جمعیت سالمندی ایران در حالی فربه‌تر می‌شود که تنها طی دو دهه آینده دو برابر خواهد شد و شاید تا سال ۱۴۳۵ از یک سوم جمعیت کشور هم عبور کند. هرچند که دوبرابری جمعیت سالمندی در ایران تنها طی دو دهه اتفاق می‌افتد، اما «انزوا» و «سندروم آشیانه خالی» موضوعی است که باوجود افزایش جمعیت سالمندان تهدید اصلی برای آنها به شمار می‌رود تا جایی که می‌تواند موجب بروز ابتلا به بیماری‌های روحی، روانی و حتی جسمی در آنها شود.
به گزارش ایسنا، براساس آمارهای اعلامی، جمعیت سالمندی ایران در سال ۱۳۵۵ حدود ۵ درصد بوده است و در سال ۱۳۹۸ این جمعیت به ۱۰ درصد رسیده است. به عبارتی دیگر دو برابری شدن جمعیت سالمندی در کشور ۴۳ سال زمان برده است. این درحالیست که براساس اعلام مسئولان این حوزه و در شرایط منحصر به فرد جهانی، تنها طی ۲۳ سال؛ یعنی از سال ۱۳۹۸ تا ۱۴۲۱ جمعیت سالمندی از ۱۰ به ۲۰ درصد می‌رسد؛ این درحالیست که رسیدن جمعیت سالمندی از ۱۰ به ۲۰ درصد، در آمریکا ۷۰ سال، در سوئد ۹۰ سال و در فرانسه ۱۲۰ سال طول کشیده است.
«تنهایی» در زنان سالمندان ۷ برابر مردان سالمند است
در این میان اما باتوجه به اظهارات حسام‌الدین علامه- رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان، هرچند طبق پیش‌بینی‌های انجام شده، کمیت جمعیت سالمندی در یک شتاب منحصر به فرد جهانی تا سال ۱۴۳۵، از یک سوم جمعیت عبور می‌کند. اما نکته مهم تغییرات کیفی رخ داده در جمعیت سالمندی است به طوری که در سال ۱۳۷۶ به ازای هر ۱۰۰ زن سالمند، ۱۱۶ مرد سالمند در کشور وجود داشت، این درحالیست که در سال ۱۳۹۸ به ازای هر ۱۰۰ زن سالمند، ۹۳ مرد سالمند داشتیم لذا تعداد مردان سالمند کمتر شده و یا به عبارت دیگر شاهد زنانه شدن جمعیت سالمندی در ایران هستیم.
با وجود این تغییرات اما، انزوا و تنهایی در سالمندان به علت فوت همسر، نزدیکان و بستگان، ازدواج فرزندان و...، طی چند سال اخیر از مهم‌ترین دغدغه‌های کارشناس و متخصصان مطرح شده که البته این مسئله در دوران پاندمی کرونا به ویژه در زنان تشدید شد. نتایج یک پژوهش که نشان داد ۱۳ درصد از "سالمندان مقیم منزل" تهران، تنها زندگی می‌کنند و این میزان در زنان ۷ برابر بیشتر است،ز مهر تاییدی بر این موضوع است.
بحرانی شدن وضعیت «تنهایی» سالمندان در سالهای آتی بدنبال کاهش تعداد فرزندان
از سوی دیگر هم باتوجه به اینکه میانگین تعداد فرزندان سالمندان فعلی براساس آمارهای اعلامی حدود پنج فرزند است، کاهش تعداد فرزندان در آینده به یک یا دو فرزند نیز گواه دیگری بر بحرانی شدن تنهایی سالمندان است که ممکن است آژیر تنهایی سالمندان را به صدا درآورد، تا جایی که روز جهانی سالمندان برای امسال با شعاری ملی تحت عنوان تاب‌آوری و مشارکت زنان سالمند؛ «توجه ویژه به زنان سالمند تنها و کم برخوردار» نام گرفته است.
پیش‌بینی افزایش جمعیت سالمندان ایران به حدود ۱۹ میلیون تا سال ۱۴۲۰
در این راستا شهلا کاظمی‌پور، جمعیت‌شناس و جامعه‌شناس در آستانه روز جهانی سالمندان، ضمن گریزی بر آمارهای جمعیت سالمندان و افزایش جمعیت سهم زنان سالمند، علت بالا بودن آمار تنهایی در زنان سالمند را در ابتدا تفاوت سنی زنان با شوهرشان و از سوی دیگر پایین بودن امید زندگی در مردان نسبت به زنان عنوان می‌کند.
