حمله‌ی ناکام اخیر به تأسیسات مهمات‌سازی وزارت دفاع در اصفهان از جنبه‌های زیادی یک اتفاق جدید بود. همه‌ی شواهد نشان از دخالت مستقیم اسرائیل در این عملیات دارد و قطعاً باید پاسخ درخوری به این گستاخی داده شود تا از تکرار حوادثی از این دست جلوگیری گردد. با این حال، سؤالی که در این‌جا مطرح است این است که چرا تأسیسات اصفهان برای حمله‌ی پهپادی اسرائیل انتخاب شد و آیا این حادثه، جنبه‌های عمیق‌تری نیز داشته است یا خیر. روزنامه‌ی آمریکایی نیویورک‌تایمز طی گزارشی تحت عنوان «چرا برنامه‌ی موشکی ایران موجب نگرانی دشمنانش است[۱]» به سؤالاتی درباره‌ی این حادثه پاسخ داده است. آن‌چه در ادامه می‌خوانید، ترجمه‌ی گزارش نیویورک‌تایمز است.
لازم به ذکر است که مشرق صرفاً جهت اطلاع نخبگان و تصمیم‌گیران عرصه سیاسی کشور از رویکردها و دیدگاه‌های محافل رسانه‌ای-اندیشکده‌ای بین‌المللی این گزارش را منتشر می‌کند و دیدگاه‌ها، ادعاها و القائات این گزارش لزوماً مورد تأیید مشرق نیست.
حمله‌ی پهپادی اخیر به یکی از تأسیسات نظامی ایران[۲]، مجدداً توجه‌ها را به اقدام این کشور در ساخت موشک‌های پیشرفته جلب کرد؛ برنامه‌ی موشکی‌ای که رقبای منطقه‌ای تهران عمیقاً از آن نگران هستند. به گفته‌ی مقامات ارشد اطلاعاتی، که از گفت‌وگوهای اسرائیل و آمریکا درباره‌ی این حمله مطلع بودند، حمله‌ی روز شنبه [۸ بهمن ۱۴۰۱] که انفجار بزرگی را در شهر اصفهان ایجاد کرد، کار موساد، آژانس اطلاعاتی ارشد اسرائیل، بود. در زمان انجام حمله، اطلاعاتی درباره‌ی کاربری تأسیسات هدف در دست نبود؛ اما اصفهان، در مرکز ایران، مرکز تولید، تحقیقات، و ساخت موشک‌های این کشور، از جمله مونتاژ موشک‌های بالستیک میان‌برد «شهاب» است که می‌توانند به اسرائیل و فراتر از آن برسند.
ایران طی سال‌های اخیر پیوسته در حال افزایش ظرفیت‌های موشکی دوربرد خود بوده و اسرائیل نگران است روزی از این موشک‌ها برای حمل کلاهک هسته‌ای احتمالی استفاده کند. اسرائیل که این برنامه‌ی تسلیحاتی تهران را تهدیدی موجودیتی برای خود می‌داند، سال‌هاست درگیر یک جنگ سایه با ایران است. با این وجود، حملات مکرری که برنامه‌ی هسته‌ای و اهداف نظامی ایران را هدف قرار داده‌اند، نتوانسته‌اند پیشروی‌های مداوم این کشور در هیچ‌کدام از این دو حوزه را متوقف کنند. در این‌جا به چند سؤال اساسی درباره‌ی برنامه‌ی موشکی ایران پاسخ داده شده است.
چرا اصفهان هدف قرار گرفت؟
طبق گزارش «مؤسسه‌ی بین‌المللی مطالعات راهبردی»، مستقر در لندن، اصفهان دارای دو سایت موشکی و حداقل دو سازمان مرتبط با موشک است[۳]. این شهر همچنین میزبان چهار تأسیسات کوچک تحقیقات هسته‌ای است، اما به نظر نمی‌رسد تأسیساتی که روز شنبه مورد حمله قرار گرفت، مرتبط با برنامه‌ی هسته‌ای ایران بوده باشد. «دنی یاتوم» رئیس سابق موساد، روز دوشنبه [۱۰ بهمن ۱۴۰۱] به «رادیو ارتش» اسرائیل گفت این حمله یک مرکز ساخت موشک‌های فراصوت را هدف قرار داده است؛ مهمات دوربردی که می‌توانند سرعتی حتی تا ۱۵ برابر سرعت صوت و دقتی هولناک داشته باشند و می‌توان آن‌ها را قادر به حمل کلاهک هسته‌ای نیز ساخت؛ اگر ایران در نهایت چنین کلاهک‌هایی بسازد. این در حالی است که وزارت دفاع ایران، تأسیسات هدف قرار گرفته را کارخانه‌ی مهمات‌سازی توصیف کرده است.
