اقتصاد بیمار کشورمان سال هاست از پدیده دلالی و سوداگری در رنج است و بسیاری از کارشناسان رونق بازارهای موازی مانند طلا، خودرو و ارز را موجب  به نفس افتادن تولید دانسته اند . حالا طرح مالیات بر عایدی سرمایه به عنوان راه حلی برای این شرایط عنوان شده است . 
مصیبت بزرگ پدیده سوداگری، سال‌هاست که گریبان‌گیر اقتصاد کشور شده؛ به‌طوری که کارشناسان آن را یکی از عوامل مهم به شماره افتادن نفس تولید می‌دانند. از نشانه‌های وجود این پدیده شوم در کشور، رونق کاذب بازارهای موازی با تولید است. بازارهایی همچون بازار زمین، طلا، خودرو و ارز که محمل مناسبی برای جولان سوداگران و دلالان هستند.
کسانی که می‌خواهندیک شبه راه صد ساله را بروند سرمایه خود را وارد یکی از این بازارها می‌کنند و در سایه نبود قوانین بازدارنده، سودهای هنگفت به جیب می‌زنند. اما این تمام ماجرای سوداگری نیست؛ چراکه ورود پول‌های کلان به بازارهایی مثل مسکن و خودرو باعث افزایش تقاضای سرمایه‌ای می‌شود و در نتیجه نیاز مصرفی مردم را با چالش مواجه می‌کند.
از این رو بسیاری بر این باورند که باید سرمایه هر فرد به طور واضح در سامانه‌ها نشان داده شده و به روشنی قابل مشاهده باشد و بر اساس قانون و عدالت باید فرد مالیاتش را دهد.
بسیاری از مسئولان دولت و نمایندگان مجلس عامل اصلی مشکلات اقتصادی کشور را «سوداگری» برخی از سودجویان در بازارهای ارز، طلا، خودرو و مسکن دانسته‌اند بنا بر نظر این افراد، یکی از عواملی که می‌تواند در مدیریت بازارهای دارایی و کنترل تقاضاهای سوداگرانه نقش داشته باشد، اخذ مالیات بر عایدی سرمایه خواهد بود.
حالا بررسی طرح مالیات بر عایدی سرمایه در مجلس شورای اسلامی آغاز شده و ماده‌های این طرح یک به یک درحال تصویب هستند. این طرح شامل املاک تجاری و مسکونی، کلیه وسایل نقلیه که امکان شماره‌گذاری دارند، ارز و انواع فلزات گران قیمت می‌شود. باید دید به سرانجام می رسد ؟
 مالیات بر عایدی سرمایه چیست 
مالیات بر عایدی سرمایه مدتهاست در بسیاری از کشورهای دنبال می شود به گفته مهدی موحدی بکنظر، رئیس مرکز آموزش و پژوهش سازمان امور مالیاتی؛ آمریکا پایه مالیات بر عایدی سرمایه را از سال ۱۹۱۳ و بریتانیا از ۱۹۶۵ اجرایی کرده‌اند و تا سال ۲۰۱۷ بیش از ۱۸۷ کشور این نوع مالیات را به کار گرفته‌اند.
اما این نوع مالیات که بیشتر جنبه تنظیمی دارد، تاکنون در ایران فرصت بروز و ظهور پیدا نکرده است. اکنون دولت و مجلس اتفاق نظر دارند که مالیات بر عایدی سرمایه باعث فروکش کردن تلاطمات بازار دارایی‌های اصلی می‌شود؛ زیرا انگیزه سوداگران برای ورود به آن‌ها را از بین می‌برد.
طرح فعلی مالیات بر عایدی سرمایه مزایای بسیاری دارد که یکی از آن‌ها کاهش فرار مالیاتی است. در کشور ما به دلیل شفاف نبودن درآمدهای برخی اشخاص و نبود مالیات ستانی هوشمند، فرار مالیاتی حجم بالایی دارد.
قاسم ساعدی، عضو کمیسیون انرژی مجلس در این باره اظهار داشت: «تا امروز که جای چنین قانونی در کشور خالی بوده، شاهد این هستیم که فرار مالیاتی افزایش پیدا کرده است. از سوی دیگر، برخی افراد که دنبال سوداگری و سفته‌بازی هستند، از بازار طلا، سکه، ارز، خودرو و مسکن، نهایت سودجویی را می‌برند و ضمن کسب سودهای هنگفت، مالیات هم نمی‌دهند و زیر رصد هم نیستند.»