او می‌گوید: براساس سرشماری سال ۱۳۹۵، جمعیت افراد بالای ۶۵ سال، بیش از ۵ میلیون نفر از جمعیت کشور و جمعیت بالای ۶۰ سال حدود ۷.۵ میلیون نفر از جمعیت کشور را شامل می‌شود. به عبارتی در حال حاضر جمعیت سالمندان بالای ۶۵ سال، حدود ۷ درصد از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهد و برآورد می‌شود تا سال ۱۴۲۰ تعداد سالمندان به حدود ۱۹ میلیون نفر برسد.
این جمعیت‌شناس با اشاره به اینکه به طور میانگین تعداد فرزندان سالمندان حدود ۴-۳ فرزند است، تاکید می‌کند: برآورد می‌شود که طی دهه‌های آینده به طور میانگین تعداد فرزندان سالمندان به کمتر از ۲ فرزند برسد
حدود ۲ درصد از مردان و ۳ درصد زنان بالای ۵۰ سال هرگز ازدواج نکرده‌اند
وی با اشاره به وضعیت جمعیت فعلی سالمندان در کشور می‌افزاید: اگر برآوردی از وضعیت افراد بالای ۵۰ سال که همسر آنها فوت کرده یا طلاق گرفته‌اند و یا مجرد هستند داشته باشیم، می‌بینیم که حدود ۲ درصد از مردان و ۳ درصد زنان بالای ۵۰ سال هرگز ازدواج نکرده‌اند؛ در ضمن سهم زنان بدون همسر در اثر فوت ( حدود ۷ درصد) چند برابر بیش از مردان بدون همسر در اثر فوت ( حدود ۱.۵ درصد) است. به همین دلیل هم است که در جمعیت‌شناسی «زنانه شدن سالمندی» مطرح می‌شود؛ به گونه‌ای که سهم زنان سالمند افزایش پیدا می‌کند.
چرا آمار زنانِ سالمند تنها بالاست؟
این جمعیت‌شناس یادآور می‌شود: در سنین سالمندی به دلیل تفاوت سنی زنان با شوهرشان و از سوی دیگر پایین بودن امید زندگی در مردان نسبت به زنان، سهم زنان سالمند تنها به مراتب بیشتر از مردان است، بنابراین چه زنان ازدواج کنند و چه ازدواج نکنند، در سن سالمندی، سهم زنانِ بدون همسر بیش از مردان است و این میزان در دو دهه آینده بیشتر هم خواهد شد.
حدود ۳۵ درصد از سالمندان که اغلب آنها "زن" هستند «بیمه» نیستند
وی با تاکید بر انزوا و تنهایی سالمندان در دهه‌های آینده خاطرنشان می‌کند: افراد حتی اگر هم ازدواج کنند، به دلیل اینکه فرزندآوری ندارند یا تعداد فرزندان آنها کم است و فرزندان هم به دلیل اشتغال و تحصیل در کشور یا شهر دیگر ازدواج می‌کنند و خانواده‌ها تنها می‌مانند، باز هم موضوع انزوا و تنهایی سالمندان وجود دارد. کشورهای غربی نیز این روند را تجربه کرده‌اند و در آنجا هم عمر سالمندان طولانی‌تر است و هم تنها زندگی می‌کنند زیرا آنها یا فرزند ندارند یا تعداد فرزندان آنها کم است و همین تعداد فرزندان هم در شهر یا کشوری دیگر زندگی می‌کنند، بنابراین تنهایی سالمندان بدیهی است؛ این درحالیست که کشورهای توسعه یافته امکانات بیمه‌ای و تامین اجتماعی خود را گسترش داده‌اند تا هم سالمندان بتوانند مستمری دریافت کنند و هم در دوران سالمندی از پرستار یا خانه‌های سالمندی بهره‌مند شوند.
کاظمی‌پور تاکید می‌کند: از سوی دیگر نیز حتی اگر والدین را به فرزندآوری ترغیب کنیم، باز هم فرزندان باتوجه به تورم و مشکلات اقتصادی ازعهده هزینه‌های نگهداری والدین خود بر نمی‌آیند بنابراین سیستم‌های بیمه‌ای و تامین اجتماعی باید هرچه زودتر همگانی شوند.
