیه، نیازمند توجه بیشتر برنامه ریزان و سیاستگزاران به تفاوت های جمعیت شناختی و نیازهای مناطق مختلف بافت های شهری و حاشیه ای است.
مأموریت اصلی نظام سلامت، ارتقای سطح سـلامت و پاسخ گفتن به نیازهای بهداشتی مـردم و جامعـه اسـت. نیازهای بهداشتی مردم در جوامـع امـروزی تغییـر کرده و تحول در نظام ارائه خدمات بهداشـتی فعلـی در کلیه کشورها را به امری ضـروری مبـدل سـاخته اسـت. بـه عبـارتی دیگـر، تحـول در مفهـوم سـلامت در سالهای اخیـر به گونـه ای رخ داده اسـت کـه آن را بـه مقوله های مدیریت، مسئولیت پذیری، پاسـخگویی و نیـز عدالت در تمامی حیطه ها و نه فقط حوزه سلامت پیوند می دهــد و همچنــین لــزوم تــدوین اســتراتژی هــا و برنامه ریزی های مناسب و نیز ایجاد چارچوب های عملی در سطوح مختلف منطقـه ای، ملـی و بین المللـی را بـه منظور کسـب درک مشـترک و تجـارب عملـی در ایـن زمینه را مطرح می نماید (بر ایـن اسـاس، ایجـاد تحول در نظام سلامت ایران در سـال ۱۳۹۳در سراسـر کشور با سه رویکـرد حفاظـت مـالی از بیمـاران، ایجـاد عدالت در دسترسی به خـدمات سـلامت و نیـز ارتقـای کیفیت خدمات شروع شـد). طـرح تحـول نظـام سلامت در حوزه بهداشت با هدف گسـترش عـدالت در سلامت، ارتقاء کیفیت و افزایش دسترسـی بـه خـدمات بهداشـتی و رضـایتمندی مـردم، اجرایـی شـد.
یازده بسته خدمتی مراقبت های بهداشتی اولیه در قالب طرح تحول در نظام سلامت در حوزه بهداشت از طریـق مراکز جامع سلامت و پایگاههای سلامت به عموم مردم ارائه میشود که این خدمات شامل خدمات خودمراقبتی در محــل زنــدگی، کــار، تحصــیل، تفــریح، خــدمات تشخیصــی و شناســایی زود هنگــام عوامــل خطــر و بیماری ها، خدمات ارزیـابی، تشـخیص و شـروع درمـان بیماری های مزمن و بیماری های شایع و فصلی، خدمات مراقبت از سـلامت مـادران بـاردار و شـیرده، کـودک و نوجوان، جوان، میانسال و سالمند، خـدمات مشـاوره و مراقبت روانشناختی از جمعیت تحت پوشش، خـدمات مشاوره و مراقبت از تغذیه سالم و فعالیت بدنی، خدمات مشاوره و مراقبت اجتماعی، خدمات حفظ و ارتقاء نظام مدیریت بیماریهای واگیـر، خـدمات سـلامت دهـان و دندان، خدمات سلامت محیط و کار و در نهایت خدمات سلامت در حوادث و بلایا می شود. کـاهش مـرگ و میـر مـادر و کـودک بـا بهره منـدی رایگـان از خـدمات بهداشت مـادر و کـودک و همچنـین اهمیـت دادن بـه بارداری سالم در راستای سیاست های جمعیتی و کاهش موارد سزارین، از اهداف اصلی و مورد انتظار ایـن طـرح است. از طرفـی مهـمتـرین سـرمایه سـازمانهـا، نیروی انسانی شاغل در آنهاست و در سالهـای اخیـر، سازمان های پیشرفته و موفق بخش عظیمـی از زمـان و سرمایه خود را به نیـروی انسـانی اختصـاص داده انـد. در سازمان های ارائه دهنده مراقبـت سـلامت نیـز نیروی انسانی نسبت به سایر عوامل نقشی کلیـدی دارد. در تعیین تعداد نیروی انسـانی لازم جهـت ارائـه مراقبت هــای اولیــه بهداشــتی، فاکتورهــایی همچــون ویژگی های اپیدمیولوژیک، مشکلات محلـی، روشهـای نظارتی و ارزیابی سیستم بهداشتی مـؤثر می باشـند. بـر اســاس مــدل بــا رویکــرد تعیین کننــده های اجتمــاعی سلامت، در مراکز و پایگاه های جامع سلامت شهری در جریـان برنامـه ریـزی جهت ارائه هر خـدمتی، تعیـین حجـم کـار مربوطـه، از اولین اقدامات اجرایی اسـت. حجـم کـار معـین اعـم از تولید کالا یا خدمات، به عواملی از قبیل: جامعه هـدف، فراوانـی خـدمت و متوسـط زمـان لازم بـرای ارائـه آن خـــدمت بســـتگی دارد.
ارتقای سطح سلامت و پاسخ گفتن عادلانه به نیازهای بهداشتی مردم و جوامع مهمترین مأموریت نظام سلامت هر کشور به شمار می رود. در سال های اخیر از سویی مفهوم سلامت و تعیین کننده های آن و از سویی دیگر نیازهای بهداشتی و ساختار جمعیتی جوامع دستخوش تغییرات زیادی شده است. دسترسی عادلانه به خدمات بهداشتی با کیفیت بدون توجه به تدوین استراتژی ها و برنامه ریزی های مناسب و نیز بهره گیری از اصول مدیریت منابع انسانی امری ناممکن بنظر می رسد. به عبارت بهتر ایجاد تعادل بین نیروی انسانی و بارِ کاری کارکنان سلامت شاغل در مناطق مختلف از جمله مناطق حاشیه شهر ها که ساختار جمعیتی و نیاز های متفاوتی در مقایسه با جمعیت شهری دارند از الزامات مدیریت در حوزه سلامت می باشد.
جمعیت هر سرزمینی مهمترین سرمایه ملی آن مرز و بوم است؛ چرا که سرمایه انسانی هر کشور در ساختن جامعه جوان، سالم و غنی ساختن میراث فرهنگی و انتقال آن به نسل آینده نقشی موثر دارد.
ایران غنی از فرهنگها و قومیتهای شریف، در مواجهه با یکی از مهمترین چالش‌های قرن با نام بحران هولناک پیری جمعیت قرار دارد؛ چالشی که تعالی تمدن اصیل ایرانی اسلامی را با تهدید مواجه کرده است و عبور از آن جز با همدلی و مشارکت همه مسئولین و آحاد مردم ایران ممکن نیست.
انقلاب اسلامی کشور عزیزمان ایران گواه سربلندی ملت بزرگ ماست که بارها حیرت و خضوع جامعه جهانی را به دنبال داشته است. بحران‌ها و تهدیدهایی که با نقش آفرینی مردم در کنار حمایت‌های دولت تبدیل به فرصت شده اند. این بار سیاه چاله جمعیتی از خطراتی است که عبور از آن نیازمند همت، مجاهدت و مشارکت دولت و مردم در کنار یکدیگر است.
بی تردید هر یک از ما در این مهم سهمی داریم. در کنار اجرای تکلیف تعیین شده با عنوان «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» که تاکنون با موفقیت به اجرا در آورده، بهره گیری از ظرفیت‌های مردمی و نخبگان نیز امری سرنوشت ساز است.
با توجه به کاهش چشمگیر باروری در دهه های اخیر و نقش مهم کارکنان نظام سلامت در ارائه مشاوره باروری سالم، آموزش آنها با استفاده از روش های آموزشی موثر، ضروری است.
سیاست گذاری و برنامه ریزی در حوزه سلامت باروری مستلزم مطالعه جامع و عمیق رفتارهای باروری فردی است. باروری نه تنها از نظر پزشکی و بهداشتی حائز اهمیت است، بلکه یکی از مهمترین مولفه های تغییر و توسعه جمعیت در هر کشوری است و از اهمیت ویژه فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و مذهبی برخوردار است. توسعه انسانی یکی از ارکان مهم توسعه پایدار جوامع است که در بحث بهداشت باروری جایگاه ویژه ای دارد. طی ۳۰ سال گذشته عوامل زیادی بر باروری در کشور تأثیر داشته است که از جمله آنها می توان به سیاست های آموزشی و بهداشتی، بهبود نظام بهداشتی درمانی، افزایش هزینه های تربیت فرزندان، توسعه سطح تحصیلات، مشکلات اقتصادی و افزایش سن ازدواج اشاره کرد. با توجه به کاهش شدید باروری در سال های اخیر، از ابتدای سال ۱۳۸۹، سیاست های دولت در خصوص برنامه تنظیم خانواده و جهت گیری مسئولان و کارشناسان کشور در زمینه باروری تغییر کرده است. در سال های اخیر همزمان با تغییر سیاست های جمعیتی در کشور، اقداماتی برای افزایش باروری انجام شده است. اما کارکنان آموزش های لازم را برای ارائه مشاوره کنترل باروری با رویکرد افزایش باروری ندیده اند. در نگارش سیاست های دفتر سلامت خانواده و جمعیت مدارس، در راستای ارتقای نرخ باروری کلی به سلامت باروری و فرزندآوری، برنامه های بهداشتی و بهبود محتوای آموزشی موجود بر آموزش پرسنل در زمینه ارائه خدمات بهداشت باروری، ارتقای کیفیت خدمات مشاوره ای، بررسی شاخص های باروری باید تاکید بیشتری کرد. یکی از راهکارهای اساسی برای تغییر نگرش نسبت به باروری در اکثر افراد جامعه، دریافت اطلاعات و آموزش است که در سال های اخیر تأثیر آشکاری بر رفتار باروری زوجین داشته است. در گذشته نقش پرسنل بهداشتی در گفتمان باروری دروس، ارائه آموزش و مشاوره به مراجعان به منظور پذیرش، انتخاب و استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری بود. در حال حاضر نقش بسیاری از کارکنان در انتشار نگرش ها و ارائه خدمات مشاوره و تنظیم خانواده تغییر محسوسی نداشته و برخی از آنها نگرش لازم را برای همسویی با سیاست های جدید جمعیتی کشور ندارند. این امر منجر به انتشار پیام های متناقضی در مورد باروری در جامعه شده است. این یافته ها ضرورت آموزش و تغییر نگرش کارکنان را در ارائه مشاوره به منظور ارتقای باروری در جامعه نشان می دهد. ارکان اساسی برای ارتقای کمی و کیفی خدمات بهداشتی و درمانی، ارتقای نگرش و ارتقای سطح علمی و مهارتی کارکنان بهداشتی است. اصلاح نگرش ها منجر به بهبود عملکرد می شود و با افزایش سطح علمی و مهارتی کارکنان، بر فعالیت های خود نظارت می کنند. با مشاوره دقیق می توان بسیاری از مشکلات باروری را حل کرد و با تداخل با اصول اطلاعاتی، آموزشی و ارتباطی در مشاوره، کیفیت مشاوره به میزان قابل توجهی بهبود می یابد. با توجه به اهمیت مشاوره در تنظیم باروری، مشاور مسئولیت خطیری بر عهده دارد و باید قبل از انجام مراحل مشاوره، آموزش ها و مهارت های لازم را دیده باشد. متخصصان مراقبت های بهداشتی با ارائه مشاوره های لازم نقش اساسی در ارتقای سلامت خانواده و جامعه ایفا می کنند. کارکنان بهداشتی و درمانی بهترین مشاوران در کنترل جمعیت و اجرای برنامه‌های سازگاری باروری هستند، بنابراین تغییر آگاهی، نگرش و عملکرد آنها با استفاده از روش‌های آموزشی فعال و مؤثر، ضروری است. استفاده از روش های آموزشی فعال و مدرن به کارکنان کمک می کند تا نقش خود را به نحو احسن ایفا کنند. در بین روش های تدریس، بحث گروهی روشی موثر و رایج برای تغییر نگرش کارکنان بهداشتی است. در این روش همه شرکت کنندگان ضمن بحث در مورد دلایل بر اساس حقایق، مفاهیم و اصول علمی از افکار و نگرش خود دفاع می کنند. از سوی دیگر با پیشرفت علم و فناوری، فناوری های جدید به سرعت جایگزین فناوری های قدیمی شده و ابزارهای قدرتمندی را در اختیار کاربران قرار داده است. استفاده از این فناوری ها در حوزه سلامت با هدف دستیابی به سه نتیجه شامل یادگیری اطلاعات صحیح، تغییر نگرش مرتبط با سلامت و ایجاد رفتارهای جدید منطبق با سلامت مورد توجه قرار می گیرد. یادگیری مبتنی بر وب یکی از روش های آموزشی نوینی است که قادر است تفکر انتقادی و توانایی تصمیم گیری فراگیران را افزایش داده و مهارت ها و عملکرد روانی حرکتی آنان را بهبود بخشد. یادگیری مبتنی بر وب به افراد اجازه می دهد تا بر اهداف و محتوای آموزشی مورد نیاز خود تمرکز کنند.
در این میان آموزش از طریق نرم افزار وبینار اخیرا مورد توجه ویژه قرار گرفته است. وبینار سمینار یک سخنرانی یا کارگاهی است که از طریق اینترنت ارائه می شود و در آن امکان برقراری ارتباط صوتی و تصویری و ارسال پیام متنی برای معلم و فراگیران وجود دارد. علاوه بر این، هر شرکت کننده می تواند از طریق اینترنت با سایر شرکت کنندگان ارتباط برقرار کند. به این ترتیب مربی می تواند به فراگیران فرصت برگزاری کنفرانس و سخنرانی را بدهد. با توجه به نیاز فعلی جامعه ما به ترویج باروری سالم و افزایش تعداد فراگیران و کمبود منابع، آموزش مبتنی بر وب یک روش آموزشی کم هزینه است. با وجود گسترش سریع دوره های مبتنی بر وب، شواهد موجود در مورد اثربخشی تجارب یادگیری با این روش محدود و گاه متناقض است. بررسی مطالعات نشان می دهد که در حال حاضر برنامه آموزشی موثری برای بهبود مهارت های مشاوران مراقبت های بهداشتی برای افزایش ارتقای باروری وجود ندارد.
یکی از عوامل کلیدی مؤثر بر رفتار زنان با مسائل باروری، سطح سواد سلامت آنهاست، مداخلات ارتقای سواد سلامت باروری در کاهش وقوع حاملگی های پرخطر و حاملگی های ناخواسته و برنامه ریزی نشده موثر است. بنابراین پیشنهاد می شود نظام سلامت آموزش های مرتبط با سواد سلامت باروری را به عنوان بخشی از خدمات باروری سالم در نظر گرفته و ارائه دهد.
سطح تحصیلات، سن بالاتر، بیکار بودن، خانه دار بودن (در زنان)، زندگی در روستا، کهولت سن، سطح تحصیلات پایین و سطح پایین اجتماعی-اقتصادی همگی با سواد سلامت ناکافی مرتبط هستند.
افزایش سطح سواد سلامت باروری، توانایی زنان را در کنترل باروری افزایش می دهد و امکان برنامه ریزی برای زایمان را فراهم می کند.
الزامات سلامت باروری زنان دارای نقص جسمی-حرکتی به طور کلی نادیده گرفته شده است، که احتمالاً ناشی از این فرض است که زنان دارای معلولیت از نظر جنسی فعال نیستند و لزوماً به مراقبت های بهداشت باروری نیاز ندارند. کشورهای شرکت کننده در کنفرانس جمعیت و توسعه، سلامت باروری را در زمره حقوق بشر طبقه بندی کردند و هدفشان ارائه خدمات بهداشت باروری به مردم تا سال ۲۰۱۵ بود.
ما از موانع مختلفی که افراد دارای معلولیت برای جمع آوری اطلاعات بهداشتی با آن مواجه هستند، آگاه هستیم. واقعیت فوق در سلامت باروری زنان معلول کاملاً مشهود است. افراد دارای معلولیت مانند سایر افراد در تمام مراحل زندگی به خدمات بهداشت باروری و جنسی نیاز دارند. گروه‌های سنی مختلف با چالش‌های متعددی روبرو هستند و در نوجوانی به اطلاعاتی در مورد تغییرات بدن و احساسات، مراقبت از خود و آموزش‌های لازم برای جلوگیری از آزار جنسی و خشونت نیاز دارند. ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی باید از افراد دارای معلولیت مانند افراد غیر معلول حمایت کنند. ارائه خدمات به این گروه از افراد محروم عمدتاً دشوار است زیرا مشاوران بهداشت و والدین اغلب نمی دانند چگونه آن را بپرسند.
به نظر می رسد که آموزش برای ارتقای دانش و تغییر نگرش در بین زنان نابینا و همچنین بهبود آگاهی آنها مفید باشد. همچنین در برنامه‌های مشترک دانشگاه‌های علوم پزشکی و موسسات بهزیستی، مراقبتهای بهداشت جنسی و باروری زنان نابینا باید در اولویت قرار گیرد.
کاهش باروری در برخی از کشورها از جمله ژاپن، فرانسه، آلمان، کره و ... موضوعی جهانی است و همچنین در ایران بسیار حاد و پیچیده است. اگر کشورهای در حال توسعه ای مانند ایران، کاهش باروری و رشد جمعیت خود را کنترل نکنند، در سال های آینده با مشکل پیری جمعیت و کاهش خطرناک جمعیت مواجه خواهند شد که هزینه های گزافی را برای اقتصاد کشور به همراه خواهد داشت. توسعه هر جامعه در گرو برنامه ریزی صحیح در زمینه های مختلف از جمله جمعیت و کنترل موالید است. کنترل باروری برای ایجاد سطحی از رشد جمعیت طراحی شده است که متناسب با منابع موجود باشد و زندگی خوب را تضمین کند. توسعه انسانی یکی از ارکان مهم توسعه پایدار جوامع است که در بحث بهداشت باروری جایگاه ویژه ای دارد. دریافت اطلاعات و آموزش که یکی از راهبردهای اصلی تغییر نگرش نسبت به باروری در اکثر افراد جامعه است، در سال های اخیر تأثیر آشکاری بر رفتار باروری زوجین داشته است. در گذشته نقش پرسنل بهداشتی در گفتمان باروری شامل ارائه آموزش و مشاوره به مراجعین در زمینه پذیرش، انتخاب و استفاده از روش های پیشگیری از بارداری بوده است. در حال حاضر نقش بسیاری از کارکنان در انتشار نگرش ها و ارائه خدمات مشاوره و تنظیم خانواده تغییر محسوسی نداشته است و برخی از آنها نگرش لازم را برای همسویی با سیاست های جدید جمعیتی کشور ندارند. در نتیجه منجر به انتشار پیام های متناقضی در مورد باروری در جامعه شده است. این یافته ها بیانگر لزوم آموزش و تغییر نگرش کارکنان در حوزه مشاوره برای ارتقای باروری در جامعه است. در سال های اخیر همزمان با تغییر سیاست های جمعیتی در کشور، اقداماتی برای افزایش باروری انجام شده است. اما کارکنان آموزش های لازم را برای ارائه مشاوره کنترل باروری با رویکرد افزایش باروری ندیده اند. بهداشت باروری در پیش نویس سیاست های دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس برای بهبود نرخ کلی باروری ذکر شده است. این پیش نویس بر آموزش پرسنل در زمینه تامین حقوق سلامت باروری، ارتقای کیفیت خدمات مشاوره ای، بررسی شاخص های برنامه بهداشت باروری و ارتقای محتوای آموزشی موجود تاکید دارد. بسیاری از مشکلات باروری را می توان با مشاوره دقیق حل کرد و کیفیت مشاوره را می توان با گنجاندن اصول اطلاعات، آموزش و ارتباطات در مشاوره به میزان قابل توجهی بهبود بخشید. در واقع مشاوره یک فرآیند است و اجرای یک مشاوره خوب به نحوه برقراری ارتباط صحیح بین پرسنل بهداشتی و مراجعین و ارائه اطلاعات صحیح جهت ارتقای دانش مراجع و تشویق آنان بستگی دارد. با توجه به اهمیت مشاوره در تنظیم باروری، مشاور مسئولیت خطیری بر عهده دارد و قبل از انجام آن باید آموزش ها و مهارت های لازم را دریافت کند. مشاور باید فردی باشد که علاقه مند به برقراری ارتباط با افراد و همکاری با آنها باشد و به اهمیت تنظیم باروری و مزایای آن کاملاً آگاه باشد و به آن اعتقاد داشته باشد.
با توجه به سیاست جدید کشور در زمینه ارتقای باروری، اکنون انتظار می رود کارکنان بهداشتی در زمینه مشاوره باروری عملکرد بسیار متفاوتی نسبت به عملکرد معمول در دو دهه گذشته ارائه دهند. اما بدون کسب دانش، بهبود نگرش و ارتقای مهارت کارکنان، امکان ارائه مشاوره مناسب و مؤثر توسط آنان وجود ندارد. ارتقای نگرش و ارتقای سطح علمی و مهارتی بهورزان از ارکان اساسی ارتقای کمی و کیفی خدمات سلامت است. بهبود نگرش منجر به بهبود عملکرد می شود و با افزایش سطح دانش و مهارت کارکنان، بر فعالیت های خود نظارت می کنند. با توجه به اینکه بهورزان نقش عمده ای در ارتقای سلامت خانواده و جامعه دارند، در خط مقدم جمعیت قرار دارند و برنامه های تنظیم باروری را اجرا می کنند. تغییر دانش، نگرش و عملکرد آنان با استفاده از روش های فعال و مؤثر آموزشی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
کارکنان مراکز بهداشتی درمانی قادرند با ارائه مشاوره مناسب و جلب مشارکت مراجعین، دستیابی به اهداف سلامت باروری را در جامعه تسهیل کنند. با توجه به الگو و رهنمودهای آنان در زمینه باروری، لازم است بهورزان در این زمینه توجیه شده و نگرش و عملکرد آنان اصلاح شود.
به کارگیری روش های آموزشی فعال و مدرن به کارکنان کمک می کند تا نقش خود را به نحو احسن ایفا کنند. یکی از مولفه های سلامت جامعه، توانایی آموزشی کارکنان مراکز بهداشتی درمانی آن جامعه است که در نتیجه تغییر و بهبود ساختارها، سیستم ها، فرآیندها و روش های کلاسیک آموزش می تواند در این زمینه کمک کننده باشد. در این میان ماماها نقش بسیار مهمی در ارائه خدمات بهداشتی دارند. طبق مقررات وزارت بهداشت، ماماها می توانند خدمات بهداشت باروری (از بدو تولد تا پیری) را به زنان، خانواده و جامعه ارائه دهند و سلامت مادر، نوزاد و در نهایت جامعه را ارتقا دهند.
بخشی از اهمیت نگرش از این واقعیت ناشی می شود که نگرش ها رفتارها را تعیین می کنند و این به طور ضمنی دلالت بر این دارد که با تغییر نگرش افراد می توان رفتار و عملکرد آنها را تغییر داد. از دلایل اهمیت نگرش می توان به موارد زیر اشاره کرد: بر افکار اجتماعی تأثیر می گذارد، بر نحوه تفکر و پردازش اطلاعات تأثیر می گذارد، به عنوان یک برنامه ذهنی عمل می کند، چارچوب های شناختی اطلاعات را در مورد مفاهیم و موقعیت ها سازماندهی و حفظ می کند و در نهایت بر فرآیند رفتار – اخلاق اثر می گذارد.
مشاوره باروری سالم به معنای بیان حقایق در مورد باروری جامعه است که می تواند توسط پرسنل بهداشتی مراکز بهداشتی درمانی به صورت انفرادی، گروهی و یا از طریق رسانه های جمعی با اهداف مهمی مانند تامین سلامت خانواده با دستیابی به اهداف توانمندسازی خانواده ها انجام شود.
ارائه صحیح مشاوره باروری سالم در مراکز بهداشتی درمانی بستگی به دانش، نگرش و مهارت های علمی پرسنل بهداشتی دارد که نیاز به آموزش های عملی و صحیح دارند.
در ایران برای مدل مراقبت از ماما، تیمی وجود ندارد و دستورالعمل‌های انجام فعالیت‌های ماما محور هیچ‌گاه به طور کامل اجرایی نشده است که یکی از دلایل آن میتواند سطحی نگری به تدارک مراقبت مستمر یا تک بعدی انگاشتن آن باشد. بنابراین به نظر می‌رسد ارائه خدمات باروری سالم در ایران نیاز به بازبینی و استفاده از مدل‌های هزینه اثربخش با محوریت ماماها دارد. ارائه خدمات و مراقبت از زنان باردار کم‌خطر با استفاده از مدل مراقبت مستمر مامایی منجر به صرفه‌جویی در هزینه میشود. علل کاهش هزینه‌ها در استفاده از این مدل، استفاده کمتر از روش‌های غیرضروری از جمله سزارین، انجام اپی زیوتومی و القای زایمان غیرضروری است، زیرا زنان باردار کم‌خطر به طور مستمر مراقبتهای مورد نیاز و ضروری را در دوران بارداری دریافت کرده‌اند و آموزش‌های لازم جهت پیشگیری از بروز عوراض را به طور مناسب دریافت می‌کنند، بنابراین به نظر می‌رسد بروز عوارض قابل پیشگیری در این زنان که آنها را نیازمند مداخلات کند، به طور معنا داری کاهش می‌یابد. ایجاد پیوستگی در جلسات مراقبت و ایجاد چارچوبی مشخص از طرفی بروز عوارض قابل پیشگیری را کاهش داده و از طرفی نیاز بیماران کم‌خطر را به حضورهای بی‌مورد در کلینیک‌های متخصصین کاهش میدهد.
مادرانی که از خدمات مراقبت مستمر مامایی استفاده می کنند، در هنگام بستری شدن کمتر تحت مداخله قرار می گیرند، زایمان‌های ابزاری، کمتر انجام می دهند و تغذیه انحصاری با شیر مادر بیشتری خواهند داشت و در نهایت با عوارض کمتری مواجهه می شوند.
مدل مراقبت مستمر مامایی به عنوان بخشی از رویکرد جامع سیستم‌های مراقبت مستمر در کشورهایی یافت میشود که توانسته‌اند با کاهش و پیشگیری از بروز عوارض مادران و نوزادان منجر به کاهش نسبت مرگ‌ومیر مادران شوند که این موضوع اهمیت بسزایی در ارتقای شاخص‌های بهداشتی کشورها دارد. به همین ترتیب، مراقبتهای مامایی همچنین نویدبخش سرمایه‌گذاری با ارزش بالا در منابع مراقبتهای بهداشتی خواهد بود. به نحوی که با ارتقای سلامت مادران و نوزدان، شاهد ارتقای سلامت جامعه خواهیم بود. از طرفی امروزه بررسی کارایی مخارج سلامت به دلیل افزایش روزافزون آنها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
برنامه باروری سالم با توانمندسازی افراد جهت تصمیم‌گیری آگاهانه در مورد بهداشت جنسی و باروری خود، منجربه حفظ سلامت افراد، بهبود سلامت خانواده و جامعه میشود.
رشد جمعیت، حاصل سه عامل مهم جمعیت شناختی؛ مهاجرت، مرگ ومیر و باروری است که در این میان، باروری، مهمترین مولفه است.
از دیرباز جمعیت و رشد آن از مباحث مهم جمعیتی بوده که همواره اذهان محافل جمعیتی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را به خود مشغول داشته و پیامدهای آن از جهات مختلف بررسی شده است. کشورها همواره در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی در پی چاره اندیشی و برنامه‌ریزی افزایش یا کاهش جمعیت و تأثیرات آن هستند. آگاهی از رشد جمعیت همراه با سایر متغیرهای اقتصادی - اجتماعی پایه و اساس هرگونه برنامه‌ریزی برای توسعه‌ی ملی است، چرا که پیش‌بینی نیازمندی‌های اولیه‌ی هر جامعه مبتنی بر آمارهای مربوط به رشد جمعیت است. میتوان گفت از مهمترین متغیرها که در برنامه‌ریزی به‌عنوان مبنای محاسبات در نظر گرفته میشود، جمعیت، دگرگونی آن در گذشته، حال و پیش‌بینی تحولات آن در آینده است.
بررسی روند جمعیت ایران
دسترسی به اطلاعات دقیق و معتبر درباره پیشینه تاریخی جمعیت ایران کاری بسیار مشکل و در مواردی غیر ممکن است. مطالعه‌ی اسناد و مدارک تاریخی نشان میدهد تا سال ۱۳۳۵ هجری شمسی (اولین سرشماری عمومی نفوس) اطلاع دقیقی از جمعیت ایران وجود ندارد، به همین دلیل بسیاری از محققان و پژوهشگران داخلی و خارجی، جمعیت گذشته ایران را با استفاده از نتایج سرشماری ۱۳۳۵ به بعد و سایر مدارک و اسناد تاریخی پیش‌نگری کرده‌اند. جمعیت ایران، در نخستین سرشماری (سال ۱۳۳۵) حدود ۱۹ میلیون نفر و در سرشماری سال ۱۳۹۵ (آخرین سرشماری) حدود ۸۰ میلیون نفر شمارش شد. بنابراین از اولین تا آخرین سرشماری حدود ۶۱ میلیون نفر به جمعیت کشور اضافه شد. به عبارتی در مدت ۶۰ سال گذشته جمعیت ایران ۳٫۲ برابر شده است. قسمت قابل ملاحظه از افزایش جمعیت در این دوره، مرهون رشد طبیعی جمعیت است. در نیم‌قرن اخیر رشد جمعیت کشور با افت و خیزهایی روبه‌رو بوده است. رشد جمعیت ایران از نخستین سرشماری در سال ۱۳۳۵ تا شروع انقلاب اسلامی روندی کاهنده و پس از انقلاب اسلامی افزایش یافته به‌طوری که در دهه‌ی ۱۳۶۵-۱۳۵۵ یک‌باره به رشدی حدود ۴ درصد رسیده که در تاریخ کشور بی‌سابقه بود. البته در دهه ۱۳۶۵-۱۳۵۵ مهاجرین بسیاری وارد کشور شدند، اگر تأثیر مربوط به مهاجرین عراقی و به خصوص ورود پناهندگان افغانستانی به کشور را از رقم رشد سالانه ۴ درصد کسر شود میزان رشد طبیعی سالانه جمعیت به رقمی حدود ۳٫۲ درصد می‌رسد که میزان رشد بالای جمعیت را نشان میدهد.
بعد از انتشار نتایج سرشماری ۱۳۶۵ و مشاهده‌ی رشد بالای جمعیت طی دهه‌ی ۱۳۶۵-۱۳۵۵ دولت متوجه سنگینی بار افزایش جمعیت و نگران تأمین نیازهای مختلف آن در سالهای آتی شد و به فکر احیای سیاست قدیمی کنترل جمعیت افتاد (البته سیاست کنترل جمعیت برای اولین بار در دهه‌ی ۱۳۵۵-۱۳۴۵ به‌طور رسمی اجرا شده بود). دولت وقت در خرداد ماه ۱۳۶۷، سیاست تحدید موالید را اعلام نمود و متعاقب آن برنامه‌های تنظیم خانواده را به اجرا درآورد. در دهه های بعد سیاست‌های تنظیم خانواده به موفقیت چشمگیری دست یافت. سرعت کاهش باروری در نیمه دوم دهه ۱۳۶۰ و اوایل دهه ۱۳۷۰ به اندازه‌ای چشمگیر بود که تعبیر «انقلاب باروری» در مورد آن مصداق پیدا کرد.
به این ترتیب میزان کاهش تعداد موالید به همراه کاهش تعداد مرگ و میر و افزایش امید به زندگی، متوسط رشد سالانه‌ی جمعیت کشور را، از ۳٫۹ درصد در دهه ۱۳۶۵-۱۳۵۵، به ۱٫۲۴ درصد در دوره ۱۳۹۵-۱۳۹۰ رسانید.
از جمله عوامل تأثیرگذار در کاهش رشد جمعیت در دو دهه اخیر افزایش سطح سواد و تحصیلات افراد به ویژه زنان، گسترش شهرنشینی، صنعتی شدن امور، افزایش هزینه‌های زندگی، تغییر نگرش و تمایل خانوادهها به ویژه زوج‌های جوان در کاهش تعداد فرزندان، افزایش سطح بهداشت، کاهش سطح مرگ و میر (به ویژه مرگ و میر نوزادان) و در نتیجه بالا رفتن امید زندگی هستند که همگی از رهگذر مراحل انتقال جمعیتی در ایران حاصل شده است.
عوامل مؤثر بر رشد جمعیت
جمعیت و رشد آن پدیده‌ای اجتماعی است و مانند سایر موضوعات اجتماعی تحت تأثیر عوامل پیچیده و متعدد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی قرار می‌گیرد. چنانچه جمعیت‌شناس به این موارد آگاهی و دانش بیشتری داشته باشد، فرضیات خود را با دلایل محکم‌تری میتواند بنا نماید. هر چند که دستیابی به همه موارد امکانپذیر نیست و در مواردی نیز اطلاعات و آمار و ارقامی وجود ندارد یا در دسترس محقق نیست. در این جا به تعدادی از عوامل غیر مستقیم که اطلاعات در مورد آن وجود دارد و میتواند در پیش‌بینی جمعیت و تدوین فرضیات کمک نماید اشاره می‌نماید.
الف- عوامل غیرمستقیم و واسطه‌ای
الگوهای رفتاری ازدواج و زناشویی
سن ازدواج (ازدواج در سن پایین یا بالا) درصد افراد هرگز ازدواج نکرده، میزان تجرد قطعی و همچنین تعداد زنان بیوه یا مطلقه در افزایش یا کاهش میزان باروری مؤثر هستند. در واقع افزایش یا کاهش سن متوسط ازدواج موجب افزایش یا محدود شدن طول دوره‌ی باروری شده و به این ترتیب از طریق تأثیر بر شمار سالهای در معرض فرزندآوری، بر باروری تأثیر می‌گذارد.
بررسی الگوی سنی ازدواج ایران، حکایت از افت و خیزهایی در طی نیم‌قرن اخیر دارد. بر اساس نتایج سرشماری‌ها میانگین سن در اولین ازدواج زنان از ۱۸٫۴ سال در سال ۱۳۴۵ به ۲۳٫۴ سال در سال ۱۳۹۰ افزایش یافته و در سال ۱۳۹۵ اندکی کاهش یافته است. این شاخص در میان زنان از سال ۱۳۴۵ تا ۱۳۹۰ همواره افزایشی بوده و برای نخستین‌بار در سال ۱۳۹۵ اندکی کاهش مشاهده می شود. برای مردان این شاخص در سال ۱۳۴۵ از ۲۶٫۵ به ۲۷٫۴ سال در سال ۱۳۹۵ رسید. در مردان روند تغییرات میانگین سن در اولین ازدواج برعکس زنان از الگوی معینی پیروی نکرده است.
افزایش سن ازدواج و تنوع در شکل و ساختار خانوار و کاهش باروری تا سطح جانشینی از پیامدهای گذار دوم جمعیتی است. در اغلب مناطق جهان ازدواج به‌طور فزاینده‌ای افزایش یافته است و در این رهگذر ایران نیز از این وضع بی‌بهره نبوده است.
الگوی ازدواج و زناشویی، همگام با سایر تغییرات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جوامع، در گذر زمان، تحولات زیادی را تجربه نموده و اشکال و انواع مختلفی پیدا کرده است. گذار جوامع از مرحله سنتی به مرحله صنعتی و مدرن، منجر به تحولات شگرفی در زندگی اجتماعی بشر شد. از جمله آنها تحولات در وضع زناشویی افراد جامعه است که در دهه های اخیر در دنیا و در گذار دوم جمعیتی رخ داده است. این تغییرات شامل تحول در شکل و الگوی ازدواج، افزایش سن ازدواج و طولانی‌تر شدن دوره تجرد، شکل‌گیری انواع مختلف خانواده و تغییرات میزان‌های ازدواج و طلاق است. هر چند که وضعیت زناشویی مستقیماً در تغییرات حجم و تعداد جمعیت اثر ندارد، اما ارتباط تنگاتگی با وقایع مهم جمعیتی مانند باروری، مرگ و میر، مهاجرت و تحرک مکانی و نیز تحولات چرخه زندگی افراد دارد. از این رو توجه به تغییرات آن در برنامه‌ریزی‌های جمعیتی اهمیت می‌یابد.
نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ایران در سال ۱۳۹۵ نشان میدهد هنوز ۱۲ درصد جمعیت ۲۵ ساله و بیشتر ایران هرگز ازدواج نکرده‌اند. این نسبت برای مردان حدود ۱۴ درصد و برای زنان حدود ۱۰ درصد بوده است. در حالی که در دو دهه قبل یعنی در سال ۱۳۷۵ این نسبت برای هر دو جنس ۶٫۳ درصد، برای زنان ۵ و برای مردان ۷٫۵ درصد بوده است. همچنین آمار نشان میدهد در دوره‌ی زمانی ۲۰ ساله از سال ۱۳۷۵ تا ۱۳۹۵ میزان تجرد قطعی برای هر دو جنس با افزیش همراه بوده و افزایش برای زنان به مراتب بیش از مردان بوده است. در هر دو منطقه شهری و روستایی نیز افزایش تجرد قطعی در میان زنان بر مردان پیشی گرفته است. نکته قابل توجه این که در سال ۱۳۹۵ تجرد قطعی زنان روستایی در مقایسه با تجرد قطعی زنان شهری فراتر رفته است.