زرادخانه‌ی موشکی ایران بزرگ‌ترین و متنوع‌ترین زرادخانه در خاورمیانه است. ژنرال «کنت مک‌کنزی»، که اخیراً به عنوان رئیس مقر فرماندهی مرکزی آمریکا [موسوم به «سنتکام»] بازنشسته شد و در آن سِمت بر برنامه‌ریزی‌های نظامی برای مقابله با ایران نظارت داشت، سال گذشته پیشرفت‌های این کشور در فناوری موشکی را برای کمیته‌ی نیروهای مسلح سنا توصیف کرده بود. مک‌کنزی آن زمان گفت: «[ایرانی‌ها] بیش از ۳۰۰۰ موشک بالستیک از انواع مختلف دارند که برخی از آن‌ها می‌توانند به تل‌آویو برسند. طی پنج تا هفت سال گذشته، سرمایه‌گذاری زیادی روی برنامه‌ی موشک‌های بالستیک خود انجام داده‌اند. موشک‌هایشان بردی بسیار بیش‌تر و دقتی بسیار بالاتر [از گذشته] دارند.»
«مارک فیتزپاتریک» از مقامات سابق وزارت خارجه‌ی آمریکا در حوزه‌ی منع اشاعه‌ی هسته‌ای، که اکنون عضو مؤسسه‌ی بین‌المللی مطالعات راهبردی است، می‌گوید موشک‌های بالستیک مدت‌هاست به عنوان یک گزینه‌ی احتمالی حمل کلاهک در نظر گرفته می‌شوند که می‌توان از آن‌ها برای حمل کلاهک هسته‌ای احتمالی [توسط ایران] استفاده کرد. دانشمندان ایرانی هنوز قابلیت تسلط بر کارِ دشوارِ پرتاب موشک بالستیکی را که بتواند با موفقیت یک سلاح هسته‌ای را (در صورتی که ایران چنین سلاحی را در آینده بسازد) به مقصد برساند و آن را منفجر کند، از خود نشان نداده‌اند. در عین حال، فیتزپاتریک می‌گوید ایران دست‌کم نُه موشک بالستیک دارد که ممکن است بتوانند چنین وظیفه‌ای را انجام بدهند.
ایران از مدت‌ها قبل اصرار داشته که برنامه‌ی هسته‌ایش صرفاً اهداف صلح‌آمیز دارد. ارزیابی‌های اطلاعاتی آمریکا نشان می‌دهند این کشور ظرفیت تولید سلاح‌های هسته‌ای در آینده را دارد، اما هنوز بر تمام فناوری‌های لازم تسلط پیدا نکرده است. این ارزیابی‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که ایران برنامه‌ی تسلیحات هسته‌ای خود را متوقف نموده است.
چرا دشمنان ایران نگران موشک‌های این کشور هستند؟
جلوگیری از دستیابی ایران به تسلیحات هسته‌ای، یکی از مهم‌ترین اولویت‌های سیاست خارجی اسرائیل است. «علی واعظ» مدیر بخش ایران در [اندیشکده‌ی بین‌المللی] «گروه بحران بین‌المللی» [که یکی از بازیگران مؤثر در امضای برجام بود و بخشی از بودجه‌ی آن را «جورج سوروس» تأمین می‌کند]، می‌گوید: «اسرائیل هر دو طرفِ دستورکار تسلیحات هسته‌ای (تولید سلاح‌های هسته‌ای و همچنین ابزارهای حمل آن‌ها) را یک تهدید می‌بیند.»
رهبران اسرائیل همچنین نگران مداخله‌ی ایران در داخل و اطراف مرزهایشان نیز هستند. طی سال‌های اخیر، ایران ترکیبی از موشک‌های نقطه‌زن، پهپادها، و تجهیزات نظامی را در اختیار نیروهای نیابتی‌اش در لبنان و سوریه قرار داده است؛ نیروهایی که دشمن اسرائیل هستند. حمله‌ی اخیر به عنوان بخشی از راهبرد گسترده‌تر اسرائیل مبنی بر گسترش اهدافش به منظور تضعیف توان نظامی ایران برای تسلیح شبه‌نظامیان نیابتی‌اش تلقی می‌شود.