به گفته وی، در حال حاضر حدود ۳۵ درصد از سالمندان که اغلب آنها "زن" هستند تحت پوشش بیمه نیستند و گاهی اوقات نیز زنان تحت پوشش بیمه همسر قرار می‌گیرند و اگر هم همسر بیمه نباشد یا دچار سانحه‌ای شود به طور کامل زیر خط فقر می‌روند.
«آشیانه خالی سالمندان» تهدیدی پیش‌روی سالمندان امروزی
احمد دلبری، رئیس انجمن علمی سالمندان ایران نیز ضمن هشدار نسبت به افزایش انزوا و تنهایی سالمندان در دهه‌های آینده در این باره می‌گوید: با توجه به تغییرات فرهنگی و اجتماعی طی چند سال گذشته، کاهش زاد و ولد و فرزندآوری و همچنین همزمانی دوره بازنشستگی و سالمندی با فوت همسر و اعضای خانواده و ازدواج فرزندان و ترک آنها از منزل، سالمندان تنهاتر از گذشته می‌شوند و به نظر تهدید اصلی جمعیت سالمندان فعلی تنهایی، انزوا و آشیانه خالی سالمندان باشد که با آن درگیر هستند.
وی ادامه می‌دهد: از آنجایی که تنهایی و انزوا دوره سالمندی می‌تواند باعث ابتلا به بیماری‌های روحی و روانی و حتی جسمی شود باید برای خلاء عاطفی که در این دوره به واسطه تنهایی اتفاق می‌افتد، برنامه‌ریزی درستی صورت گیرد.
۴۹ درصد زنان سالمند «بدون همسر» زندگی می‌کنند
رئیس انجمن علمی سالمندان ایران با اشاره به اینکه براساس آمارهای رسمی کشور حدود ۳۰ درصد سالمندان ایران بدون همسر هستند، می‌افزاید: البته تعداد زنان سالمند بدون همسر بیشتر است به گونه‌ای که ۴۹ درصد از زنان سالمند و ۹ درصد از مردان سالمند بدون همسر هستند.
دلبری درخصوص چرایی بالا بودن آمار زنان سالمندِ بدون همسر اینطور توضیح می‌دهد: این موضوع به مسائل فرهنگی باز می‌گردد که امکان ازدواج مجدد برای مردان وجود دارد اما در زنان به دلیل تابو و مسائل فرهنگی یا مخالفت فرزندان برای ازدواج مجدد، شانس تنهایی زنان سالمند بیشتر است. نکته‌ای که وجود دارد این است که این‌ها سالمندان بدون همسر هستند اما «تنهایی سالمندان» بیشتر تهدیدکننده است.
وجود ۱.۳ میلیون سالمند "تنها" در کشور
به گفته وی، در حال حاضر حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار سالمندِ تنها در کشور داریم که به تنهایی زندگی می‌کنند و باید نیازهای خود را به تنهایی تامین کنند و این موضوع بیشتر آزاردهنده است. از سوی دیگر نیز در سطح کشور ۸۰ هزار سالمند وجود دارد که به هیچ وجه ازدواج نکرده‌اند.
رئیس انجمن علمی سالمندان ایران در پاسخ به این سوال که باتوجه به وضعیت ازدواج و فرزندآوری فعلی در کشور، طی دو دهه آینده تعداد سالمندان تنها با چه تغییراتی همراه خواهد بود؟ بیان می‌کند: تعداد سالمندان تنها به مراتب افزایش پیدا خواهد کرد. زیرا اکنون ۸۰ هزار سالمند مجرد داریم که به هیچ وجه ازدواج نکرده‌اند، حال تصور کنید این رقم در سال ۱۴۳۰ به بیش از ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر خواهد رسید. از سوی دیگر میانگین تعداد فرزندان سالمندان فعلی پنج فرزند است و در آینده تعداد فرزندان به یک یا دو فرزند خواهد رسید و بسیاری از افراد هم که ازدواج نکرده‌اند، لذا تنهایی سالمندان هم بحرانی خواهد شد.
رتبه ۶۴ ایران از بین ۹۸ کشور در ارزیابی شاخص توانمندی سالمندان!