زنان و مردان هرگز ازدواج نکرده در هر گروه سنی بین سالهای ۱۳۸۵ و ۱۳۹۵ ؛ در یک دهه، برای هر دو جنس، شکاف محسوسی بین نسبت افراد هرگز ازدواج نکرده از سنین جوانی تا بزرگسالی به‌وجود آمده است. با این تفاوت که این شکاف در مردان از همان آغاز سنین جوانی یعنی ۱۹-۱۵ سالگی شروع شده تا اواسط سنین بزرگسالی یعنی ۴۴-۴۰ سالگی ادامه یافته است. در حالی که این الگو در زنان اندکی متفاوت است به این ترتیب که شکاف از سنین ۲۴-۲۰ سالگی (یک گروه سنی دیرتر از مردان) شروع و تا اواخر سن بزرگسالی یعنی ۵۹-۵۵ سالگی (یک گروه سنی دیرتر از مردان) ادامه یافته است. در تحلیل این موضوع میتوان گفت در حال حاضر جمعیت ایران در مرحله دوم گذار جمعیتی است که از جمله نشانه‌های آن کاهش محسوس نرخ‌های خام موالید و مرگ و میر، کاهش شاخص میزان باروری کل به رقم سطح جانشینی و کمتر از آن و نیز افزایش تنوع در شکل و ساختار خانواده و افزایش سن ازدواج است. افزایش سن ازدواج جوانان و ادامه روند آن در سالهای آتی پیامدهای اجتماعی و جمعیتی مختلفی دارد و در حال حاضر از دغدغه‌های برنامه‌ریزان جمعیتی است.
تحصیلات و باروری
تأخیر در سن ازدواج در کشورهای توسعه‌یافته در کاهش باروری بی‌تأثیر نبوده است. این امر به‌ویژه تأثیر خود را از طریق تحصیلات زنان نشان میدهد به نظر تحصیلات زنان احتمالاً سن ازدواج آنها را افزایش داده و حتی در بعضی از موارد ممکن است احتمال وقوع ازدواج را برای آنها کاهش دهد. در هر دو حالت این وضع بر باروری تأثیر داشته و موجبات کاهش موالید را فراهم می‌آورد. تحصیلات با نگرش مثبت‌تر نسبت به آگاهی کنترل موالید بیشتر از جلوگیری از حاملگی و ارتباط بین زن و شوهر رابطه مثبت دارد. در تمامی جوامع آگاهی از کنترل موالید با سابقه یا اقامت شهرنشینی، تحصیلات بالاتر از حد متوسط و درآمد بیشتر از حد متوسط ارتباط مستقیم دارد. تحصیلات همچنین بر متغیرهای تبیینی دیگر؛ نظیر نگرش‌ها نسبت به اندازه خانواده، هزینه‌ها و منافع فرزندان تأثیر قابل توجهی دارد. بررسی میزان باروری کل بر حسب سطح تحصیلات زنان نشان می دهد افراد دارای تحصیلات پایین‌تر باروری بالاتری دارند.
الگوی باروری نیز نشان میدهد زنان بی‌سواد و کم‌سواد زودتر وارد دوران بارداری شده و دیرتر از این دوره خارج می‌شوند. در مقابل هرچه زنان از تحصیلات بالاتری برخوردارند دیرتر فرزند می‌آورند. الگوی باروری کشور نیز بین سطح الگوی باروی دیپلم و لیسانس قرار گرفته است.
برخی از جمله تورنتون و همکارانش (۱۹۹۴)، بلاسفلد و روور (۱۹۹۵) وندکا (۱۹۹۸) و نیز ریمو (۲۰۰۳)، مهمترین عامل افزایش سن ازدواج را افزایش سطح تحصیلات دانسته‌اند. همچنین ون دکا (۱۹۸۷) تأثیر بهبود در گسترش میزان تحصیلات زنان به همراه استقلال اقتصادی آنان را مهمترین عوامل تأثیرگذار در تحولات ازدواج معرفی کرده است.
ارزش‌ها و باورهای رایج در ارتباط با تعداد و جنس فرزندان
اندازه ایده‌آل خانواده در جوامع مختلف، متفاوت است بررسی‌ها نشان میدهد میانگین اندازه ایده‌آل خانواده، یک یا دو فرزند در کشورهای توسعه‌یافته، دو تا سه فرزند در برخی از کشورهای آسیایی و چهار تا پنج فرزند در برخی دیگر از کشورهای آسیا است اما در بعضی از کشورهای آفریقا هیچ کس کمتر از چهار فرزند نمی‌خواهد. بعضی از مطالعات آفریقایی اندازه های ایده‌آل بالای ۹ فرزند را گزارش کرده‌اند.
ترجیح فرزند پسر به دلایل اجتماعی، اقتصادی و مذهبی هم میتواند از عوامل مؤثر بر افزایش تعداد فرزندان باشد و رفتار باروری را تحت تأثیر قرار دهد.
پژوهشکده آمار در سال ۱۳۹۴ طرحی پژوهشی با عنوان «بررسی نحوه نگرش جوانان در آستانه‌ی ازدواج و زنان همسردار ۱۵-۴۹ ساله نسبت به فرزندآوری و شناخت عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مؤثر بر آن» را در ۳۱ استان کشور اجرا نمود. نتایج این پژوهش نشان داد میانگین تعداد فرزندان دلخواه مردان و زنان جوان در آستانه‌ی ازدواج به ترتیب برابر ۲٫۴ و ۲٫۲ بوده است به گونه‌ای که بین نظرهای مردان و زنان در مورد تعداد فرزند ۰٫۲ تفاوت وجود دارد. میانگین تعداد فرزندان دلخواه جوانان در آستانه‌ی ازدواج ساکن نقاط شهری و روستایی به ترتیب برابر با ۲٫۲ و ۲٫۵ فرزند بوده است. زنان همسردار ۱۵-۴۹ ساله ساکن در نقاط شهری به‌طور متوسط طالب ۲٫۷ فرزند بوده و زنان ساکن در نقاط روستایی به‌طور متوسط خواهان ۳ فرزند بوده‌اند. ۳۱٫۱ درصد جوانان در آستانه‌ی ازدواج و ۴۲٫۵ درصد زنان همسردار اعتقاد دارند اگر بیش از دو فرزند بیاورند، مردم آنها را سرزنش می‌کنند. بین رفتار فرزند آوری جوانان و زنان ۱۵-۴۹ ساله و وضعیت اقتصادی آنها رابطه معکوس وجود دارد به گونه‌ای که افراد دارای پایگاه اقتصادی بالا، متقاضی فرزند کمتری بوده و در عوض افراد با پایگاه اقتصادی پایین متقاضی فرزند بیشتری هستند. بنابراین افراد دارای پایگاه اقتصادی بالاتر، تمایل کمتری به فرزندآوری دارند. همچنین بین رفتار فرزندآوری جوانان و زنان ۱۵- ۴۹ ساله و سن ازدواج آنها رابطه معکوس وجود دارد. به گونه‌ای که در جوانان با افزایش سن ازدواج، تعداد فرزندان دلخواه آنها کمتر میشود و میانگین تعداد فرزندان مورد تقاضای زنان ۱۵-۴۹ ساله در بین افرادی که در سنین ۲۵ تا ۳۹ سالگی ازدواج کرده‌اند کمتر از کسانی است که در سنین پایین و یا خیلی بالا ازدواج کرده‌اند.
وضع اقتصادی و اجتماعی
در زمینه‌ی باروری و پایگاه اقتصادی که در بسیاری از کشورها میزان باروری در بین طبقات پایین‌تر بیشتر از زنان طبقه بالا است. در واقع وجود همبستگی منفی بین باروری از یک طرف و طبقه یا منزلت اجتماعی از طرف دیگر نشان‌دهنده قدرت قانون اجتماعی جمعیتی است. هنگامی که در اواخر قرن نوزدهم میزان موالید شروع به تنزل کرد، رابطه بین باروری و وضع اقتصادی و اجتماعی بیشتر نمایان و مشخص شد، تحدید خانواده در میان طبقات بالا و متوسط شهری گسترش یافت ولی در مقابل طبقه کارگر و روستاییان به افزایش وسعت خانوادههای خود ادامه دادند. رانگ معتقد است که این پدیده تقریباً یک قانون اقتصادی و اجتماعی است که افراد طبقه پایین، باروری بالاتری دارند. تفاوت بین میزان باروری مناطق شهری و روستایی ایران شاهدی بر این مدعاست. در سال ۱۳۹۵، میزان باروری مناطق شهری کشور در سطح باروری بالاتر از دیپلم است و در نقاط روستایی تقریباً در سطح راهنمایی است. باتوجه به این که نسبت شهرنشینی در سال ۱۳۹۵ برابر ۷۴ درصد بوده است لذا نقاط شهری دارای سهم بیشتری بوده و میزان باروری کل کشور به مقدار سطح جانشینی (۲٫۱۱ فرزند) رسانده است. این موضوعی است که باید در تدوین فرضیه‌های باروری مورد توجه قرار گیرد.
سیاست‌های جمعیتی
به تمامی تصمیمات و تدابیری که در رابطه با جمعیت یک سرزمین توسط دولت با توجه به میزان منابع و شرایط خاص آن جامعه اتخاذ و اعمال میشود، سیاست جمعیتی گویند. هر خط مشی و سیاستی که به نحوی از انحاء و به‌طور مستقیم یا غیر مستقیم بر ویژگی‌های جمعیت تأثیر بگذارد را میتوان سیاست جمعیتی نامید. سیاست‌های توزیع جمعیت، سیاست‌های مهاجرتی و حتی سیاست و خط مشی‌هایی که در جهت بهبود کیفیت جمعیت‌ها اتخاذ می‌شوند را میتوان در زمره سیاست‌های جمعیتی دانست.
بررسی‌ها نشان میدهد که در ایران همگام با فراز و نشیب‌های سیاست‌های جمعیتی، رشد جمعیت نیز تغییر یافته است. به این ترتیب که با اعمال برنامه‌های تنظیم خانواده رشد جمعیت کشور از سال ۱۳۴۶ تا شروع انقلاب اسلامی روندی کاهنده داشت، ناگهان پس از انقلاب اسلامی با اجرای سیاست‌های تشویق موالید رشد جمعیت افزایش یافت به‌طوری که در دهه‌ی ۱۳۵۵-۱۳۶۵ به یک‌باره به رشدی نزدیک ۴ درصد رسید که در تاریخ کشورمان بی‌سابقه بوده است. پس از آن مجدداً با از سر گرفتن سیاست‌های تنظیم خانواده از سال ۱۳۶۸ به بعد رشد جمعیت کشور کاهش یافت به این ترتیب که رشد سالانه‌ی جمعیت کشور را، از ۳٫۹ درصد در دهه ۱۳۵۵-۱۳۶۵، به ۱٫۶۱ درصد در دهه ۱۳۸۵-۱۳۷۵ رسانید.
پس از گذشت دو دهه از اجرای سیاست‌های تنظیم خانواده در ایران، در آغاز سال ۱۳۸۹، با اعلام سیاست تشویق موالید از سوی دولت، بحث‌های زیادی از سوی صاحب‌نظران و دولتمردان در رابطه با افزایش یا کاهش جمعیت مطرح شد. در برنامه ششم توسعه هدف‌گذاری برای افزایش میزان باروری کل به رقمی بالاتر از سطح جانشینی یعنی ۲٫۲ فرزند شد. در بند اول سیاست‌های کلی جمعیّت از سوی مقام معظم رهبری در ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۳ نیز بر افزایش میزان باروری به سطحی بالاتر از سطح جانشینی تأکید شده است.
ب- عوامل مستقیم بر رشد جمعیت
عوامل مستقیم بر رشد جمعیت عبارت‌اند از: باروری، مرگ و میر، مهاجرت و ساختار و ترکیب جمعیت
باروری
باروری به‌عنوان مهمترین شاخص تأثیرگذار بر رشد جمعیت محسوب میشود. باروری به‌عنوان رفتاری اجتماعی در محیط و بستر اجتماعی-فرهنگی خاص پدیدار میشود و روابط اجتماعی اعضای جامعه و نیز سیاست‌های حکومتی میتواند ارزش‌ها و هنجارهای مرتبط با رفتار باروری را تنظیم کند.
شاخص‌های مختلفی برای مطالعه باروری وجود دارد. میزان باروری کل یکی از گویاترین شاخص‌های باروری است. میزان باروری کل عبارت است از شمار فرزندانی که یک زن در طول دوران باروری خود با توجه به سن باروری (۱۵ تا ۴۹ سال) بدون به شمار آوردن مرگ و میرهای فرزندان، به دنیا می‌آورد. میزان باروری کل در مطالعات جمعیت‌شناسی کاربرد فراونی دارد از جمله این که در پیش‌بینی‌های جمعیتی و تدوین فرضیه‌های باروری و سیاستگزاری‌های جمعیتی به کار می‌رود. کاهش مستمر باروری موجب کاهش تعداد موالید و در نتیجه کاهش تعداد جمعیت در گروه‌های سنی پایین میشود.
تغییرات شاخص میزان باروری کل بر حسب دوره‌های پنج‌ساله از ۱۳۹۵-۱۳۷۶ نشان میدهد روند باروری کل تا سال ۱۳۹۰ از روندی کاهشی برخوردار بوده و در سال ۱۳۹۵ به‌طور مقطعی افزایش یافته است.
مرگ و میر
مرگ و میر یکی دیگر از عوامل مستقیم در میزان رشد جمعیت است که با ثبات یا تغییر آن در جریان زمان سبب تغییر در حجم، توزیع یا ترکیب جمعیت میشود. در واقع جوانی جمعیت کشورهای توسعه نیافته و برخی کشورهای در حال توسعه در اثر پایین آمدن سطح مرگ و میر و ثابت ماندن نسبی یا تأخیر طولانی در کاهش سطح باروری پیش آمده است. یا برعکس سالخوردگی جمعیت برخی کشورهای توسعه‌یافته به علت کاهش سطح مرگ و میر و کاهش سطح باروری آنها است. البته باید در نظر داشت که ساختار سنی نیز بر میزان باروری و مرگ و میر تأثیر می‌گذارد. به‌طوری که ساختار سنی جوان باعث باروری بیشتر و باروری بیشتر، باعث جوان‌تر شدن ساختار سنی جمعیت در سالهای بعد میشود. از مهمترین شاخص‌های مرگ و میر، امید زندگی در بدو تولد است. معمولاً این شاخص را برای نسلی از زنان یا مردان یک جامعه (به صورت جداگانه) محاسبه می‌کنند زیرا مرگ و میر هر جنس تحت تأثیر عوامل متفاوتی قرار دارد. یکی از ویژگی‌های برجسته جمعیتی در قرن بیستم کاهش میزان مرگ و میر بوده است که این کاهش اگرچه با میزان‌های مختلف اما در تمام کشورها ادامه دارد و معمولاً در پیشبینیها این فرض استفاده میشود که کاهش مرگ و میر با شدت بیشتری ادامه خواهد یافت.
شاخص امید زندگی بدو تولد به‌تفکیک جنس را در سالهای ۱۳۸۵، ۱۳۹۰ و ۱۳۹۵ دادهها نشان میدهد که از سال ۱۳۹۵-۱۳۸۵ امید زندگی برای مردان و زنان بهبود یافته است.
مهاجرت
مهاجرت به‌طور عام عبارت است از تغییر اقامت فرد از یک نقطه به نقطه دیگر. در دانشنامه جمعیت‌شناسی در تعریف مهاجرت آمده است مهاجرت، تغییر مکان افراد، یا گروههایی از افراد، که با تغییر دائمی یا نیمه دائمی محل سکونت خود همراه است. تعریف دقیق جابهجاییهای مهاجرتی، بر حسب تحلیل مورد نظر، تغییر می‌کند. اما به هر حال، به‌طور طبیعی سه بعد مختلف مورد توجه قرار می‌گیرد. اولین بعد، دائمی بودن جابهجایی است: سفرهای سیاحتی (بدون توجه به مسافت آنها)، مسافرتهای روزانه به محل کار و بالعکس و جابهجاییهای افراد غیر ساکن و کوچنده، هر چند که ممکن است تحت عنوان رفت و برگشت طبقهبندی شوند، مهاجرت به شمار نمیآیند، بعد دوم موضوع فاصله یا به‌طور دقیق‌تر، عبور از مرزهای تقسیمات سرزمینی است. سطح فضایی مطالعه مورد نظر هر چه که باشد، همواره یک ناحیه تعریف شده مهاجرت به‌عنوان مأخذ مورد استفاده قرار می‌گیرد. بعد سوم، در نظر گرفتن یک دوره زمانی، که مهاجرت‌ها در آن صورت پذیرفته باشند، نیز ضروری است که در واقع، که به صراحت یا به‌طور تلویحی، منجر به مفهوم دوره زمانی مهاجرت خواهد شد. بین مهاجرت‌های داخلی و بین‌المللی تفاوت زیادی وجود دارد و البته مهاجرت‌های داخلی پدیده رایجتری است. برای نشان دادن ماهیت مهاجرت، پسوند یا پیشوندهای بسیاری به کار گرفته شده است.
مهاجرت جمعیت ابعاد مختلفی دارد از جمله آن که مهاجرت ممکن است در داخل یک کشور یا کشورهای مختلف باشد. چنانچه جابهجایی جمعیت داخل مرزهای سیاسی یک کشور انجام شود آن را مهاجرت داخلی مینامند و اگر مبدأ و مقصد مهاجرت دو کشور مختلف باشد مهاجرت بین‌المللی خوانده میشود.
در بسیاری از کشورها خالص مهاجرت اهمیت چندانی نداشته و غالباً در پیش‌بینی‌های جمعیتی نادیده فرض می‌شوند اما در مناطقی که این موضوع صادق نباشد، بایستی برای مهاجرت نیز اعتبار قایل شد. جدا از اثرات بر کل جمعیت، مهاجرت اثر فراوانی بر توزیع سنی و جنسی جوامع دارد، این مسئله به دلیل اختلاف در ساختمان سنی و جنسی مهاجران است، همچنین ممکن است مهاجرین خصوصیات مختلفی از نظر باروری و مرگ و میر داشته باشند که این نیز خود میتواند بر تعداد جمعیت اثر بگذارد. تفاوتی که مهاجرت با دو عنصر دیگر رشد مطلق جمعیت دارد، اثر آن بر دو جامعه مبدأ و مقصد است. مهاجرت از یک جامعه موجب کاهش رشد مطلق آن و ورود آنها به جامعه دیگر موجب افزایش رشد جامعه مهاجر پذیر میشود.
بر اساس گزارش سازمان ملل در سال ۲۰۱۶ ایران همچنان از بزرگ‌ترین میزبانان مهاجران افغانستانی بوده است و از این حیث رتبه دوم جهانی را (پس از پاکستان) به خود اختصاص داده است. بر اساس این گزارش در پایان سال ۲۰۱۶، جمهوری اسلامی ایران نزدیک به ۱ میلیون پناهنده را میزبانی کرد و ایران چهارمین کشور میزبان پناهندگان درسطح جهانی بود. در مقابل این گزارش، منابع مختلفی وجود دارد که شواهدی مبتنی بر خروج جمعیت جوان و عمدتاً تحصیل‌کرده ایرانی به مرزهای خارج از کشور دارند. مؤسسه گالوپ به سفارش سازمان بین‌المللی مهاجرت در سال ۲۰۱۵ میزان تمایل به مهاجرت بین‌المللی را در ۱۵۶ کشور جهان بررسی کرد که نتایج آن در سال ۲۰۱۸ منتشر شد. بنابراین گزارش در سال ۲۰۱۵، حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار نفر از ایرانیان ابراز علاقه و تمایل به مهاجرت داشتند که از این آمار ۴۰۰ هزار نفر برای مهاجرت برنامه مشخصی داشته و در حال آماده شدن برای مهاجرت بوده‌اند. اما هنوز آمار دقیقی از جمعیت ایرانی‌های خارج از کشور وجود ندارد. برخی اعداد و ارقام از حضور پنج میلیون ایرانی در خارج از کشور خبر میدهد که بخش وسیعی از آنها تحصیل‌کرده و متخصص هستند. آمارهای داخلی نشان میدهد سالانه حدود ۶۰ هزار نفر از ایران مهاجرت می‌کنند که آمار سازمان ملل و صندوق بین‌المللی پول آن را ۱۵۰ هزار تا ۱۸۰ هزار نفر برآورد کرده که ۷۰ تا ۸۰ درصد آنها قشر تحصیل‌کرده و متخصص هستند. همچنین بنابر آمارهای مجلس، وزارت آموزش وپرورش و غیره ۷۰ درصد از رتبه‌های برتر کنکور، المپیادی ها و مدال‌آوران علمی از کشور خارج شده‌اند.
ساختار و ترکیب جمعیت
ساختار سنی جمعیت تأثیر مستقیمی در رشد جمعیت دارد. به این ترتیب در کشورهایی که ترکیب جمعیتی جوانتری دارند در صورتی که مراحل زیربنایی توسعه اقتصادی و اجتماعی را پشت سر گذاشته باشند، میزان مرگ و میر بسیار پایین‌تری خواهند داشت. در واقع در این کشورها به دلیل همین اقدامات اولیه، جمعیت جوان که بخش مهمی از جمعیت را تشکیل میدهد کمتر در معرض واقعه‌ی مرگ قرار داشته، از سوی دیگر جمعیت سالخورده که سطح مرگ و میر بالاتری دارند، بخش بسیار کوچکی از جمعیت را تشکیل میدهند، در نتیجه میزان مرگ و میر خام که نوعی میزان وزنی از مرگ و میر جمعیت در تمامی سنین است، کمتر میشود. اما در کشورهای توسعه یافته که نسبت جمعیت جوان‌تر در مجموع جمعیت آنها کمتر و نسبت سالخوردگان بیشتر است، میزان مرگ و میر بالاتری دارند. جمعیتی که دارای ساختار سنی جوانی است، تعداد زنان واقع در سنین باروری (۱۵-۴۹) نیز بر روی تعداد موالید تأثیر قابل توجهی دارد. در حالی که جوامع دارای ساختار سنی سالخورده نسبت زنان واقع در سنین باروری کمتر میباشد و در نتیجه این موضوع میتواند بر روی کاهش میزان‌های باروری تأثیر مستقیمی داشته باشد.
طبق تئوری انتقال جمعیتی، کاهش میزان‌های موالید و مرگ و میر و در نتیجه کاهش رشد جمعیت، در ترکیب سنی جمعیت مؤثر بوده و منجر به افزایش جمعیت سالمندان میشود. از عوامل نامرئی دیگر در این زمینه، نقش نسبت جنسی است. تعداد زنان به‌ویژه زنان واقع در سن باروری، عامل اصلی زاد و ولد در جامعه است، بنابراین تغییرات نسبت جنسی در جمعیت، از عوامل مؤثر در تغییر سطح باروری و میزان‌های رشد محسوب میشود.
آینده‌نگری جمعیت ایران تا افق ۱۴۳۰ هجری شمسی
در مطالعات جمعیت‌شناسی آهنگ رشد جمعیت از اهمیت به سزایی برخوردار است. به این ترتیب که آهنگ رشد جمعیت اگر متعادل باشد یک فرصت بوده و در صورتی که غیر متعادل باشد یک تهدید محسوب میشود. برای دستیابی به تجزیه و تحلیلهای بهتر در این زمینه، جمعیت کشور را تا افق ۱۴۳۰ هجری شمسی با استفاده از چند سناریو پیش‌بینی می نماییم. سیاست‌های جمعیتی در هر کشور جزء سیاست‌های کلان به حساب می‌آید و بر این اساس کشورها سه راهبرد مشخص را در این زمینه پیگیری می‌کنند به این ترتیب که یا جمعیت خود را کاهش میدهند، یا حفظ می‌کنند و یا اینکه آن را افزایش میدهند. آینده‌نگری جمعیت ایران را با چهار سناریو؛ افزایش باروری (با ۲٫۶ فرزند)، ثبات باروری (۲٫۱۱ فرزند)، کاهش باروری (۱٫۵ فرزند) و کاهش ملایم باروری (۱٫۹ فرزند) می توان ارائه نمود.
امروزه روش ترکیبی بیش از هر روش دیگری برای پیش‌بینی به کار می‌رود. در این روش جمعیت پیش‌بینی شده بر اساس مجموعه عوامل مؤثر بر تغییر و تحول جمعیت بهدست می‌آید؛ این عوامل عبارت‌اند از: باروری، مرگ و میر، مهاجرت و ترکیب سنی و جنسی جمعیت. از میان این عوامل، تنها جمعیت و ترکیب سنی و جنسی را در اختیار داریم و تغییرات سه عامل دیگر را باید از طریق بررسی و تدوین فرضیات حدس زد. بهترین حالت در این مورد در اختیار داشتن ترکیب سنی و جنسی جمعیت در گروه‌های منظم پنج‌ساله است. بسته به آن که اطلاعات مرگ و میر و مهاجرت تا چه سنی با هم قابل مقایسه باشد؛ آخرین گروه سنی جمعیت مورد مطالعه (جمعیت سال پایه پیش‌بینی) در رابطه با هماهنگی آنها تعیین و به صورت گروه سنی باز درمی‌آید.
در روش ترکیبی باید سطوح باروری و مرگ و میر برای سال پایه پیش‌بینی، از قبل محاسبه و در اختیار محقق باشد تا بتواند گرایشهای آینده آنها را نیز برآورد کرده و به‌عنوان فرضیات پیش‌بینی جمعیت مطرح سازد. این فرضیات باید با توجه به فاصلههای زمانی در گروهبندیهای سنی برای سالهای آینده محاسبه شود؛ به‌طور مثال اگر توزیع جمعیت سال پایه پیش‌بینی، در گروه‌های سنی پنج‌ساله منظم باشد، مقادیر باروری و ضرایب احتمال بقا نیز باید در قالب همان گروهبندیهای سنی و در فواصل زمانی پنج‌ساله داده شود تا هماهنگی سنی و زمانی محاسبات حاصل شود. چنانچه جامعه دور از اثر جریانات مهم مهاجرتی باشد، مسئله برآورد سطح باروری و چگونگی تغییرات آن در طول زمان مهمترین عامل تضمین کننده صحت پیش‌بینی‌هاست. این امر به معنی نفی اهمیت مرگ و میر در روش‌های پیش‌بینی جمعیت نیست بلکه سطح باروری برآورد شده و چگونگی تغییرات آن به ویژه در کشورهایی با باروری بالاتر، حاصل پیش‌بینی‌های جمعیتی را بیش از تغییرات سطح مرگ و میر تحت تأثیر قرار میدهد.
سناریوهای پیش‌بینی جمعیت
با توجه به اهمیت سیاست‌های جمعیتی و اثر مستقیم آن در میزان‌های باروری و رشد جمعیت، برای بررسی باروری چهار سناریو مبتنی بر چهار فرض برای باروری و یک فرض برای مرگ و میر در نظر گرفته میشود.
فرضیه‌های باروری
چشم‌انداز آینده باروری در ایران ساده نیست. سطح باروری تا اندازه‌ای به تمایلات فردی والدین وابسته بوده و این مسئله خود تحت نفوذ شرایط اقتصادی اجتماعی جاری، وضعیت سیاسی و آرمان‌های عمومی و فرهنگی قرار دارد. استفاده مؤثر از روش‌های تنظیم خانواده احتمال دستیابی به چنین تمایلاتی را افزایش میدهد.
فرض می شود در نیم‌قرن آینده جامعه ایران با تغییرات بنیادی و بیشتر در زمینه های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و ... همراه بوده و در نتیجه با گرایش بیشتر زنان به ادامه تحصیل در سطوح عالی، الگوی باروری ایران سطح از دیپلم به فوق دیپلم گرایش یابد. از سوی دیگر مسائل فرهنگی و سنتی همراه با سیاست‌های جمعیتی از کاهش شدید باروری به سمت باروری خیلی پایین جلوگیری نموده و سطح باروری افراد دارای دیپلم بین (۲٫۱۱ و ۱٫۷) یعنی حدود ۱٫۹۰ باقی بماند.
بررسی منابع و مدارک مختلف در رابطه با آینده باروری، علیرغم روشنی و شفافیتی که دارند، اما به دلیل تنوع نظرات تعیین چشم‌اندازی واحد را در مورد باروری دشوار می‌کند. آمار موالید ثبتی در چند سال اخیر نیز تفکرات جدیدی را در زمینه میزان‌های شاخص‌های حیاتی جمعیت مطرح ساخته است. در نتیجه تصمیم‌گیری نهایی نیازمند به بررسی و تأمل بیشتر است. گرچه می توان به روش معمولی در گذشته، گزینه‌های مختلفی را در مورد سطح باروری در آینده مطرح ساخت لیکن برای جلوگیری از تداخل فرضیه‌های مختلف ارائه ارقام متفاوتی از جمعیت که سرانجام باید یکی از آنها را به‌عنوان فرض محتمل و یا عملیاتی انتخاب نمود. با استفاده از مجموعه فرضیه‌ها و تجربیات کارشناسی در پیش‌بینی‌های جمعیت کشور پیش‌بینی‌های فرض جمعیت سازمان ملل، روندهای جاری، تجربه‌های بین‌المللی و مهم‌تر از همه تغییرات سطح باروری در دهه اخیر در کشور و زیر مجموعه‌های استانی و شهری و روستائی آن، میتوان به دیدگاه زیر در مورد تغییرات سطح باروری در آینده رسید و در قالب چهار گزینه مطرح شده به آینده نگری جمعیت کل کشور به تفکیک مناطق شهری و روستایی به شرح زیر پرداخت:
فرض اول: افزایش سطح باروری کل و رسیدن به حدود ۲٫۶ فرزند در سال ۱۴۳۰ (فرض خوش بینانه)
فرض دوم: تثبیت سطح باروری کل از سال ۱۳۹۵ به بعد یعنی ۲٫۱۱ فرزند تا سال ۱۴۳۰
فرض سوم: کاهش سطح باروری کل با شیبی تند به زیر سطح جانشینی ۱٫۵ فرزند در سال ۱۴۳۰ (فرض بدبینانه)
فرض چهارم: کاهش سطح باروری کل با شیبی ملایم تا به زیر سطح جانشینی ۱٫۹ فرزند در سال ۱۴۳۰
تجارب کشورهای مختلف نشان میدهد در مراحل میانی گذار جمعیتی، میزان باروری کل به زیر سطح جانشینی می‌رسد بنابراین انتخاب فرض عملیاتی و محتمل (رسیدن به سطح باروری کل حدود ۱٫۹ فرزند) است.
فرضیه‌های مرگ و میر
بررسی‌های به عمل آمده حاکی از آن است که در دهه های اخیر میزان مرگ و میر ایران همواره در حال کاهش بوده است. از جمله عوامل مؤثر در این امر، جوانی ساختار جمعیت کشور و بهبود وضع تغذیه و پیشرفت بهداشت در طی دهه های اخیر بوده است. این میزان از ۱۶٫۲ در هزار در سال ۱۳۴۵ به حدود ۵ در هزار در سال ۱۳۹۵ رسیده است. میزان مرگ و میر کودکان زیر یک سال نیز از ۱۱۲ در هزار در سال ۱۳۵۵ به حدود ۱۵ در هزار در سال ۱۳۹۵ کاهش یافته است.
در طی حدود نیم قرن اخیر، امید زندگی در ایران افزایش داشته است، به این ترتیب که این افزایش برای زنان (حدود ۲۰ سال افزایش) به مراتب بیشتر از مردان (حدود ۱۸ سال افزایش) بوده است.
در صورتی که اطلاعات مربوط به امید زندگی در بدو تولد برای چند سال متوالی محاسبه شده باشد، تحلیل روندهای امید زندگی و تدوین فرضیه‌های آینده آن میتواند مفید واقع شود. هرچند که نمی‌توان انتظار داشت روندهای گذشته برای دوره آینده استمرار داشته باشد. زیرا تغییرات امید زندگی کاملاً وابسته به دوران گذار است. به این ترتیب که در آغاز دوره گذار نسبتاً سریع، در میانه دوره گذار سریع و زمانی که به سطوح بالایی نزدیک میشود، مقدار افزایش می کند و شکلی نمایی را به تصویر می‌کشد. برای تدوین فروض امید زندگی میتوان از مدل کار سازمان ملل بهره برد. این سازمان جدولی را ارائه نموده که اطلاعات آن بر پایه تجارب کشورهای مختلف جهان در سالهای مختلف و به تفکیک جنس است. بر اساس این جدول افزایش امید زندگی در بدو تولد برای زنان به مراتب بیشتر از مردان بوده است.
در سال ۱۳۹۵ امید زندگی در بدو تولد برای مردان ۷۲٫۸ سال و برای زنان ۷۵٫۷ سال برآورد شده است. بر اساس روند گذشته و ادامهی بهبود وضع تغذیه و پیشرفت بهداشت جمعیت کشور به ویژه در مناطق روستایی و جوان بودن ساختار سنی کشور پیش‌بینی میشود که این نسبت در سال ۱۴۳۰ هجری شمسی برای مردان به ۷۷٫۱ سال و برای زنان به ۸۱٫۲ سال برسد. شایان ذکر است که الگوی مرگ و میر مفروض در این پیش‌بینی مدل غرب از جداول الگویی کول و دمنی برای هر دو جنس و افزایش امید زندگی به صورت خطی و با فرض افزایش متوسط است.
نتایج پیش‌بینی
در پیش‌بینی جمعیت به روش ترکیبی، اطلاعات جمعیتی متعددی برای سالهای مورد نظر بهدست می‌آید، لیکن با توجه به اهداف طرح حاضر تعدادی از اطلاعات مرتبط با تعداد جمعیت بیان میشود.
بر اساس بررسی حاضر در صورت تحقق سناریو اول یعنی افزایش میزان باروری کل، جمعیت کل کشور در سال ۱۴۳۰ هجری شمسی برابر با ۱۱۲٬۴۷۵٬۴۵۸ نفر، با فرض ثابت ماندن میزان باروری کل برابر با ۱۰۴٬۰۱۷٬۵۸۸ نفر و با سناریوهای سوم و چهارم یعنی کاهش شدید و کاهش ملایم باروری به ترتیب برابر ۹۵٬۳۱۷٬۶۴۶ و ۱۰۱٬۳۹۲٬۳۲۰ نفر خواهد بود.
از آنجایی که تغییر و تحول محدوده های جغرافیایی امری اجتناب‌ناپذیر است، در پیش‌بینی جمعیت به تفکیک نقاط شهری و روستایی این موضوع مورد توجه قرار گرفت. برای این منظور با توجه به سری زمانی شهرشینی کشور در نیم‌قرن اخیر و نیز رشد طبیعی جمعیت میزان شهرنشینی کشور در فواصل زمانی ۵ ساله پیش‌بینی شد.
بر اساس پیش‌بینی حاضر میزان شهرنشینی کشور از مقدار ۷۴ درصد در سال ۱۳۹۵ به مقدار ۸۵٫۳ درصد در سال ۱۴۳۰ شمسی خواهد رسید. بنابراین ملاحظه میشود بیشترین رشد جمعیت متعلق به مناطق شهری کشور خواهد بود. از جمله دلایل چنین رشدی اثرات رشد طبیعی جمعیت و جذب مهاجران از مناطق روستایی و نیز تغییر و تحول تغییرات سیاسی در محدوده‌های شهری کشور خواهد بود.
نتایج پیش‌بینی حاکی از آن است بر اساس هر فرض، متوسط رشد سالانه جمعیت در دوره‌های ۵ ساله متفاوت خواهد بود. در دوره زمانی ۳۵ ساله ۱۳۹۵تا ۱۴۳۰ حداقل متوسط رشد سالانه جمعیتی ۰٫۵۰ درصد و حداکثر ۰٫۹۸ خواهد بود. همچنین با توجه به آغاز موج دوم رشد جمعیت در ایران و وقوع پدیده‌ی گشتاوری جمعیت و پیش‌بینی ادامه روند آن حداقل تا سه دهه آینده، در بدترین حالت (فرض ۱٫۵ فرزند) پیش‌بینی میشود، حداقل تا دهه ۱۴۲۰ شمسی رشد جمعیت کشور به صفر نخواهد رسید. موضوعی که هم اکنون دغدغهی بسیاری از برنامه‌ریزان و سیاستگزاران است. در واقع این پیش‌بینی میتواند به بسیاری از نگرانیهای موجود در زمینه کاهش شدید رشد جمعیت خاتمه دهد. رشد جمعیت مناطق شهری روندی کاهشی خواهد داشت ولی منفی نخواهد شد. بدیهی است که در مقابل، مناطق روستایی رشد جمعیتی منفی را تجربه خواهند کرد.
بررسی‌ها نشان میدهد که با در نظر گرفتن هر سیاست جمعیتی تغییرات عمدهای در ساختمان سنی جمعیت رخ خواهد داد.
در صورت تحقق فرض اول در سال ۱۴۳۰ با جمعیت سالمند (۸/۱۶ درصد) روبه رو خواهیم بود.
در صورت عملی شدن فرض دوم درصد جمعیت (۱۴-۰ سال) و درصد جمعیت فعال (۶۴-۱۵ سال) کاهش و در مقابل درصد جمعیت ۶۵ سال و بیشتر افزایش خواهد داشت. در این حالت نیز با جمعیت سالمند (۱۸٫۲ درصد) رو به رو خواهیم شد.
در صورت تحقق فرض سوم پیش‌بینی، درصد جمعیت ۱۵-۶۴ سال کاهش و در مقابل جمعیت بالاتر از ۶۵ سال افزایش خواهد داشت. در چنین حالتی هم با جمعیتی رو به سوی سالمندی (۱۹٫۹ درصد) روبه رو خواهیم بود، که نیاز به بودجه، امکانات و برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های خاص خود را دارد.
بالاخره در صورت تحقق فرض آخر، درصد جمعیت جوان (۱۸٫۶ درصد) با جمعیت سالمند (۱۸٫۷ درصد) تقریباً برابر خواهد بود.