آیا موشک‌های ایران می‌توانند به جنگ روسیه علیه اوکراین کمک کنند؟
چندین هفته قبل، مقامات آمریکایی علناً ایران را به عنوان تأمین‌کننده‌ی اصلی پهپادهای روسیه[۴] برای استفاده در جنگ اوکراین معرفی کردند و گفتند معتقدند مسکو همچنین در تلاش است تا موشک‌های ایرانی را نیز برای استفاده در این جنگ به دست بیاورد. با این وجود، آمریکایی‌ها می‌گویند حمله به اصفهان ریشه در نگرانی‌های امنیتی خود اسرائیل داشته است. به نظر می‌رسد مسکو در حال تعمیق روابط خود با ایران در حوزه‌ای است که دولت بایدن آن را «مشارکت دفاعی تمام‌عیار[۵]» توصیف نموده است. واعظ معتقد است: «در حال حاضر، علاقه‌ای به مواجهه با ایران وجود ندارد. اما واقعیت این است که یک بمب ساعتی، در قالب برنامه‌ی هسته‌ای این کشور، هست که قرار نیست [خودبه‌خود] متوقف شود.»
وضعیت برنامه‌ی هسته‌ای ایران چگونه است؟
کارشناسان می‌گویند برنامه‌ی هسته‌ای ایران در حال حاضر پیشرفته‌تر از هر زمان دیگری است؛ تهران از سال ۲۰۱۹ تا کنون آن‌قدر پیشرفت کرده که به اعتقاد متخصصان، زمان تخمینی مورد نیازش برای تولید اورانیوم با غنای کافی برای مصارف تسلیحاتی و به اندازه‌ی ساخت یک بمب، از یک سال به کم‌تر از یک هفته کاهش یافته است. رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اواخر ماه گذشته [ژانویه‌ی ۲۰۲۳] گفت ایران اکنون آن‌قدر اورانیوم با غنای بالا انباشته کرده است که، اگر تصمیم بگیرد، می‌تواند چندین سلاح هسته‌ای بسازد. واعظ می‌گوید: «ایران هرگز تا این اندازه به آستانه‌ی ساخت سلاح‌های هسته‌ای نزدیک نبوده است.» وی معتقد است ایران «مواد غنی‌شده‌ی کافی برای ساخت یک زرادخانه» کلاهک هسته‌ای را دارد. واعظ می‌افزاید: «فقط چهار روز طول می‌کشد تا برای ساخت اولین کلاهک‌شان به اندازه‌ی کافی مواد غنی‌سازی کنند؛ طی یک ماه اول، ممکن است بتوانند دو یا سه کلاهک بسازند.»
حتی اگر مقدار کافی اورانیوم غنی‌شده نیز وجود داشته باشد، باز هم تصور نمی‌شود ایران توان تبدیل این مواد به یک کلاهک هسته‌ای عملیاتی را داشته باشد. مقامات اطلاعاتی آمریکا و اسرائیل می‌گویند تبدیل سوخت به یک سلاح عملیاتی با قابلیت سوار شدن روی موشک، دو سال طول می‌کشد. با این وجود، برخی کارشناسان، مانند «دیوید آلبرایت» رئیس «مؤسسه‌ی علوم و امنیت بین‌الملل» (گروه خصوصی‌ای مستقر در واشینگتن که گسترش سلاح‌های هسته‌ای را دنبال می‌کند) تخمین زده‌اند[۶] که ایران ممکن است بتواند حتی در عرض شش ماه نیز یک سلاح هسته‌ای عملیاتی بسازد.
آیا توافق هسته‌ای ایران مرده است؟
توافق سال ۲۰۱۵ که به دنبال مهار برنامه‌ی هسته‌ای ایران در ازای کاهش تحریم‌های اقتصادی بود، دیگر اجرا نمی‌شود. اسرائیل مدت‌ها با این توافق مخالف بود و دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا، سال ۲۰۱۸ آن را کنار گذاشت[۷] و «بدترین توافقی که تا به حال بر سرش مذاکره شده» توصیف کرد. ایران پس از چندین سال پایبندی به این توافق، سال ۲۰۱۹ غنی‌سازی اورانیوم تا سطوح فراتر از سطوح تعریف‌شده در مذاکره را از سر گرفت. اورانیوم غنی‌شده تا سطوح پایین می‌تواند برای تولید انرژی استفاده شود، در حالی که از اورانیوم با غنای بالا می‌توان برای ساخت سلاح هسته‌ای استفاده کرد. توافق هسته‌ای قبلی هیچ محدودیتی برای برنامه‌ی موشکی ایران وضع نمی‌کرد، و همین یکی از دلایل متعددی بود که اسرائیل به‌شدت با آن مخالفت می‌کرد.
[۱] Why Iran’s Missile Program Alarms Its Rivals Link
[۲] Israel Launched Drone Attack on Iranian Facility, Officials Say Link
[۳] Open-source analysis of Iran’s missile and UAV capabilities and proliferation Link
[۴] U.S. Scrambles to Stop Iran From Providing Drones for Russia Link
[۵] Russia and Iran are strengthening their defense partnership, the Biden administration warns. Link
[۶] Iran Building Nuclear Weapons Link
[۷] Trump Abandons Iran Nuclear Deal He Long Scorned Link
نظر شما