دلبری در ادامه درخصوص وضعیت «سلامت» سالمندان نیز به گزارش ارزیابی شاخص دیده‌بان سالمندی که اخیرا توسط سازمان بازنشستگی انجام شده است، اشاره و خاطرنشان می‌کند: در این ارزیابی ۹۸ کشور موردبررسی قرار گرفتند و ایران رتبه ۶۴ را به خود اختصاص داد و در زمینه شاخص قابلیت و توانمندی سالمندان، ایران در جایگاه ۸۸ بوده که در وضعیت نامطلوبی قرار دارد.
عقب‌گرد ایران در حوزه سالمندی
وی با انتقاد از وضعیت حوزه سالمندی در ایران بیان می‌کند: به طور کلی وضعیت سالمندی کشور مطلوب ارزیابی نمی‌شود. طی یک سال اخیر در حوزه سالمندی اتفاق جدید و عزم ملی و قانونگذاری جدیدی مشاهده نشده و نسبت به سالهای گذشته به جای پیشرفت، عقب‌گرد داشته‌ایم، زیرا ۱۵ سال گذشته در بهزیستی، اداره کل سالمندان و در پنج سال پیش در وزارت بهداشت رشته تخصصی طب سالمندان و در شهرداری‌ها، فرهنگسرای سالمند وجود داشت و امروز هیچ کدام از این بخش‌ها وجود ندارد. مگر می‌شود جمعیتی افزایش پیدا کند بدون اینکه زیرساخت متناسب با جمعیت سالمندی وجود داشته باشد؟.
رئیس انجمن علمی سالمندان ایران ادامه می‌دهد: در ۴۰ سال گذشته جمعیت سالمندی دو برابر شده است و این دو برابری جمعیت در ۲۰ سال آینده اتفاق خواهد افتاد و با افزایش جمعیت سالمندان در دنیا جزو سه کشور اول خواهیم بود اما با این وجود زیرساخت‌هایی که سالمندان به آن نیاز دارند متناسب با میزان رشد جمیعت سالمندی نیست.
«عاطفه و محبت» شاه‌کلید زندگی سالمندان
حسین نحوی‌نژاد، مدیر آسایشگاه خیریه کهریزک نیز در این باره می‌گوید: تنهایی و انزوای سالمندی معضلی است که بیشتر از همه کشورهای پیشرفته و توسعه یافته را با خود درگیر کرده است زیرا مدرنیزاسیون، صنعتی شدن و تغییر سبک زندگی و تمایل افراد به استقلال برای زندگی، موجب می‌شود که عاطفه دو طرفه بین افراد شکل نگیرد؛ هرچند که خدمات خوبی در این کشورها به سالمندان ارائه می‌شود اما به طور قطع این خدمات نمی‌تواند جای عاطفه و محبت خانواده را برای آنها بگیرد.
وی ادامه داد: اما ایران در این زمینه در گذر سنت به سمت مدرنیته شدن در حال حرکت است؛ به طوریکه گاهی کمرنگ شدن عاطفه میان سالمندان و فرزندان مشاهده می‌شود و هستند افرادی که مجردی و به تنهایی زندگی می‌کنند؛ قاعدتا این سبک زندگی در ۲۰ یا ۳۰ سال گذشته در کشور به مراتب کمتر بود، اما با این وجود وضعیت ایران به نسبت کشورهای پیشرفته بسیار بهتر است، به گونه‌ای که براساس آمارهای فعلی، ۱۰ درصد سالمندان به تنهایی زندگی می‌کنند و نیازمند مراقبت هستند.
۲۰ درصد سالمندانِ کهریزک «مجبور» به زندگی در کهریزک هستند
نحوی‌نژاد در پاسخ به این سوال که چند درصد از سالمندان به دلیل تنهایی و بی‌کسی در کهریزک زندگی می‌کنند؟ گفت: در کهریزک بیش از ۸۰ درصد سالمندان دارای خانواده هستند اما سالمندان به دلایل مختلفی همچون عدم توانایی خانواده در نگهداری سالمند یا عدم تمایل فرزندان به نگهداری، به کهریزک آورده شده‌اند و حدود ۲۰ درصد از سالمندان هستند که سرپرست موثر نداشته و مجبور به زندگی در کهریزک شده‌اند، لذا باید هم امکاناتی در اختیار خانواده‌ها قرار گیرد تا هم درخصوص نحوه نگهداری سالمندان آموزش ببینند و هم کمکی به خانواده‌ها شود، در غیر این صورت تعداد متقاضیان برای عدم نگهداری سالمندان‌شان افزایش خواهد یافت.