بر اساس پیش‌بینی انجام شده در سالهای ۱۴۱۰ و ۱۴۳۰ هجری شمسی ساختمان سنی و جنسی جمعیت به اشکال زیر خواهد بود:
درصورت تحقق فرض اول: شکل هرم سنی استوانهای خواهد بود. به عبارتی تعداد کودکان و نوجوانان تفاوت چشمگیری با افراد سالخورده نخواهد داشت. در این حالت رشد جمعیت بسیار کند خواهد بود.
درصورت عملی شدن فرض دوم: شکل هرم سنی نامرتب خواهد بود. به بیانی دیگر ساختمان سنی جنسی جمعیت در حال گذار از جمعیت جوان به جمعیت سالخورده خواهد بود. در این حالت رشد جمعیت آهسته خواهد بود.
درصورت تحقق فرض های سوم و چهارم: شکل هرم سنی مجدداً مثلثی شکل خواهد شد. به بیانی دیگر قاعده هرم سنی وسیع و رأس آن جمع شده، یعنی تعداد زیادی از افراد در سنین کودکی و نوجوانی قرار خواهد داشت. در این حالت رشد جمعیت سریع خواهد بود.
در صورت تحقق هر کدام از آنها، جمعیت سالمند به سمت زنانه شدن پیش خواهد رفت. توضیح این که در روند سالخورده شدن جمعیت، غالباً وضعیت دو جنس با همدیگر تفاوت دارد. مردان به‌طور کلی، میزان مرگ و میر بالاتری نسبت به زنان دارند و امید زندگی آنها عموماً کمتر از زنان است، بنابراین، تعداد زنانی که به سنین سالخوردگی می‌رسند به مراتب بیش از مردان است. در اکثر کشورها، نسبت جنسی در سنین سالخوردگی گویای همین امر است به‌طوری که برخی سخن از زنانه شدن سالخوردگی به میان آورده‌اند. در ارتباط با همین موضوع، تعداد بیشتری از زنان در دوران سالمندی فاقد همسر بوده و تنهایی را بیش از مردان تجربه می‌کنند.
نتیجه‌گیری و پیشنهادات
در مطالعات جمعیت‌شناسی آهنگ رشد جمعیت از اهمیت به سزایی برخوردار است. به این ترتیب که آهنگ رشد جمعیت اگر متعادل باشد یک فرصت است و در صورتی که غیر متعادل باشد یک تهدید محسوب میشود. مطالعات نشان داده، رشد جمعیت کشور طی دوره‌های سرشماری یکسان نبوده است. به این ترتیب که رشد جمعیت کشور تا شروع انقلاب اسلامی روندی کاهنده و پس از انقلاب اسلامی افزایش یافته به‌طوری که در دهه‌ی ۱۳۵۵-۱۳۶۵ به یک‌باره به رشدی نزدیک ۴ درصد رسیده که در تاریخ کشور بی‌سابقه بوده است. بر اساس نتایج سرشماری ۱۳۷۵ متوسط رشد سالانه جمعیت دوباره روند کاهشی به خود گرفته به‌طوری که به ۱٫۹۶ درصد رسیده و این روند کاهشی تا سال ۱۳۹۵ نیز ادامه داشته است. به این ترتیب در دوره ۱۳۹۵-۱۳۹۰ متوسط رشد سالانه جمعیت کشور به ۱٫۲۴ درصد رسیده است.
مقایسه میزان شهرنشینی کشور در شصت سال اخیر روندی افزایشی را نشان میدهد. به این ترتیب که این میزان در سال ۱۳۳۵ از مقدار ۳۱٫۴ درصد، به مقدار ۷۴ درصد در سال ۱۳۹۵ افزایش یافته است. هرچند که افزایش نسبت شهرنشینی از جمله شاخص‌های توسعه محسوب میشود اما در ایران افزایش جمعیت شهری غالباً در چند کلان‌شهر بزرگ و از جمله شهر تهران اتفاق افتاده است. انتظار می‌رود در سالهای آتی بر تراکم جمعیت کلان‌شهرها افزوده شود. به این ترتیب رشد نامتوازن جمعیت و تراکم آنها در تهران و چند کلان‌شهر دیگر یکی از مشکلات بزرگی است که در آینده نیز ادامه خواهد داشت.
بر اساس بررسی‌های به عمل آمده در سال ۱۴۳۰ هجری شمسی:
در صورت ادامه کاهش میزان باروری کل تا سطح ۱٫۵ فرزند (بدبینانه‌ترین سناریو)، تعداد جمعیت کشور بالغ ۹۵ میلیون نفر میشود.
در صورت تثبیت میزان باروری کل بر روی ۲٫۱ فرزند (سطح جانشینی)، جمعیت کشور بالغ بر ۱۰۴ میلیون نفر خواهد شد.
در صورت ادامه کاهش بسیار ملایم میزان باروری کل با رقم ۱٫۵۹ فرزند (سناریو محتمل)، جمعیت کشور بالغ بر ۱۰۱ میلیون نفر میشود.
و در صورت موفقیت سیاست‌های تشویق موالید با هدف ایده‌آل رسیدن به سطح بالاتر از سطح جانشینی یعنی ۲٫۶ فرزند (سناریو خوش‌بینانه)، جمعیت کشور بالغ بر ۱۱۲ میلیون نفر خواهد رسید.
با توجه به مجموعه شرایط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و جمعیتی کنونی کشور به نظر می‌رسد، فرض رسیدن به باروری ۱٫۵۹ فرزند در سال پیش‌بینی عملی‌تر از سایر سناریوها باشد. بنابراین در اینجا فرض رسیدن به ۱٫۵۹ فرزند تا سال ۱۴۳۰ به عنوان فرض عملیاتی لحاظ شد.
با توجه به آغاز موج دوم رشد جمعیت در ایران و وقوع پدیده‌ی گشتاوری جمعیت و پیش‌بینی ادامه روند آن حداقل تا سه دهه آینده، پیش‌بینی میشود حداقل تا دهه ۱۴۲۰ شمسی رشد جمعیت کشور به صفر نخواهد رسید.
از سال ۱۳۸۵ الگوی باروری ایران به سمت جوامع دارای باروری کنترل شده تغییر جهت داده و سن باروری افزایش یافته است بنابراین می‌بایست در هر گونه برنامه‌ریزی و سیاستگذاری به روند الگوی باروری جمعیت کشور توجه شود.
سیاست‌های افزایشی جمعیت در آینده منجر به افزایش جمعیت سالمند و نیز افزایش جمعیت کودک و نوجوان شده و در نتیجه بار تکفل دو چندان خواهد شد. به عبارتی فشار اقتصادی بر دوش تعداد محدودی از جمعیت خواهد افتاد. این جمعیت می‌بایست از یک سو به جمعیت کودک و نوجوان بپردازد و از سوی دیگر در پی تهیه امکانات و فراهم آوردن هزینه‌های نگهداری جمعیت سالمند و سالخورده باشد.
ارزشمند کردن نیروی انسانی در بحث جمعیت نیز از طرق زیر محقق خواهد شد:
توجه به ظرفیت بالقوه جمعیت جوان و تواناسازی آنان در زمینه‌های مختلف
ایجاد بسترهای اجتماعی و زیر ساخت‌های اقتصادی مناسب با استفاده از منابع موجود
افزایش توان علمی و تخصصی کشور و جذب متخصصان و اندیشمندان در حوزه‌های مختلف علمی
در برنامه‌ریزی‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، رفاهی و سیاسی توجه به بعد کیفی جمعیت از اهمیت خاصی برخوردار است. لذا پیشنهاد میشود برنامه‌ریزان به بعد کیفی جمعیت بیش از بعد کمی آن توجه نمایند. بدیهی است فراهم آوردن زیرساخت‌های اجتماعی، اقتصادی، رفاهی، بهداشتی، زیستی و فرهنگی لازم برای داشتن جمعیتی بیش از جمعیت موجود در کشور ضروری و حیاتی به نظر می‌رسد.
در برنامه‌ریزی دولت، ویژگی‌های جمعیتی ایران باید به صورت همه‌جانبه مورد توجه قرار گیرد. به عبارتی حدود ۷۰ درصد جمعیت کشور در سنین فعالیت اقتصادی (۱۵-۶۴ ساله) است، موهبت جمعیتی (فرصت طلایی، پنجره جمعیتی فرصت‌ها) که از رهگذر کاهش سطح باروری بهدست آمده است. این که تا چه اندازه از این فرصت استفاده شده و خواهد شد به برنامه‌ریزی و مدیریت این کار مربوط است. شرایطی که کشورهای چین و ژاپن طی سه دهه‌ی گذشته از آن برخوردار بوده‌اند و با بهره‌گیری از چنین فرصتی در حال حاضر به‌عنوان قطب‌های بزرگ اقتصادی دنیا مطرح هستند. در حال حاضر شرایط جمعیتی کشور برای افزایش رشد اقتصادی و گام برداشتن در مسیر توسعه کاملاً مهیا است.
کارشناسان بر این باورند که موج دوم افزایش جمعیت سبب افزایش نرخ باروری کل و رسیدن به سطح جانشینی این نرخ شده است. از سوی دیگر با توجه به توزیع نامناسب امکانات اجتماعی و اقتصادی و به تبع آن توزیع نامناسب جمعیت کشور چنانچه رشد جمعیت بدون بسترسازی و زیرساخت‌های اجتماعی و اقتصادی افزایش یابد، افزایش حجم و تعداد جمعیت در نقاط جاذب جمعیت (تهران و چند کلان‌شهر دیگر) کشور تبدیل به گره‌های کوری خواهد شد که گشودن آنها کاری بس دشوار و در مواردی، غیر ممکن خواهد بود.
ایران در دهه‌های اخیر تغییرات گسترده‌ای را از نظر مسایل جمعیتی تجربه کرده و در هر دوره‌ای یکی از مسایل آن توجه بیشتری را به خود جلب نموده است. اخیراً توجه به تغییرات ساختار سنی زیاد شده که یکی از موارد مهم آن سالخوردگی جمعیت است. هر چند، در حال حاضر هنوز بحث سالخوردگی جمعیت کشور جدی نیست ولی این موضوع به سرعت در کانون توجه مسایل جمعیتی و اجتماعی قرار خواهد گرفت. بر اساس بررسی‌های صورت گرفته با لحاظ نمودن هر نوع سیاست جمعیتی در آینده نه چندان دوری، ایران با پدیده‌ی سالمندی جمعیت روبه رو خواهد شد. به عبارتی در آینده، سالمندی جمعیت پدیده‌ای گریزناپذیر خواهد بود. همین‌که سطح باروری رو به کاهش می‌گذارد، جمعیت به سالخوردگی میل می‌کند. با توجه به رشد بالای جمعیت کشور در دهه ۱۳۶۰، سالمندی جمعیت با سرعت بیشتری در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته به وقوع خواهد پیوست و دولتمردان فرصت چندانی برای مقابله با این تغییر (در ساختار سنی جمعیت) را نخواهند داشت. توضیح اینکه اگر ایران بدون تدارکات و برنامه‌ریزی لازم و کافی با یک جامعه‌ی سالمند برخورد نماید، سالمندی جمعیت نیز همانند جوانی جمعیت، به یک پدیده‌ی اجتماعی جدید تبدیل خواهد شد که برای آن تدابیری اندیشیده نشده است. بدیهی است مهمترین سؤالی که در این زمینه مطرح میشود این است که چه کسی به دولت مالیات پرداخت خواهد کرد؟ و چه کسی از نسل سالخورده حمایت و پرستاری خواهد نمود؟ نتیجه آنکه گرچه در حال حاضر سیاست‌گذاران می‌بایست به فکر جمعیت جوان و تأمین نیازهای آنان باشند، لیکن بر اساس محاسبات انجام شده این دوره‌ی انبساط، کوتاه خواهد بود. مطالعات نشان داد که از اواخر دهه‌ی ۱۴۰۰ جمعیت ایران رو به سوی سالمندی رفته و در سال ۱۴۲۰ به مرحله سالمندی جمعیت خواهد رسید و در دهه‌ی پس از آن با سالخوردگی جمعیت روبه‌رو خواهد شد. بدیهی است که از هم اکنون لازم است تا دولتمردان در برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های کلان و بلند مدت به نسبت جمعیت سالمند و سالخورده توجه نمایند. علاوه بر این سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان می‌باید درصدد تمهیداتی برای رفاه اجتماعی و بهداشتی سالمندان و سالخوردگان باشند.
توزیع مکانی جمعیت در سطح کشور ناموزون بوده و بسیار متأثر از عوامل جغرافیایی است. در مناطق نیمه غربی و حاصلخیز به دلیل برخورداری از محیطی مساعدتر نسبت به نیمه شرقی، جمعیت بیشتری ساکن هستند و مناطق کویری، خشک و ارتفاعات، اکثراً کم جمعیت بوده و یا خالی از سکنه هستند. باز توزیع نامناسب جمعیت در کشور مشکلی دیگری است که در صورت افزایش جمعیت کشور تبدیل به گره کوری میشود که گشودن آن، کاری غیر ممکن خواهد شد. در حال حاضر تراکم جمعیت کشور از ۹۶۹ نفر در هر کیلومتر مربع در استان تهران تا ۵ نفر در هر کیلومتر مربع در استان خراسان جنوبی در نوسان است. در صورت افزایش بی‌رویه جمعیت و عدم برنامه‌ریزی و ایجاد زیرساخت‌های مناسب و توزیع متعادل آن در سراسر نقاط کشور باز هم شاهد تراکم بی‌رویه جمعیت در پایتخت کشور و چند کلان‌شهر بزرگ خواهیم بود. در این حالت حرکت به سوی توسعه اقتصادی و شکوفایی آن غیر ممکن خواهد بود. تراکم نسبی جمعیت استان تهران در مقایسه با سایر استان‌ها بسیار بالا است. رشد ناموزون و نامناسب جمعیت و تراکم به وجود آمده در پایتخت از معضلات بزرگی است که باید مورد توجه قرار گیرد. برنامه‌ریزی‌های کلان و توزیع منابع اعتباری و سرمایه‌ای با توجه به نیازهای واقعی کشور مطابق با یک الگوی فراگیر ملی میتواند از رشد بی‌رویه و بزرگ شدن این کلان‌شهر بزرگ و سایر کلان‌شهرها جلوگیری کند.
خلاصه کلام آنکه تصمیم‌گیری در مورد سیاست‌های تنظیم خانواده، مطالعات و بررسی‌های کارشناسی بسیار بیشتری را می‌طلبد و هر گونه سیاستگذاری عجولانه و برنامه‌ریزی سریع میتواند صدمات جبران‌ناپذیری را به کشور جمهوری اسلامی ایران وارد نماید.
سلامت باروری
برنامه جوانی جمعیت و باروری سالم
برنامه باروری سالم در توازن جمعیت و تدوین سیاست های جمعیتی نقش مهمی به عهده داشته و متولی ارتقاء نرخ باروری کلی از طریق افزایش حاملگی های برنامه ریزی شده با حفظ سلامت مادر و کودک در راستای سیاست های کلی جمعیت ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری و رویکردها و سیاست های جدید دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس می باشد.
اجرای برنامه باروری سالم و جمعیت با هدف مشارکت و همفکری در اجرای سیاست های جدید جمعیتی در راستای افزایش میزان باروری کلی با حفظ و ارتقای شاخص های سلامت مادر و فرزند می باشد.
بخشی از سیاست های کلی جمعیت ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری
بند (۱): ارتقاء پویایی، بالندگی و جوانی جمعیّت با افزایش نرخ باروری به بیش از سطح جانشینی
بند (۲): رفع موانع ازدواج، تسهیل و ترویج تشکیل خانواده و افزایش فرزند، کاهش سن ازدواج و حمایت از زوج‌های جوان و توانمند سازی آنان در تأمین هزینه‌های زندگی و تربیت نسل صالح و کارآمد.
بند (۳): اختصاص تسهیلات مناسب برای مادران به ویژه در دوره بارداری و شیردهی و پوشش بیمه‌ای هزینه‌های زایمان و درمان ناباروری مردان و زنان و تقویت نهادها و مؤسسات حمایتی ذیربط.
بند (۴): تحکیم بنیان و پایداری خانواده با اصلاح و تکمیل آموزش‌های عمومی درباره اصالت کانون خانواده و فرزند پروری و با تأکید بر آموزش مهارتهای زندگی و ارتباطی و ارائه خدمات مشاوره‌ای بر مبنای فرهنگ و ارزش‌های اسلامی- ایرانی و توسعه و تقویت نظام تأمین اجتماعی، خدمات بهداشتی و درمانی و مراقبتهای پزشکی در جهت سلامت باروری و فرزندآوری.
بند (۶): ارتقاء امید به زندگی، تأمین سلامت و تغذیه سالم جمعیّت و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، به ویژه اعتیاد، سوانح، آلودگی‌های زیست محیطی و بیماریها.
«مسئله فرزندآوری و مسئله نسل بسیار مهم است؛ این موضوعی است که بنده بارها در این چند سال اخیر تکیه و تأکید کرده ام، [ولی] متأسّفانه حالا که انسان نتایج را نگاه می کند، معلوم می شود که خیلی این تأکیدها تأثیر زیادی نداشته. این ها احتیاج دارد به قانون، احتیاج دارد به دنبال گیری جدّی دستگاه های اجرائی و بایستی بِجِدْ مسئله فرزندآوری را مهم دانست و از پیری جمعیّت ترسید.
حالا خارجی ها را کار نداریم؛ دشمن، دشمن است؛ امّا بعضی کج سلیقگی ها را متأسّفانه آدم در داخل مشاهده می کند -یک جایی خواندم- که می گویند «آقا! پیری جمعیّت اشکالی ندارد!» چطور اشکالی ندارد؟ یکی از پُرفایده ترین ثروت های یک کشور، جمعیّت جوان در یک کشور است که ما بحمدالله از اوایل انقلاب تا امروز برخوردار بوده ایم و اگر بنا باشد بعداً برخوردار نباشیم، یقیناً عقب خواهیم ماند. (بیانات رهبر حکیم انقلاب اسلامی، حضرت آیت الله خامنه ای در اولین دیدار با نمایندگان مجلس یازدهم شورای اسلامی، ۲۲ تیرماه ۱۳۹۹).
نتایج باروری سالم منجر به توانمند سازی خانواده ها در زمینه فرزند آوری به هنگام، کاهش مرگ و میر مادران، نوزادان و کودکان، جلوگیری از سوء تغذیه در مادر و کودک، کاهش بیماری های ژنتیکی، جلوگیری از سقط های عمدی و عواقب حاصله از آن نظیر وقوع بیماری، معلولیت و مرگ و همچنین کمک به زوجین نابارور عاملی برای فراهم کردن افزایش رشد جمعیت و باروری و زمینه ارتقاء سلامت خانواده ها می شود که از اهداف اساسی وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی می باشد.
جمعیت تابعی از مؤلفه هایی چون باروری، مرگ و میر و مهاجرت است. با کنترل مرگ و میر و فرض ثابت بودن مهاجرت، می توان باروری را مهم ترین مؤلفه پویایی جمعیت دانست که تأثیر قابل ملاحظه ای در رشد جمعیت دارد. یکی از قابل توجه ترین تغییرات جمعیت شناختی در طول سه دهه گذشته در بیشتر مناطق دنیا، کاهش باروری بوده است. در سال ۲۰۱۹ تقریباً نیمی از جمعیت جهان در کشورهایی با باروری زیر سطح جانشینی زندگی می کردند. با توجه به پیامدهای متعدد اقتصادی، سیاسی ـ امنیتی، اجتماعی و فرهنگی این مسئله، تغییر سیاست های جمعیتی به سمت افزایش و حمایت از فرزند آوری در دستور کار کشورهای مختلف قرار گرفته است؛ حتی کشور چین نیز پس از یک دوره طولانی سخت گیری و در پیش گرفتن سیاست تک فرزندی و سپس دو فرزندی، با هدف بهبود ساختار جمعیتی چین و مقابله مؤثر با مشکل سالخوردگی جمعیت و حفظ مزیت منابع انسانی کشور، اقدام به تغییر سیاست های جمعیتی خود و حمایت از خانواده های دارای سه فرزند نموده است. کشور ایران طی چند دهه اخیر با کاهش قابل توجه میزان باروری مواجه شده است، به نحوی که طی چند سال اخیر، نرخ باروری کل ایران از ۸ / ۶ در سال ۱۳۶۰ به ۸ / ۱ در سال ۱۳۹۸ تنزل پیدا کرده است. ادامه این روند در کشور به معنای افزایش روند سالمندی و کاهش جمعیت جوان در آن، افزایش خانواده های تک فرزند و ... است. توجه به این نکته ضروری است که کاهش نرخ باروری در ایران به عنوان بزرگ ترین و سریع ترین کاهش باروری در مقایسه با کشورهای مختلف ذکر شده است. با آغاز دهه ۹۰ در کشور و با توجه به رصد داده های جمعیت شناختی در این زمینه، ضرورت تجدید نظر در سیاست های جمعیتی کشور مطرح شد. در سیاست های کلی جمعیت ابلاغی مقام معظم رهبری در تاریخ ۳۰ /۰۹ /۱۳۹۳ به عنوان یک سند بالادستی بر لزوم افزایش نرخ باروری کل به بیش از سطح جانشینی تأکید شده است. در این سیاست که شامل ۱۴ بند است، در ۱۰ بند تاکید بر ارتقای کیفیت فرزند آوری، یک بند در خصوص کمیت در فرزند آوری و پویندگی و بالندگی جمعیت، و یک بند به رصد مداوم آمایش جمعیت مورد توجه قرار گرفته است. در این سیاست ها به شکلی جامع، تمامی متغیر های تأثیرگذار بر مسئله جمعیت، ازجمله تسهیل و تشکیل خانواده، درمان ناباروری، ارتقای امید زندگی، پیشگیری از آسیب های اجتماعی، تأمین تغذیه سالم، تکریم سالمندان، توانمندسازی جمعیت در سن کار، باز توزیع فضایی و جغرافیایی جمعیت، مدیریت مهاجرت، تقویت مؤلفه های هویت بخش ملی، رصد مستمر سیاست های جمعیتی در ابعاد کمّی وکیفی دیده شده است. در قانون برنامه ششم توسعه نیز ذیل ماده (۱۰۲)، لزوم زمینه سازی جهت افزایش نرخ باروری کلی TFR به حداقل ۵/۲ فرزند به ازای هر زن در سن باروری (در طول اجرای قانون برنامه) را به دولتمردان گوشزد نموده است. از اولین باری که رهبر حکیم انقلاب اسلامی، موضوع جمعیت را مطرح فرمودند بیش از یک دهه می گذرد و حرکت رو به بحران در کشور، ادامه دارد. در اولین روزهای کاری دوره یازدهم مجلس شورای اسلامی طرحی که بعدا با عنوان «جوانی جمعیت و حمایت از خانواده» نامگذاری شد، با امضای صد نفر از نمایندگان اعلام وصول شد. این طرح با محتوای محدودتری، ۱۰ سال قبل در شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوب و به توصیه مقام معظم رهبری برای پیگیری و نظارت قوی تر به مجلس آمد اما در دو دوره نهم و دهم مجلس به سرانجام نرسیده بود. پس از امر و تأکید مجدد ایشان در اولین دیدار با نمایندگان دوره یازدهم مجلس شورای اسلامی در تیرماه ۱۳۹۹، مجلس با جدیت بیشتری بر اساس درک درستی از اهمیت و فوریت مسئله این طرح را دنبال کرد. بر همین اساس کمیسیون «مشترک جوانی جمعیت وحمایت از خانواده» در طی فعالیت خود تا بهمن ماه سال ۱۳۹۹، به طرحی با ۷۳ ماده و بیش از ۲۰۰ حکم دست یافت که مخاطبان مختلف و موضوعات مرتبط را به طور جامع و دقیقی در بر می گرفت. رویکرد طرح، مانع زدایی و حمایت از خانواده هاست. در تاریخ ۳۱/۰۱/۱۴۰۱ دستور تشکیل قرارگاه سلامت و جوانی جمعیت به دانشگاه های سراسر کشور با عنایت به اهمیت و ضرورت موضوع، با مسئولیت و نظارت مستقیم رئیس دانشگاه ها صادر شد و جلسات منظم قرارگاه در دانشگاه های علوم پزشکی برگزار شده است. گزارش اقدامات صورت پذیرفته توسط کمیته های تخصصی زیر مجموعه قرارگاه، هفتگی به دبیرخانه این قرارگاه مستقر در معاونت بهداشتی ارسال و پس از بررسی جهت مطرح شدن در قرارگاه جوانی جمعیت جمع بندی می گردد.
کل قانون دارای ۷۳ ماده و ۸۱ تبصره و ۲۳۶ تکیلف قانونی است. ۴۳ ماده قانون تکلیف قانونی وزارت بهداشت در معاونت های مختلف است. (۵۹ درصد)
۱۹ ماده قانون، تکلیف قانونی معاونت بهداشت است. (۲۶ درصد)
رویکردهای جدید در برنامه باروری سالم
بر اساس سرشماری ۱۳۹۰میزان باروری کلی(متوسط تعداد فرزندی که یک زن در طول دوران باروری خود به دنیا می آورد، (به شرطی که احتمالات مربوط به فرزند آوری و مربوط به یک سال مشخص را تجربه کنند) در کشور به کمتر از حد جایگزینی(۸/۱) به ازای هر زن کاهش یافته است، و نرخ باروری کلی به زیر حد جایگزینی رسیده است، و نظر به منویات مقام معظم رهبری مبنی بر لزوم افزایش جمعیت جوان و با عنایت به روند سالخوردگی رویکرد های برنامه باروری سالم در جهت افزایش نرخ باروری کلی با الزام بر حفظ وارتقای سلامت مادران وکودکان تغییر یافته است.
شاخص ها:
رشد جمعیت
رشد جمعیت یک جامعه را می توان از طریق محاسبه و مقایسه میزان موالید به اضافه مهاجرت به داخل با میزان مرگ و میر به اضافه مهاجرت به خارج اندازه گیری کرد. اگر در این مقایسه میزان موالید به اضافه مهاجرت به داخل بیشتر از میزان مرگ و میر به اضافه مهاجرت به خارج باشد تعداد جمعیت افزایش می یابد.
نرخ باروری کلی TFR
به مفهوم متوسط تعداد فرزندانی است که یک زن در دوران باروری خود به دنیا می آورد یا به عبارت دیگر تعداد فرزندان زنــده ای که احتمال دارد یک زن در طول دوران باروری به دنیا آورد. وقتی میزان باروری کلی تقریبا کمتر از ۱/۲ فرزند برای هر زن باشد در این جامعه هر زن با یک فرزند دختر که تا اواسط دوره فرزندآوری زنده باشد جانشین نمی شود. و با نرخ ۷/۱ کشور، که کمتر از دو فرزند جایگزین یک زوج می شوند و در صورت باقی ماندن این وضعیت پیش بینی می شود پس از سال ۱۴۲۰ رشد جمعیت کشور منفی شود. برای پیشگیری از این امر نرخ بــاروری کلی باید به حداقل ۱/۲ (حد جایگزینی) افزایش یابد. باروری کمتر از نرخ جانشینی برابر است با رشد منفی جمعیت در درازمدت.
هدف کلی برنامه:
ارتقای سلامت همه‌جانبه در ابعاد جسمی، روانی و اجتماعی
اهداف کلی برنامه:
افزایش برنامه های فرهنگی و ترویجی تحکیم خانواده و ترویج فرزندآوری (پیاده سازی ماده ۲۸، ۳۵ قانون)
هرگونه توزیع رایگان یا یارانه ای اقلام مرتبط با پیشگیری از بارداری و کارگذاشتن اقلام پیشگیری و تشویق به استفاده از آنها در شبکه بهداشتی درمانی وابسته به دانشگاه های علوم پزشکی ممنوع میباشد (ماده ۵۱)
پیشبرد اهداف قانون جوانی جمعیت
برنامه ها:
اجرا و نهادینه سازی بسته های خدمتی در راستای پیاده سازی قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت
آموزش های هنگام و پس از ازدواج(ماده ۳۸ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت)
پیشگیری و تشخیص زودرس ناباروری(ماده ۴۲ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت)
ممنوعیت توزیع رایگان یا یارانه ای اقلام جلوگیری از بارداری و تشویق به استفاده از آنها (ماده ۵۱)
پیگیری اجرای مفاد قانونی جوانی جمعیت
منابع موجود:
ردیفهای اعتباری مختلف جهت اجرای برنامه ها
مرکز مشاوره هنگام ازدواج
مشاور زن در مراکز مشاوره هنگام ازدواج
مشاور مرد در مراکز مشاوره هنگام ازدواج
نیروی انسانی مراقبین سلامت شاغل در واحدهای ارائه دهنده خدمات
لوازم و تجهیزات مختلف مورد نیاز اجرای برنامه ها
دستورالعمل ها، پروتکل ها و منابع آموزشی مختلف
رویکردهای کلی
۱- ارتقای مشاوره های هنگام ازدواج و پس از ازدواج با تاکید بر مهارت های زوجین و سلامت جنسی با رعایت چارچوب های مذهبی، فرهنگی و اجتماعی
۲-افزایش آگاهی جامعه درباره اهمیت فرزند آوری سالم و اجتناب از تک فرزندی
۳-مشاوره برای کاهش میانگین فاصله زمانی بین ازدواج و فرزند اول
۴-مشاوره برای کاهش میانگین فاصله زمانی بین فرزندان
۵-پیشگیری از سقط
۶-تامین مراقبت های کیفی دوران بارداری
۷-جلوگیری از مرگ مادر، نوزاد و شیرخوار
۸-تدوین بسته های آموزشی برای ارتقای آگاهی، نگرش و عملکرد جامعه در زمینه عوامل مستعد کننده ناباروری
۹-تعیین اولویت های پژوهش های کاربردی در راستای سلامت باروری، فرزند آوری، ارتقای نرخ باروری کلی و عوامل مستعد کننده ناباروری از جمله عوامل محیطی
۱۰-تامین خدمات سلامت مادر و کودک و باروری در راستای ارتقای نرخ باروری کلی و افزایش بارداری های مبتنی بر سیاست ها و قوانین مصوب
فعالیت های برنامه باروری سالم
باروری سالم و فرزندآوری:
۱)آموزش و ارتقای توانمندی پرسنل سطوح مختلف در مورد ارایه خدمات باروری سالم
۲)اجرای استانداردهای بازنگری شده در خصوص مشاوره خدمات باروری سالم در راستای افزایش فرزندآوری
۳)کاهش میانگین فاصله زمانی بین ازدواج و فرزند اول
۴)کاهش میانگین فاصله زمانی بین فرزندان
۵)کاهش تک فرزندی
۶)کاهش سقط غیرقانونی و غیر شرعی
۷)ایجاد دسترسی و تسهیلات مناسب به خدمات بازگشت باروری پس از اعمال جراحی پیشگیری از بارداری
۸)تعیین شاخص های بازنگری شده برنامه سلامت باروری درسطح دانشگاه
۹)هماهنگی با بخش خصوصی و سایر دستگاه ها برای استفاده از ظرفیت موجود درخصوص برنامه های باروری سالم
۱۰)همکاری و اجرای پژوهش های کاربردی در راستای سلامت باروری و فرزند آوری در سطح دانشگاه
ناباروری:
۱)ارتقای آگاهی، نگرش و عملکرد جامعه در زمینه عوامل مستعد کننده ناباروری
۲)همکاری وهماهنگی میان بخشی به منظور کاهش عوامل مستعد کننده ناباروری(از جمله عوامل محیطی)
۳)اجرای استاندارد های ابلاغی در خصوص خدمات ناباروری
۴)توانمند سازی ارائه کنندگان خدمات باروری سالم در خصوص بسته خدمتی ناباروری
۵)همکاری در اجرای چارچوب پایش و ارزشیابی تدوین شده برای مراکز ارایه خدمت مشتمل بر ایجاد سیستم ثبت اطلاعات برای بررسی نتایج و عوارض درمان ها
۶)تعیین اولویت های پژوهش های کاربردی در راستای ناباروری در سطح دانشگاه
فعالیت های برنامه:
فعالیت های برنامه باروری سالم بر دو محور استوار است:
آموزش های پیش از ازدواج: برای گروه هایی مانند سربازان، دانشــجویان و دانش آموزان
آموزش های حین ازدواج: برای همه زوجین در حال ازدواج
خدمات پس از ازدواج: شامل مشاوره باروری سالم، فرزندآوری و صیانت از جمعیت
پایش و نظارت بر کلاسهای مشاوره هنگام ازدواج
برگزاری کمیته های بهداشت زیر مجموعه قرارگاه جوانی جمعیت
برگزاری جلسات قرارگاه سلامت و جوانی جمعیت، پیگیری مصوبات
برگزاری کمیته رصد و پایش زیر مجموعه قرارگاه جوانی جمعیت
پایش و نظارت بر خدمات مشاوره فرزندآوری و صیانت از جمعیت ارائه شده توسط پزشک، مراقب سلامت ماما و بهورز درمراکز خدمات جامع سلامت شهری و روستایی، پایگاه های سلامت و خانه های بهداشتی
آموزش و بازآموزی کارکنان در خصوص قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده
برگزاری کارگاه های مشاوره فرزند آوری جهت ارائه دهندگان خدمت(ماده ۲۸ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت)
آموزش عمومی در راستای حمایت از خانواده و ترویج فرزند آوری (رسانه، کمپین، تیزر، فضای مجازی، بیلبرد، رسانه محلی و ... )
تعامل با بخش خصوصی
نظارت بر تهیه و توزیع منابع، تجهیزات و ...
تهیه برنامه عملیاتی دانشگاهی
اجرای نظام پایش و ارزشیابی در کلیه سطوح ارائه خدمت و پشتیبانی
برنامه های حین و پس از ازدواج :
۱)همکاری در فرهنگ سازی در جهت کاهش میانگین سن ازدواج
۲)اجرای برنامه آموزش های قبل از ازدواج در خصوص تمایل به ازدواج و ارزش های زندگی مشترک
۳)اجرای استانداردهای تدوین شده برنامه آموزش و مشاوره پس از ازدواج با رویکرد حل مشکلات زوجین در ابتدای زندگی زناشویی و پس از آن
۴)همکاری بین دستگاهی در توانمند سازی گروه های در آستانه ازدواج و پس از ازدواج در زمینه سلامت جنسی و حقوق، احکام و روانشناسی
۵)ترویج مفاهیم آموزشی اهمیت ازدواج مناسب، اهمیت فرزند اوری سالم و اجتناب از تک فرزندی در جامعه
۶)تعیین اولویت های پژوهش های کاربردی در راستای ارتقای رضایتمندی از زندگی زناشویی در دانشگاه
دستاورد های برنامه:
پوشش ۱۰۰% مشاوره هنگام ازدواج در چند سال متوالی
افزایش کمی و کیفی برنامه مشاوره هنگام ازدواج از ۲ ساعت به ۶ ساعت با جلب مشارکت ۳ اداره بهزیستی، سازمان تبلیغات و دادگستری و ارائه مباحث روانشناسی، حقوق و احکام به زوجین جوان
افزایش میزان مشاوره فرزندآوری
سیاست های آینده:
برنامه ریزی جهت افزایش کیفیت ارائه خدمات مشاوره ای
برنامه ریزی جهت افزایش پوشش کمی مراقبت ها
برنامه ریزی جهت افزایش نظارت بر اجرای استانداردهای و کیفیت خدمات
برنامه ریزی جهت افزایش آگاهی خانوادهها و آحاد جامعه در مورد جمعیت و فرزند آوری و باروری سالم
«سبک زندگی سالم و باروری»
مقدمه:
داشتن فرزند یکی از لذت بخش ترین و مهم ترین اتفاقات زندگی مشترک برای زوجین است. عوامل معمول زندگی روزانه که شاید ما به آنها آگاهی چندانی نداشته باشیم، سلامت باروری ما را تحت تاثیر قرار می دهد. ناباروری به عدم بارداری پس از یکسال تماس جنسی منظم (دو تا سه بار در هفته) و بدون جلوگیری از بارداری تعریف می شود. تقریبا ۴۰ درصد ناباروری ها ناشی از عوامل مرتبط با زنان، نظیر نداشتن تخمک گذاری یا بسته بودن لوله ها است. حدود ۴۰ درصد ناباروری ها نیز ناشی از عوامل مردانه نظیر کاهش تعداد یا حرکت اسپرم (نطفه مرد) است. حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد موارد علت ناباروری نامشخص است. به عبارت دیگر علیرغم طبیعی بودن آزمایش ها و بررسی ها، دلیل قطعی برای باردار نشدن وجود ندارد.
عوامل متعددی وجود دارد که باروری زوجین را تحت تاثیر قرار می دهد. برخی از این عوامل شامل سن، وزن، تغذیه، فعالیت فیزیکی، سیگار، مواد مستعدکننده ناباروری، عوامل زیان آور شغلی و محیطی، بیماری های زمینه ای است.
تعدادی از این عوامل خارج از کنترل انسان ها هستند و برخی عوامل در طول زمان تغییر می کنند، باید به این نکته توجه داشت که سبک زندگی سالم برای همسران، یک گام مهم برای رسیدن به هدف مشترک، یعنی داشتن کودک سالم است.
چه عواملی باروری شما و همسرتان را در معرض خطر قرار می دهد؟
وزن بالا:
رژیم غذایی مناسب داشته باشید و با فعالیت فیزیکی وزن خود را متعادل نگه دارید.