  مالیات گیری معکوس 
بر اساس گزارشی از مرکز پژوهش‌های مجلس، مالیات مشاغل مختلف مانند طلا و جواهر، نمایشگاه خودرو، موبایل فروشان و بنگاه املاک و وکلا در سال ۱۴۰۰، بین۱/۳ تا ۷ میلیون تومان بوده است؛ در حالی که یک کارمند با حقوق ماهیانه۱۰ میلیون تومان در همین سال، مجموعاً ۸/۴ میلیون تومان مالیات پرداخت کرده است. این امر نشان می دهد بسیاری از صاحبان ثروت از پرداخت مالیات خودداری می کنند . 
مزیت دیگر طرح این است که اشخاص ثالث وظیفه دارند اطلاعات مؤدیان را در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار بدهند؛ بنابراین مؤدیان کمتر درگیر می‌شوند. به‌علاوه با حذف رابطه ممیز و مؤدی احتمال بروز فساد کاهش می‌یابد. این طرح همچنین با کاهش دخالت عوامل انسانی هم باعث افزایش رضایت مؤدیان می‌شود و هم هزینه وصول مالیات را کاهش می‌دهد.
طرح مالیات بر عایدی سرمایه، املاک با انواع کاربری و حق واگذاری محل، انواع وسایل نقلیه مشمول مقررات مربوط به شماره‌گذاری، انواع طلا، نقره، پلاتین، جواهرآلات و مسکوکات طلا، نقره و پلاتین و همچنین انواع ارز را شامل می‌شود؛ اما معافیت‌های بسیار زیادی نیز در آن گنجانده شده است تا به نیاز مصرفی مردم برخوردی نداشته باشد.
 حذف تقاضاهای سوداگرانه 
بسیاری بر این باورند که مالیات بر عایدی سرمایه، تقاضاهای سوداگرانه را از بازار خارج می‌کند و اگر جنبه سرمایه‌گذاری هم داشته باشند به عنوان سرمایه‌گذاری بلندمدت محسوب می شود  که التهاب‌های بازار را کم و شتاب رونق تورمی را کُند می‌کند و حلقه رکودهای تورمی را نیز می‌شکند.
فرشید ایلاتی ،مشاور مسکن ، در مورد طرح مالیات بر عایدی سرمایه و تاثیر آن در بازارها، اظهار داشت: برخی معتقدند با اجرای این نوع مالیات، بخش زیادی از سرمایه‌ها خارج می‌شود اما بسیاری بر این این سوال را مطرح می کنند که آیا سرمایه‌گذاری که مولد تورم در کشور است، برای ما مفید است؟
وی افزود : با مالیات بر عایدی سرمایه، جنس سرمایه‌گذاری‌ها عوض خواهد شد. اکنون در بازار مسکن سرمایه‌گذاری‌های مخربی وجود دارد که باید سرمایه‌های منطقی جایگزین آن شود.
 نمایندگان موافق مجلس چه می گویند
 نایب رئیس کمیسیون برنامه و بودجه در مجلس تاکید کرد: هیچ کس مخالف اخذ مالیات از سوداگران و کسانی که قیمت را در بازار بالا می‌برند نیست اما باید متناسب با واقعیت‌ها و شرایط موجود در خصوص این موضوع تصمیم‌گیری شود.
منصورعلی زارعی، عضو کمیسیون کشاورزی در این باره افزود : فضای اقتصادی کشور به گونه‌ای است که به سادگی برخی دیگر فرار مالیاتی دارند و همین موضوع، باعث عمیق‌تر شدن شکاف طبقاتی شده است.
محسن زنگنه گفت: هیچ کس در مجلس مخالف گرفتن مالیات از سوداگران و کسانی که با سفته بازی قیمت مسکن و طلا را افزایش می‌دهند نیست.
وی در ادامه اظهار کرد: نظراتی که در مجلس پیرامون این طرح مطرح می‌شود برای این است که ایرادات موجود رفع شود. ایراداتی در نحوه اجرا وجود دارد که اگر اکنون مرتفع نشود فردا برای مردم مشکل ایجاد می‌کند ما نباید پشت یک میز بنشینیم و در مورد جامعه بدون در نظر گرفتن واقعیت‌ها تصمیم‌گیری کنیم.