آسایشگاه کهریزک برای پذیرش سالمندان پشت نوبتی زیادی دارد
مدیر آسایشگاه خیریه کهریزک در پاسخ به این سوال که باتوجه به افزایش جمعیت سالمندان در ایران، آیا سیاست‌گذاری و امکانات برای نگهداری سالمندان طی چند سال آینده مهیا است؟ اینگونه توضیح داد:نمی‌توان مراکز جدیدی برای نگهداری از سالمندان ایجاد کرد چراکه هزینه این کار بالاست. در شرایط فعلی حداکثر ظرفیت نگهداری مراکز نگهداری از سالمندان در کل کشور برای نگهداری ۲۰ هزار سالمند است و این درحالیست که هم‌اکنون همه ظرفیت‌ها تکمیل است و حتی مراکزی مانند آسایشگاه کهریزک نیز دارای پشت‌نوبتی‌های زیادی هستند.
وی با بیان اینکه در حال حاضر حدود ۹ میلیون سالمند در کشور داریم، خاطرنشان کرد: باتوجه به افزایش جمعیت سالمندی باید بر روی خدمات در منزل به سالمندان متمرکز شویم، به گونه‌ای که از اکنون سیستم‌های بیمه‌ای تقویت شوند تا افراد نیازمند مراقبت در منزل از مراقبت‌ها برخوردار شوند، چراکه خانواده نمی‌تواند به تنهایی از سالمند مراقبت کند و در این راستا نیاز است تا بسته‌های خدماتی سالمندان تعریف شود.
هزینه نگهداری از سالمند؛ ماهیانه ۱۵ تا ۲۵ میلیون تومان!
نحوی‌نژاد ادامه داد: کهریزک این بسته خدماتی را برای موضوع نگهداری از سالمندان تعریف کرده است اما تاکنون بیمه‌ها اعلام آمادگی نکرده و خانواده‌ها خودشان مجبور به پرداخت هزینه‌ها هستند. وزارت بهداشت و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی باید برای معرفی بسته خدماتی اقدام کنند تا زمانی که سالمندان نیازمند مراقبت هستند برای دریافت پرستار دچار سرگردانی نشوند. البته بخش اعظم پرداخت هزینه‌های این خدمات را باید دولت متقبل شود چراکه هزینه نگهداری شبانه‌روزی یک سالمند ماهانه ۱۵ میلیون تومان خواهد بود که این رقم با احتساب دارو و پوشینه و تجهیزات به ۲۵ میلیون تومان در ماه نیز خواهد رسید. حال زمانی که یک کارمند ماهیانه ۸ میلیون تومان درآمد دارد چطور می‌تواند از سالمند خود مراقبت کند؟. قاعدتا ممکن است فرزند از پرستار استفاده نکند اما آن سالمند با سختی مواجه خواهد شد یعنی سالمند زنده است اما عملا دچار آسیب است زیرا پوشینه، درمان و داروهای مناسب ندارد و نمی‌تواند تفریح و گردش داشته باشد.
۳۰ درصد سالمندان کشور تحت پوشش یکی از نهادهای حمایتی!
مدیر آسایشگاه خیریه کهریزک در ادامه ضمن تحلیلی از وضعیت معیشتی سالمندان کشور بیان کرد: در حال حاضر ۳۰ درصد از سالمندان کشور (حدود سه میلیون سالمند) تحت پوشش سازمان بهزیستی و کمیته امداد هستند. به عبارتی از هر سه سالمند یک سالمند تحت پوشش نهادهای حمایتی است و این آمارها درحالی نگران‌کننده است که هر کدام از این سالمندان در دوران جوانی کار کرده‌اند و نظام تامین اجتماعی طبق قانون اساسی باید شرایطی ایجاد کند که از افراد در دوره سالمندی مراقبت شود، اما تنها یک دفترچه بیمه دست بازنشستگان داده‌اند که با این دفترچه بسیاری از داروها را نمی‌توانند دریافت کنند و بسیاری از پزشکان هم آن دفترچه را قبول ندارند و عملا این روند منجر به رنج در سالمندان شده است.
نظر شما