خیلی از خانم های با وزن بالا یا وزن پایین مشکلی برای بارداری ندارند ولی برخی خانم هایی که وزن خیلی زیاد یا وزن خیلی کم دارند ممکن است با مشکل عدم تخمک گذاری و اختلال قاعدگی مواجه شده و باروری آنها تحت تاثیر قرار بگیرد. برخی از عوارض چاقی عبارتند از:
قاعدگی نامنظم، افزایش احتمال ناباروری، افزایش خطر درمان های جراحی ناباروری، افزایش احتمال سقط خود به خودی، کاهش موفقیت درمان های ناباروری.
حداقل ۶۰ درصد خانم ها با بیماری تخمدان پلی کیستیک دارای اضافه وزن و چاقی هستند (بیماری تخمدان پلی کیستیک در برخی خانم ها منجر به ناباروری می شود). همچنین چاقی باعث؛ افزایش فشارخون، دیابت دوران بارداری، وزن زیاد کودک در هنگام تولد و سزارین، خواهد داشت.
کاهش وزن علاوه بر اینکه خطر ابتلا به دیابت، فشارخون بالا و بیماری قلبی را کاهش می دهد، موفقیت درمان های ناباروری را افزایش می دهد، همچنین سبب می گردد که فرد تصور خوبی از بدن خود داشته و از اعتماد به نفس بالاتری برخوردار شود، کاهش متعادل ۵ تا ۱۰ درصد وزن بدن احتمال تخمک گذاری و امکان بارداری را افزایش می دهد. کلید کاهش وزن، داشتن یک رژیم متعادل و سالم، افزایش فعالیت فیزیکی و ورزش است. این نکته را به خاطر داشته باشید که باید برای کاهش وزن با مراقب سلامت مشورت نمود. از سوی دیگر، افزایش وزن در حد ۲.۵ تا ۵ کیلوگرم در خانم هایی که وزن خیلی کم دارند ممکن است منجر به تخمک گذاری طبیعی شود.
تغذیه نامتعادل:
معمولا زمانی که زوجین تمایل به بارداری دارند نیاز به رژیم غذایی خاصی ندارند، مگر اینکه بنا به تجویز پزشک برای باردار شدن نیاز به رژیم غذایی مشخصی داشته باشند. رژیم غذایی متعادل شامل مواد غذایی است که انواع ویتامین ها، املاح مورد نیاز بدن را تامین کند.
بررسی ها نشان داده اند که املاح، مواد معدنی و ویتامین ها مانند ویتامین C، ویتامین E ، سلنیوم، روی، اسید فولیک و کلسیم کیفیت اسپرم را افزایش می دهد.
غذاهای دریایی همواره یکی از منابع بسیار مناسب و غنی برای تغذیه به شمار می آیند، استفاده از پروتئین منابع گیاهی به جای منابع حیوانی ممکن است موجب افزایش باروری در زنان شود.
توصیه می گردد که خانم ها استفاده زیاد از کافیین را کاهش دهند. این ماده در قهوه، چای، شکلات و شیرشکلات دیده می شود. کافیین می تواند جذب آهن و کلسیم (دو ماده معدنی مورد نیاز برای بارداری و لقاح) را کاهش دهد. همچنین مصرف زیاد کافیین ممکن است خطر سقط خود به خودی را افزایش دهد.
خوردن روزانه چربی های سالم برای افزایش باروری مهم است. افزایش چربی های مضر(چربی های ترانس) خطر ناباروری را افزایش می دهد.
فعالیت فیزیکی محدود:
ورزش نقش مهمی در سلامت عمومی دارد. ورزش احساس خوبی را در فرد ایجاد می کند، خواب را بهبود می بخشد، سوخت بدن را افزایش می دهد، به کنترل وزن کمک کرده و بیماری های مزمن مانند حملات قلبی، سکته های مغزی، بیماری قند و برخی سرطان ها را کاهش می دهد. فعالیت بدنی برای جوانان سالم حداقل ۵ بار یا بیشتر در هفته، هر بار حداقل به مدت ۳۰ دقیقه یا حداقل ۲۵ دقیقه فعالیت ورزشی شدید برای ۳ روز در هفته باشد.
همچنین تمامی میانسالان سالم برای بهبود و حفظ سلامت خود فعالیت جسمانی هوازی با شدت متوسط را حداقل به مدت ۱۵۰ دقیقه در ۳ تا ۵ روز هفته (حداقل ۳۰ دقیقه در روز) یا فعالیت جسمانی شدید را حداقل به مدت ۲۰ تا ۲۵ دقیقه در سه روز هفته را انجام دهند. ذکر این نکته ضروری است که ورزش خیلی زیاد و سنگین میتواند تاثیر منفی بر باروری داشته باشد.
مصرف مواد زیان آور باروری:
سیگار: سیگار اثر منفی زیادی بر سلامت باروری دارد. مدت زمان لازم برای باردار شدن یک خانم سیگاری دو برابر یک خانم غیر سیگاری است. سیگار کشیدن مردان و زنان (هر دو) باعث کاهش باروری می گردد.
تاثیر مواد شیمیایی موجود در تنباکو روی باروری شامل موارد زیر است:
کاهش تعداد اسپرم (نطفه مرد)، کاهش حرکت و کیفیت اسپرم، کاهش تعداد و کیفیت تخمک، کاهش خون رسانی به رحم و تخمدان ها، افزایش خطر بیماری های لوله های رحمی و بارداری خارج از رحم، افزایش میزان سقط خود به خودی.
همچنین سیگار شانس موفقیت درمان های ناباروری را کاهش می دهد. این اثرات حتی زمانی که خود بیمار سیگار نمی کشد ولی مکرراً در معرض دود سیگار قرار دارد (دود دست دوم سیگار)، نیز ایجاد می شود. بررسی ها نشان داده است که ترک سیگار حداقل دو ماه قبل از لقاح خارج رحمی (IVF)، احتمال موفقیت آن را افزایش می دهد. حتی اگر سیگار قبل از شروع درمان ناباروری قطع شود، ممکن است تاثیر طولانی مدت آن روی تخمدان و اسپرم تا حدی باقی بماند. سیگار احتمال سقط خود به خودی و دیگر عوارض بارداری از جمله زایمان زودرس، تاخیر رشد داخل رحمی جنین، مشکلات سلامت شیرخواران و مرگ ناگهانی شیرخوار را افزایش می دهد. مهم ترین راهکار برای پیشگیری از ناباروری و همچنین بارداری بدون عارضه و داشتن کودکان سالم، ترک سیگار می باشد.
مواد محرک اعتیاد آور و مکمل های بدنسازی: مواد محرکی مانند ماری جوانا و کوکایین می توانند روی باروری زنان و مردان (هر دو) تاثیرگذار باشند. همچنین این مواد روی سلامت جنین اثر می گذارند. مکمل های بدنسازی نیز ممکن است حاوی مقادیر زیادی از هورمون های مردانه (تستوسترون و مشتقات آن) باشند. این ترکیبات روی تولید اسپرم سالم اثر گذاشته و همچنین ممکن است روی تولید هورمون زنانه نیز تاثیر داشته باشند.
مصرف الکل اثر منفی بر باروری دارد. استفاده از الکل در دین اسلام به دلیل اثرات منفی بر سلامت فردی و اجتماعی آن حرام و ممنوع است. الکل باعث اختلال در سوخت و ساز کبد و برهم زدن تعادل هورمونی در زنان و مردان می شود. علاوه بر این مصرف الکل در زنان باعث تأخیر در بلوغ تخمک و کاهش کیفیت آن و افزایش احتمال سقط میشود.
با توجه به اینکه برخی از داروها می توانند تاثیر منفی در تولید اسپرم داشته باشند، لازم است آقایان در سنین باروری از مصرف خود سرانه دارو نیز پرهیز نمایند.
در معرض عوامل زیان آور شغلی و محیطی:
عوامل شغلی، فیزیکی و شیمیایی که منجر به خطر ناباروری می شود را مدیریت کنید و از تماس مستقیم با مواد شیمیایی و آلوده کننده های محیطی پرهیز کنید.
رانندگی طولانی مدت با وسایل نقلیه سنگین، کیفیت اسپرم را تحت تاثیر قرار می دهد. کار و نشستن طولانی مدت به شکلی که سبب گرم شدن بیضه ها شود، سبب آسیب به بافت بیضه خواهد شد. اگر شغل مرد به گونه ای است که باید به مدت طولانی در جایی بنشیند، در محل کار و محل نشستن او باید جریان هوا برقرار باشد.
با توجه به اینکه برخی از داروها می توانند تاثیر منفی در تولید اسپرم داشته باشند، لازم است آقایان در سنین باروری از مصرف خودسرانه دارو خودداری نمایند.
حمام داغ طولانی مدت، سونا، وان داغ، استفاده از لپ تاپ و لباس زیر تنگ ممکن است تولید اسپرم سالم را با مشکل مواجه سازد.
برخی از مواد نظیر ژل های تولید شده از مواد نفتی، وازلین و رنگ های شیمیایی حاوی سرب و ... برای اسپرم سمی هستند و توصیه می شود تا جایی که امکان دارد از تماس با آن ها پرهیز گردد.
سیگار، گازوئیل، بخار ناشی از رنگ ها و اگزوز اتومبیل مواد آلوده کننده هستند. با توجه به تاثیر این مواد روی رشد و تکامل جنین، توصیه می گردد خانم های باردار تا حد امکان از آن ها پرهیز نمایند. فلزات سنگین موجود در دود اگزوز وسایل نقلیه، سبب افزایش موادی در خون می شود که کیفیت اسپرم را کاهش می دهد. بنابراین مردان باید به این مسئله نیز توجه داشته باشند.
سفید کننده های حاوی کلر و دیوکسین: اغلب موادی که برای سفید کردن لباس ها و سطوح در خانه ها مورد استفاده قرار می گیرند، کلر دارند. سفید کننده های کلردار برای سلامت انسان مضر هستند و سبب آلودگی محیطی نیز می شوند. آلودگی طولانی مدت با مواد کلردار می تواند سبب مشکلات هورمونی، ناباروری، کاهش تعداد اسپرم، تضعیف سیستم ایمنی، اختلالات یادگیری، تغییرات رفتاری، صدمه به پوست، کبد و کلیه ها گردد.
با توجه به تاثیر سفید کننده های حاوی کلر بر سلامت، نباید برای تمیز نمودن لباس زیر از آن ها استفاده کرد، چون تاثیر قابل ملاحظه ای بر سلامت داشته و باعث صدمه به محیط نیز خواهد گردید. خانم هایی که از مواد سفیدکننده به طور مکرر استفاده می کنند، بیشتر در معرض مشکل و مخاطرات دیگر قرار می گیرند.
ماده دیگری که در سال های اخیر توجه دانشمندان را به خود جلب کرده و سبب بروز برخی مشکلات باروری می شود، دیوکسین است. دیوکسین در بسیاری از کارهای صنعتی از جمله سوزاندن ناقص زباله های بیمارستانی و شهری، ساخت پلاستیک، مواد شیمیایی، حشره کش ها، علف کش ها و ... تولید می شود.
دیوکسین از ظروف پلاستیکی یک بار مصرف و در پدهای بهداشتی که پوشش داخلی آن از مواد پتروشیمی غیر استاندارد تهیه می شود، به میزان بالایی آزاد می شود. این سموم بلافاصله پس از ورود به بدن درسیستم غددی و قسمت ژنتیکی سلول وارد شده و تغییراتی را ایجاد می کنند که به نسل های بعد هم منتقل می گردد. لذا توجه به استفاده از وسایل بهداشتی شخصی و مواد یکبار مصرف استاندارد توصیه می گردد.
استرس: استرس بخشی از زندگی روزانه است. سعی کنید با استفاده از روش های تن آرامی و شیوه های مدیریت استرس آرامش خود و همسرتان را حفظ کنید.
باید به خاطر داشت نمی توان همه ی فشارهای روحی را حذف نمود، اما می توان زمانی را برای آرامش اعصاب اختصاص داد. افراد در هر شغل و مسوولیتی باید زمانی را برای زندگی خود اختصاص دهند. مطالعه، قدم زدن، عبادت، گوش دادن به موزیک ملایم، صحبت و تبادل پیام با دوستان از راه های دستیابی به آرامش اعصاب است.
توصیه‌های غذایی طب ایرانی برای تقویت اعضای مهم در باروری سالم
در طب ایرانی برای داشتن باروری سالم به تقویت اعضای تولید مثل، مغز، قلب و کبد اهمیت داده میشود. بنابراین بسته به شرایط هر فرد غذای مناسب برای او توصیه میشود:
تقویت رحم و تخمدان ها:
خورشت به، سیب و هویج، ماش پلو، آب سیب و آب هویج طبیعی یا هویج پخته، مربای سیب، مربای به، مربای زردک یا هویج
مصرف سبزیجات با برگ سبز و انواع جوانه ها
مصرف غذاهای رطوبت‌بخش و مقوی مانند: حریره بادام، شله زرد، شیر برنج، فرنی با آرد برنج، نخودآب، زرده تخم مرغ عسلی
کاهش مصرف گوشت های دیر هضم مانند گاو و گوساله و شتر
پرهیز از غذاها و میوه های ترش و کال، ترشیجات و سرکه، ماست و دوغ زیاد
محدود کردن بادمجان، عدس و کلم، چای پر رنگ و قهوه و نسکافه، غذاهای صنعتی و کارخانه ای، غذاهای مانده و نمک سود شده، سیر و پیاز خام، گوجه و خیار بویژه در فصل سرد سال
تقویت مغز:
میوه های خوشبو مثل سیب و به
بادام به صورت شیر بادام، حریره یا فرنی، انجیر
زیتون و روغن زیتون
انواع غذا مانند: کباب با نان گندم خوب، حلیم با گوشت بره، گوشت پرندگان پخته شده با نخود و خوش عطرشده با زعفران و گلاب و دارچین، افزودن به و سیب درختی به غذا
نوشیدنی جلاب
پرهیز از غذاهای نفاخ مانند حبوبات خیس نشده، سیر و پیاز خام و ترشی ها
تقویت قلب:
میوه ها مانند سیب، به، گلابی، انار و لیمو به صورت تازه، پخته یا رب
نوشیدنی ها مانند شربت لیمو، سیب، به، انار و نعنا و جلاب، افزودن گلاب و عرق بیدمشک به نوشیدنی ها
غذاهای لطیف و خوش هضم مانند گوشت بره یا گوسفند یا به صورت عصاره در بدن های ضعیف، بلدرچین، زرده تخم مرغ عسلی به همراه زعفران
سبزیجات همراه غذا بویژه نعنا و ریحان
تقویت کبد:
انواع میوه و خشکبار مانند مویز، پسته، انجیر، بادام، فندق، عناب، انار، سیب
بیشتر از غذاهای معطر با هضم آسان مصرف شود
افزودن ادویه جات دارای گرمای معتدل
پرهیز از نوشیدن آب سرد به ویژه ناشتا یا همراه غذا
پرهیز از درهم خوری و پرخوری
کاهش مصرف غذاهای غلیظ و سخت هضم مانند گوشت گاو و گوساله و انواع غذاهای خمیری و رشته ای
نحوه بهبود باروری:
همیشه ایده هوشمندانه ای است که قبل از ایجاد هرگونه تغییر در سبک زندگی خود با ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی خود صحبت کنید. که شامل رژیم غذایی و ورزش شما می شود. بیایید به هفت روشی بپردازیم که می توانید باروری را به طور طبیعی، درست در خانه، بهبود بخشید.
راه های سالمی برای مدیریت استرس خود بیابید
احتمالاً نیازی ندارید که به شما بگوییم استرس بر سلامت جسمی و روانی شما تأثیر می گذارد. اما دقیقا چه تاثیری بر باروری دارد؟ زنان با سابقه افسردگی ممکن است دو برابر بیشتر در معرض ناباروری باشند. اضطراب همچنین می تواند باردار شدن را سخت تر کند.
در حالی که ممکن است کمی آزمون و خطا طول بکشد، یافتن تکنیک‌های مدیریت استرس برای شما بسیار مهم است. مدیتیشن، ژورنال نویسی و حرکت بدنی همگی راه های اثبات شده ای برای تقویت سلامت روان شما هستند.
سیگار و نوشیدنی را کنار بگذارید
سیگار می تواند باروری را کاهش دهد، به تولید هورمون آسیب برساند، به سیستم تولید مثل آسیب برساند و به DNA اسپرم آسیب برساند. قرار گرفتن در معرض دود (حتی دست دوم) هنوز خطرناک است. به طور مشابه، الکل می تواند بر هورمون ها و تخمک گذاری شما تأثیر بگذارد، که می تواند باردار شدن را دشوارتر کند. به طور خاص، نوشیدن زیاد می تواند منجر به پریودهای سنگین یا نامنظم شود که می تواند باروری را مختل کند. اگر نمی‌خواهید کاملاً تجربه نوشیدن الکل را کنار بگذارید، آبجو یا ماکت‌های بدون الکل را امتحان کنید.
وزن بدن سالم را حفظ کنید
اضافه وزن یا کم وزنی می تواند باردار شدن را سخت تر کند. علاوه بر این، می تواند منجر به عوارض در بارداری و مشکلات سلامتی نوزاد شما شود. هیچ عدد جادویی یا وزن ایده آلی وجود ندارد زیرا متغیرهای زیادی در بازی وجود دارد، از جمله قد شما و میزان عضله شما. وزن سالم می تواند بین دو فرد، کاملاً متفاوت به نظر برسد.
از فعالیت بدنی شدید خودداری کنید
بله، فعال ماندن برای باروری شما مهم است، نه به سلامت کلی شما! با این حال، ورزش بیش از حد در واقع می تواند بر علیه شما کار کند. برای مثال، انجام جلسات تمرینی طاقت فرسا برای آمادگی برای یک ماراتن ممکن است به باروری سالم منجر نشود.
در اینجا هیچ رویکرد یکسانی وجود ندارد. رژیم تمرینی شما باید مختص شما باشد. به عنوان مثال، اگر در تمام عمر خود ورزشکار بوده اید، یک روال تمرینی سالم و ایمن احتمالاً متفاوت از زنی است که عمدتاً بی تحرک بوده است. یک مکان امن برای شروع، ۳۰ تا ۴۵ دقیقه ورزش با شدت متوسط در روز است.
در حالی که برنامه های تمرینی بسیار فردی هستند، برخی از ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی توصیه می کنند ضربان قلب خود را زیر ۱۴۰ BPM نگه دارید. این ممکن است برای شما مناسب باشد یا نباشد، بنابراین برای مشاوره شخصی تر با مراقب سلامت خود صحبت کنید.
نوشیدن مقدار زیادی آب
هیدراته ماندن همیشه مهم است، و حتی بیشتر از آن برای حمایت از باروری سالم. عدم نوشیدن آب کافی می تواند منجر به بدتر شدن سلامت جنین شود. همچنین برای تنظیم تمام هورمون های شما - که برای باروری مورد نیاز هستند - کلیدی است و در تولید مایع دهانه رحم نقش دارد.
مطمئن نیستید چه مقدار آب باید بنوشید؟ شما می توانید با بررسی رنگ ادرار خود آن را اندازه گیری کنید! اگر رنگدانه زیادی دارد، احتمالاً دچار کم آبی شده اید و باید بیشتر آب بنوشید. اگر زرد روشن است، در مسیر درستی هستید.
مراقب سموم محیطی باشید
سموم محیطی می توانند سیستم غدد درون ریز را مختل کنند، به سیستم تناسلی زن و مرد آسیب برسانند و توانایی حیات جنین را مختل کنند. مقصرهای رایج عبارتند از آفت کش ها، علف کش ها، کلرزنی در آب آشامیدنی، فلزات سنگین (مانند جیوه) و آلاینده های هوا (مانند دود).
ما می دانیم که اجتناب کامل از این چیزها می تواند دشوار باشد - شما دقیقاً کنترل کامل ندارید. در اینجا چند نکته ساده وجود دارد:
کیفیت هوای بیرون محل زندگی خود را بررسی کنید. اگر کیفیت پایین است، تا جایی که امکان دارد درب ها و پنجره‌ها را بسته نگه دارید. اگر مجبورید بیرون بروید، ماسک بزنید.
از یک تصفیه کننده هوا در داخل خانه برای به دام انداختن ذرات خطرناک (مانند دود) استفاده کنید.
از فیلتر آب استفاده کنید که بو و طعم کلر را از بین ببرد.
کافئین را محدود کنید
در حالی که تحقیقات بیشتری مورد نیاز است، برخی مطالعات نشان می دهد که نوشیدن بیش از حد کافئین می تواند به باروری آسیب برساند و منجر به نرخ بالاتر سقط جنین و وزن کم هنگام تولد شود. در حالی که بزرگسالان سالم به طور معمول می توانند تا ۴۰۰ میلی گرم کافئین در روز بدون عوارض جانبی جدی بنوشند، زنانی که برای باردار شدن تلاش می کنند باید نوشیدن قهوه روزانه خود را با نوشیدنی های بدون کافئین اصلاح کنند.
تأثیر عوامل متابولیک و رژیم غذایی بر باروری
ناباروری یک بیماری در سراسر جهان است که ۲۰ تا ۳۰ درصد از جمعیت زنان در سن باروری را تحت تاثیر قرار می دهد. با این حال، در ۵۰٪ موارد ثبت شده، مشکلات ناباروری به مردان نسبت داده می شود. بنابراین مهم است که تغذیه سالم نیز در این گروه رایج شود. در طول دهه گذشته، مشاهده شده است که سبک زندگی جامعه به شدت تغییر کرده است: کاهش مصرف انرژی در فعالیت بدنی در روز، افزایش مصرف غذاهای پرکالری و با شاخص گلیسمی بالا با محتوای بالای چربی‌های ترانس، و کاهش مصرف فیبر غذایی که بر باروری تأثیر منفی می گذارد. شواهد روزافزون به ارتباط بین رژیم غذایی و باروری اشاره دارد. مشخص شده است که تغذیه خوب برنامه ریزی شده نیز می تواند به اثربخشی فناوری های کمک باروری کمک کند. به نظر می رسد رژیم غذایی گیاهی با گلوکز پایین تأثیر مثبتی دارد، به ویژه زمانی که بر اساس الگوهای غذایی مدیترانه ای باشد: سرشار از آنتی اکسیدان ها، پروتئین گیاهی، فیبر، اسیدهای چرب غیر اشباع، امگا ۳، ویتامین ها و مواد معدنی. نکته مهم این است که نشان داده شده است که این رژیم غذایی در برابر بیماری های مزمن مرتبط با استرس اکسیداتیو محافظت می کند، که به موفقیت بارداری نیز تبدیل می شود. از آنجایی که به نظر می رسد سبک زندگی و تغذیه از عوامل مهم موثر بر باروری هستند، ارزش آن را دارد که دانش در این زمینه در بین زوج هایی که برای بچه دار شدن تلاش می کنند، گسترش دهیم.
معرفی
ناباروری یک بیماری است که هم مربوط به دستگاه تناسلی مردانه و هم زنانه است. می توان آن را به عنوان عدم موفقیت در دستیابی به بارداری بالینی در دوره ۱۲ ماهه یا بیشتر با فرض رابطه جنسی محافظت نشده منظم تعریف کرد.
تخمین زده می شود که ۱۵ درصد از زوج های در سن باروری در جهان با مشکل باردار شدن مواجه می شوند(حداقل ۴۸.۵ میلیون زوج). این مشکل بهداشت جهانی ۲۰ تا ۳۰ درصد از جمعیت زنان در سنین باروری در جامعه مدرن را تحت تأثیر قرار می دهد. مشکل ناباروری هم زنان و هم مردان را درگیر می کند. در بین ۲۰ درصد از زوج هایی که برای باردار شدن ناموفق تلاش می کنند، تنها حدود ۷ درصد از کل مردان در سراسر جهان از ناباروری مردانه رنج می برند. تخمین زده می شود که ناباروری زنان تنها ۳۵ درصد از کل موارد ناباروری را تشکیل می دهد، در حالی که حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد موارد ناباروری صرفاً به دلیل مردان است، اما به طور کلی عوامل مردانه به عنوان علت اصلی در ۵۰ درصد از مشکلات ناباروری به طور کلی شناسایی می شوند. ۱۵ درصد باقیمانده از زوج هایی که قادر به باردار شدن نیستند، «ناباروری غیرقابل توضیح» دارند.
ناباروری میتواند برای زوج‌هایی که این مشکل پزشکی تشخیص داده میشود طاقت‌فرسا باشد، در مقایسه با زوج‌های سالم، احتمال بیشتری برای تجربه استرس و خطر ابتلا به اختلالات روانی جدی مانند اضطراب و افسردگی وجود دارد. در سالهای اخیر، محققان به دنبال عواملی در سبک زندگی بوده‌اند، که به باروری کمک می‌کنند. یکی از آنها یک رژیم غذایی متعادل است. تغذیه می تواند بر باروری زنان و مردان تأثیر منفی یا مثبت داشته باشد و تأثیر آن به ویژگی های کمی و کیفی رژیم غذایی مانند محتوای کالری هر یک از درشت مغذی ها (کربوهیدرات ها، چربی و پروتئین) و همچنین اسیدهای چرب، پروتئین ها و کربوهیدرات ها بستگی دارد که همه اجزای تغذیه یک الگوی غذایی را تشکیل می دهند.
بر اساس دانش فعلی، می توان تایید کرد که الگوی رژیم غذایی مدیترانه ای به طور قابل ملاحظه ای برای باروری مثبت است. افزایش مصرف پروتئین گیاهی، غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها، فیبر و کربوهیدرات‌های با شاخص گلیسمی پایین تأثیر به همان اندازه بر باروری دارد. این جنبه نشان می دهد که مدل تغذیه ای گیاهی می تواند بر باروری زوجین تأثیر مثبت بگذارد.
تعداد افرادی که در سرتاسر جهان از رژیم های غذایی گیاهی پیروی می کنند در چند سال اخیر به شدت افزایش یافته است. در جمعیت عمومی نیز در جامعه علمی کشورهای غربی، علاقه به این مدل تغذیه ای خاص به طرز چشمگیری افزایش یافته و به یکی از الگوهای اصلی غذایی تبدیل شده است. یک نظرسنجی منتشر شده در سال ۲۰۱۹ نشان داده که ۴۰٪ از مصرف کنندگان در تلاش برای کاهش مصرف پروتئین حیوانی خود هستند، در حالی که ۱۰٪ به طور کلی از گوشت قرمز اجتناب می کنند.
بسیاری از مطالعات اثرات مثبت یک رژیم غذایی مبتنی بر گیاهی را بر سلامتی نشان داده اند. این الگوی غذایی با بسیاری از اثرات مطلوب سلامتی مرتبط است: کاهش خطر ابتلا به دیابت و بیماری های قلبی عروقی، تأثیر بالقوه سودمند بر وزن بدن و BMI در افراد دارای اضافه وزن، و کاهش خطر افسردگی.
در ادامه مبحث رژیم غذایی گیاهی، شایان ذکر است که آژانس های بهداشت عمومی این مدل تغذیه، به ویژه غذاهای گیاهی با کیفیت بالا (مانند میوه ها، سبزیجات، غلات کامل و آجیل) را برای کمک به پیشگیری از بیماری های مزمن توصیه می کنند.
با توجه به دانش ما، در ادبیات فعلی یافتن ارتباط بین عوامل خاصی مانند مقاومت به انسولین، استرس اکسیداتیو، پیری سالم، کاهش وزن، رژیم غذایی گیاهی با شاخص گلیسمی پایین و ناباروری دشوار است. بنابراین، تعیین اثربخشی رژیم‌های غذایی مبتنی بر گیاه خواری در ارتقای سلامت باروری به منظور ارائه توصیه‌های تغذیه‌ای کافی، منطقی است.
وزن بدن و ناباروری:
در بسیاری از مطالعاتی که به تأثیر شاخص توده بدنی پایین (BMI) بر توانایی تولید مثل پرداخته اند، نشان داده شده است که رژیم های غذایی ناکافی، چه کم کالری و چه ناسالم، مصرف بیش از حد کالری، می تواند عملکرد فیزیولوژیکی تولید مثل را مختل کند و خطر ناباروری را به شدت افزایش دهد.
دستورالعمل های بالینی موسسه ملی تعالی بهداشت و مراقبت (NICE) وزن بدن را به عنوان یک عامل مهم در زمینه تولید مثل نشان می دهد. طبق نظر سازمان جهانی بهداشت (WHO)، کمبود وزن به عنوان BMI کمتر از ۱۸.۵ طبقه بندی می شود. اگر BMI برابر یا بیشتر از ۲۵ کیلوگرم بر متر مربع باشد، اضافه وزن در نظر گرفته می شود، در حالی که BMI بالاتر از ۳۰ کیلوگرم بر متر مربع، چاقی را تعریف می کند. کمبود وزن، اضافه وزن و چاقی اثرات مضری بر چندین عملکرد بدن انسان از جمله سلامت باروری دارد.
BMI پایین می تواند عامل منفی ناباروری مردانه و زنانه باشد. در نتیجه کاهش چربی و عدم تعادل هورمونی ناشی از آن، خطر مشکلات باروری افزایش می یابد. در مردان، کمبود وزن اغلب با سوء تغذیه و سبک زندگی ناسالم همراه است که می تواند منجر به عدم تعادل هورمونی و کاهش کیفیت مایع منی شود.
در مورد زنان با BMI کمتر از ۱۸.۵، پیامدهای نامطلوب بارداری و مشکلات ناباروری گزارش شده است. زنانی که وزن کم دارند (BMI کمتر از ۱۹ کیلوگرم بر متر مربع) نشان داده شده است که چهار برابر بیشتر از زنان با وزن مناسب، زمان بیشتری برای باردار شدن لازم دارند. علاوه بر این، در زنان کم وزن، کمبود مزمن انرژی میتواند محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-گناد (HPG) را با تأثیر بر مولد پالس هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH) مهار کند. مهار ترشح هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH) منجر به آبشاری از اثرات بازدارنده، از جمله کاهش ترشح گنادوتروپین، تاخیر در رشد فولیکولی و مهار سنتز استروئید گناد می شود. سوءتغذیه ناشی از کمبود مواد غذایی در کشورهای توسعه یافته رایج نیست، اما می تواند در اختلالات خوردن رخ دهد که زنان در سنین باروری را تحت تاثیر قرار می دهد. روابط مشابهی با کمبود نسبی انرژی در ورزش مشاهده می شود. این شامل اختلالات قاعدگی ناشی از انرژی کم است که منجر به عدم تخمک گذاری نیز می شود.
با این حال، شایع ترین علت ناباروری زنان، اختلال در تخمک گذاری است. تقریباً ۲۵٪ از تشخیص ناباروری را تشکیل می دهد و ۷۰٪ از زنان مبتلا به عدم تخمک گذاری به PCOS (سندرم تخمدان پلی کیستیک) مبتلا هستند. تحقیقات نشان داده است که چاقی شکمی یکی از علائم شایع سندرم تخمدان پلی کیستیک است. اثر بافت چربی اضافی بر سیستم غدد درون ریز به عنوان نامطلوب ارزیابی می شود. علاوه بر این، اختلال در عملکرد این بافت می تواند بر رشد فولیکول تأثیر منفی بگذارد. ارتباط قوی بین مقاومت به انسولین، هیپرانسولینمی و ناباروری در بیماران سندرم تخمدان پلی کیستیک وجود دارد. اعتقاد بر این است که مقاومت به انسولین منجر به اختلالات تخمک گذاری و ساختار غیر طبیعی آندومتر می شود. نکته مهم این است که زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک بدون در نظر گرفتن سن و BMI در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به دیابت نوع ۲ هستند. با افزایش چاقی، بروز دیابت نوع ۲ به طور قابل توجهی در حال افزایش است. با این حال، سندرم تخمدان پلی کیستیک خطر نسبی را در زنان لاغر افزایش می دهد. علاوه بر این، با توجه به پیشینه فعلی افزایش نرخ چاقی در زنان در سنین باروری، اضافه وزن و چاقی قبل از بارداری ممکن است مانعی برای بارداری باشد. چاقی به وضوح، خطر سقط جنین، نتایج بد بارداری و اختلال در سلامت جنین را در زنان افزایش می دهد. همچنین لازم به ذکر است که زنانی که اضافه وزن دارند اغلب از قاعدگی نامنظم، اختلالات تخمک گذاری، اختلالات آندومتر و ناباروری رنج می برند. زنان چاق بیش از دو برابر بیشتر در معرض خطر ناباروری با اختلالات تخمک گذاری هستند. مشابه زنان چاق، برخی از محققان نشان دادند که عدم تعادل هورمونی ممکن است در کاهش کیفیت مایع منی در مردان با BMI بالا نقش داشته باشد.
چاقی با پتانسیل باروری تداخل دارد، به ویژه از طریق تغییر در محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-گناد، اختلال در استروئیدزایی بیضه، و اختلالات متابولیک از جمله انسولین، سیتوکین ها و آدیپوکین ها نقش دارد. نکته مهم این است که چربی اضافی بدن، تأثیر منفی بر پارامترهای اسپرم از جمله غلظت، تحرک، زنده بودن و مورفولوژی طبیعی اسپرم دارد. اختلالات متابولیک مانند چاقی، دیابت نوع ۲ و مقاومت به انسولین با بدتر شدن باروری عمدتاً در نتیجه تولید استرس اکسیداتیو مرتبط هستند که به عنوان یکی از عوامل اصلی منجر به کاهش کیفیت اسپرم و افزایش خطر ناباروری و همچنین اختلالات هورمونی در نظر گرفته می شود. علاوه بر این، هیپرگلیسمی تأثیر منفی بر تحرک اسپرم و فرآیند لقاح دارد.
اکنون مشخص شده است که تا ۹۰ درصد از علل ناباروری مردان به تعداد کم اسپرم، کیفیت اسپرم پایین یا هر دو مربوط می شود. در طول ۵۰ سال گذشته، کاهش کلی غلظت اسپرم در مردان در اروپا به میزان ۳۲.۵٪ بوده است. علاوه بر این، آخرین داده های تحقیقاتی نشان می دهد که تغذیه یکی از عوامل اصلی مرتبط با کیفیت اسپرم است و سبک زندگی در حفظ ظرفیت تولید مثل طبیعی بسیار مهم است.
بسیاری از محققان با درک این موضوع که چاقی یک عامل بالقوه مضر برای تولید مثل مردان است، توجه خود را بر بررسی اثرات کاهش وزن بر کیفیت اسپرم از طریق مداخلات تغذیه ای متمرکز کرده اند. برخی از محققان تاکید می کنند که کاهش وزن باید به عنوان درمان ناباروری در افراد چاق مورد استفاده قرار گیرد. در زنان دارای اضافه وزن قبل از بارداری، کاهش وزن با تنظیم تعادل هورمونی و در نهایت القای تخمک گذاری خود به خود، عامل مهمی در موفقیت باروری است.
با این حال، باید تاکید کرد که انواع مختلفی از ناباروری وجود دارد، نیاز به رویکردهای متفاوتی دارد و همیشه هدف، کاهش وزن نیست. BMI پایین و بالا و پیامدهای متابولیکی مرتبط، یک عامل خطر برای باروری است. درک مفیدترین نوع و ترکیب رژیم غذایی برای راهبردهای مدیریتی پایدار و مؤثری که زیربنای بارداری سالم و رفاه مادام العمر در این جمعیت بالینی است، حیاتی است.
الگوهای غذایی و ناباروری:
همانطور که مطالعات کنونی نشان میدهد، الگوهای غذایی ممکن است تأثیر زیادی بر رشد اختلالات باروری داشته باشند.
مردم به طور کلی از وعده های غذایی ترکیبی و نه مواد مغذی جدا شده، استفاده می کنند. الگوهای غذایی را می توان به صورت مقدار، نسبت، تنوع و یا ترکیبی از غذاها و نوشیدنی های مختلف در رژیم غذایی و همچنین دفعات مصرف روزانه یا هفتگی تعریف کرد. علاوه بر این، تجزیه و تحلیل اثرات الگوهای خوردن ممکن است بیشتر پیش بینی کننده رابطه بین رژیم غذایی و بیماری باشد تا توجه به غذاها یا مواد مغذی فردی.
سبک زندگی زنان بارور و نابارور به ویژه از نظر تغذیه و فعالیت بدنی متفاوت است. به همین ترتیب، مردان نابارور در رفتار نامناسب بهداشتی و فعالیت بدنی تفاوت معناداری دارند.
بسیاری از نشریات تأثیر مدل های تغذیه ای خاص را بر باروری مقایسه کرده اند. نشان داده شده است که الگوی غربی تأثیر منفی بر باروری دارد و یک همبستگی معکوس در زمینه الگوی تغذیه مدیترانه ای مشاهده شده است. الگوی تغذیه مدیترانه ای با مصرف زیاد مواد غذایی با مشتقات گیاهی (سبزیجات، حبوبات، میوه‌ها، آجیل، غلات و دانه‌ها)، ماهی‌های آب شور چرب، لبنیات کم‌چرب و طیور، و محصولات غلات سبوسدار با مصرف کم مواد قندی ساده شیرین (شیرینی) و گوشت قرمز مشخص میشود. روغن زیتون منبع اصلی چربی است و مصرف الکل باید در حد متوسط باشد. با این حال، مصرف الکل یک عامل خطر اصلی برای بار جهانی بیماری است و باعث از دست دادن قابل توجه سلامتی می شود. سطح مصرفی الکل که از دست دادن سلامتی را به حداقل می رساند، نشان داده شده است که صفر است. این نتایج نشان می دهد که حتی مقدار متوسط الکل اثرات منفی بر سلامتی دارد.
