گلناز پرتوی مهر| صنعت نفت ایران به دلیل اهمیت آن در ارزآوری و توسعه کشور، با تحریم‌های بسیار زیادی روبرو شده است، از همین رو نیز در زمینه دسترسی به تجهیزات و ماشین‌آلات راهبردی و مهم صنعت نفت و گاز، لزوم خوداتکایی در حوزه تولید این اقلام راهبردی را مشخص می‌کند. در همین رابطه و برای مقابله با تحریم‌های هوشمند اعمال شده علیه زنجیره ارزش نفت و گاز، ایران نیز سیاست خنثی‌سازی و رویکرد مواجهه فعالانه با تحریم‌ها را در پیش گرفت.

به گزارش خبرنگار «تعادل»، صنعت پالایشگاهی ایران با تجربه موفقی که در بومی‌سازی تجهیزات راهبردی صنعت پالایشگاهی داشت؛ در نهایت نه تنها نیاز خود را مرتفع کرد، بلکه با تداوم سیاست تولید بار اول اقلام راهبردی صنعت پالایشگاهی، به توانمندی بسیار بالایی در حوزه تولید و توسعه این اقلام راهبردی رسید و در نهایت پیگیری این سیاست مهم، منجر به صادرات این اقلام راهبردی به کشورهایی نظیر ونزوئلا و ازبکستان برای بازسازی پالایشگاه‌های نیمه‌فعال این کشورها شد بیشترین استفاده را از تولیدات دانش بنیان و تولید بار اول در کشور داشته است.

سید حمزه حسنی، دبیر کارگروه تولید بار اول معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری اخیراً اعلام کرد که ۷۰ درصد مجوزهای مرتبط با ساخت بار اول تجهیزات در صنعت نفت کشور بوده است. وی یادآور شد: تعداد مجموعه‌های فعال دانش‌بنیان که در تلاش برای ساخت تجهیزات ویژه صنعت نفت هستند، نسبت به حوزه‌های نیرو، حمل‌ونقل ریلی و دیگر بخش‌های صنعتی بسیار بیشتر است. 

تاکنون میزان اعتبار اختصاص‌یافته برای ساخت بار اول در حوزه انرژی ۵۰۰ میلیارد تومان و برای سایر حوزه‌های غیر انرژی ۲۵۰ میلیارد تومان بوده است. در حدود سه سال اخیر که این تغییرات مهم و ساختاری شروع ‌شده، بیش از ۴ هزار میلیارد تومان مجوز ترک تشریفات از قانون مناقصات برای بومی‌سازی ساخت اقلام راهبردی و تحریمی اختصاص یافته است. شواهد موجود نشان می‌دهد که ما چاره‌ای جز تکیه بر توان داخلی و اعتماد به متخصصان خودمان نداشته‌ایم.

به این ترتیب، اگرچه تحریم‌ها مورد تأیید و مطلوب هیچ کس نیستند، اما در کنار مشکلاتی که برای کشور به وجود آورده‌اند، فرصتی برایمان به منظور تولید اقلام راهبردی در داخل کشور ایجاد کرده‌اند. تلاش‌های معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در زمینه تولیدات بار اول و حمایت از شرکت‌های دانش بنیان نتیجه داد. به‌طوری که در سایه اعتماد به توان داخلی توانستیم اقلام راهبردی متعددی را در داخل کشور تولید کنیم و در راستای بی‌اثر‌سازی تحریم‌ها گام‌برداریم. تا جاییکه در حاشیه برگزاری بیستمین نمایشگاه بین‌المللی نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی در اردیبهشت 1394 رونمایی از دو کاتالیست جدید پر مصرف در صنایع پتروشیمی کشور را شاهد بودیم.