 از سوی دیگر نماینده ساری در مجلس گفت: با تصویب طرح مالیات بر سوداگری و سفته‌بازی در مجلس و تنظیم آیین‌نامه‌های منظم برای اجرای آن، جلوی جهش‌های یک‌باره قیمت‌ها گرفته می‌شود.
منصورعلی زارعی درباره طرح مالیات بر سوداگری و سفته‌بازی که مدتی است در دستورکار نمایندگان قرار گرفته است، گفت: اینکه عده‌ای سال‌هاست به راحتی به خرید و فروش مسکن، خودرو یا ارز روی می‌آورند و از این تلاطم‌ها به نفع جیب خود، نهایت بهره را می‌برند و مالیات نمی‌دهند و بدتر از آن به فعالیت‌های غیرمولد نیز کمک می‌کنند، واقعاً جای نگرانی دارد. از این جهت بود که مجلس به فکر تدوین چنین طرحی افتاد تا  با کمک این قانون در آینده بتوانیم فضای اقتصادی کشور را تا حدودی پیش‌بینی‌پذیرتر کنیم
عضو کمیسیون عمران مجلس بیان کرد: مالیات بر عایدی سرمایه موجب می‌شود که وقتی عموم مردم برای خرید مسکن، خودرو، طلا و ارز مراجعه می‌کنند با قیمت‌های سرسام آوری مواجه نشوند.
اقبال شاکری گفت: این دست از مالیات‌ها، در قالب مالیات‌های تنظیم‌گر هستند و نباید آن‌ها را درآمدزا بدانیم، بلکه این مالیات‌ها می‌خواهند وضعیت بازار و اقتصاد را به نفع مردم تغییر دهند.
نماینده مردم تهران تصریح کرد: در کشور، هر موقع بازار چهار دارایی اصلی دچار احتکار و سفته‌بازی شدند، قیمت‌هایشان نیز جهش غیرمعقول پیدا کرد. مالیات بر عایدی سرمایه موجب می‌شود که وقتی عموم مردم برای خرید مسکن، خودرو، طلا و ارز مراجعه می‌کنند با قیمت‌های سرسام آوری مواجه نشوند.
شاکری اظهار داشت: این دست مالیات‌های تنظیم‌گر قرار است این چهار کالا را از حالت سرمایه‌ای و افزایش قیمت غیرواقعی خارج کنند که بی‌شک، رضایت مردم را حاصل خواهد کرد؛ زیرا همه‌مردم خواهان ثبات در وضعیت اقتصاد هستند.
 نظر مخالفان چیست 
عضو کمیسیون اجتماعی مجلس در رابطه با مالیات بر عایدی سرمایه و تصویب این قانون گفت : این موضوع زمانی خوب است که دارای ثبات اقتصادی در کشور باشیم و ثبات قیمت در کشور وجود داشته باشد و قیمت ها هر لحظه افزایش نداشته باشد.
حسن لطفی افزود: به فرض مثال اگر فردی خانه خرید، پنج سال دیگر قیمت آن خانه تغییرات آن چنانی نکند، قانون مالیات بر عایدی سرمایه می‌گوید اگر فردی امسال خانه خرید و سال بعد یک میلیارد قیمت آن خانه افزایش یافت باید مالیات پرداخت کند در حالی که همان فرد با همان پول دیگر نمی‌تواند همان خانه را خریداری کند.
نماینده مردم رزن و درگزین در مجلس خاطرنشان کرد: اجرای مالیات بر عایدی سرمایه برای کشوری چون ژاپن که بهره بانکی آن پایین بوده و ثبات اقتصادی پایدار دارد، خوب است و ضرورت دارد چراکه آنها نوسان قیمت ندارند اما در کشور ما تصویب و اجرای این قانون به ضرر مردم است و اصلاً توجیهی ندارد چراکه در کشور ما نوسان قیمت لحظه‌ای است.
وی با بیان اینکه ما به جای اینکه زیرساخت های اقتصادی کشور را درست کنیم آمده ایم در ناحیه دیگری سیر می کنیم، خاطرنشان کرد: سالیانه چه میزان در داخل کشور یارانه پنهان پرداخت می‌شود؟ عمده یارانه پنهان به جیب چه کسانی می رود؟ در حال حاضر یارانه پنهان در حال پرداخت شدن به افراد غنی و ثروتمند جامعه است.