علاوه بر این، رژیم غذایی مدیترانه‌ای سنتی یکی از سالم‌ترین الگوهای غذایی است و با بسیاری از اثرات مفید سلامتی مرتبط است: کاهش خطر مرگ و میر به هر علت(بیماریهای قلبی عروقی، سرطان و سایر بیماریهای مزمن). در زنان در سنین باروری، به نظر می رسد الگوی تغذیه مدیترانه ای خطر افزایش وزن و مقاومت به انسولین را کاهش می دهد، که ممکن است احتمال بارداری را افزایش دهد. این به این دلیل است که انسولین به طور مستقیم بر عملکرد تخمدان ها تأثیر می گذارد. بنابراین، حساسیت به انسولین و متابولیسم گلوکز ممکن است تأثیر قابل توجهی بر تخمک گذاری و باروری در زنان داشته باشد. شایان ذکر است که هیپرانسولینمی به شدت با هیپرآندروژنیسم مرتبط است که همچنین اختلالات غدد درون ریز را در زنان تشدید می کند و به مشکلات باروری کمک می کند. خطر ناباروری بدون تخمک گذاری با استرس اکسیداتیو مرتبط است. به همین دلیل، آنتی اکسیدان ها نیز برای تخمک گذاری مناسب، مهم هستند. علاوه بر این، برخی از آنتی اکسیدان ها به طور مثبت با کیفیت اسپرم مرتبط هستند و بنابراین ممکن است به بهبود کیفیت و باروری اسپرم مردان کمک کنند. در واقع الگوی تغذیه مدیترانه ای سرشار از چندین ماده مغذی است که ثابت شده است از نظر تحرک اسپرم فوایدی دارند. پیشنهاد می شود که الگوی تغذیه مدیترانه ای برای زوج هایی که تحت لقاح آزمایشگاهی قرار می گیرند توصیه شود. از سوی دیگر، شواهد محدودی از ارتباط بین الگوهای تغذیه و نتایج لقاح آزمایشگاهی وجود دارد. با این حال، آنچه جالب است این است که نشان داده شده که مدل مدیترانه ای بارداری موفق را تا ۴۰ درصد در بین زوج هایی که تحت IVF (لقاح آزمایشگاهی) قرار می گیرند، افزایش داده است. سبزیجات و میوه ها اساس مدل های تغذیه سالم را تشکیل می دهند که کیفیت و باروری مایع منی را بهبود می بخشد.
تأثیر کاملاً متفاوتی بر تخمک گذاری و کیفیت مایع منی در رابطه با تغذیه مدل غربی مشاهده شده که بر متابولیسم غدد درون ریز تأثیر منفی می گذارد. اجزای این الگوی غذایی که تأثیر منفی دارند بیشتر شامل کربوهیدرات های با شاخص گلیسمی بالا، شیرینی ها، نوشیدنی های شیرین، مقادیر زیادی پروتئین حیوانی (به ویژه گوشت قرمز و فرآوری شده)، اسیدهای چرب اشباع شده و اسیدهای چرب ترانس است. همچنین میتوان آن را با مصرف کم میوه‌ها و سبزیجات تازه، فیبر رژیمی، ویتامین‌ها، غلات تصفیه‌نشده، مرغ کم‌چرب و ماهی‌های دریایی توصیف کرد.
پروتئین به دست آمده از گوشت قرمز و مرغ به طور قابل توجهی خطر ناباروری را به دلیل عدم تخمک گذاری افزایش می دهد. جالب توجه است که هیچ اثر منفی از پروتئین ماهی و تخم مرغ مشاهده نشده است. علاوه بر این، نشان داده شده است که مصرف ۵ درصد انرژی از پروتئین گیاهی به جای پروتئین حیوانی، خطر ناباروری بدون تخمک گذاری را تا ۵۰ درصد کاهش می دهد. این تفاوت ممکن است به دلیل تأثیر متفاوت پروتئین های گیاهی و حیوانی بر انسولین و ترشح فاکتور رشد شبه انسولین باشد. اثر بالقوه مفید پروتئین گیاهی بر باروری ممکن است از این واقعیت ناشی شود که پاسخ انسولین با مصرف پروتئین گیاهی نسبت به پروتئین حیوانی، ضعیف تر است. علاوه بر این، تبادل کربوهیدرات با پروتئین گیاهی نیز تأثیر مثبتی دارد. جایگزینی ۵ درصد از انرژی مورد نیاز کربوهیدرات ها با پروتئین گیاهی می تواند خطر اختلالات تخمک گذاری را تا ۴۳ درصد کاهش دهد. با در نظر گرفتن حقایق ذکر شده، می توان تایید کرد که مصرف پروتئین گیاهی تاثیر مثبتی بر باروری دارد.
شایان ذکر است که رژیم های غذایی مبتنی بر گیاه، پتانسیل قابل توجهی در پیشگیری یا درمان چندین بیماری مزمن جدی از جمله چاقی، دیابت نوع ۲، بیماری های قلبی عروقی و سرطان دارند که در بسیاری از مطالعات شرح داده شده است. الگوهای غذایی عمدتاً گیاهی با تأکید بر مصرف بیشتر میوه‌ها، سبزیجات، حبوبات، غلات کامل، آجیل، دانه‌ها و روغن‌های گیاهی و شامل مصرف کمتر یا حذف محصولات حیوانی در سالهای اخیر مورد توجه قرار گرفته است. علاوه بر این، مصرف کنندگان به طور فزاینده ای رژیم غذایی خود را تغییر داده و مصرف گوشت خود را محدود می کنند. علاوه بر این، بازار خرده فروشی مواد غذایی گیاهی سریع‌تر از بازار خرده فروشی عمومی مواد غذایی رشد کرده است و به دلایل بهداشتی، انتظار می‌رود که جایگزین‌های گیاهی همچنان به محبوبیت خود ادامه دهند. گروه های سالم غذاهای گیاهی مانند غلات کامل، میوه ها، سبزیجات، چای و قهوه عواملی هستند که به طور قابل توجهی در کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ نقش دارند. علاوه بر این، رژیم های غذایی مبتنی بر گیاه نشان داده اند که باعث کنترل وزن، بهبود میکروبیوم روده و ضد التهاب می شوند.
اثرات ضد التهابی رژیم های غذایی گیاهی به خوبی ثابت شده است. بسیاری از مواد مغذی طبیعی مشتق شده از گیاه می توانند با تعدیل متابولیسم، بیوژنز و وضعیت ردوکس بر میتوکندری ها تأثیر مثبت بگذارند. محافظت از عملکرد میتوکندری با این ترکیبات ممکن است در توضیح اثرات مفید آنها بر عملکرد تولید مثل مردان مهم باشد. نشان داده شده است که مصرف غذاهای حیوانی بر تحرک اسپرم تأثیر منفی می گذارد و یک همبستگی معکوس در گروه های گیاه خواری که فقط غذاهای گیاهی مصرف می کنند دیده می شود.
با در نظر گرفتن این حقایق، رژیم غذایی مبتنی بر گیاهان با شاخص گلیسمی پایین پتانسیل بالایی برای سلامت باروری در مردان و زنان دارد. کیفیت رژیم های غذایی گیاهی مهم است. در مورد اختلالات باروری در افراد دارای اضافه وزن، رژیم غذایی گیاهی ممکن است باعث کاهش وزن شود. از سوی دیگر، در مورد وزن کم بدن، یک رژیم غذایی فاقد آهن برنامه ریزی نشده ممکن است بر تخمک گذاری در زنان تأثیر منفی بگذارد. بنابراین، تعیین دقیق اینکه کدام اجزای رژیم غذایی گیاهی تأثیر مثبتی بر باروری دارند، مهم است.
نقش استرس اکسیداتیو و مقاومت به انسولین در باروری:
تاثیر استرس اکسیداتیو:
بسیاری از مطالعات علمی نشان داده اند که استرس اکسیداتیو تأثیر منفی بر باروری زنان و مردان دارد.
نشان داده شده است که اگر تولید رادیکال های آزاد اکسیژن در سطح بالا حفظ شود، دفاع سیستم میتواند بیش از حد بارگذاری شود و ممکن است باعث ایجاد شرایط بیماری شود. استرس اکسیداتیو (OS) نقش کلیدی در پاتوژنز ناباروری در مردان و زنان دارد. مشخصه آن عدم تعادل بین مولکول های پرواکسیداتیو از جمله رادیکال های آزاد اکسیژن و نیتروژن و دفاع آنتی اکسیدانی است.
وقوع سیستم عامل ناشی از تولید بیش از حد رادیکال های آزاد اکسیژن است. رادیکال های آزاد اکسیژن نه تنها به عنوان پیام رسان ثانویه در بسیاری از آبشارهای سیگنال دهی درون سلولی نقش مهمی ایفا می کند، بلکه جالب است که آنها بر فرآیندهای پاتولوژیک مربوط به اندام های تناسلی زنانه نیز تأثیر می گذارند و در مردان بر تولید اسپرم تأثیر می گذارند. عدم تعادل بین پرو اکسیدان ها و آنتی اکسیدان ها می تواند منجر به تعدادی از بیماری های تولید مثل زنان و مردان شود. سیستم عامل عمدتا توسط بسیاری از عوامل مرتبط با سبک زندگی ایجاد می شود که بیشتر آنها قابل تغییر هستند. سبک زندگی مدرن مرتبط با غذاهای فرآوری شده و عدم ورزش، نقش مهمی در القای استرس اکسیداتیو دارد.
نشان داده شده است که رژیم غذایی پرکالری ناسالم، مصرف بیش از حد اسیدهای چرب اشباع و ترانس، شاخص گلیسمی بالا و تراکم مواد مغذی کم می تواند استرس اکسیداتیو را که باعث اختلال کربوهیدرات می شود، افزایش دهد. مقاومت به انسولین و دیابت با بدتر شدن باروری در زنان و مردان، عمدتاً به دلیل تولید استرس اکسیداتیو بالا، که عامل اصلی منجر به افزایش خطر ناباروری و اختلالات هورمونی است، مرتبط است.
راه حل مشکل رادیکال های آزاد اضافی، آنتی اکسیدان ها هستند – موادی که آنها را خنثی می کنند. در واقع، اصطلاح "آنتی اکسیدان" به خاصیت شیمیایی اهدای الکترون اشاره دارد. در برخی شرایط، برخی از مواد به عنوان آنتی اکسیدان عمل می کنند و در برخی دیگر تبدیل به پرو اکسیدان می شوند که به ترکیب شیمیایی محیطی که در حال حاضر در آن قرار دارند بستگی دارد. انواع مختلفی از آنتی اکسیدان ها وجود دارد و نقش آنها در بدن و نحوه عملکرد آنها متفاوت است. این یک تصور اشتباه است که یک آنتی اکسیدان را می توان با دیگری جایگزین کرد تا همان اثر را ایجاد کند. در واقع هرکسی خواص بیولوژیکی منحصر به فرد خود را دارد. تحقیقات علمی روی آنتی اکسیدان ها نشان می دهد که مصرف بیشتر، لزوما بهتر نیست. لازم به ذکر است که عادات غذایی ناسالم و سبک زندگی نامتعادل با خوردن سوپر غذاها قابل جبران نیست. رادیکال های آزاد و همچنین آنتی اکسیدان ها می توانند تأثیر مفیدی بر بدن داشته باشند. از این رو، مهمترین آن تعادل است – که هدف آن نقش منفی منتسب به رادیکال های آزاد نیست، بلکه به نقش مثبت آنتی اکسیدان ها مربوط می شود. به همین دلیل است که یک رژیم غذایی متعادل و همچنین فعالیت بدنی متوسط بسیار مهم است.
شایان ذکر است که آنتی اکسیدان ها، مواد موجود در میوه ها و سبزیجات هستند. با افزایش مصرف میوه و سبزیجات و زمانی که رژیم غذایی عمدتاً گیاهی باشد، خطر ابتلا به بیماری های مزمن کمتر دیده می شود. میوه ها و سبزیجات سرشار از مواد فعال زیستی هستند و به همین دلیل ارزش انتخاب یک رژیم غذایی متعادل را دارند. علاوه بر این، فواید سلامتی آنتی اکسیدان ها اغلب ناشی از سایر مواد موجود در غذا و اثر هم افزایی چندین ماده است (نه لزوما نوع خاصی از آنتی اکسیدان). به همین دلیل، یک رژیم غذایی متعادل بهتر از مصرف مکمل است. آنتی اکسیدان های موجود در انواع توت ها و سبزیجات سبز اهمیت ویژه ای دارند. علاوه بر این، از آنجایی که یک رژیم غذایی معمولی مبتنی بر گیاه شامل طیف گسترده ای از غذاهای غنی از آنتی اکسیدان است، این احتمال وجود دارد که مصرف این غذاها سیستم آنتی اکسیدانی شما را تقویت کند. رژیم غذایی گیاهی در برابر بیماری های مزمن مرتبط با استرس اکسیداتیو نقش محافظتی دارند.
الیگوزواسپرمی که با تعداد و کیفیت کم اسپرم مشخص می شود، عامل ۹۰ درصد ناباروری مردان است. با این وجود، نتایج مطالعات نشان داده که همه مردانی که پارامترهای طبیعی را در تجزیه و تحلیل معمول مایع منی نشان میدهند، بارور نیستند. شایان ذکر است که عامل پنهان، الیگوزواسپرمی بود که در حال حاضر به عنوان یک علت مهم و احتمالی ناباروری ایدیوپاتیک مردان شناخته شده است.
سوپراکسید دیسموتاز (SOD) یکی از مهم ترین آنزیم های آنتی اکسیدانی است و در تبدیل سوپراکسید آنیونی (O۲-) به پراکسید هیدروژن (H۲O۲) نقش دارد. واکنش یک مرحله مهم و ضروری در مسیر آنتی اکسیدانی در طول متابولیسم سلولی طبیعی و فرآیندهای مختلف پاتولوژیک است. تغییرات در سطح بیان، غلظت و فعالیت سوپراکسید دیسموتاز با بروز سرطان، بیماری های قلبی عروقی، متابولیک و نورودژنراتیو مرتبط است. علاوه بر این، استرس اکسیداتیو اسپرم با کاهش نرخ کاشت در لقاح آزمایشگاهی مرتبط است.
اعتقاد بر این است که سوپراکسید دیسموتاز در رشد تخمک‌ها و فرآیند تخمک‌گذاری نقش دارد، زیرا فعالیت این آنزیم در فولیکول‌های در حال رشد، غشاهای گراف، فولیکول‌های پس از تخمک‌گذاری و مایع فولیکولی و تخمدان‌ها یافت شده است.
با توجه به نقش اساسی التهاب مزمن با درجه پایین در پاتوژنز بسیاری از بیماریهای مزمن از جمله ناباروری، نیاز به پیاده‌سازی رویکرد استراتژیک تغذیه‌ای توسط متخصصان تغذیه به منظور طراحی مداخلات غذایی ضد التهابی مناسب، وجود دارد.
شایان ذکر است که مقاومت به انسولین به عنوان عاملی در افزایش استرس اکسیداتیو در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک پیشنهاد شده است. مقاومت به انسولین باعث هیپرگلیسمی می شود که باعث آزاد شدن گونه های فعال اکسیژن از سلول های تک هسته ای می شود و باعث استرس اکسیداتیو بیشتر می شود. علاوه بر این، نشانگرهای گردشی استرس اکسیداتیو در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک بدون در نظر گرفتن وزن، غیرطبیعی هستند. نشان داده شده است که هیپرگلیسمی پس از غذا ناشی از عرضه مقادیر زیادی کربوهیدرات با شاخص گلیسمی بالا با تشدید التهاب و استرس اکسیداتیو از طریق تولید رادیکال های آزاد اکسیژن، همراه است، به همین دلیل است که یک رژیم غذایی برنامه ریزی شده بسیار مهم است.
نقش مقاومت به انسولین:
مقاومت به انسولین به عنوان یک پاسخ بیولوژیکی مختل به تحریک انسولین بافت‌های هدف، عمدتاً کبد، ماهیچه و بافت چربی شناسایی میشود. مقاومت به انسولین با حذف گلوکز تداخل می کند و باعث افزایش جبرانی تولید انسولین سلول های بتا و هیپرانسولینمی می شود. پیامد آن ممکن است عوارض متابولیکی بیشتر از جمله قند خون، فشار خون بالا، دیس لیپیدمی، چاقی احشایی و افزایش نشانگرهای التهاب باشد.
مشخص شده است که متابولیسم گلوکز و حساسیت به انسولین می تواند تأثیر قابل توجهی بر تخمک گذاری و باروری در زنان داشته باشد. انسولین تأثیر مستقیمی بر عملکرد تخمدان ها دارد. پیشنهاد می شود که مقاومت به انسولین ممکن است منجر به اختلالات تخمک گذاری و ساختار غیر طبیعی آندومتر شود. ارتباط قوی بین مقاومت به انسولین، هیپرانسولینمی و ناباروری در بیماران سندرم تخمدان پلی کیستیک وجود دارد. نشان داده شده است که میزان سقط جنین در زمانی که شریک، یک مرد دیابتی است بیشتر است. نتایج تحقیقات کنونی نشان میدهد که چاقی و دیابت بر پارامترهای اسپرم در مردان تأثیر منفی می‌گذارد و با سطوح پایین تستوسترون مرتبط است که به مشکلات باروری تبدیل میشود. همانطور که در مورد چاقی، مطالعات ارتباط بین افزایش بروز دیابت و کاهش نرخ باروری را نشان داده‌اند، هایپرگلیسمی تأثیر منفی بر تحرک اسپرم و فرآیند لقاح دارد.
علاوه بر این، مطالعات نشان داده است که ۵۹ درصد از مردان مبتلا به دیابت دارای اختلال نعوظ هستند. هایپرگلیسمی منجر به افزایش سطح رادیکال های آزاد اکسیژن، افزایش محصولات نهایی گلیکاسیون پیشرفته (AGEs)، مهار متابولیسم اندوتلیال نیتریک اکسید سنتاز، و کاهش سنتز اندوتلیال و آزادسازی اکسید نیتریک می شود که منجر به اختلال نعوظ می شود. جالب اینجاست که نشان داده شده است که با افزایش تعداد فاکتورهای سندرم متابولیک، خطر ابتلا به اختلال نعوظ افزایش می یابد. ارتباط بین سندرم متابولیک و اختلال نعوظ در مردان زوج های نابارور نیز نشان داده شده است. تغییرات عمده در کیفیت مایع منی ناشی از دیابت شامل کاهش تراکم و تحرک اسپرم و افزایش قطعه قطعه شدن DNA اسپرم و آپوپتوز است. علاوه بر اثرات منفی بر تعداد، تحرک و یکپارچگی DNA اسپرم، حجم انزال کمتری نیز در مردان دیابتی مشاهده شده است. نشان داده شده است که حساسیت بالای اسپرم به آسیب اکسیداتیو با بارداری ضعیف، از دست دادن بارداری، نقایص مادرزادی، رشد ضعیف جنین و سرطان دوران کودکی مرتبط است.
آنتی اکسیدان های موجود در مکمل ها و رژیم غذایی:
نشان داده شده است که مردان مبتلا به ناباروری در مقایسه با مردان بارور، سطوح پایین تری از آنتی اکسیدان ها در مایع منی خود دارند. در چنین شرایطی، مکمل های غذایی با آنتی اکسیدان ها ممکن است غلظت و تحرک اسپرم و همچنین تاثیر بر تکه تکه شدن DNA و حتی میزان بارداری را بهبود بخشد. چندین مطالعه در ادبیات نشان داده است که افزایش مصرف میوه و سبزیجات که سرشار از آنتی اکسیدان هستند، با درصد بیشتری از اسپرم متحرک در مردان بارور و نابارور مرتبط است. سبزیجات و میوه ها اساس مدل های تغذیه سالم را تشکیل می دهند که کیفیت و باروری مایع منی را بهبود می بخشد. مکمل‌های آنتی اکسیدانی در مردان نابارور ممکن است تأثیر مثبتی بر باروری داشته باشد.
در زمینه باروری مردان، آنتی اکسیدان به عنوان یک جزء رژیم غذایی بسیار مهم است زیرا سطح کافی از آن در مایع منی برای استروئیدزایی مناسب و رشد بیضه ها و همچنین تولید اسپرم، حفظ عملکرد طبیعی، مورفولوژی و تعداد سلول ضروری است. در نهایت، برای دوره مناسب لقاح ضروری است. مقدار کافی روی در پلاسمای مایع منی یک اثر محافظتی نشان می دهد. از سوی دیگر، نشان داده شد که مصرف مکمل اسید فولیک و روی توسط مردانی که به دنبال درمان با همسر خود در یک کلینیک ناباروری بودند، به بهبود قابل توجهی در کیفیت مایع منی در مقایسه با دارونما کمک نکرد. این داده ها اعتبار مصرف مکمل این مواد توسط شرکای مرد در درمان ناباروری را تایید نمی کند.
به نظر می رسد که سلنیوم نیز مهم باشد. چندین مطالعه سطوح پایین‌تری از سلنیوم را در مایع منی مردان نابارور در مقایسه با افراد سالم نشان داده‌اند. شایان ذکر است که کمبود بیش از حد سلنیوم ممکن است منجر به پارامترهای غیر طبیعی اسپرم و اختلالات باروری شود. سلنیوم باعث افزایش تحرک و سرزندگی اسپرم می شود که شانس بارداری را افزایش می دهد، اما همچنین از DNA اسپرم در برابر استرس اکسیداتیو محافظت می کند. علاوه بر این، ویتامین C و توکوفرول دارای اثر آنتی اکسیدانی قوی هستند، بنابراین بسیار مهم است که رژیم غذایی غنی از میوه و سبزیجات باشد. لیکوپن، یک آنتی اکسیدان قوی است که آسیب DNA به دلیل استرس اکسیداتیو را کاهش می دهد، اما تعداد و بقای اسپرم را نیز افزایش می دهد، به نظر می رسد یک اثر مثبت امیدوار کننده دارد.
در زمینه رژیم گیاه خواری، کاهش مصرف پروتئین های حیوانی می تواند منجر به کمبود ویتامین B۱۲، روی، کلسیم و سلنیوم شود که می تواند بر سلامت باروری تأثیر منفی بگذارد. همچنین نشان داده شده است که رژیم های غذایی گیاهی فاقد ویتامین D، ید و آهن هستند. به همین دلیل، مصرف مکمل ممکن است در برخی موارد اجباری باشد.
نکات ذکر شده، شواهد محکمی از اثرات منفی مقاومت به انسولین و استرس اکسیداتیو بر باروری زوجین را ارائه می دهد. در اینجا شایان ذکر است که پیروی بهتر از یک رژیم غذایی گیاهی عمومی و سالم با کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ همراه است، اما با تبعیت کمتر اثر معکوس مشاهده می شود. جالب توجه است در یک مطالعه هم در مردان و هم در زنان، پیروی بهتر از یک رژیم غذایی گیاهی عمومی و سالم به مدت چهار سال با خطر کمتر دیابت نوع ۲ در چهار سال بعد مرتبط بود. مصرف بیشتر گروه های غذایی گیاهی سالم (به ویژه غلات کامل، میوه ها، سبزیجات، چای و قهوه) با کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ از طریق مسیرهای مختلف بیولوژیکی مانند مدیریت وزن، اثرات ضد التهابی، آنتی اکسیدان ها و بهبود میکروبیوم روده از طریق مصرف بیشتر فیبر و پلی فنل ها و مصرف کمتر چربی اشباع شده مرتبط است. علاوه بر این، رژیم‌های غذایی گیاهی که سرشار از فیبر و پلی فنول هستند، با انواع میکروبیوتای روده نیز مرتبط هستند، متابولیت‌هایی تولید می‌کنند که عملکردهای ضدالتهابی دارند و میتوانند به مدیریت فرآیند های بیماری کمک کنند و میتواند در زمینه ناباروری در زوج‌ها بسیار مفید باشد.
کربوهیدرات ها و رژیم غذایی با شاخص گلیسمی پایین:
هنگام توصیف الگوی تغذیه تقویت کننده باروری، باید به حساسیت به انسولین و متابولیسم گلوکز توجه شود، زیرا هر دو می توانند به طور قابل توجهی بر باروری مردان و زنان تأثیر بگذارند.
هنگام بحث در مورد کربوهیدرات ها، شاخص گلیسمی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. نشان داده شده است که خوردن غذاهای با شاخص گلیسمی بالا و وعده های غذایی با بار گلیسمی بالا ممکن است منجر به عوارض متابولیک شود و خطر مقاومت به انسولین، دیابت، دیس لیپیدمی و استرس اکسیداتیو را افزایش دهد که بر باروری و عملکرد تولید مثل، تأثیر منفی می گذارد. مکانیسمی که آنها اثرات منفی خود را اعمال می کنند به دلیل تأثیر آنها بر حساسیت بافت ها به انسولین است. در مورد مشکلات باروری در زنان، انسولین با شرکت در پاسخ فولیکولی به گنادوتروپین بر عملکرد تخمدان و تخمک گذاری تأثیر می گذارد. شاخص گلیسمی بالا با سطوح بالاتر سطح سرمی گلوکز ناشتا، هیپرانسولینمی و مقاومت به انسولین مرتبط است که با غلظت های بالاتر IGF-I و آندروژن ها نیز مرتبط است. این به طور طبیعی ممکن است منجر به تشدید اختلالات غدد درون ریز در زنان شود و در نتیجه ممکن است با اختلال در رشد تخمک مرتبط باشد.
از سوی دیگر، در مورد مردان، رژیم غذایی با شاخص گلیسمی بالا ممکن است به طور غیرمستقیم منجر به اختلالات باروری شود که عمدتاً به دلیل ایجاد استرس اکسیداتیو است که یکی از عوامل اصلی کاهش کیفیت اسپرم در نظر گرفته میشود. خطر ناباروری هایپرگلیسمی بر تحرک اسپرم تأثیر منفی می گذارد و ممکن است خطر اختلالات هورمونی و ایمنی را افزایش دهد. علاوه بر این، نشان داده شده است که مردان چاق مبتلا به مقاومت به انسولین و دیابت نوع ۲ بیشتر در معرض ابتلا به هیپوگنادیسم هستند.
مطالعه ای بر روی ۱۸۵۵۵ زن که سابقه ناباروری نداشتند، انجام شد. همه آنها در طول مطالعه برنامه ریزی می کردند که باردار شوند و نتایج نشان می دهد زنانی که بالاترین مصرف کل کربوهیدرات را داشتند، ۷۸ درصد بیشتر در معرض خطر ناباروری بدون تخمک گذاری بودند. نویسندگان این مطالعه ادعا می‌کنند که مقدار و کیفیت کربوهیدرات‌ها در رژیم غذایی ممکن است از عوامل تعیین‌کننده تخمک‌گذاری و باروری برای زنان باشد.
رژیم غذایی با شاخص گلیسمی بالا و محتوای فیبر غذایی کم به شدت با التهاب، همبستگی دارد که بر باروری هر دو جنس تأثیر منفی می گذارد. علاوه بر این، اعتقاد بر این است که فروکتوز یک اثر پیش التهابی قوی دارد. همچنین مشاهده شده است که مصرف نوشیدنی های شیرین و گازدار بر باروری تأثیر منفی می گذارد، که ممکن است شانس موفقیت باروری با ART (تکنولوژی کمک باروری) را نیز کاهش دهد. علاوه بر این، مصرف نوشیدنی های شیرین شده با قند، با تحرک کمتر اسپرم در مردان جوان سالم ارتباط دارد. همچنین نشان داده شده است که مصرف بیشتر میوه و سبزیجات با بهبود پارامترهای اسپرم مرتبط است. در یک مطالعه کوهورت آینده نگر بر روی ۳۶۲۸ زن که قصد باردار شدن داشتند، زنانی که گزارش کردند روزانه سه نوشابه یا بیشتر مصرف می کردند، ۵۲ درصد، میزان بارداری کمتر از زنانی که نوشابه مصرف نمی کردند، کمتر بود. جالب اینجاست که هیچ ارتباطی بین مصرف قهوه و باروری یافت نشد. در این زمینه، این نتایج نشان می دهد که مصرف شکر بر باروری زنان تأثیر نامطلوب دارد. علاوه بر این، شواهدی وجود دارد که مصرف زیاد قند با کیفیت پایین اسپرم و افزایش ناباروری مردان مرتبط است.
در زمینه مردان، به وضوح قابل مشاهده است که با گسترش مدل غربی رژیم غذایی غنی از کربوهیدرات های فرآوری شده با شاخص گلیسمی بالا، پارامترهای ارزیابی کیفیت مایع منی بدتر شده است. این رژیم با کاهش باروری مردان همراه است.
استفاده از رژیم‌های غذایی با شاخص گلیسمی پایین با کاهش سطح تستوسترون در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک مرتبط است که نشان‌دهنده تأثیر مثبت این رژیم بر تنظیم هورمونی است.
با این حال، استفاده از یک رژیم غذایی کتوژنیک بسیار کم کالری که در درجه اول با کاهش وزن، بهبود متابولیسم کربوهیدرات ها و کاهش قابل توجه مقاومت به انسولین و نشانگرهای التهابی در گردش همراه است، ممکن است در مورد ناباروری اعمال شود. با این حال، تحقیقات قابل اعتمادی در مورد اثرات طولانی مدت وجود ندارد. زنان، هر چه بیشتر به رژیم غذایی کم کربوهیدرات پایبند باشند، شانس بارداری و داشتن قاعدگی منظم بیشتر می شود. علاوه بر این، به نظر می رسد که این محدودیت کالری در کاهش هیپرآندروژنیسم حیاتی تر است. نشان داده شده است که رژیم های کم کربوهیدرات باعث بهبود میزان بارداری، کاهش خطر سقط جنین و بهینه سازی عملکرد تخمک گذاری می شود. جالب اینجاست که جایگزینی کربوهیدرات ها با پروتئین گیاهی می تواند تاثیر مثبتی داشته باشد. جایگزینی ۵ درصد از انرژی مورد نیاز کربوهیدرات ها با پروتئین گیاهی با کاهش خطر اختلالات تخمک گذاری تا ۴۳ درصد همراه بوده است.
نشان داده شده است که دریافت فیبر رژیمی بیش از دوز توصیه شده با افزایش خطر عدم تخمک گذاری مرتبط است. پیشنهاد شده است که این به دلیل کاهش غلظت هورمون در نتیجه مصرف بالای فیبر، به ویژه بخش محلول در آب است. هر ۵ گرم در روز افزایش در مصرف کل فیبر با افزایش ۱.۷۸ برابری خطر چرخه عدم تخمک گذاری همراه بود. همچنین مشخص شده است که زنان نابارور مواد غذایی با فیبر بالا مانند میوه و سبزیجات مصرف می کنند. بر اساس تحقیقات انجام شده، همچنین لازم است بر نقش فیبر در زمینه باروری مردان تاکید شود. تامین مناسب همراه با رژیم غذایی برای حفظ عملکرد تولید مثلی مناسب ضروری است. مکانیسم اثر مثبت احتمالاً مبتنی بر اتصال استروژن های غیر کونژوگه است که مستقیماً با سطح پایین تر استروژن در پلاسما مرتبط است. از سوی دیگر، تأثیر مثبت بر تولیدمثل رژیم غذایی غنی از فیبر ممکن است به دلیل تأثیر آن بر کاهش سطح گلوکز خون باشد که با شاخص گلیسمی پایین رژیم غذایی همراه است.
یک عامل محبوب مرتبط با محصولات کربوهیدرات، موضوع اثر گلوتن بر باروری است. همانطور که توصیه می شود، حذف گلوتن از رژیم غذایی در افراد بدون بیماری سلیاک مفید نیست. علاوه بر این، رژیم های بدون گلوتن در مقایسه با رژیم های سنتی ارزش غذایی کمتری دارند. این یک مداخله غذایی پرخطر برای باروری است، زیرا شامل خوردن فیبر کمتر و اسیدهای چرب اشباع بیشتر و غذاهای با شاخص گلیسمی بالاتر است.
با در نظر گرفتن حقایق فوق، برای اینکه یک رژیم غذایی گیاهی در باروری اثر داشته باشد، باید متعادل باشد تا وعده های غذایی، دارای بار گلیسمی پایین باشند، به نظر می رسد محدودیت تامین کربوهیدرات نیز در پیشگیری از ناباروری اهمیت اساسی دارد.
پروتئین گیاهی و حیوانی:
یکی دیگر از اجزای مهم رژیم باروری برای زوجین پروتئین است. رژیم غذایی کم پروتئین به عنوان یک عامل خطر بالقوه برای ناباروری مردان شناخته شده است زیرا می تواند منجر به کاهش قابل توجه وزن بیضه ها، اپیدیدیم و وزیکول های منی و همچنین کاهش تستوسترون سرم شود. برعکس، گزارش‌ها در مورد تأثیر رژیم غذایی با پروتئین بالا در ادبیات متناقض هستند. علاوه بر این، افزایش مصرف پروتئین ممکن است منجر به تعادل صحیح کربوهیدرات-انسولین شود که ممکن است در درمان ناباروری بدون تخمک گذاری در زنان مهم باشد.
چاوارو نشان داد که مصرف پروتئین حیوانی با افزایش خطر ناباروری ناشی از عدم تخمک گذاری همراه است. از سوی دیگر مصرف پروتئین گیاهی باعث افزایش باروری زنان بالای ۳۲ سال می شود. این ممکن است به دلیل اثرات متفاوت پروتئین های گیاهی و حیوانی بر ترشح انسولین و IGF-I باشد. پاسخ انسولین با مصرف پروتئین گیاهی ضعیف تر از پروتئین حیوانی است. جالب اینجاست، زنانی که پروتئین حیوانی بیشتری مصرف می‌کنند، نسبت به زنانی که پروتئین حیوانی کمتری مصرف می‌کنند، اسیدهای چرب اشباع بیشتری مصرف می‌کنند. همچنین در گروه زنانی که مقادیر زیادی پروتئین مصرف می کردند، فعالیت کمتری مشاهده شد. این عامل ممکن است ارتباط بین اختلالات تخمک گذاری و مصرف پروتئین حیوانی را افزایش دهد. شایان ذکر است که مصرف ۵ درصد انرژی از پروتئین گیاهی به جای پروتئین حیوانی خطر ناباروری بدون تخمک گذاری را تا ۵۰ درصد کاهش می دهد. یافته ها نشان می دهد که جایگزینی منابع پروتئین حیوانی، به ویژه گوشت مرغ و گوشت قرمز، با منابع پروتئین گیاهی، ممکن است خطر ناباروری ناشی از عدم تخمک گذاری را کاهش دهد.
مصرف پروتئین به خصوص پروتئین حیوانی با غلظت تستوسترون در زنان سالم همبستگی منفی دارد که نشان می دهد آندروژن ها نقش بسیار مهمی در تنظیم عملکرد تخمدان و در نتیجه باروری زنان دارند. علاوه بر این، به نظر می رسد سیگنال دهی بیش از حد آندروژن عامل اصلی در اختلالات تولید مثل مرتبط با آندروژن باشد، زیرا بر مسیرهای تنظیم کننده پویایی تخمدان-فولیکول تأثیر منفی می گذارد. مصرف بالای پروتئین از محصولات لبنی منجر به کاهش تعداد فولیکول های آنترال می شود که نشانگر زیستی پیش بینی کننده تعداد فولیکول های اولیه تخمدان است.
گوشت قرمز فرآوری شده تأثیر منفی خاصی بر باروری دارد. شایان ذکر است که محصولات گوشت قرمز تأثیر منفی خاصی بر سلامت دارند. مصرف آن با اثرات نامطلوب بهداشتی متعددی همراه است که بر باروری نیز تأثیر می گذارد.
مصرف کم گوشت و مصرف زیاد میوه ها، سبزیجات و غلات کامل با افزایش تعداد کل اسپرم مرتبط است. در یک مطالعه مورد-شاهد بر روی ۳۰ مرد با کاهش کیفیت مایع منی و ۳۱ شاهد نرموزواسپرمی، گزارش شد که گروه کنترلی که گوجه‌فرنگی، کاهو و میوه بیشتری مصرف می‌کردند، درصد بیشتری از اسپرم متحرک در مقایسه با افراد نابارور که گوشت بیشتری مصرف می‌کردند، داشتند. افزایش مصرف گوشت و غذاهای فرآوری شده با کیفیت پایین منی مرتبط است. رژیم غذایی گیاهی تأثیر مثبت و مفیدی بر باروری مردان دارد. در بین زوج های نابارور، کل مصرف گوشت توسط مردان نیز به طور مثبت با مصرف کل گوشت همسرشان و الگوی غذایی غربی مرتبط است.