در خرداد 1400 نیز برای نخستین‌بار در کشور فعالیت مجتمع صنعت پتروشیمی مسجد سلیمان با کاتالیست‌های تمام ایران ساخت افتتاح و راه‌اندازی شد. به این ترتیب، ایران به عنوان یکی از سه کشوری شناخته شد که توانایی تولید تمامی کاتالیست‌های مورد نیاز در فرآیند تولید اوره و آمونیاک را دارد. تولید انواع پمپ‌ها که در صنعت نفت و گاز کاربرد زیادی دارند نیز از دیگر دستاوردهای اعتماد به توان داخلی است. در این ارتباط، یک شرکت داخلی به تازگی موفق شد با اعتماد و تکیه بر توان شرکت‌های دانش بنیان و مهندسین ایرانی به بومی‌سازی قطعات پمپ‌های Canned Motor بپردازد. این قطعات پیش از این از کشور ژاپن وارد می‌شد و هزینه بسیار بالایی را به خود اختصاص می‌داد. از همین رو اهمیت طرح تولید بار اول اقلام راهبردی صنعت نفت و گاز که آغازکننده قدمی به سوی دانش‌بنیان شدن صنعت نفت و گاز کشور با کمک کارگروه تولید بار اول معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری آغاز گردیده است و حالا با پشتوانه قانونی در قانون جهش تولید دانش بنیان، به یکی از مهم‌ترین مواد قانونی در جهت بومی‌سازی تجهیزات و اقلام راهبردی صنعت نفت کشور تبدیل شده است.

در همین رابطه با عبدالعلی رحیمی مظفری عضو هیات‌رییسه کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی به گفت‌وگو پرداختیم. عبدالعلی رحیمی مظفری، عضو هیات رییسه کمیسیون انرژی مجلس، در گفت‌وگو با خبرنگار «تعادل» در مورد سیاست تولید بار اول اقلام راهبردی صنایع کشور، گفت: اگر از تولید بار اول حمایت نشود، ما‌ در بخش صنعت ‌رشدی نخواهیم داشت؛ اینکه ما بخواهیم تولید کنیم ولی کپی‌برداری باشد هر آن ممکن است تهدیدی علیه ما باشد.

عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: اگر بتوانیم در بحث اقلام راهبردی مورد نیاز صنایع مختلف کشور که با تحریم ممنوعیت فروش مواجه است، به تولید بار اول بپردازیم و از توانمندی شرکت‌های مستعد دانش بنیان زیرنظر کارگروه تولید بار اول استفاده کنیم؛ قطعا در مسیر توسعه و پیشرفت کشور موثر است.

وی ادامه داد: درحوزه پتروپالایشگاهی، پتروشیمی، گاز و حوزه‌های مختلف وزارتخانه‌های نفت قابلیت‌ها خیلی خوبی برای تولید دارند و باید از این قابلیت‌ها استفاده کنیم و اگر بخواهیم در را به روی تحقیق و توسعه ببندیم و اجازه ندهیم که تحقیق و توسعه رخ دهد؛ قطعا ما ضرر می‌کنیم.

وی بیان کرد: صنایع ما در تعامل با معاونت علمی از تولید بار اول با تضمین کیفیت و گارانتی توسط معاونت علمی حمایت خواهند کرد. باید توجه داشت که با این نوع تولید علاوه بر خنثی‌سازی تحریم‌ها می‌توانیم این تکنولوژی را صادر کنیم و این تکنولوژی برای ما ارزآوری داشته باشد. می‌توانیم این نوع تکنولوژی مهندسی را به کشورهای دیگر صادر کنیم تا علاوه بر نفوذ اقتصادی، نفوذ سیاسی ایجاد کنیم و موقعیت مان را تغییر دهیم و همه اینها حسن انجام این کار است که این موضوع در صادرات تجهیزات راهبردی صنعت پالایشگاهی برای بازسازی پالایشگاه‌های فراسرزمینی و همچنین صادرات کاتالیست‌های ایرانی به پتروشیمی‌های روسیه قابل مشاهده است.

عضو هیات رییسه کمیسیون انرژی مجلس در پایان در مورد سیاست پالایشگاه‌داری فراسرزمینی بیان می‌کند: در بحث پالایشگاه‌های فراسرزمینی بحث خنثی کردن تحریم‌ها اتفاق می‌افتد. ما در شرایط فعلی برای صادرات نفت مشکل داریم و با سهامداری پالایشگاه‌های فراسرزمینی از طریق صادرات تجهیزات راهبردی صنعت پالایشگاهی می‌توانیم نفت خودمان را بدون در نظر گرفتن هیچ شرایط تحریمی به کشور دیگر ببریم و تبدیل به فرآورده کنیم که به کمک سیاست تولید بار اول و توانمندی داخلی شرکت‌‌های دانش بنیان این مهم به سرانجام رسیده است.