لطفی ادامه داد: ما مباحث کلان چون یارانه پنهان را رها کرده ایم و بر سر داستان مالیات بر عایدی سرمایه ای که در ثبات اقتصادی کشور وجود ندارد و تعادلی بین عرضه و تقاضا، درآمد و دخل و خرج حتی یک خانواده نیست، پافشاری و اصرار می کنیم.
عضو کمیسیون اجتماعی مجلس یادآور شد: استدلالم این است که مالیات بر سرمایه زمانی خوب است که در کشور ثبات اقتصادی وجود داشته باشد و باید ثبات اقتصادی ایجاد کنیم.
سیاوش غیبی‌پور،کارشناس امور مالیاتی نیز با تاکید بر اینکه مالیات بر عایدی سرمایه به عدالت نزدیک است، درمورد چالش‌های اجرای این طرح توضیح داد: تهدیدی که وجود دارد و می‌تواند اجرای این قانون را با تاخیر مواجه کند این است که در ساختار مالیاتی بانک اطلاعات هوشمند وجود ندارد. در چهار بخشی که پایه‌های مالیات بر عایدی سرمایه هستند (ملک، طلا، ارز و خودرو) اطلاعات هوشمند وجود ندارد. برای مثال خرید و فروش روز املاک ثبت نمی‌شود و فقط ارزش دفتری ثبت می‌شود. اگر معامله ارز و سکه در صرافی و بانک صورت بگیرد، اطلاعات معامله ثبت می‌شود اما اطلاعات سکه‌ها یا ارزی که در حاشیه بازار معامله می‌شود، ثبت نمی‌شود.
وی ادامه داد: چالش دیگر، تداخل‌هایی است که در مجموعه‌ای از مقررات مختلف درمورد این چهار قلم کالا وجود دارد. باید مقررات متمرکز شوند و یک خروجی جدیدی ایجاد شود که قوانین موازی حذف شوند که البته فرآیند سختی است.
این کارشناس امور مالیاتی با بیان اینکه قانون مالیات بر عایدی سرمایه در کوتاه مدت به نتیجه نمی‌رسد، عنوان کرد: پیاده‌سازی آن زمان‌بر است. از طرف دیگر ممکن است فرهنگ‌سازی آن زمان‌بر باشد، زیرا به طور کلی در پرداخت مالیات مقاومت وجود دارد. 
 شمشیر دو دم
​​​​​​​ بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد که مانند تجربیات گذشته در طرح مالیات بر عایدی سرمایه که با نام «اصلاح موادی از قانون مالیات‌‌‌های مستقیم» در کمیسیون اقتصادی مجلس به تصویب رسیده است، مشخص نیست که چنین تغییری در قوانین و مقررات در پاسخ به حل چه مسئله‌ای است، آثار و پیامدهای مثبت و منفی‌‌‌اش چیست و چگونه می‌‌‌توان آثار منفی آن را به حداقل رساند و مدیریت کرد؟
علاوه بر این مسئله ، ساختار و کارآیی سیستم درآمدی که مالیات‌‌‌ها نیز جزئی از آن است، یکی از عوامل موثر بر کیفیت مالیه عمومی است. سوالی که در اینجا به ذهن متبادر می‌شود، این است که مالیات بر عایدی سرمایه (به شکلی که در طرح حاضر مورد بحث قرار گرفته است) قرار است در نظام مالیاتی چه نقشی ایفا کند؟ 
صاحب‌‌‌نظران معتقدند، در زمان تصمیم‌گیری درباره میزان مالیات‌‌‌ستانی از عایدی سرمایه، توجه به این موضوع که وضع این مالیات‌‌‌ها در راستای دستیابی به چه هدفی است، بسیار کمک‌‌‌کننده و راهگشاست. طبق نظر اقتصاددانان، طراحی یک نظام مالیاتی در راستای دستیابی به بهترین پیامدهای ممکن برای جامعه و افزایش منابع موردنیاز برای تامین مالی فعالیت‌‌‌های دولتی است. همچنین به‌موازات مباحث برابری، بار مالیاتی باید به‌نحوی انتخاب شود که اختلالات موجود در رفتار اقتصادی را به حداقل برساند.