مزایای خوردن ماهی ممکن است بر ضرر ناشی از برخی از آلاینده‌های محیطی این غذاها بیشتر باشد. مصرف ماهی به جای هر غذای غنی از پروتئین دیگر (به عنوان مثال، سایر گوشت ها، تخم مرغ، حبوبات، سویا و آجیل) به طور مداوم با شانس بیشتری برای تولد زنده مرتبط است. این تضاد زمانی که ماهی به جای گوشت های فرآوری شده مصرف می شود، بیشتر است. یکی از منابع پروتئین در رژیم غذایی گیاهی سویا است که اثرات منفی احتمالی آن بر سیستم غدد درون ریز، به ویژه از طریق ایزوفلاون ها، نگرانی هایی را در میان برخی از محققان ایجاد کرده است. با این حال، شواهد به دست آمده از مطالعات انسانی (اگرچه محدودیت‌های خود را دارد) نشان میدهد که مصرف سویا به زوج‌هایی که به طور طبیعی باردار می‌شوند کمکی نمی‌کند یا به آنها آسیب نمی‌رساند، و جالب اینکه در زمینه استفاده از فناوری کمک باروری نشان داده شده است که مصرف ایزوفلاون میتواند شانس بارداری را افزایش دهد. علاوه بر این، منطقاً، سویا میتواند حاوی بسیاری از مواد شیمیایی گیاهی دیگر باشد، به عنوان مثال، فیتواسترول‌ها، اسید فیتیک، فلاونوئیدها و غیره. بنابراین فعالیت سویا نمی‌تواند به تنهایی با فعالیت ایزوفلاون‌های آن مرتبط باشد. به صورت مکمل، حتی در غلظت های بالا، آنها هیچ اثر مشخصی بر باروری نشان ندادند. با این حال، این ممکن است به دلیل تحقیقات کمتر انجام شده در مورد این موضوع باشد. در مورد مردان نیز شواهدی مبنی بر تأثیر منفی مصرف سویا بر باروری و هیچ تأثیری بر تستوسترون و گلوبولین های متصل به هورمون جنسی وجود نداشت. نگرانی وجود دارد که فیتواستروژن ها (ایزوفلاون ها) در سویا ممکن است باعث زنانه شدن مردان شود. یک مطالعه مقطعی در زنان نشان داد، زنانی که مقادیر بیشتری ایزوفلاون سویا مصرف می‌کنند، در مقایسه با زنانی که دوزهای استاندارد مصرف می‌کنند، ۱۳ درصد کمتر احتمال دارد باردار شوند.
به طور خلاصه، بر اساس تحقیقات انجام شده، می توان حدس زد که نسبت پروتئین گیاهی، نسبت به پروتئین حیوانی بیشتر از نظر باروری مطلوب تر است.
چربی ها:
اسیدهای چرب یکی دیگر از اجزای رژیم غذایی هستند که برای تداخل احتمالی با مکانیسم های تولید مثلی در حال بررسی هستند. اثر تک تک اسیدهای چرب بر باروری متفاوت است. میزان و کیفیت مناسب اسیدهای چرب مصرفی در زمینه پیشگیری از مشکلات باروری از اهمیت بالایی برخوردار است. چربی بیش از حد و ناکافی رژیم غذایی به اختلالات باروری کمک می کند. به نظر می رسد که هر دو اثر منفی بر باروری دارند. اما در مورد اختلالات تخمک گذاری، مهمترین چیز کیفیت است نه کمیت چربی.
به نظر می رسد اسیدهای چرب ترانس بیشترین تأثیر منفی را بر باروری دارند. مشخص شده است که اسیدهای چرب ترانس بر عملکرد تخمک گذاری در زنان تأثیر منفی می گذارند، مقاومت به انسولین را تقویت می کنند و افزایش مصرف آنها منجر به افزایش نشانگرهای التهابی می شود. اسیدهای چرب ترانس دارای خواص پیش التهابی هستند و علاوه بر افزایش مقاومت به انسولین، خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ یا سایر اختلالات متابولیک از جمله سندرم تخمدان پلی کیستیک را نیز افزایش میدهند که ممکن است بر باروری تأثیر منفی بگذارد. به طور کلی، بیشتر شواهد از اثرات منفی رژیم‌های غذایی حاوی اسیدهای چرب ترانس و کم PUFA (چربی‌های غیراشباع چندگانه) بر عملکرد باروری در زنان سالم حمایت می‌کنند. اسیدهای چرب ترانس همچنین می توانند بر کیفیت مایع منی و تولید اسپرم تأثیر منفی بگذارند. طبق برخی منابع، چربی اشباع بیش از حد، که اغلب با الگوی غربی مرتبط است، نیز تأثیر منفی بر باروری دارد. گزارش شده است که اسیدهای چرب ترانس حاصل از غذاهای پخته شده سرخ شده یا معمولی یا فرآوری شده صنعتی با تعداد کل اسپرم ارتباط معکوس دارند. علاوه بر این، محتوای اسیدهای چرب ترانس در مایع منی با کیفیت پایین تر و همچنین غلظت کمتر اسپرم در انزال همراه است. منابع اصلی اسیدهای چرب مضر در رژیم غذایی شامل فست فود، شیرینی های آماده، تنقلات شور و شیرین و گوشت فرآوری شده و قرمز است. همبستگی منفی بین مصرف اسیدهای چرب ترانس موجود در شیرینی‌ها، مارگارین‌های سخت و فست فود و تخمک‌گذاری طبیعی مشاهده شده است. در بین زنان، تبدیل ۲ درصد انرژی به دست آمده از اسیدهای چرب چند غیراشباع یا اسیدهای چرب تک غیراشباع به اسیدهای چرب ترانس با خطر دو برابری ناباروری بدون تخمک گذاری همراه است. هر چه اسیدهای چرب ترانس در رژیم غذایی زنان بیشتر باشد، خطر اختلالات تخمک گذاری بیشتر است. علاوه بر این، افزایش ۲ درصدی انرژی اسیدهای چرب ترانس به جای انرژی کربوهیدراتی نیز با ناباروری بدون تخمک گذاری همراه است. مشخص شده است که اسیدهای چرب اشباع و اسیدهای چرب ترانس تأثیر منفی خاصی بر تخمک گذاری دارند. زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک چربی حیوانی بیشتری و چربی اشباع بیشتری مصرف می کردند که تأثیر منفی دارد.
محتوای چربی اشباع شده، که ممکن است به ویژه در گوشت قرمز زیاد باشد، به طور مستقل با غلظت کمتر اسپرم در مردان مرتبط است. برعکس، نشان داده شده است که اسیدهای چرب غیر اشباع در مردان و زنان فواید تولید مثلی دارند. مصرف بیشتر اسیدهای چرب امگا ۳ با مورفولوژی مطلوب تر اسپرم به طور قابل توجهی مرتبط است. خوردن گوشت قرمز قبل از IVF تأثیر منفی بر رشد جنین و احتمال بارداری بالینی دارد. شایان ذکر است که مصرف ماهی های دریایی روغنی توسط زنان، بدون توجه به میزان آلودگی ماهی، تأثیر مثبتی بر باروری دارد.
آووکادو بخش مهمی از رژیم باروری است، زیرا حاوی مقادیر بسیار بیشتری از مواد مغذی مهم فولات و پتاسیم است که معمولاً در رژیم غذایی مادر کمتر مصرف می شود. اگرچه آووکادو بخشی از یک رژیم غذایی مدیترانه ای "سنتی" نیست، اما آووکادو الزامات دسته میوه های غنی از آنتی اکسیدان و فیبر را برآورده می کند و دارای مشخصات اسید چرب است که به طور طبیعی سرشار از چربی های غیراشباع است که با بهتر شدن آنها مرتبط است. چربی های غیراشباع همچنین در زمینه باروری مهم هستند، زیرا می توانند به گیرنده PPAR-γ متصل شوند، بنابراین التهاب را کاهش داده و بر باروری تأثیر مثبت می گذارند.
ارتباط مثبتی بین پارامترهای کیفیت مایع منی و مکمل‌های امگا ۳ در مردان نابارور وجود دارد. نکته مهم این است که مدل‌های غذایی ارتقاء دهنده سلامتی که شامل ماهی و غذاهای دریایی هستند نیز با کیفیت مایع منی بهتر در مطالعات مرتبط بودند. زنانی که مقادیر بالاتری از امگا ۶، اسید لینولئیک و امگا ۳ در رژیم غذایی خود دارند، نسبت به زنانی که کمتر از این مواد مغذی مصرف می کنند، بیشتر در معرض باردار شدن هستند. علاوه بر این، مصرف اسیدهای چرب امگا ۳ و غذاهای غنی از امگا ۳ توسط زنان می تواند با کاهش خطر سقط جنین، احتمال بارداری را افزایش دهد. مکمل اسید های چربی غیراشباع با تأثیر بر غلظت LH و FSH، بلوغ فولیکول غالب، کیفیت تخمک و القای تخمک گذاری، تأثیر مثبتی بر باروری زنان دارد. اسیدهای چرب امگا ۳ مشتق شده از ماهی های دریایی روغنی با افزایش سطح پروژسترون همراه است، به نظر می رسد مصرف اسید های چربی غیراشباع اثرات سودآوری بر تولید مثل ماده دارد، یعنی بر کیفیت تخمک و لانه گزینی جنین. همچنین نشان داده شده است که مصرف زیاد اسیدهای چرب ترانس و مصرف کم اسیدهای چرب ω-۳ با کاهش باروری مرتبط است. علاوه بر این، اسید های چربی غیراشباع پیش سازهای پروستاگلاندین ها هستند که در جنبه های فیزیولوژی تولید مثل مانند کاشت موفقیت آمیز مهم هستند و خواص ضد التهابی دارند. همچنین ممکن است که اسید های چرب غیراشباع موجود در ماهی، واسطه مسیرهای سیگنال درون سلولی در لانه گزینی جنین باشند. با این وجود، مصرف اسیدهای چرب امگا ۳ همچنان باید به این گروه ها به عنوان بخشی از رژیم غذایی باروری سالم توصیه شود.
مصرف گردو نیز به دلیل داشتن امگا ۳ بر باروری تاثیر مثبت دارد. مصرف روزانه ۷۵ گرم گردو به مدت ۱۲ هفته با زنده ماندن، تحرک و مورفولوژی اسپرم طولانی تر همراه بود. جالب اینجاست که طبق یک مطالعه، افزودن ۶۰ گرم مخلوط آجیل به رژیم غذایی غربی، علاوه بر بهبود پارامترهای ذکر شده در بالا، باعث افزایش تعداد اسپرم نیز می شود.
یک مطالعه همگروهی نشان داد که فرکانس بالاتری از عدم تخمک گذاری در زنانی که مقادیر بیشتری خامه و ماست مصرف می کردند مشاهده شد، که نشان دهنده اهمیت بالقوه مصرف لبنیات خاص بر عملکرد تخمک گذاری در زنان سالم و دارای عادت ماهانه منظم است. از سوی دیگر، مصرف زیاد لبنیات کم چرب ممکن است خطر ناباروری بدون تخمک گذاری را افزایش دهد، در حالی که مصرف لبنیات پرچرب ممکن است این خطر را کاهش دهد. علاوه بر این، لاکتوز (کربوهیدرات اصلی شیر و محصولات لبنی) ممکن است در محدوده طبیعی مصرف، بر باروری تأثیری نداشته باشد. افزودن یک وعده شیر کامل بدون افزایش مصرف انرژی، خطر ناباروری تخمک گذاری را تا بیش از ۵۰ درصد کاهش می دهد. این پاسخ احتمالاً به دلیل این واقعیت بود که محصولات لبنی پرچرب دارای محتوای استروژن بالاتری بودند و افزایش IGF-۱ کمتری را در مقایسه با محصولات لبنی بدون چربی ایجاد می کنند. از سوی دیگر، نشان داده شده است که محصولات لبنی از باروری زنان حمایت می‌کنند، زیرا زنانی که بیش از سه لیوان شیر در روز می‌نوشیدند، در مقایسه با شرکت‌کنندگانی که شیر نمی‌نوشیدند، ۷۰ درصد کاهش در خطر ناباروری داشتند. در مورد مردان نشان داده شده که شیر کم چرب و شیر بدون چربی با چندین پارامتر کیفیت مایع منی ارتباط مثبتی دارند. از آنجایی که آنها چربی اشباع کمتری دارند، انتخاب محصولات لبنی کم چرب مفید به نظر می رسد.
با این حال، شواهد محکمی وجود دارد که نشان می دهد خوردن ماست ممکن است از ابتلا به دیابت نوع ۲ محافظت کند، و به همین دلیل ارزش گنجاندن آن در رژیم غذایی حامی باروری را دارد. علاوه بر این، مصرف لبنیات تخمیر شده با تأثیر بر میکروبیوتای روده و در نتیجه حساسیت بافت به انسولین و تحمل گلوکز با کاهش خطر ابتلا به دیابت مرتبط است.
جالب توجه است که مصرف لبنیات کم چرب، به ویژه شیر کم چرب، با غلظت اسپرم بالاتر همراه است، در حالی که مصرف پنیر با غلظت اسپرم کمتر همراه است.
به طور کلی، رژیم‌های غذایی سرشار از اسیدهای چرب غیراشباع، برخلاف اسیدهای چرب ترانس و اسیدهای چرب اشباع بیش از حد در رژیم غذایی، تأثیر مثبتی بر باروری دارند. یک رژیم غذایی گیاهی باید از غذاهای فرآوری شده، شیرینی ها و فست فود کم باشد.
نتیجه گیری:
ادبیات مربوط به رابطه بین رژیم غذایی و باروری به سرعت در حال گسترش است. شواهد ارائه شده نشان می دهد که اجزای مختلف رژیم غذایی و سبک زندگی ممکن است به کاهش خطر مشکلات باروری در جمعیت عمومی سنین باروری کمک کند و همچنین ممکن است یک درمان موثر برای زنان و مردانی باشد که قبلاً ناباروری را تجربه کرده اند. توصیه های تغذیه ای می تواند در درمان ناباروری بسیار مهم باشد، زیرا شواهد قوی وجود دارد که عادات غذایی سالم اتخاذ شده قبل از لقاح، هم در مردان و هم در زنان در سنین باروری تأثیر مفیدی بر باروری دارد. علاوه بر این، تغذیه خوب برنامه ریزی شده می تواند به اثربخشی فناوری های کمک باروری نیز تبدیل شود. به نظر می رسد یک رژیم غذایی گیاهی متعادل با شاخص گلیسمی پایین، با کمترین نسبت ممکن از غذاهای فرآوری شده، تأثیر مثبتی بر باروری داشته باشد، به خصوص اگر توسط یک متخصص تغذیه برنامه ریزی شده باشد و کمبود مواد معدنی یا ویتامین ها نداشته باشد. با این حال، به دلیل خطر کمبود، در برخی موارد باید مکمل ها را در نظر گرفت: ویتامین B۱۲، ویتامین D، روی، سلنیوم، کلسیم، ید و آهن.
نشان داده شده است که خوردن یک رژیم غذایی گیاهی با مصرف زیاد پروتئین گیاهی، آنتی اکسیدان ها، میوه ها، سبزیجات، آجیل، حبوبات، روغن زیتون و مصرف کافی فیبر با بهبود باروری مرتبط است.
در مقابل، رژیم‌های گیاهی ناسالم که با مصرف زیاد نوشیدنی‌های شیرین، شکر، غذاهای ناسالم، غلات تصفیه‌شده، محصولات پخته‌شده و غذاهای فرآوری‌شده مشخص می‌شوند، از طریق مکانیسم‌های بالقوه مانند تشدید التهاب، بر باروری تأثیر منفی می‌گذارند. برای اینکه رژیم غذایی گیاهی تاثیر مثبتی بر باروری داشته باشد، باید از الگوی مدیترانه ای پیروی کند و ضد التهاب باشد. علاوه بر این، نباید از نظر پروتئین و فیبر کمبود داشته باشد چون ممکن است تأثیر منفی داشته باشد.
یافته ها نشان می دهد افرادی که رژیم غذایی مناسب و سبک زندگی سالمی دارند، در مقایسه با افرادی با سبک زندگی ناسالم، ۶ برابر افزایش باروری دارند.
باروری به معنای توانایی برای داشتن فرزند، به عنوان یکی از علت های تشکیل خانواده شناخته می شود؛ با توجه به اینکه سبک زندگی، الگوی غذایی و فعالیت بدنی زوجین بر قدرت باروری آنها تأثیر دارد، پیروی از یک الگوی غذایی مناسب، مصرف ریزمغذی ها، فعالیت بدنی منظم و حفظ وزن مطلوب می تواند از بسیاری از مشکلات باروری جلوگیری کرده و سبب کاهش هزینه های درمان ناباروری شود. در ادامه با توصیه های تغذیه ای کاربردی و مؤثر در باروری سالم آشنا می شویم:
سعی کنید غذاهای غنی از آنتی اکسیدان مانند منابع ویتامین C ، E و کاروتنوئیدها را به برنامه غذایی خود اضافه کنید و نسبت به گذشته مرکبات، فلفل سبز، توت فرنگی، گوجه فرنگی، بروکلی و میوه های نارنجی رنگ را بیشتر مصرف کنید.
از مصرف ماهی های چرب و ماهی تن، زرده تخم مرغ، شیر غنی شده و جگر گاو غافل نشوید؛ این مواد غذایی به عنوان منابع ویتامین D، می تواند در بارورری افراد مؤثر باشد.
منابع غذایی فولات (B۹) مانند جگر، نخود، عدس، لوبیا، آجیل و مغزدانه ها، بادام زمینی، اسفناج، مارچوبه، سبزی های سبز تیره، مرکبات و بروکلی را به برنامه غذایی هفتگی خود اضافه کنید.
مصرف جگر، گوشت قرمز، مرغ، ماهی، لبنیات، تخم مرغ، حبوبات و مغزدانه ها به دلیل غنی بودن از روی، توصیه می شود.
بهتر است در طول هفته از منابع غذایی امگا ۳ مانند گردو، ماهی سالمون، دانه کتان، کلم بروکسل و دانه چیا مصرف کنید.
نسبت به گذشته فیبر بیشتری مصرف کنید؛ میوه ها، سبزی ها و غلات کامل و سبوسدار به عنوان منابع سرشار از فیبر شناخته می شود.
مصرف مغزدانه ها و حبوبات مانند عدس، نخود، لوبیا، بادام، گردو و دانه آفتابگردان بسیار حائیز اهمیت است.
توصیه می شود مصرف کربوهیدرات تصفیه شده مانند قند و شکر، کیک و شیرینی و انواع نان سفید کاهش یابد.
مصرف چربی های غیر اشباع مانند روغن های زیتون، کانولا و آفتابگردان به صورت متعادل و کنترل شده افزایش یابد.
سعی کنید مصرف چربی های اشباع مانند روغن های جامد و حیوانی و گوشت های فرآوری شده مانند سوسیس و کالباس را تا حد ممکن کاهش دهید.
چگونه می توان فهمید که سلامت باروری شما در وضعیت خوبی است؟
اکثر مردم تا زمانی که برای باردار شدن تلاش نمی کنند و درمان های ناباروری توصیه می شود، تصور می کنند که باروری کمی همراه با راز است. با افزایش موارد ناباروری در سرتاسر جهان چه در مردان و چه در زنان، بررسی دقیق علائمی که چیزهای زیادی در مورد سلامت باروری شما می گوید ضروری می شود.
علائم مختلفی وجود دارد که می تواند نشان دهنده باروری خوب در مردان و زنان باشد. برای مردان، برخی از این نشانه ها شامل تعداد اسپرم سالم، اسپرم با کیفیت بالا که می تواند به سرعت و به راحتی حرکت کند و در تعادل خوب با هورمون ها است. برای زنان، شاخص های خوب باروری شامل تخمک گذاری منظم، وجود مخاط دهانه رحم و منظم بودن چرخه های قاعدگی است. علاوه بر این، سن یک زن برای تعیین باروری او ضروری است، زیرا زنان زیر ۳۵ سال معمولاً شانس باروری بهتری نسبت به زنان بالای ۳۵ سال دارند.
سیکل های قاعدگی منظم
چرخه های قاعدگی منظم (هر ۲۱ تا ۳۵ روز) نشان می دهد که بدن هورمون های لازم را تولید می کند که برای باروری سالم ضروری هستند. همچنین ضروری است که چرخه قاعدگی خود را با استفاده از تقویم، برنامه ردیاب پریود یا یادداشت های دیجیتال پیگیری کنید.
دوره های قاعدگی نامنظم ممکن است نشانه شرایطی مانند اندومتریوز یا سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) باشد که ممکن است باعث مشکلات باروری و ناتوانی در باردار شدن شود.
شما در طول پریود جریان خون طبیعی دارید
اگرچه دوره های قاعدگی همه افراد متفاوت است، اما اگر جریان خون شما در طول دوره های قاعدگی خیلی سنگین یا خیلی کم نباشد، لایه داخلی رحم شما هر ماه به طور متوسط ریزش می کند که نشانه سلامت باروری خوب است. با این حال، کمی تغییر رایج است. تا زمانی که سازگار باشد و زمان بندی ثابت باشد، جای نگرانی وجود ندارد.
حساسیت پستان ها: بلافاصله پس از تخمک گذاری، بدن شما سطح هورمون های تولید مثل مانند پروژسترون را افزایش می دهد که باعث درد و درد سینه شما می شود و به طور کلی احساس سنگینی می کند. بنابراین، حساسیت سینه ممکن است نشانه ای از وقوع تخمک گذاری در آن زمان از ماه باشد که سلامت باروری طبیعی را تضمین می کند.
افزایش میل جنسی: در طول دوره باروری، درست قبل از تخمک گذاری، بدن شما شروع به تولید هورمون های تولید مثل مانند استروژن و تستوسترون می کند که احتمالا میل جنسی شما را افزایش می دهد. افزایش میل جنسی در مردان و زنان نشانه آن است که هورمون ها مطابق انتظار عمل می کنند که برای سلامت باروری مفید است. همراه با افزایش میل جنسی، ممکن است صدای بلندتر، تغییر جزئی در ساختار صورت و خلق و خوی جنسی را نیز تجربه کنید.
شما هرگز عفونت لگن را تجربه نکرده اید
بیماریهای مقاربتی مانند کلامیدیا و سوزاک و بیماریهای مزمن، اغلب منجر به بیماری التهابی لگن (PID)، عفونت اندام‌های تناسلی زنان (لگن، تخمدان‌ها، لوله فالوپ، دهانه رحم و رحم) می‌شوند و در نتیجه باردار شدن را با مشکل مواجه می‌کنند. با این حال، اگر هرگز عفونت لگنی نداشته اید، باروری شما از سلامت خوبی برخوردار است و احتمال باردار شدن شما بیشتر است.
شما سابقه بدون بیماری از متخصص زنان و زایمان دارید
داشتن سابقه تمیز از بیماری های زنان یکی از مهم ترین نشانه های باروری خوب است و این ممکن است به این معنی باشد که شما به راحتی می توانید بچه دار شوید. برخی از زنان سابقه مشکلات باروری خاص از جمله اختلال تخمک گذاری، سندرم تخمدان پلی کیستیک، مشکلات هورمونی و لوله های فالوپ آسیب دیده یا مسدود شده دارند و چنین زنانی ممکن است نرخ باروری کمتری را تجربه کنند.
داشتن یک سبک زندگی سالم
مطالعات نشان داده اند که عادات غذایی ناسالم، سیگار کشیدن، مصرف الکل، چاقی، مصرف بیش از حد کافئین، استرس بیشتر، خواب ناکافی و عادات ناسالم با سلامت باروری ضعیف مرتبط هستند. اما اگر این عادت‌های بد را حذف کنید و یک سبک زندگی سالم را در پیش گرفته‌اید.
سلامت باروری شما به طور قابل توجهی به سبک زندگی شما بستگی دارد. بنابراین برای حفظ باروری خود انتخاب های خوبی در سبک زندگی داشته باشید. این شامل خوردن یک رژیم غذایی مناسب و متعادل، ورزش منظم، مدیریت استرس، خواب کافی و ترک سیگار و ترک مصرف زیاد الکل است.
ترشحات شفاف دارید
وجود ترشحات شفاف واژن ممکن است به معنای سلامت باروری خوب باشد و بدن شما برای بچه دار شدن آماده شود. در اواسط چرخه قاعدگی، ممکن است مقادیر زیادی ترشحات شفاف و بی بو از واژن را تجربه کنید.
این ترشحات همچنین حمل و نقل اسپرم را از طریق دهانه رحم تسهیل می کند و تولید استروژن و عملکرد غدد دهانه رحم را نشان می دهد.
تغییر در مخاط دهانه رحم
در روزهای عادی، ترشحات دهانه رحم شما چسبناک و کدر به نظر می رسد. اما در طول تخمک گذاری، از آنجایی که بدن شما استروژن بیشتری تولید می کند، باعث می شود مخاط دهانه رحم شما مانند سفیده تخم مرغ کشدار به نظر برسد. تغییر در ترشحات دهانه رحم محیط مساعدی را برای رسیدن اسپرم به تخمک ایجاد می کند. تغییر در مخاط دهانه رحم چیزهای زیادی در مورد سلامت باروری شما می گوید.
چگونه یک مرد می داند که بارور است؟
برای دانستن اینکه آیا بارور هستید، باید عوامل خاصی را در نظر بگیرید:
تجزیه و تحلیل مایع منی: برای ارزیابی باروری مردان برای تجزیه و تحلیل مایع منی با پزشک خود مشورت کنید. این تجزیه و تحلیل به پزشک شما کمک می کند تا کمیت و کیفیت اسپرم از جمله تعداد اسپرم، تحرک و مورفولوژی را ارزیابی کند.
سطوح هورمونی: برای دانستن اینکه آیا بارور هستید، برخی آزمایشات خون مانند تستوسترون، هورمون محرک فولیکول (FSH) و هورمون لوتئینیزه کننده (LH) می تواند به شما در تعیین عدم تعادل هورمونی کمک کند. سطح طبیعی هورمون به این معنی است که شما بارور هستید. برای اطلاع از وضعیت باروری خود با پزشک مشورت کنید.
انزال مداوم: اگر انزال طبیعی دارید، به این معنی است که اسپرم شما سالم است و شما بارور هستید. با این حال، اگر با انزال زیاد یا نادر مشکل دارید، این نشان دهنده کیفیت ضعیف اسپرم یا علائم ناباروری است.
سابقه سلامت جنسی: اگر شما مبتلا به بیماری های مقاربتی هستید، سابقه بیماری های مقاربتی دارید، یا در گذشته تحت هر گونه جراحی دستگاه تناسلی قرار گرفته اید، ممکن است نشان دهنده خطر بالای ناباروری باشد. با این حال، با پزشک خود مشورت کنید؛ بر اساس شرایط شما، پزشک ممکن است وضعیت باروری شما را به شما بگوید.
سلامت بیضه ها: متخصص سلامت شما می تواند با معاینه بیضه ها به تعیین بارور بودن شما کمک کند. در طول معاینه، پزشک ناهنجاری هایی مانند توده ها یا تغییر اندازه را بررسی می کند.
عوامل سبک زندگی: اگر سبک زندگی غیر فعال و کم تحرک داشته باشید، بدون شک بر باروری شما تأثیر می گذارد. برای سلامت باروری، یک سبک زندگی سالم را حفظ کنید، از مصرف بیش از حد الکل و تنباکو اجتناب کنید.
سلامت باروری عامل مهمی در بهزیستی کلی است. هنگامی که باروری شما سالم است، بدن شما همانطور که باید، عمل می کند و به شما امکان می دهد در صورت تمایل فرزند خود را باردار شوید. اما سلامت باروری چیزی فراتر از داشتن فرزند است. همچنین بر سلامت جسمی و روانی شما تأثیر می گذارد.
سلامت باروری خوب می تواند به شما در حفظ وزن سالم، کاهش خطر ابتلا به برخی بیماری ها و حتی بهبود خلق و خوی کلی شما کمک کند. سلامت باروری همچنین به روابط سالم‌تر کمک می‌کند، زیرا میتواند به زوج‌ها در درک بهتر بدن و چرخه‌های باروری کمک کند. مراقبت از سلامت باروری بخش ضروری مراقبت از خود است و می تواند تفاوت بزرگی در بهزیستی کلی شما ایجاد کند.
مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC) می گوید که در ایالات متحده، در بین زنان متاهل بین ۱۵ تا ۴۹ سال که هنوز زایمان نکرده اند، حدود یک نفر از هر پنج نفر پس از یک سال تلاش، نمی تواند باردار شود.
تقریباً از هر چهار نفر، یک نفر برای باردار شدن یا به دنیا آوردن نوزاد خود مشکل دارد. ناباروری می تواند در هر زمان و هر مکان رخ دهد. در حالی که عوامل مختلفی وجود دارد - مانند ژنتیک، سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) و عوامل سبک زندگی نیز نقش دارند.
ردیابی باروری تعیین احتمال باردار شدن شما (و زمانی که زمان ایده آل برای امتحان است) را آسان تر می کند. پانل ردیابی باروری دو مورد از مهمترین عوامل باروری را تعیین می‌کند: پروژسترون - که بینشی در مورد باروری فعلی شما میدهد - و هورمون ضد مولرین (AMH) - که ایده‌ای از سلامت کلی تخمدان شما را به دلیل مطابقت با تعداد تخمک‌ها ارائه میدهد.
متخصصان باروری ناباروری زنان را آزمایش و درمان می کنند
ناباروری زنان ناشی از یک ناهنجاری یا بیماری در دستگاه تناسلی زنان است که توانایی بچه دار شدن و زایمان را مهار می کند. اگر زیر ۳۵ سال سن دارید و بعد از یک سال رابطه جنسی محافظت نشده، یا ۶ ماه اگر بالای ۳۵ سال دارید باردار نشدید، وقت آن رسیده است که پاسخ هایی را دریافت کنید.
تقریباً از هر ۸ زوج، ۱ زوج تحت تأثیر ناباروری قرار می‌گیرند و عوامل متعددی، چه زن و چه مرد، میتوانند باعث این بیماری شوند. در واقع در نزدیک به ۳۰ درصد موارد علت مربوط به زن، در ۳۰ درصد مربوط به مرد، در ۳۰ درصد علت مربوط به هر دو و در ۱۰ درصد موارد علت ناشناخته است.
بسیاری از شرایط می توانند باعث ناباروری شوند
علت ناباروری زنان چیست؟ ممکن است یک عامل وجود داشته باشد که از بارداری قابل قبول جلوگیری می کند، یا ممکن است چندین عامل وجود داشته باشد. هنگامی که علت ناباروری مشخص شد، می توان برنامه ای را برای بیمار متناسب با موقعیت منحصر به فرد خود تنظیم کرد و آنها را در مسیر بچه دار شدن حرکت داد. در واقع، نزدیک به ۹۰ درصد موارد ناباروری با درمان های پزشکی مانند درمان دارویی، ترمیم جراحی اندام های تولید مثل و تکنیک های کمک باروری مانند لقاح آزمایشگاهی قابل درمان هستند.
سن مادر یکی از دلایل مهم ناباروری است
یک واقعیت ناگوار زندگی این است که با افزایش سن، باروری زن به تدریج کاهش می یابد. بالا رفتن سن مادر یکی از علل شایع ناباروری زنان است زیرا کیفیت و کمیت تخمک با افزایش سن زنان کاهش می یابد.
برخی از زنان، ناباروری زنانه را به دلیل اختلال در تخمک گذاری تجربه می کنند.
PCOS یا سندرم تخمدان پلی کیستیک، یک اختلال غدد درون ریز شایع است که ممکن است از ترشح منظم تخمک های سالم توسط تخمدان ها جلوگیری کند. سندرم تخمدان پلی کیستیک همچنین ممکن است باعث قاعدگی غیرطبیعی، افزایش وزن، آکنه، لکه های تیره پوست و نوسانات خلقی شود.
نارسایی اولیه تخمدان زمانی رخ می دهد که تخمدان ها قبل از ۴۰ سالگی زن از کار بیفتند.
توده بدنی بسیار کم می تواند باعث توقف قاعدگی زنان و ناباروری موقت شود. این معمولاً در ورزشکاران و زنانی که به شدت ورزش می کنند دیده می شود.
در موارد دیگر، مشکلات رحم و ناهنجاری های لوله فالوپ با باروری سالم تداخل دارند.
بسیاری از زنان از آندومتریوز رنج می برند، وضعیتی که در آن یاخته‌های مشابه با یاخته‌های آستر رحم در بیرون از رحم رشد کنند. اندومتریوز می تواند باعث درد لگن شود و علت ناباروری باشد.
فیبروم های رحمی تومورهای خوش خیم رحم هستند. فیبروم ها ممکن است باعث ناباروری شوند و همچنین ممکن است خطر سقط جنین را افزایش دهند. لوله های فالوپ مسدود یا آسیب دیده می توانند با جلوگیری از رسیدن اسپرم به تخمک و یا حتی جلوگیری از حرکت تخمک بارور شده به رحم، حاملگی طبیعی را متوقف کنند. شکل غیر طبیعی رحم نیز ممکن است از بارداری جلوگیری کند.
علاوه بر این، سقط های مکرر بیشتر از آن چیزی است که فکر می کنید.
تخمین زده می شود که بین ۱۰ تا ۲۵ درصد از بارداری ها منجر به سقط جنین می شود. در حالی که ما درک می کنیم که از دست دادن بارداری چقدر می تواند احساس مخربی داشته باشد. سقط های مکرر ممکن است نشان دهنده یک مشکل اساسی باشد. با این حال، ۶۰ درصد از زنانی که سقط های مکرر را تجربه می کنند، بدون درمان بیشتر، حاملگی و زایمان سالمی دارند.
عادات سبک زندگی همچنین می تواند باروری زنان را مختل کند.
انتخاب‌های سبک زندگی و محیطی که در آن زندگی می‌کنیم میتواند از عوامل اصلی ناباروری باشد. متخصصان باروری در مورد خطرات سیگار کشیدن، سموم محل کار، نوشیدن بیش از حد الکل و چاقی برای مردان و زنانی که سعی در باردار شدن دارند هشدار می دهند.
یک ارزیابی اولیه باروری می تواند به شما پاسخ دهد
تلاش برای باردار شدن می تواند یک چالش واقعی باشد و می تواند باعث اضطراب و استرس زیادی شود. هنگامی که برای اولین بار به متخصصان باروری مراجعه می کنید، آنها تلاش خواهند کرد تا مشخص کنند که چرا شما برای باردار شدن مشکل داشته اید. اگر بیش از یک سال است که برای باردار شدن تلاش می‌کنید، یا اگر بالای ۳۵ سال دارید و بیش از شش ماه است که تلاش کرده‌اید، وقت آن است که درباره باروری خود اطلاعات بیشتری کسب کنید. برای مشاوره اولیه و ارزیابی اولیه باروری با متخصصان باروری مشورت نمایید.
راهنمای خدمات مرکز باروری:
معرفی
از هر ۶ زوج دگرجنس‌گرا(هتروسکشوال)، حدود ۱ نفر ممکن است در باردار شدن با مشکلاتی روبرو شوند. تعدادی از مسائل وجود دارد که می تواند باعث مشکلات باروری شود - برخی ممکن است مربوط به زنان و برخی به مردان باشد. در بسیاری از زوج‌ها، این میتواند ترکیبی از هر دو باشد، و در برخی موارد، هیچ دلیلی پیدا نمی‌شود که چرا زوج‌های دگرجنس‌گرا برای باردار شدن دچار مشکل هستند.
۲۰-۳۰ درصد مشکلات مربوط به مردان، ۲۰-۳۵٪ علل مربوط به زنان است، ۲۵ تا ۴۰ درصد علل در هر دو طرف، ۱۰-۲۰٪ هیچ علتی پیدا نمی شود.
به همین دلیل است که برای زوج ها، تیم باروری به عنوان یک واحد از هر دوی شما مراقبت خواهد کرد. مهم است که هر دو در قرار ملاقات های کلینیک شرکت کنید و هر دو در مراقبت های موجود و تصمیم گیری ها مشارکت داشته باشید.
تیم های باروری در هاب آزمایش های باروری، تحقیقات، درمان و مشاوره را ارائه می دهند. این شامل:
آزمایش خون مربوطه، اسکن تخصصی و اشعه ایکس، تجزیه و تحلیل مایع منی، جراحی مربوط به باروری، مدیریت پزشکی چالش های باروری و از جمله القای تخمک گذاری با ردیابی فولیکول.
بسیاری از افراد مشکلات باروری خود را در این مرحله در مرکز مدیریت خواهند کرد. اگر توسط یک مشاور پزشکی تولید مثل در مرکز باروری توصیه شود، ممکن است برای درمان پیشرفته ارجاع شوید.
مرکز باروری اطلاعات بیشتری در مورد آزمایش ها و درمان های تخصصی موجود و معیارهای دسترسی برای درمان های پیشرفته با بودجه عمومی؛ مانند IUI و IVF خواهد داشت.
پیدایش IVF
امروزه بیش از یک چهارم میلیون نوزاد در سراسر جهان تنها به لطف لقاح آزمایشگاهی (IVF) متولد می شوند. هرچند در ابتدا موضوع همراه با بحث و جدل شدید و اعتراض عمومی بود، این کودکان معجزه آسا که زمانی "نوزادان لوله آزمایش" به شمار می رفتند، اکنون نسبتاً عادی هستند. و فناوری به طور مداوم در حال بهبود است تا توانایی ما برای کمک به مردان، زنان و زوج‌های نابارور از طریق IVF و روش‌های دیگر افزایش یابد. چندی پیش بود که زوج‌ها در خفا و شرم با دل‌شکستگی و ویرانی با ناباروری دست و پنجه نرم می‌کردند، بدون اینکه امید زیادی داشته باشند. بجز تعدادی محقق، پزشکان تا دهه ۱۹۷۰ واقعاً شروع به صحبت در مورد ناباروری به عنوان یک موضوع پزشکی نکردند. یکی از اولین پیشرفت های واقعی کشف این بود که چرخه های قاعدگی منظم نشانگر خوبی برای تخمک گذاری در زنان است. این منجر به توسعه Clomid شد، دارویی که تخمک گذاری را تحریک می کند و هنوز هم به طور گسترده استفاده می شود.
پیشرفت واقعی در تابستان ۱۹۷۸ اتفاق افتاد، زمانی که پس از سال ها آزمایش و تحقیق (که بسیاری از آنها در آن زمان بسیار بحث برانگیز بود)، پزشکان بریتانیایی رابرت ادواردز و پاتریک استپتو به اولین زایمان موفق از طریق IVF دست یافتند. لوئیز جوی براون در بریتانیا از پدر و مادری سرخورده (لزلی و جان براون) به دنیا آمد که به دلیل تغییر شکل لوله‌های فالوپ لزلی، پدر و مادر شدن برای آنها غیرممکن بود.
شاید همان شور و شعف ورود لوئیز جوی، سر و صدایی بود که به راه انداخت. همانطور که IVF به تیتر خبرها تبدیل شد و به آگاهی عمومی وارد شد، بسیاری از رهبران مذهبی آن را ممنوع کردند زیرا فکر می کردند نوزادی که در ظرف آزمایشگاهی ساخته می شود طبیعی نیست و کار شیطان است. این پزشکان و دانشمندانی که برای غلبه بر موانع باروری مبارزه می‌کردند، متهم به آزمایش اراده خدا نشدند.
برای ادامه داستان، مشاهده زیرکانه مبنی بر اینکه ناباروری قبلی ممکن است به نوعی با پیشرفت بعدی حاملگی خارج از رحم مرتبط باشد، برای اولین بار توسط بومر در سال ۱۷۵۲ پیشنهاد شد. او یک مورد روسپی را توصیف کرد که بدون اینکه باردار شود، به مدت ۲۰ سال، حرفه خود را دنبال می کرد. سپس باردار شد و حاملگی خارج از رحم بود. جالب است که تصور می شد حاملگی خارج از رحم به دلیل ترس ناگهانی در حین مقاربت است، مثلاً در یک رابطه عشقی نامشروع که ممکن است شوهر به طور ناگهانی رابطه جنسی را قطع کند. تصور بر این بود که این شروع ناگهانی باعث می شود که تخمک در طول لوله پیشرفت نکند و در نتیجه حاملگی خارج از رحم باشد. با این حال، Bussiere از پاریس در سال ۱۶۹۳ کشف یک کیسه جنین پاره نشده را ثبت کرده بود. مورد او مربوط به زنی بود که به مرگ محکوم شده بود اما به اندازه کافی به زندگی علاقه داشت که در انتظار جهت اعدام، با یکی از زندانیان همبستر شد. در کالبد شکافی یک حاملگی لوله‌ای پاره نشده پیدا شد. عجیب است که اخلاق گرایان؛ این مثال از حاملگی خارج رحمی را در زنی که تظاهر به پاکدامنی نکرده و بعید به نظر می رسد که ترسیده باشد، را از دست داده اند.
در سال ۱۷۸۶ بود که Lazzaro Spallanzani نشان داد که اسپرم برای لقاح ضروری است و هسته و سیتوپلاسم دارد.
در حدود سال ۱۸۲۷ دو اکتشاف قابل توجه دیگر وجود داشت، اولین مورد توسط آلبرت ون کولیکر، که منشا واقعی اسپرم را نشان داد. او ثابت کرد که آنها از سلول‌های بیضه منشأ می‌گیرند و تخمک را بارور می‌کنند، و سپس تقسیم‌بندی میشود. او همچنین پیشنهاد کرد که ویژگی های ارثی توسط هسته های سلولی منتقل می شود.
کشف دیگر کارل ارنست فون بائر بود که در سال ۱۸۲۷ تخمک پستانداران را کشف کرد و کمک های قابل توجهی به جنین شناسی کرد.
جیمز ماریون سیمز در ۲۵ ژانویه ۱۸۱۳ در شهرستان لنکستر، کارولینای جنوبی به دنیا آمد. او در سال ۱۸۳۵ در فیلادلفیا فارغ التحصیل شد و احتمالاً بیشتر به خاطر کارش بر روی فیستول وزیکو واژینال مشهور است. "یادداشت های بالینی در مورد جراحی رحم" او که در سال ۱۸۶۶ نوشته شد، کتابی که شاهکار بود و برای جدا کردن زنان و زایمان به عنوان یک تخصص مفید بود. کتاب او به دلیل توصیف دقیق دوره باروری در رابطه با چرخه قاعدگی قابل توجه است (۵۰ سال قبل از اینکه دوباره کشف شود و واقعاً درک شود). سیمز در اینجا نیز یک مورد موفق لقاح مصنوعی را ثبت می کند. بعدها، در سال ۱۸۶۸، او در انجمن پزشکی شهرستان نیویورک با موضوع "میکروسکوپ به عنوان کمکی در تشخیص و درمان عقیمی" سخنرانی کرد. او از اهمیت نشان دادن اسپرم در مایع منی حمایت کرد. او شکایت کرد که به دلیل اصرار بر انجام مطالعات مایع منی، "در اینجا و خارج از کشور مورد سوء تعبیر قرار گرفته، بدگویی شده و مورد سوء استفاده مثبت قرار گرفته است" و به روزنامه مدیکال تایمز و گازت استناد کرد که این اتهام را عنوان کرد که "این دست زدن به واژن با اسپکولوم و سرنگ با نجابت ناسازگار است."
در سال ۱۸۳۹، یک گیاه شناس هامبورگ، شلایدن، نوشت: "یک اصل جهانی برای رشد بخش های ابتدایی موجودات وجود دارد، هر چند متفاوت، و آن اصل، تشکیل سلول ها است." این شروع تئوری سلولی بود و مرحله بعدی شلایدن نشان داد؛ در حیوانات تخمک یک سلول واحد است که تمام سلول ها، بافت ها و اندام های بدن از آن مشتق شده اند.
آسیب شناسی سلولی و جنین شناسی به طور پیوسته پیشرفت کرد و آناتومی انسان با جزئیات بیشتری مورد بررسی قرار گرفت. فیزیولوژی و به ویژه فیزیولوژی تولید مثل محققان بسیاری را به خود جذب کرد. تأثیر تخمدان ها بر قاعدگی، بر رشد اندام تناسلی و ویژگی های جنسی ثانویه مورد مطالعه قرار گرفت. با این پیشرفت ها راه برای موفقیت های مکرر هموار شد.
درد با بیهوشی از بین رفت و دانش جدید آسیب شناسی نیاز به جراحی را در درمان بیماری های زنان نشان داده بود. زنان و زایمان دیگر یک رشته پزشکی نبود و فقط گاه به گاه یک رشته جانبی برای زنان بود و در نهایت به یک تخصص جراحی تبدیل شد. در مقابل برخی مخالفت های شدید، استفاده منظم از اسپکولوم واژینال برای معاینات زنان و زایمان در آمریکا و بریتانیا رایج شد. این ابزاری بود که سورانوس صدها سال پیش از آن استفاده کرده بود.
در سال ۱۸۳۹ آگوستین نیکلاس گندرین پیشنهاد کرد که تخمک گذاری، قاعدگی را کنترل می کند و متوجه شد که تخمدان ها نسبت به ماه کنترل بیشتری بر قاعدگی دارند.
رابطه لقاح و قاعدگی واضح تر شد و زیگموند در سال ۱۸۷۱ این باور را مطرح کرد که زن به دلیل ناتوانی در باردار شدن، قاعدگی دارد. موارد شگفت انگیزی برای اشاره به این نظریه نقل شد؛ یک زن تا سن ۶۱ سالگی به طور منظم قاعدگی داشت، بعد از اینکه که فرزندی به دنیا آورد؛ پروفسور اورفیلا که با تمام اختیارات دپارتمان پزشکی-حقوقی دانشگاه پاریس نوشت، «این یک رکورد است» و بحث پایان یافت. او زنی را توصیف کرد که برای اولین بار در ۶۰ سالگی باردار شد و تا ۹۹ سالگی به طور منظم قاعدگی داشت و در سن ۱۱۴ سالگی فوت کرد!
نقش بیماری سوزاک به عنوان یک عامل نازایی در زن در سال ۱۸۷۲ توسط امیل نوگرات بسیار روشن شد و در سال ۱۸۷۹ آلبرت نایسر با کشف گنوکوک جزئیات این بیماری را تکمیل کرد. قبل از کار Noeggerath، پزشکان فکر می کردند که با ناپدید شدن ترشحات چرکی، بیماری متوقف می شود.
در اواخر قرن نوزدهم، پرتوهای ایکس توسط ویلهلم کنراد رونتگن کشف شد و از آنجایی که از نظر بالینی کمی بیشتر مورد استفاده قرار گرفت، اثرات ضدعفونی کننده اشعه ایکس که بر روی تخمدان‌ها و بیضه‌های انسان اعمال میشود توسط دیویس و وارنیه در سال ۱۹۰۳ مشاهده شد. به طوری که اقدامات احتیاطی محافظتی در استفاده گسترده از اشعه ایکس انجام شد.
در حالی که عقیم‌سازی در طول قرن‌ها مورد مطالعه قرار گرفته است، بدیهی است که دانش علمی بیشتری در این قرن نسبت به همه زمان‌های گذشته جمع‌آوری شده است. اثر عقیم کنندگی سوزاک قبلاً به خوبی ثبت شده بود، همانطور که تأثیر سل بر اندام های لگن زنانه مشخص شده بود. کمبودهای تیروئید برای اولین بار توسط موری در سال ۱۸۹۱ درمان شد و استفاده از عصاره تیروئید یک راه حل قدیمی در درمان ناباروری بوده است، اگرچه بحث برانگیز است.
در آغاز قرن مذکور، به خوبی ثابت شد که تخمدان ها تأثیر قطعی بر قاعدگی دارند، اما واقعاً تا سال ۱۹۰۳، زمانی که لودویگ فرانکل نشان داد جسم زرد دارای فعالیت غدد درون ریز است، تأثیر واقعی تخمدان ها بر روی قاعدگی شناخته نشده بود، اما شناخت دستگاه تناسلی به خوبی تثبیت شده بود.
مفاهیم مدرن فیزیولوژی قاعدگی در واقع به جداسازی استروژن از فولیکول تخمدان انسان در سال ۱۹۲۳ توسط ادگار آلن و ادوارد دوزی برمی گردد. کشف انسولین در سال ۱۹۲۲ توسط بانتینگ چشم انداز باروری زنان دیابتی را از بسیار ضعیف به نسبتاً خوش بینانه تغییر داد.
عملکرد غده هیپوفیز به عنوان عامل کنترل کننده بر عملکرد تخمدان از طریق کار اشنر در سال ۱۹۱۲ و بعداً با کشف فعالیت گنادوتروپیک قسمت قدامی هیپوفیز توسط اسمیت و انگل و اشهایم و زوندک در سال ۱۹۲۷ به خوبی مشخص شد. بنابراین این ایده که تخمدان ها مستقل از سایر عملکردهای بدن عمل می کنند، کنار گذاشته شد.
باید در این بررسی به کار دکتر I. C. Rubin و آزمایش جداسازی دی اکسید کربن او که در نیویورک در سال ۱۹۲۰ برای تعیین باز بودن لوله ها معرفی شد، اشاره کرد. تقریباً در همان زمان، در دهه ۱۹۲۰، اثر تحریک کننده بسیار بحث برانگیز اشعه ایکس بر روی تخمدان ها شرح داده شد.
تاثیر عوامل روانی در ایجاد ناباروری تشریح شد و پس از آن مشخص شد که چگونه روان در موفق نشدن بارداری اهمیت دارد.
ایده به ظاهر جدید لقاح مصنوعی یا لقاح درمانی، ظاهراً اصلاً جدید نیست. در سال ۱۷۹۹ Everard Home گزارش داد که جان هانتر با موفقیت لقاح مصنوعی را در مورد زنی که شوهرش هیپوسپادیاس داشت انجام داده است.
جی. ماریون سیمز در سال ۱۸۶۶ موردی داشت که بعد از ازدواج، به مدت ۹ سال عقیم بود. تلقیح درمانی انجام شد و به دنبال آن تولد، یک کودک طبیعی به دنیا آمد.
دو سال بعد Girault توانست ۱۰ مورد را برشمرد و در سال ۱۸۷۷ پاپ، عمل لقاح مصنوعی را به عنوان نفرت انگیز محکوم کرد. این امکان وجود دارد که تلقیح درمانی، که در آن زمان، حداقل به میزان محدودی احیا شده بود، به یکی از عوامل درمانی بزرگ در آینده تبدیل شود.
اثر دمای پایه بدن بر عملکرد تخمدان در سال ۱۹۴۰ توسط پالمر و موکوتو توضیح داده شد و این امر در درمان ناباروری ارزش خاصی دارد. تأثیر آنتی بیوتیک ها و عوامل شیمی درمانی مهم است. سنتز هورمون‌های جنسی و افزایش قدرت برخی از هورمون‌های جدیدتر به عنوان یک پیشرفت بزرگ مورد ستایش قرار گرفت، اما برخی از نویسندگان بسیار برجسته در مورد ارزش این داروها تردید داشتند. شاید همین نکات در مورد استفاده از کورتیکواستروئیدها صدق کند.
باروری و ناباروری در دوران باستان:
جالب است که گاهی مکث کنیم و به گذشته نگاه کنیم و دریابیم که باروری و ناباروری ذهن مردان را در دوران باستان به خود مشغول کرده است.
برای انسان اولیه، انتشار نژاد و بقای آن منبعی از اضطراب واقعی بود. زنی که نتوانست باردار شود و حاملگی را به پایان برساند، مایه نگرانی بود و او وضعیت اسفناک خود را مایه شرمساری می دانست.
هر سرزمینی مجموعه آداب و رسوم و فولکلور خود را برای رهایی از ناباروری داشت. هندوهای باستان رسمی داشتند که از پرستش «لینگام»، اندام نعوظ مردانه و «یونی»، اندام تناسلی زنانه سرچشمه می گرفت. سوراخی در یک صخره یا درخت تقسیم شده نمادی از گذرگاه تولد ماده است و ماده هایی که از چنین شکافی عبور می کنند، باروری را بهبود می بخشند.
زنان آبردین شایر هنوز از سوراخ «سوزن شیطان» «برای شانس» می خزند، اما رسم اولیه فقط برای زنان نازا اعمال می شد و یک آیین باروری بود که دقیقاً مطابق با پرستش مقدس «یونی» هزاران مایل و هزاران کیلومتر بود. در سال های دور همین رسم در جزیره Innisfallen در شهرستان کری، ایرلند، و در صدها مکان دیگر در سراسر جهان صدق می کند.
طالع بینی و اعداد در هنرهای کلدانی و بابلی و به طور کلی پزشکی از اهمیت فوق العاده ای برخوردار بودند، اما ناباروری موضوعی ایده آل برای چنین باورهایی بود. تعداد روزها و ماه هایی که برای باروری بهترین بود، با دقت تعیین می شد، و افزایش و زوال ماه در مراحل متعدد آن از اهمیت فوق العاده ای برخوردار بود.
اعداد شناسان باستان در مورد ارتباط میل جنسی در ماه کامل و کنترل قمری قاعدگی و بنابراین باروری بسیار واضح بودند.
در واقع استخراج هورمون‌های مردانه و زنانه از ادرار و پس از زایمان بسیار مدرن است، اما حیوانات ماده پس از زایمان ادرار خود را می‌خورند و شامپانزه های ماده در هنگام زایمان و پس از آن، مشاهده شده است که ادرار خود را می‌نوشند.
زنان دهقان مجارستانی پس از زایمان خود را گاز می گیرند تا باروری خود را بهبود بخشند و به زنان چینی جفت خشک داده می شود تا بخورند تا باروری خود را بهبود بخشند.
زنان جاوه ای در واقع جفت را به همین دلیل می خورند. به طور عجیبی، در Kalotaszeg، زنی که دیگر بچه نمی خواهد، پس از زایمان خود را می سوزاند و خاکستر را در نوشیدنی شوهرش می گذارد.
طلسم ها یا آویزهای خوش شانسی معمولاً در قالب های عظیمی استفاده می شد که قدمت آن به روزهای اولیه عربی باز می گردد، و مصریان به این چیزهای عجیب و غریب ایمان زیادی داشتند.
در پاپیروس Ebers از مقبره EI Assasif که احتمالاً در حدود ۱۵۵۰ قبل از میلاد نوشته شده است، اشاراتی به عقیمی وجود دارد. درست قبل از اینکه سوری ها شروع به اعمال نفوذ خود در مصر کنند.
در این پاپیروس، از جمله اطلاعاتی که در رابطه با تشخیص بارداری وجود دارد، این جمله آمده است که «زنانی که جلوی چشمانشان لکه دارد، عقیم بودند».
در پاپیروس پزشکی بروگش، که مربوط به سال ۱۳۵۰ قبل از میلاد مسیح است، در مورد چگونگی تشخیص حاملگی اظهار نظر کاملاً مشخصی بیان شده است: هندوانه کوبیده شده با شیر زنی که پسری به دنیا آورده است مخلوط میشود و به بیمار داده میشود. بنوشید: اگر استفراغ کند، اگر فقط نفخ داشته باشد، دیگر باردار نمی شود.
نقش نر در تولید حاملگی توسط برخی از افراد بدوی درک نشده بود و قبیله Ingarda در استرالیا معتقد بودند که کودک محصول غذایی است که مادر خورده است.
قبیله یودونا اصرار داشت که زنان بچه های نیمه رنگین پوست به دنیا بیاورند زیرا ساکنان سفیدپوست نان تهیه شده از آرد سفید را به جای نان تیره بومی معرفی کرده بودند. (زنان نان سفید می خوردند و بنابراین بچه های نیمه سفید داشتند.) ساکنان جزیره تروبرین معتقدند که حاملگی به دنبال پاره شدن پرده بکارت به هر وسیله ای است و آمیزش صرفاً برای لذت است و ربطی به تولید مثل ندارد.
پدری یک مفهوم اجتماعی و نه بیولوژیکی با اکثر گروه های بدوی است. برخی از قبایل بر این باورند که شخصی "نوزاد روح" نامرئی را می فرستد تا وارد زن شود.
سرخپوستان ایسلتا در نیومکزیکو از یک مرد طبیب کمربند پوستی مخصوص درمان را به دست آوردند تا در مقابل، ناباروری را تضمین کنند. برخی از قبایل مراکش معتقدند که سه بار قدم زدن بر روی جسدی که اخیراً دفن شده است برای جلوگیری از بارداری است. آب آشامیدنی که برای شستن مرده به کار رفته است به همان اندازه مؤثر است.
خوردن سم قاطر باعث عقیم شدن زن می شود یا مرد ممکن است قبل از نزدیکی مجرای تخم مرغ را بخورد و اگر به یک گره بسته شده باشد، احتمالاً حاملگی حاصل نمی شود. با این حال، دانش دقیق‌تر از نقشی که مرد بازی می‌کند، توسط برخی از شیوه‌های پیشگیری از بارداری در جوامع ابتدایی مشخص شده است، جایی که از شاخه‌های مختلف واژن برای جلوگیری از لقاح استفاده می‌شد.
به نظر می‌رسد اطلاعات کمی از پزشکی و زایمان بابلی وجود دارد، اما اطلاعات کمی از کتیبه‌های خط میخی به دست آمده است: ایشتار الهه باروری بود، و فاحشه‌های معبد دور هر تصویر فالیک که به افتخار او برافراشته بودند، جمع می‌شدند. دودیب، دیو سقط جنین و لابارتو، دیو ماده بود که باعث زایمان زودرس می شد.
از نوشته‌های هندوهای باستانی مشخص بود که آنها دانش قابل توجهی از زنان و زایمان داشتند. معروف بود که حاملگی ۱۰ ماه قمری به طول می انجامد و مراسم زیادی برای تضمین یک مسئله طبیعی و دور نگه داشتن شیاطینی که ممکن است باعث بدشکلی نوزادان شود وجود دارد. آنها فکر می کردند که برخی از "ارواح مهر و موم" مسئول عقیمی زنان هستند.
اگر تعجب می کنید که داستان همسران پیر از کجا سرچشمه گرفته است، که یک نوزاد هشتم ماهه به اندازه یک نوزاد هفت ماهه زنده نمی ماند؛ از این ادبیات قدیمی هندو گرفته شده است که در آن تصور می شد در ماه هشتم نیروی حیاتی کشیده شده است، از مادر به کودک و بارها و بارها برمی گردد، بنابراین یک کودک هشت ماهه هرگز زنده نمی ماند.
همانطور که می‌دانیم یونانیان باستان خدایان و الهه‌های فراوانی داشتند و یکی از آنها به نام آکتمیا از رنج مادرش در بدو تولد چنان ترسیده بود که از زئوس تقاضای باکرگی ابدی کرد. با این حال، او به اندازه کافی نظرش را تغییر داد تا اندیمیون جوان را اغوا کند و من فکر می‌کنم زئوس باید کمی خندیده باشد، زمانی که اکتمیا ۵۰ دختر به دنیا آورد. الهه دیگر Eileithyia بود و نمادهای او ماه بود، زیرا باعث تولید مثل و رشد می شود و گاو به دلیل باروری اش. آرتمیس، دوقلو آپولو، دختر لتو بود، اما ایلیتیا به او کمک کرد تا به دنیا بیاید. باروری بیش از انسان آرتمیس در یک مجسمه در ناپل نشان داده شده است که نشان می دهد او شانزده سینه خوش فرم دارد. با این حال خدای دیگری، هرا، به عنوان همسر زئوس، الهه ازدواج بود و بنابراین او خیلی زود دستیار Eileithyia شد.
طبابت برای یونانیان باستان ترکیبی از دین، جادو و خرافات بود، اما در نهایت مکاتب پزشکی در قرن هفتم قبل از میلاد به وجود آمدند. و به تدریج پزشکان و جراحان مدارس عناصر قدیمی جادو و خرافات را به نفع پزشکی واقعی تر کنار گذاشتند. یکی از این پزشکان در سال ۴۶۰ قبل از میلاد به دنیا آمد. نام او بقراط بود و بعدها به عنوان "پدر پزشکی" شناخته شد. او شاید در اوج فرهنگ یونان باستان با بسیاری از نویسندگان و نمایشنامه نویسان زندگی می کرد.
یونانی ها در پزشکی، جراحی و زنان و زایمان ماهر بودند و ماماها بیشتر کارهای مامایی را انجام می دادند. یک آزمایش نسبتاً جذاب یونانی برای باروری به شرح زیر است: "اگر زنی باردار نشد و بخواهد با پیچیده شدن در پتو مطمئن شود که می تواند باردار شود یا خیر، زیر آن را با روغن گل رز بخور دهید و اگر به نظر می رسد که از آن عبور می کند. بدن او تا سوراخ های بینی و دهان، بدان که از خود بی ثمر نیست.» (نوعی تست کل روبینز.)
رومی ها بیشتر داروهای خود از جمله ماماها و الهه های تولد خود را از یونان می گرفتند. با این حال، این زمان بسیار خوبی برای پزشکی بود و در اوج امپراتوری روم، بهترین پزشکان یونان و هندوها متحد شدند و اسکندریه به مرکز بزرگ پزشکی تبدیل شد. بهترین پزشکان روم، یونانیان آموزش دیده در اسکندریه بودند. بسیار جالب است که پزشک امپراتور کلودیوس حقوقی معادل حدود ۱۰۰۰۰ پوند در سال دریافت می کرد. با این حال، با موفقیت چشمگیر امپراتوری روم، روم منحط شد و تجمل و رذالت به درجه ای توسعه یافت که قبلاً هرگز شناخته نشده بود. درجه انحطاط را این واقعیت نشان می دهد که همسران برخی از امپراتورها مانند فاستینا و آگریپینا و مسالینا اغلب برای انحراف یک شب بیرون می رفتند و از فاحشه خانه ها بازدید می کردند و هر تعداد مرد را که سر راهشان بود می پذیرفتند. یک قانون رومی وجود داشت که فاحشه ها را مجبور می کرد موهای خود را آبی یا زرد رنگ کنند و گزارش شده است که مسالینا که تیره بود هنگام رژه در درب فاحشه خانه مورد علاقه خود با سینه های برهنه و نوک سینه های طلاکاری شده کلاه گیس زرد می پوشید. به نظر می رسید یکی از کارهای مورد علاقه پزشکان برای همسران این امپراتورها مسموم کردن رقبای همسران باشد. در واقع پزشکی به سطح بسیار پایینی سقوط کرد. به نظر می رسید که بی بند و باری دستور روز روم باشد و در حمام های معروف به اوج خود رسید، جایی که هر دو جنس لباس های خود را با هوس می پوشیدند و ماساژورها کارکرد ابتدایی تری نسبت به زندگی امروزی داشتند.
پلینی در حدود سال ۲۳ پس از میلاد به دنیا آمد و با وجود اینکه پزشک نبود، بسیاری از نوشته های پزشکی را گردآوری کرد و نوشته های او به قرن های بسیاری پس از زمان او منتقل شد. همانطور که قبلاً گفته شد، متأسفانه در اوج امپراتوری روم، طبابت به شدت رو به زوال رفت و بسیاری از نوشته‌هایی که پلینی به آنها رجوع کرد، زباله بودند.
مثلاً می‌گفتند خوردن چشم کفتار با شیرین بیان و شوید باعث باردار شدن زن میشود و این امر «در سه روز تضمین میشود». بار دیگر، اگر دو تار مو از دم قیچی در حین سوار شدن کنده می شد، اگر در حین آمیزش به هم گره می خوردند، زن را حتی بر خلاف میل خود باردار می کردند.
یک فرمان جالب در رم وجود داشت که از فرمانروای پومپیلیوس که از ۷۱۵ تا ۶۷۳ قبل از میلاد بر روم حکومت می کرد، سرچشمه گرفت. او حکم کرد که اگر زنی در دوران بارداری بمیرد، فرزند فوراً از شکم او خارج شود. این بخشی از Lex Regia بود که تحت فرمان امپراتورها به Lex Caesare تبدیل شد و من حدس می‌زنم که این منشأ واقعی عملیاتی به نام سزارین بود. به طور عجیبی در آن زمان، کودکانی که به روش سزارین به دنیا می آمدند، با مرگ مادرانشان، تحت حمایت مساعد به دنیا می آمدند. این واقعیت که سزارین بعد از ژولیوس سزار، نامیده نشد، به دلیل این واقعیت است که مادرش اورلیا سال‌ها پس از تولد ژولیوس سزار زندگی می‌کرد، که ثابت می‌کند او از راه واژن متولد شده است. همانطور که مشاهده شد، رومیان کمک بسیار کمی به دانش در مورد باروری کردند. با این حال، یک ستاره درخشان در تاریخ روم وجود داشت که به نظر بسیار بیشتر از بقراط سزاوار نام "پدر پزشکی" بود و آن ستاره ای بود که امروز نامش چندان شناخته شده نیست سورانوس که در افسس در آسیا به دنیا آمد. او در جوانی در اسکندریه تحصیل کرد و در زمان تراژان و هادریان در حدود سال ۹۸ پس از میلاد در رم تحصیل کرد. او اولین متخصص زنان و زایمان بود، رشته خود را کاملاً درک کرد و متفکری اصیل توانا و خردمند بود.
آثار او به آسانی مهمترین کار دوران باستان است و تا حدودی برای ۱۵۰۰ سال اهمیت داشته است. سورانوس آناتومی اندام های لگن زنان را بسیار دقیق توصیف کرده و تفاوت های این اندام ها را در دختران، در دوران بارداری و زنان مسن شرح داده است. دانش شگفت انگیز او در زمینه زنان، اولاً با استفاده از اسپکولوم‌های واژینال که ظاهراً تا قرن گذشته فراموش شده بودند، نشان داده میشود، و ثانیاً با پیشنهادات او در مورد چگونگی جلوگیری از بارداری، برای جلوگیری از بارداری، زن باید قبل از مقاربت، او را ضماد کند. دهانه رحم را با روغن ترش یا با عسل یا با جوشانده روغن سدر یا نوار نازکی از پرز را به داخل رحم فشار دهد یا مجرای قابض را وارد واژن کند. از جمله چیزهای دیگری که او کمک کرد این واقعیت بود که مطلوب ترین زمان برای لقاح اندکی پس از دوره قاعدگی است. او همچنین احساس کرد که ماندن در رختخواب پس از مقاربت ممکن است باروری را بهبود بخشد. گفته میشود که تدریس او برای زنان باردار، مراقبت و مهربانی و مهارت بیشتری نسبت به گذشته به ارمغان آورد.
به طور کلی برای پزشکی مایه تاسف است که مرد دیگری به نام جالینوس که در حدود سال ۱۳۰ پس از میلاد می زیسته است، نویسنده ای بسیار پرکارتر از سورانوس بوده است. او بسیاری از کارهای خوبی را که سورانوس انجام داده بود با بازگرداندن بسیاری از تصورات بی اساس به ادبیات پزشکی آن زمان تاثیر منفی داشت.
جالینوس برای سالهای متمادی بر تفکر و نوشتن از نظر پزشکی تأثیر گذاشت، حتی تا زمان نوشته‌های سورانوس Vere در سال ۱۸۳۸ دوباره کشف شد. با این حال، به نظر می رسد جالینوس برای مدتی آخرین مورد برجسته پزشکی باشد و طبابت به باتلاق وحشتناکی سقوط کرد.
اوریباسیوس نویسنده، در نوشتن در مورد عقیمی، احساس کرد که هم اقدامات عمومی و هم محلی لازم است. ماساژ باید روی کل بدن و همچنین قسمت های مربوطه اعمال شود. گفته میشود که بخور، دم‌کردن، دوش‌ها، آبیاری‌ها و پساری‌ها همگی دارای ارزش هستند.
در حدود سال ۶۲۵ پس از میلاد، نویسنده برجسته دیگری به نام پل یا پائولوس از اگینا، جزیره یونانی، ظاهر شد. او ظاهراً یک پزشک دانا و یک جراح ماهر و متخصص زنان و زایمان بود. او به این واقعیت اشاره کرد که مقاربت طراحی شده برای لقاح باید بعد از شام و در رختخواب انجام شود "زیرا خانمی که به خواب می رود احتمال بیشتری دارد که منی را حفظ کند." همین نویسنده مشاهدات زیرکانه ای در مورد تأثیر چاقی بر نازایی انجام داده و بیان می کند: «افراد چاق به دلیل نوع دستگاه تناسلی و عدم انتشار مایع منی زیاد، برای تولید مثل مناسب نیستند». او رژیم غذایی دقیق، تهویه و بخور و مایعات و اصطکاک به قسمت تحتانی شکم و باسن را توصیه می کند. پساری ها باید با توجه به مزاج زن عقیم و تمام تلاش برای اصلاح اختلالات موضعی تجویز شود. آخرین نکته ای که او به آن اشاره می کند کاملاً منطقی است و آن این است که در موارد بازگشت رحم، لقاح به احتمال زیاد بعد از مقاربت "پسینی" اتفاق می افتد.
پولس در سال ۶۹۰ پس از میلاد درگذشت، یعنی زمانی که اسلام در صحنه حجاز ظاهر شد. همانطور که یادآوری خواهد شد، اسلام قبایل عربستان را باهم متحد کرد و نیمی از جهان شناخته شده را فتح شد و امپراتوری عربستان تأسیس شد. اعراب بسیاری از شهرهای یونان را از کتاب های پزشکی غارت کردند و برخی از آنها پزشکان نسبتاً شایسته ای شدند. ترجمه های زیادی به عربی وجود داشت. یکی از نویسندگان آنها به نام حلی عباس معروف است که پساری(رحم بند) حاوی آرسنیک را برای درمان عقیمی تجویز کرده است و مطمئناً این مشکل در این زمان به خوبی شناخته شده بود.
در طی سالهای ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ پس از میلاد اعتقاد زیادی به شفای ایمان و قدرت ماوراء طبیعی وجود داشت و مامایی به دست ماماها افتاد.
در انگلستان، در سال ۱۵۱۸، پزشکان یک کالج تأسیس کردند، اما دانش مامایی بسیار پایین بود و ماماهای آن زمان زنانی بودند، اغلب بدون تحصیلات، که خودشان بچه به دنیا آورده بودند یا کارهای زنان دیگر را تماشا می کردند.
یادگارها، طلسمات و طلسمات سهام آنها در تجارت بود. با این حال، در حدود سال ۱۵۴۰، در زمان سلطنت شاه هنری هشتم، کتابی به نام "Byrth of Mankynde" در انگلستان منتشر شد. این اولین قدم به سوی مامایی روشن تر بود.
در طول تاریخ موارد بسیاری از موارد معروف عقیمی وجود دارد. در سال ۱۵۳۲ کاترین دو مدیچی با هنری دوم ازدواج کرد، زمانی که او کاملاً ۱۴ سال نداشت و هنری کمی بزرگتر بود. او سال‌ها نتوانست فرزندی به دنیا بیاورد و با پزشکان، کواک‌ها، جادوگران و اخترشناسان مشورت کرد، اما همچنان نتوانست به بارداری مورد نظر خود دست یابد. هنری دوم جانشین پدرش شد و دایان دوتیرز را که معشوقه پدرش بود به عنوان معشوقه انتخاب کرد. او ۱۷ سال از هانری دوم بزرگتر بود و تقریباً او را متقاعد کرده بود که از کاترین جدا شود تا همسری بگیرد که بتواند بچه دار شود که به طور کاملا غیر منتظره در سن ۲۴ سالگی، کاترین باردار شد و فرانسیس دوم آینده را به سلامت به دنیا آورد. در طول ۱۲ سال بعد، ۹ کودک دیگر، از جمله دوقلوها. ظاهراً عقیم بودن کاترین در آن زمان در سراسر انگلستان مورد شوخی بسیاری قرار گرفته بود.
تقریباً در همین زمان یعنی سال ۱۵۶۹ بود که دکتر ویلیام چمبرلن از فرانسه به ساوتهمپتون انگلستان نقل مکان کرد تا بعداً به خاطر پنس مامایی معروف شود.
راز فورسپس بیش از ۱۵۰ سال به خوبی حفظ شد و در حدود سال ۱۷۲۸ بود که هیو چمبرلن جونیور درگذشت، راز پنس مامایی به بیرون درز کرد و پنس مامایی مورد استفاده عمومی قرار گرفت.
علیرغم اینکه علم زنان و زایمان کمی روشن تر می شد، احتمالاً به نظر نمی رسید که دانش نازایی در حال ارتقاء باشد، و نمونه ای از تفکر زمان حدود ۱۶۲۸ دستور العملی برای تهیه لقاح بود که شامل موارد زیر بود؛ شربت مادروارت و ماگوورت، روح کلاری، ریشه مار انگلیسی، خرفه، خرما، پسته، کنسرو شکر، دارچین، زعفران، کنسرو ویروین، دانه های آناناس چیده و قرص شده. دستورالعمل ها این بود که "همه اینها را در یک محفظه مهر بگذارند، سپس در گلدان های گالی گذاشته و برای استفاده نگه دارند." به نظر می رسد، هر چه اقلام بیشتر در دم کرده باشد، دم بهتر است.
علیرغم موارد فوق، روند بهبودی وجود داشت و کتابهای بیشتری برای ماماها منتشر شد که بیشتر توسط خود ماماها نوشته شده بود. با این حال، برخی از ماماها توسط پزشکان برجسته ای مانند آمبروز پاره و فرانسوا موریسئو، نام هایی که بدون شک مشهور هستند، آموزش می دیدند. دکتر ویلیام هاروی معروف، که در کشف گردش خون سرآمد بود، دانش بسیار وسیعی در زمینه زنان و زایمان داشت. با این حال، علیرغم این واقعیت که او یکی از مردان واقعاً درخشان پزشکی بود، شاید درخشان‌ترین مردان دهه ۱۶۰۰، او سهم کمی در زمینه ناباروری داشت. برخی دیگر از نام‌های دهه ۱۶۰۰ که به راحتی قابل تشخیص هستند، Eustachius، Fallopius، Malpighi و De Graaf بودند.
در دهه ۱۷۰۰، با وجود دانش روزافزون پزشکی، به نظر می‌رسد که دوران بزرگی از حقه‌بازی وجود داشته است و به نظر می‌رسد یکی از این افراد دکتر جیمز گراهام باشد، هر چند تردید وجود دارد که وی واجد شرایط طبابت باشد، اما طبابت کرده است و از آمریکا دیدن کرده بود و ظاهراً چیزی از کار بنجامین فرانکلین در مورد برق شنیده بود.
او این شانس را داشت که با جورجینا، دوشس دوونشایر را با موفقیت درمان کند. با تشویق او، معبد سلامتی معروف خود را رو به روی Thmnes در تراس سلطنتی، آدلفیا ساخت. گفته می شود که او بیش از ۱۰۰۰۰ پوند در این امر سرمایه گذاری کرده است. معبد بزرگ او به روی ثروتمندان و فقرا به طور یکسان باز بود و به عنوان کاهن اعظم معبد، خود او هر روز از ساعت ۵:۰۰ تا ۷:۰۰ بعد از ظهر سخنرانی می کرد. ظاهراً موسیقی ملایم مقدم بر سخنرانی او بود و در لحظه مناسب مخاطبانش شوک الکتریکی خفیفی را از صندلی‌های سیم‌کشی شده‌ای که در آن نشسته بودند دریافت می کردند. به عنوان یک فینال بزرگ، یک شبح عظیم از روی زمین بالا آمد و بطری‌های «بلسان هوا» معروف خود را به گراهام داد، که تضمین شده بود باروری را تقویت کند. یک کاهن اعظم از خانم ها به همان شکل پذیرایی می کرد، با این تفاوت که هبه وستینا، الهه گلگون سلامت و پرده بکارت را می دیدند. در اوایل کارش، لیدی همیلتون لرد نلسون به عنوان هبه قضاوت می کرد. علاوه بر "یک بلسان اتریال"، دکتر اظهار داشت که ناباروری را از بین می برد، اگرچه خود او هرگز فرزندی نداشت. گراهام، البته، باروری را تضمین می کرد، اما اگر علیرغم تضمین، "بلسان هوا" به یک باروری موفق منجر نمی شد و منجر به تولد دوست داشتنی ترین فرزندان ممکن نمی شد، گراهام" شگفتی شگفت انگیز خود را در اختیار مشتریان خود قرار می داد؛ درونی ترین راز معبد سلامتی! این تخت آسمانی او بود که برای درمان عقیمی تضمین شده بود. ظاهراً در آن زمان، معبد گراهام تبدیل به محبوب ترین جاذبه لندن شد. تخت آسمانی در مرکز اتاق بزرگی قرار داشت که همیشه رایحه ها و عطرهای غلیظی را در بر می گرفت و موسیقی ملایمی از یک ارکستر زهی در اتاق مجاور آن به گوش می رسید. کوچکترین حرکت سرنشینان تخت را به صورت ریتمیک نوسان می کرد و جریان های الکتریکی از آن عبور می کرد که شدت آن با حرکات تخت تغییر می کرد. این دستگاه باشکوه در اختیار هر خانم و آقایی ترجیحاً متاهل بود. قیمت یک شب در تخت - احتمالاً با صبحانه - ۵۰ گینه بود. سرانجام نمایشنامه ای درباره گراهام و تخت آسمانی اش نوشته شد و هزینه یک شب در تخت به زودی به ۵۰۰ گینه رسید. از جمله ولخرجی‌های این مجموعه، رقص‌های آهسته زنان نیمه برهنه، به ویژه اما لیون، خدمتکار فقید خانه دکتر بود. اما لیون زمانی که برای زندگی با چارلز گرویل رفت به «امیلی هارت» تبدیل شد. با این حال، گرویل جوان مجبور شد در ازای پرداخت بدهی‌هایش، او را به عمویش، سر ویلیام همیلتون، واگذار کند و چند سال بعد او به لیدی همیلتون تبدیل شد. البته این رابطه او با نلسون بود که خاطره او را زنده کرد.
نمادهای باروری در دوره باستان:
اگر جامعه را مفهومی فرهنگی در نظر بگیریم که در آن رفتارهای مردم نمایانگر انواع روابطی است که با یکدیگر دارند، آنگاه نیاز به ارزیابی جنبه فرهنگی هر رویداد برای بررسی ابعاد اجتماعی آن است. بنابراین، برای درک دقیق باروری و ناباروری به عنوان یک پدیده اجتماعی و ارزیابی ابعاد اجتماعی آن، بررسی دقیق پیشینه فرهنگی رویداد ضروری است. تعاریف مختلفی از فرهنگ وجود دارد. پاتریشیا مارشال به نوبه خود آن را به عنوان "روش های ثابتی که مردم در آن تجربه می کنند، تفسیر می کنند و به جهان اطراف پاسخ می دهند" تعریف می کند. رابرت مورفی بر این باور بود که «فرهنگ به معنای مجموعه سنت‌هایی است که یک جامعه به دوش می‌کشد و از نسلی به نسل دیگر منتقل میشود. بنابراین به هنجارها، ارزش‌ها و معیارهایی اشاره می‌کند که مردم بر اساس آن عمل می‌کنند، و شامل راه‌های متمایز در هر جامعه برای نظم دادن به جهان و قابل فهم کردن آن است. فرهنگ مجموعه ای از ساز و کارها برای بقا است، اما تعریفی از واقعیت را نیز در اختیار ما قرار می دهد. این ماتریسی است که ما در آن متولد شده ایم. سندانی است که اشخاص و مقدرات ما بر آن ساخته شده است.»
ادوارد تیلور، انسان شناس انگلیسی، فرهنگ را این گونه تعریف می کند: «کل پیچیده ای که شامل دانش، اعتقاد، هنر، اخلاق، قانون، آداب و رسوم و بسیاری از قابلیت ها و عادات دیگر است که توسط ... [اعضای] جامعه کسب می شود».
تعریف تیلور که جامع و ساده به نظر می رسد در واقع در اصل توصیفی است. او تعدادی از پدیده ها را در زندگی جمعی برمی شمارد و تعریف خود را از فرهنگ ارائه می کند. در واقع ویژگی مهم تعریف او این است که فاقد جنبه هنجاری است. از نظر او فرهنگ کلیت زندگی اجتماعی انسان است. بنابراین، تعریف او محدود کننده و انحصاری نیست، یعنی مفهوم فرهنگ را محدود به جوامع خاصی نمی کند و فقط برخی افراد را در این زمینه شامل می شود. جمعی بودن تعریف، ویژگی بارز آن است. علاوه بر این، او فرهنگ را چیزی می داند که می تواند اکتسابی باشد، نه ارثی. به عبارت دیگر، جنبه های زیستی در این تعریف نقشی ندارند.
بر اساس این فرض، برای درک دقیق جایگاه اجتماعی باروری، ناگزیر به بررسی مؤلفه های سازنده فرهنگ هستیم. هنر، اساطیر، ادیان و سنت‌ها به‌عنوان پیکربندی‌های فرهنگ جوامع، همواره بازتابی از تحول در انسان‌ها، در نیازها، خواسته‌ها و باورهای او بوده‌اند. آثار جاودانه تاریخ گذشته بشر که به نقاشی های اولیه بر روی دیوار غارها بازمی گردد، همه نشان دهنده سنت ها و آیین های کنونی است.
مفهوم باروری را می توان از آغاز خلقت پیگیری کرد و در تمام اساطیر کهن این مفهوم بزرگ به درستی تجلی یافته است. باروری با میل همیشگی انسان برای بقا و تداوم وجودش رابطه عمیق و قوی دارد. میل عمیق انسان به تولید مثل، پرسش ها و تصورات او در مورد توسعه و اهمیت تولید مثل در زندگی او، در اسطوره ها و تمدن های باستانی به وضوح قابل مشاهده است. برای روشن شدن اهمیت جامعه شناختی ناباروری، با تأکید بر مؤلفه های سازنده فرهنگ جوامع، سعی شد به معانی اسطوره ها و افسانه های نمادهای باستانی باروری در تمدن های بزرگ اشاره شود.
مفهوم اسطوره:
میرچا الیاده معتقد است که اسطوره زنده در جوامع سنتی، داستانی مقدس و الهی است که آثار خدایان و ماوراء الطبیعه، یا نیاکانی که فرهنگ را از ابتدا، یعنی زمان بی‌زمان خلق کرده‌اند، نشان میدهد.
از این رو، روایتی است درباره پیدایش جهان، حیوانات، گیاهان، بشر، نهادها، سنت ها و دلایل وجود آنها در کنار کل خلقت هستی. زمان اساطیری بر خلاف زمان تاریخی خطی نیست، بلکه برگشت پذیر است و این ویژگی ذاتی اسطوره است. از آنجایی که اسطوره یک مدل ثابت است، باید به طور متوالی تکرار شود.
با این حال، تا زمان ظهور مکاتب جدید در اساطیر، اسطوره از دیدگاه کسانی که آن را از بیرون می‌دیدند، چیزی بی‌معنا و پوچ به نظر می‌رسید (برخلاف تصور افرادی که با اسطوره‌ها زندگی می‌کردند).
این مفهوم از اسطوره که در تقابل با تاریخ بود، از زمان یونان باستان تاکنون رایج است. در یونان باستان Mythos (myyhe) برگرفته از لاتین mythus، mythos یونانی به معنای گنگ و ساکت در مقابل لوگوس (کلمه، گفتار، گفتار ظریف و لطیف، خرد و عقل) قرار داشت و فرهنگ‌های ایرانی اسطوره (اسطوره و باطل) به عنوان معادل عربی برای تاریخ (اما نه به معنای داستان یا تاریخ، بلکه به عنوان معنای دوم کلمه که معادل داستان های پوچ و بی معنی است). اما علیرغم پوچ بودن درک شده، اسطوره با نادیده گرفتن تاریخی بودن دنیای امروز همچنان پایدار است.راز جاودانگی آن چیست؟ شاید بتوان به این سوال پاسخ داد که اسطوره ها هرگز نمی میرند و هر از چند گاهی با جلوه های جدیدی به وجود می آیند زیرا مفهوم اسطوره همان وسواس همیشگی ذهن انسان است که هرگز او را رها نمی کند و چنان پرسش هایی را در ذهن او برمی انگیزد که هرگز پاسخ های کامل و رضایت بخشی برای آنها پیدا می کند. اسطوره شناسان ردپای این گونه پرسش های تاریخی در مورد زندگی، مرگ و آفرینش را در رمان ها و نمایشنامه های رمزآلود عصر ما یافته اند.
بین تاریخ و اسطوره پیوند ناگسستنی وجود دارد و چندین مورخ معتقدند که هیچ مرزی نمی تواند جهان تاریخ را از جهان اسطوره (دنیای شعر) جدا کند. اسطوره در واقع منبعی قدرتمند و ناشناخته است و به عنوان کارگردان نمایش، نقش های متفاوتی را به بازیگران نامزد تاریخ محول می کند و از این طریق بنیانگذار تاریخ می شود. این دلیل اصلی است که اسطوره های باستانی، نه به عنوان داستان های خرافی و مزخرف، بلکه به عنوان مفهومی که الیاده و دیگر اسطوره شناسان مطرح کردند، همیشه جاودانه می مانند.
از طریق کاوش در اسطوره ها می توان دغدغه های انسانی را که الهام گرفته از طبیعت اطراف و تخیل است کشف کرد. اسطوره های باستانی برای هماهنگی ذهن و بدن طراحی شده بودند. ذهن قادر است سفری عجیب به دوران قدیم داشته باشد و آرزو دارد اشیایی داشته باشد که بدن به آنها نیاز ندارد.
اسطوره ها و آیین ها ابزاری برای سازش بین ذهن و بدن و تطبیق سبک زندگی مردم با محدودیت های طبیعت هستند.
اولین آفرینش، الهه ها و طبیعت:
نمادهای باروری در اساطیر باستان سابقه ای به درازای خلقت اولین اسطوره ها دارند. در درجه اول، اسطوره ها در مورد توصیف خلقت جهان بودند. آنها چگونگی پیدایش درخت، انسان، خورشید و همه چیزهای دیگر را به تصویر کشیدند. این بخش از اساطیر متعلق به زمانی بود که فرد در دنیای گسترده گیج و ترسیده بود و می خواست به محیط گسترده اطراف خود معنا بخشد. اما با پیشرفت علم و عقلانیت، توجه کمتری به این بخش از اساطیر معطوف شد. امروزه برای تایید اکتشافات جدید، بازگشت به ریشه های اساطیری مورد نیاز است. با مطالعه اسطوره شناسی تمدن‌های باستانی، متوجه می‌شویم که بیشتر اسطوره‌ها و الهه‌های افتخارآمیز، آنهایی هستند که عمدتاً با باروری و تعدد مرتبط هستند. به همین دلیل است که تنها الهه مورد احترام و پرستش در مصر باستان الهه ای به نام «معات» است و نماد او علامت هیروگلیفی به نام «آنخ» است. امروزه شکل "آنخ" جنسیت زن را مشخص می کند.
در ایران باستان، قدیمی‌ترین اسطوره آفرینش، روایتی از مرگ کیومرث و روییدن «ماندراک» از نطفه او پس از چهل سال است. در باور ایرانیان، انسان یا اولین زن و مرد جهان به نام «ماشیا و مشیانا» از ریشه دوگانه این گیاه در زمین به وجود آمده است. به گفته اسطوره شناسان عدد چهل نماد باروری زنان است زیرا عدد، اولین علامت بارداری است (اگر بعد از چهل روز زن پریود نشود باردار می شود). آمیزش «ماشیا و مشیانا» نمادی از گرایش غریزی تلقی میشود و در نتیجه آن هفت جفت فرزند دختر و پسر شکل می‌گیرد و با نزدیکی، هفت نژاد مختلف به وجود می‌آید. در این اسطوره گیاه و زمین با هم نقش برجسته ای دارند.
الهه‌های باستانی بسیار متفاوت از سایرین بودند، در حالی که هنوز گهگاه در کارکردها و قدرت‌ها همپوشانی داشتند و حتی در زمان‌های خاص و در برخی مکان‌ها با یکدیگر ترکیب می‌شدند.
محققان مدرن دین و باستان شناسی نیز در انتشار اعتقاد به وجود الهه مادر، جهانی نقش داشته اند.
در هند، محبوب ترین نماد نهایی آلت تناسلی یا "لینگام" خدا، خالق است که باید در واژن یا "یونی" الهه قرار داده شود. تأمل در این نماد تفکر در مورد لحظه ای است که کل زندگی خلق می شود. در هند و بیشتر نقاط جهان، راز آمیزش مقدس است و تولید مثل یک عمل کیهانی است.
«آرمایتی» نیز یکی از الهه‌های باستانی ایرانی است و نام او به معنای «زمین» و به‌ویژه «زمین حاصلخیز» یا «مادر زمین» بوده و بعداً به فرشته یا «خدای زمین» تبدیل شده است. سپس الهه یکی از آمشا سپنتاس یا پیروان اهورامزدا شد.
همچنین، الهه بین‌النهرین، سارپانیتوم/اروا که همسر مردوک، خدای بزرگ بود، با سپندارمز منشأ مشترکی داشت، زیرا اروا الهه تولد است و حتی معنای کلمه «باروری» است.
هر سه کلمه آرمایی، زمین و زن، واژه های قدیمی هند و اروپایی هستند که در ظاهر و املای خود تفاوت های جزئی با هم دارند و در بسیاری از زبان های هند و اروپایی رواج یافته اند.
در افسانه های چین و مصر باستان، تولد نخستین انسان روی زمین به گونه ای متفاوت نقل شده است، اما نقطه مشترک همه روایات این است که انسان های نخستین از آمیختگی عناصر نر و ماده پدید آمده اند.
این عناصر نر و ماده در برخی افسانه ها گیاه بوده و در برخی دیگر آب و خاک بوده اند. به عنوان مثال، در اساطیر اسکاندیناوی، نماد آفرینش و بنیاد جهان، درخت است؛ نمادی از آلت تناسلی در روانشناسی فرویدی که در تمام اسطوره های سرزمین به عنوان نماد مادر هستی و مظهر باروری و تولید مثل رایج شد.
تمدن غرب عمدتاً در دره‌های رودخانه‌های بزرگ - نیل، دجله و فرات، سند و بعداً گنگ - قلمرو الهه‌ها شکل گرفت. اما در قرن چهارم قبل از میلاد، سامیس در جریان تهاجم و اشغال، دنیای الهه های مادر را اشغال کرد و به تدریج اسطوره ها به سمت جنسیت مذکر سوق یافت. این روند از مرگ تیامات پیر - یک ماهی بزرگ یا یک هیولای غول پیکر که بر بابل حکومت می کرد و خالق جهان - توسط مردوک، خدای جوان بابل آغاز شد.
همه اسطوره شناسان بزرگ موافقند که زبان اسطوره ها رمزی نیست. به دلیل وابستگی کامل زندگی مردم باستان به طبیعت، بیشتر نمادها و اسطوره ها به طور جدایی ناپذیر با عناصر طبیعی پیوند خورده و از آنها الهام گرفته شده است. در ادامه، مهم ترین نمادهای باروری در اساطیر که برگرفته از طبیعت هستند، بررسی شد.
زمین و گیاهان:
زن و زمین هر دو ایده نسل را منتقل می کنند. ماهیت زن و زمین همگن است و اندیشه وحدت زن و زمین از دیر باز وجود داشته است. زن و زمین واژه‌های باستانی آریایی هستند و با اندکی تفاوت در ظاهر و ساختارشان، در بسیاری از زبان‌های هند و اروپایی رایج و گسترده بوده‌اند. کلمه زن با زندگی پیوند خورده است و کلمه مرد با مرگ و مردن پیوند خورده است. پیشینیان ما زن را به دلیل توانایی فرزندآوری مایه حیات و نشاط می دانستند. به همین دلیل بود که در قدیم نسل فرزندان را به مادران نسبت می دادند. عقیده قدیمی زمین را مانند زنان بارور، زاینده و پرورش دهنده می دانست و همه موجودات در آغوش پرورش دهنده او در امان بودند. زن مدیر زندگی، مولد و تغذیه کننده فرزندان است. زن از نظر قدرت مانند الهه زمین است. این الهه دارای جنسیت زنانه بود و بر این اساس عبارات «سرزمین مادری» یا «مادر کشور» ایجاد شد و رواج یافت. «سرزمین مادری» یک باور پایدار است که در هنرهای تجسمی از قدیم تا آثار هنری معاصر امروز وجود داشته است. در آن زمان واژه مادر تنها به مادر انسان (مونث) اطلاق نمی شد، بلکه این کلمه منشأ پیدایش هر چیزی مانند مادر طبیعت، مادر جهان، مادر وطن و در ادبیات بشری رایج شد. پیشینیان ما زمین را به عنوان زن یا مادر می دانستند و آسمان در اعتقاد آنها نماینده جنسیت مرد یا پدر بود. بنابراین عبارات «مادر زمینی» و «پدر آسمانی» از این منشأ گرفته شده است. ایده فوق در درجه اول با جوامع کشاورزی مرتبط است. این موضوع به ناچار به زمین مربوط می شود. زنان بچه به دنیا می آورند، همانطور که زمین به گیاهان حیات می بخشد. زن ها به بچه ها غذا می دهند و زمین هم همین کار را می کند. بنابراین، جادوی زنان، جادوی زمین است. به عبارت دیگر به هم پیوسته اند. قدرتی که مخلوقات را می آفریند و تغذیه می کند، واقعاً نیرویی زنانه است. در دنیای کشاورزی بین النهرین باستان، رود نیل در مصر و در سیستم های فرهنگی کشاورزی، الهه بازنمایی اسطوره ای دارد.
در اروپا صدها مجسمه الهه متعلق به دوران نوسنگی پیدا شد و الهه تنها موجود آسمانی است که در آن زمان به تصویر کشیده شده است. وقتی شما یک الهه را به عنوان خالق دارید، پس جهان بدن اوست. او با کائنات یکی می شود. بدن الهه نوت در معبد مصر نیز همین پیام را می رساند.
در آیین هندی - جایی که مطالعه نشانه شناسی الهه‌ها همچنان غالب است - زن نماد مایا است. زن نماد چیزی است که کانت «اشکال حساسیت» نامیده است. همه چیز در درون اوست و خدایان همه فرزندان او هستند. در دوران باستان و اساطیر مادر سالاری، زن خاستگاه باروری و زندگی، بخشش و رحمت بود. مردمان باستان مفهوم جنسیت زن را با زمین پیوند می‌دادند، زیرا زنان اولین کشاورزان و جمع‌آوران بذر روی زمین بودند و بقای قبیله به فعالیت آنها بستگی داشت. بنابراین، در کنار نقش طبیعی خود، تداوم نسل بشر در دست زنان بود و مردم این جنس را به عنوان یک الهه می پرستیدند و پیوسته از او حمایت می کردند. در آن زمان زنان از موقعیت اجتماعی، سیاسی و اقتصادی برتری نسبت به مردان برخوردار بودند.
پیشینیان ما زن را به دلیل توانایی فرزند آوری مایه حیات و نشاط می دانستند. از این رو در برخی از ادوار باستان، نسل اولاد را به مادر نسبت می دادند. حتی در دوره ایلامی، با وجود اینکه نظام مادر سالاری وجود نداشت، مردم برای معرفی خود به جای نام پدر، از نام مادر خود استفاده می کردند. حتی این که آخرین ماه زمستان را «سپندارمذ» یا «اسفند» می‌گویند، به باروری و زایشی زمین مربوط میشود. در این ماه جوانه ها سبز شده و زمین زنده می شود. از این رو ایرانیان این ماه را به ویژه روز پنجم ماه را برای گرامیداشت زمین حاصلخیز و زنان انتخاب کردند. با مطالعه اساطیر متوجه می شویم که زن همیشه نقش باروری داشته است. مجسمه های باقی مانده از الهه های متعلق به دوران باستان، همه نشانه هایی از اندام های تناسلی زنانه دارند.
حتی گریه زنان در تشییع جنازه به باروری آنها مربوط است. در واقع، وقتی آب به زمین می رسد و دانه های خاک را بارور می کند، وقتی برای مردگان گریه می کنیم، زندگی جدیدی پیدا می کنند. بر این اساس زنان نقش مهمی در عزاداری دارند.
گاهی نشستن یا روی زمین گذاشتن کودک نشان دهنده وابستگی کودک به زمین و تعلق او به "میهن" است.
زایمان روی زمین یک سنت رایج در بسیاری از ملل است. در چین و برخی از مناطق قفقاز، وقتی درد زایمان کودک شروع می شود، زن روی زمین می نشیند و فرزندش را به دنیا می آورد. در زبان مصری، عبارت «روی زمین نشسته» به معنای تحویل کودک است. جنسیت و آمیزش به عنوان نیروهای آسمانی تلقی می شدند که زمین را بارور می کنند. در اسطوره های اولیه عصر نوسنگی، برداشت محصول نتیجه یک ازدواج مقدس بود. خاک ماده بود و بذر جنینی بود که از آسمان و باران یعنی آمیزش جنسی آسمان و زمین تشکیل شده بود. روابط جنسی آیینی در طول کشت محصول برای مردان و زنان مرسوم بود. آمیزش آنها که مقدس شمرده می شد می توانست قدرت بارور سازی خاک را زنده کند. شبیه شخم زدن کشاورز بود که شبیه آلت تناسلی بود که به رحم زمین می رود و آن را بارور می کند.
در چین و ژاپن، جنسیت خاصی برای جهان وجود نداشت. بعدها، احتمالاً به دلیل نقش مادری زنان، زمین به عنوان موجودی زنانه و پرورش دهنده تلقی شد. در سایر نقاط جهان، هیچ نماد جنسی برای زمین اختصاص داده نمی شد، بلکه به عنوان یک موجود مقدس در نظر گرفته می شد.
زمین همه چیز را در رحم خود درست کرد به همان شکلی که زنان نسل های بعدی را به دنیا می آورند. برخی از اسطوره های آفرینش در اروپا و آمریکای شمالی بر این باور استوار بود که نخستین انسان ها مانند گیاهان از زمین روییده اند. زندگی آنها مانند بذرها از دنیای زیر زمین شروع شد تا اینکه افراد جدیدی مانند جوانه زدن گلها به سطح زمین آمدند و سپس توسط مادران انسانی آنها جمع آوری شدند. زمانی مردم تصور می کردند که از کوه ها بالا می روند تا به آسمان برسند، اما اکنون چیز مقدسی را روی زمین لمس کردند. برخی از هزارتوهای کشف شده در دوران نوسنگی مانند تونل های عصر حجر در لاسکو هستند. با این حال، عبادت کنندگانی که به غارهای زیرزمینی سفر می کردند، به جای تماشای حیوانات مقدس در آنجا، احساس می کردند که وارد رحم مادر زمین شده اند و تصور می کردند به سرچشمه آفرینش بازگشته اند. همین الگو را می توان در اساطیر مصر یافت. اوزیریس، اولین پادشاه مصر، دانش کشاورزی را به مردم آموخت. برادرش، ست، که می خواست به تاج و تخت دسترسی داشته باشد، پادشاه و خواهرش را کشت و همسرش، آیسیس، در دنیا سرگردان شد تا جسد شاه را پیدا کند. هنگامی که جسد او پیدا شد، او فقط برای مدت کوتاهی توانست زندگی کند و ایسیس از پادشاه باردار شد. هوروس، پسر آنها، تنها کسی بود که توانست سلسله را حفظ کند. سپس جسد اوزیریس را پاره کردند و تکه های آن را مانند دانه در مکان های مختلف در سراسر مصر دفن کردند. او فرمانروای عالم اموات شد و مسئول برداشت محصول شد. هر ساله به عنوان مراسمی خاص، در فصل برداشت و خرمن ذرت، مرگ و پاره شدن اعضای بدنش را جشن می گیرند. خدای دنیای زیرین خدای برداشت نیز هست و نشان می دهد که زندگی و مرگ به طور جدایی ناپذیری با هم گره خورده اند. ایده فوق در اسطوره های یونانی درباره دمتر و دخترش پرسفونه نیز تجلی یافته است. دیمتر الهه برداشت محصول است که بر غلات و باروری زمین ریاست می کرد. هنگامی که هادس، پادشاه عالم اموات، پرسفونه را غارت می کند، دمتر کوه المپ را ترک کرد و با اندوه در جهان سرگردان شد. او عصبانی بود و مانع برداشت محصول شد. او تهدید کرد که مردم را از طریق گرسنگی می کشد، مگر اینکه دخترش که کور بود، به او بازگردانده شود. با این اخطار، زئوس، فرستاده خدایان، هرمس را برای نجات کور فرستاد، اما متأسفانه وقتی کور در عالم اموات زندانی شد، مجبور شد چهار ماه از سال را با هادس که اکنون شوهرش بود بگذراند. هنگامی که کور به مادرش، دمتر بازگردانده شد، او به تحریم باروری پایان داد و زمین بار دیگر بارور شد.
یونانیان و رومی ها لقاح زنان را مانند کشت می دانستند. هندی ها شیارهای زمین را مانند فرج ماده و منی را دانه می دانستند. واژه های بیل و آلت تناسلی در زبان سانسکریت (لانگالا) ریشه یکسانی دارند. کلمه IAK در چندین زبان آسیای شرقی هم به معنای آلت تناسلی و هم به معنای گاو آهن است. گاه نماد زن به شیارهای زمین و آلت تناسلی به شخم زدن است.
در ادبیات اسلامی، زن نماد کشاورزی است و حتی در قرآن کریم آمده است: «زنان شما کشتزار شما هستند».
زنان در دوران مادر سالاری مسئولیت تزکیه را بر عهده داشتند و این کلمه با کلمه تزکیه در زبان های هند و اروپایی ریشه یکسانی دارد. در نظر گرفتن غلات به عنوان جنسیت مؤنث یا نسبت دادن کشاورزی به الهه، نتیجه نقشی بود که زنان در کشاورزی اولیه داشتند. زنان روستایی در فنلاند قبل از کاشت بذر، شیارهای مزرعه را با قطرات شیر مادر خود آبیاری می کردند. آنها معتقد بودند که باروری زنان می تواند بر باروری زمین های زیر کشت تأثیر بگذارد. معروف بود که اگر زن باردار، عمل کاشت را انجام دهد محصول زیاد می شود، اما این زن باید پاکدامن باشد. در بسیاری از مناطق، در هنگام خشکسالی، زنان برهنه در مزرعه می دوند تا آسمان مردانه را تحریک کنند تا زمانی که باران ببارد. در اوگاندا، زنان نابارور خطری برای باغ ها و مزارع محسوب می شوند و شوهران آنها تنها به این دلیل اقتصادی می توانند درخواست طلاق کنند.
آب:
علاوه بر گیاهان و زمین، آب نماد مهمی از باروری در اساطیر باستان است. آب اولین عنصری است که همه چیز از آن آفریده شده و نمادی قدیمی برای باروری و رحم زنان است. در بسیاری از فرهنگ های باستانی، آب منبع آفرینش و باران نمادی برای مادران، نیروی لقاح خدای آسمانی است. تفاوت عمده اساطیر ایرانی و یونانی مربوط به روایات مختلف اسطوره های آفرینش است. همانطور که قبلا گفته شد، در اساطیر ایرانی، آفرینش از آمیختگی گیاه و زمین آغاز می شود. با این حال، یونانیان به «آب اول» اعتقاد داشتند و آب را به یک مادر/الهه مرتبط می‌کردند. به نظر آنها هم آب و هم مادر/الهه نقش باروری داشتند. در ایران باستان نقش این عنصر به تدریج پررنگ تر شد؛ بنابراین آناهیتا، الهه آب ها، به عنوان نماد باروری شناخته شد. در ایران آردیویسورا ناهیتا سرچشمه و الهه تمام آبهای روی زمین است. واژه‌های «ناهید» یا «آناهید» از دیگر تغییرات این نام هستند. آناهیتا تصفیه کننده نطفه مرد، تصفیه کننده رحم زن و گردش دهنده شیر در سینه همه مادران بود. در بسیاری از شهرها، آناهیتا الهه محبوب همه مردم بود و در ارمنستان از او با عناوینی مانند «جلال و حیات ارمنستان»، «قدرت احیاگر»، «مادر همه دانش» و «خیر دوست» یاد میشود. آناهیتا معابد زیادی در آناتولی داشت و بر اساس استرابون، مورخ رومی، دختران خانواده های اشرافی قبل از ازدواج به فحشا مقدس می پرداختند. اما این سنت که حاصل تلفیق آداب و رسوم سامی و پرستش ناهید بود، در دین زرتشت و ایران رواج نداشت. متون دینی زرتشتیان به شدت فحشا را محکوم و تقبیح می‌کردند و عده‌ای معتقد بودند که این نکوهش شدید حکایت از گسترش این فعالیت دارد. راهبه های آناهیتا به نجابت و فضیلت معروف بودند. آناهیتا در ایران بسیار مورد تحسین قرار گرفت و به عنوان مایه حیات شناخته شد. آردیویسورا ناهیتا الهه آب، باران، فراوانی، برکت، باروری، ازدواج، عشق، مادری، تولد و پیروزی و نماد یک زن کامل در ایران بود. آبان مراسم ویژه بزرگداشت آناهیتا است. در ماه نوامبر (دهم آبان ماه) برگزار می شود و مردم برای عبادت آناهیتا به سواحل، رودخانه ها یا چشمه ها می رفتند. در هند هنوز هم دختران و زنان زرتشتی به سواحل و رودخانه ها می روند و این روز را جشن می گیرند.
"پینیکری" مادر بزرگ ایلامی های اصلی بود. دیگران او را به عنوان «کیریریشا»، یکی دیگر از الهه های ایلامی معرفی می کنند. اما ما نمی توانیم به سادگی این دو الهه را یکی بدانیم. نمونه های تاریخی نشان می دهد که "کیریریشا" یک شخصیت مستقل است. مثلاً «اونتاش ناپیریشا» که «زیگورات چغازنبیل» را در حدود ۵۲۱ ق.م تأسیس کرد. معبدی برای «پینیکر» برپا کرد و معبد جداگانه دیگری را برای کیریشا تأسیس کرد.
در اساطیر مربوط به سال نوی ایران و هند، با کشتن اژدهاها به عنوان حاکمان جهان، زنان زندانی آزاد می‌شوند و آبهای بسته رها می‌شوند. علاوه بر این، این افسانه وجود دارد که وقتی دختر جوان اجازه می دهد باران روی بدنش ببارد، باکرگی او از بین می رود. امروزه نیز در روستاها و بیابان‌های ایران، زنان از چشمه‌ها آب می‌آورند نه مردان، زیرا چشمه‌ها متعلق به زنان است. هر چشمه ای الهه دارد و آب مونث محسوب می شود. اگر مردها به چشمه بروند مثل تجاوز به زن است. در ایران حدود صد سال پیش رسم بر این بود که اگر آب قنات کم شود سالیانه چند زن را مأمور می کردند که بدن خود را در قنات فرو کنند. در برخی نقاط ایران این قنات ها را زنانه می دانستند و مردم مجبور بودند برای آنها شوهر پیدا کنند. در هر دو مورد، رابطه زن و مرد مشهود و مستند بود. فراموش نکنیم که آب و زن به شکل دیگری با هم مرتبط هستند. هر دو باید پاک باشند و ارزش درک شده آنها به پاکی آنها مربوط می شود. در ایران هنوز چشمه ها، رودخانه ها و دریاها بسیار مقدس و محترم شمرده می شوند. حتی مردمی که در نزدیکی آنها زندگی می‌کنند، دارایی‌های خود را برای افزایش عرضه آب قربانی می‌کنند.
ماه:
گذشته از نمادهای فوق، در اساطیر باستان، ماه معمولاً به عنوان مظهر قدرت زن و همچنین الهه مادر شناخته می شد. الهه مادر و سایر الهه های مرتبط همیشه به ماه مربوط می شدند. ماه همچنین با باروری و رشد گیاهان و درختان مرتبط بود. مراحل ماه در آسمان، از هلال تا ماه کامل، نماد تولد و مرگ نیز بود. در واقع ماه اهدا کننده باران بوده و مفهوم باروری را منعکس می کند. اعتقاد باستانی این بود که باروری در حیوانات، مانند باروری در گیاهان به ماه بستگی دارد. همه الهه های یونان زمانی الهه ماه بودند. در روم باستان "دیانا" الهه ماه و دختر زیبایی بود.
همچنین، مردم در زمان های قدیم، مراحل ماه را با چرخه قاعدگی زنان مرتبط می کردند. آنها فکر می کردند که از طریق حرکات ماه، چرخه های قاعدگی رخ می دهد. طبق داستان های عامیانه چینی، وقتی شکوفه ماه روی زمین می افتد، هر زنی که شکوفه را ببلعد، باردار می شود.
به گفته قدیمی ها، موقعیت ماه می تواند بر دریا تأثیر بگذارد و جزر و مد آن حاصل گرانش ماه است. علاوه بر این، بارندگی با ماه نیز مرتبط است. بنابراین، از آنجایی که ماه بر میزان بارندگی و در نتیجه حاصلخیزی زمین تأثیر دارد، حاصلخیزی زمین با موقعیت ماه مرتبط بود. در اساطیر آمده است که باران از بطن ماه، یعنی گنج ماه می بارد. از زمان های قدیم، مردم به تجربه دریافته اند که با تغییر ماه، باران شروع می شود و از این رو هر دو را نماد باروری و تولید مثل می دانند.
حیوانات:
علاوه بر عناصر فوق، یعنی زمین، آب و ماه، برخی از حیوانات به عنوان نماد باروری یا ابزار تولید مثل در اساطیر دیده شده اند. به همین ترتیب مار با حاملگی همراه است و شوهر زن محسوب می شود. در آیین های باستانی باروری، مار نقشی محوری داشت. تا حدودی به دلیل شباهت بدن مار به آلت تناسلی است. به عنوان مثال، پازوزو یک خدای شیطان بابلی-آشوری در هزاره اول قبل از میلاد بود که آلت تناسلی مارپیچ داشت. به همین ترتیب، تقدس زن و مار در عیلام باستان، از رسوم رایج از دوران مادر سالاری تلقی می شد. مار بهشتی همیشه در چهره یک زن تجسم می یافت. برخی معتقد بودند که ماه با چهره مار در کنار دختران یا همسرانشان خوابیده است.
در شرق همه معتقد بودند که اولین رابطه جنسی دختران در دوران بلوغ یا در دوران قاعدگی با مار صورت گرفته است. در هند فرض بر این بود که مارها از ناباروری جلوگیری می کنند و باعث می شود زنان بچه های زیادی به دنیا بیاورند. همچنین در افسانه ها نشان داده شده است که مادر سزار توسط مار در معبد آپولو باردار شد.
گاو همچنین در زمان های قدیم نماد باروری و تولید مثل زن بود. در اساطیر تطبیقی هند و ایران، باروری که توسط گاوهای شیرده به عنوان نماد ابرهای بارانی در هند معرفی میشود، توسط زنان ایرانی تجلی می‌یابد. به همین دلیل است که در اکثر روستاهای ایران، زنان از پستان گاو شیر می دوشیدند و انجام این عمل توسط مردان امری ناپسند و ناپسند تلقی می‌شد. در اساطیر ایرانی، گاو نماد ماه بود. وقتی گاو به دست شیطان کشته می شد، نطفه اش به ماه می رفت. هلال ماه نماد شاخ گاو بود و از این منظر هر دو نماد باروری و زایش بودند. به همین دلیل، شاخ های خانواده گاوها به عنوان خدایان باروری، نماینده مادر بزرگ نیز بودند.
اسطوره داستانی مقدس و الهی است که آثار خدایان و ماوراء الطبیعه یا نیاکانی را که فرهنگ را از ابتدا، یعنی زمان بی‌زمان خلق کرده‌اند، نشان میدهد. مروری اجمالی بر نمونه‌های منتخب اساطیر در تمدن‌های باستانی نشان‌دهنده تعدد و تنوع در نمادهای باروری و تولید مثل است. اکثر تمدن های باستانی به الهه ها اعتقاد داشتند و همانطور که مشخص شد در بیشتر آنها قدرت آفرینش و حکومت به الهه ها تعلق داشت. از این رو در باورهای مردم، تولید مثل، خلقت هستی و گونه های مشابه آن را به زنان نسبت می دادند. این تا حدی توضیح می دهد که چرا زنان هنوز در برخی جوامع مظنون اصلی ناباروری در نظر گرفته می شوند.
علاوه بر الهه ها، طبیعت نقشی محوری در اسطوره های باروری در اکثر تمدن ها داشت. شباهت درک شده در زمین و زن/مادر، تأثیر ماه بر باروری زنان و نقش حیواناتی مانند مار و گاو در افسانه های تولید مثل، همگی به این واقعیت اشاره دارد که طبیعت زمینه تخیل انسان و منشأ تصاویر و رویا پردازی در مورد نیازها و سوالات خود بوده است. اسطوره ها منعکس کننده ریشه های عمیق و بادوام در ضرورت و اهمیت باروری و تولید مثل در فرهنگ های مختلف در سراسر جهان هستند.
با توجه به جایگاه و تاریخچه فرهنگی باروری آن می توان دریافت که چرا در جوامع صنعتی مدرن، باروری و تولیدمثل همچنان از موضوعات مهم است و جنبه های اجتماعی آن فراتر از خانواده بوده و کل جامعه را درگیر خود می کند.
نظر شما