به گزارش روابط عمومی اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان همدان، نشست «شبهه پژوهی محرم» نخستین برنامه از سلسله نشست‌های «حسینیه اندیشه»، از عاشورا تا اربعین روز یکشنبه ۲۳ مرداد ماه در کتابخانه عمومی اعتمادیه همدان با حضور مسئولان موسسه کلامی احیا و سیدعلی اصغر حسنی طباطبایی، معاون امور کتابخانه‌ها و همکاری‌های اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان همدان برگزار شد.

حجت الاسلام والمسلمین مهدی صفایی، مدرس مؤسسه کلامی احیاء در این نشست اظهار کرد: شبهات بسیاری در مورد واقعه عاشورا مطرح شده که برخی از آنها سابقه هزار ساله دارند. در مجموع شبهه‌های وارد شده به عاشورا را می‌توان با توجه به موضوع آنها دسته‌بندی کرد. دسته اول شبهات محرم، مرتبط با شخصیت‌هاست. شبهه‌ها این مسأله را مطرح می‌کند که برخی از شخصیت‌های آن زمان حضور داشتند یا خیر؟ برای پاسخگویی به این شبهات باید به منابع تاریخی مراجعه کرد. البته به همه اینها نمی‌توان شبهه گفت، بلکه برخی سؤال دارند. امام حسین(ع) وقتی از مکه قصد خروج کردند، نامه‌ای به بنی‌هاشم نوشتند و فرمودند: هر کس می‌خواهد خون خود را به ما هدیه کند، همراه ما شود. یعنی امام حسین(ع) از همان زمان بحث شهادت را بیان کردند. این مسأله پاسخ به شبهات زیادی است. برخی تعلل کردند و نرفتند. توجیهی هم ندارد. در مورد جعفر بن عبدالله، برخی اعلام کردند که امام به ایشان فرمود که در مکه بمان و چشم ما باشد. هر چند امام حسین(ع) می‌دانستند که برگشتی در کار نیست و چشم بودن و ناظر بودن در مکه خیلی مفید به حال امام نبود. به هر حال ۷۲ نفر حاضر در کربلا، افراد انتخاب شده‌ای بودند.

استاد مؤسسه کلامی احیاء تصریح کرد: حتی زهیر که در مقابل امام علی(ع) در جنگ جمل جنگیده بود، با امام حسین(ع) همراه می‌شود. اما با این وجود محمد حنفیه و عبدالله بن جعفر همراه کاروان امام نمی‌شوند. تمام بزرگان آن روز از جمله عبدالله بن عمر، عبدالله بن زبیر، خدمت امام رسیدند و گفتند که مگر در خاطر نداری حضرت علی(ع) در کوفه از دست آنها چه کشید. امیدی به همراهی آنها نیست. تذکر می‌دادند که حضرت نرود. عبدالله بن جعفر خیلی تلاش کرد که مانع امام شود و حتی از حاکم مکه برای امام امان‌نامه گرفت. این نامه را به دست برادر حاکم برای امام حسین فرستادند. وقتی امام نامه را دیدند فرمود که من از جانب جدم، مأموریتی دارم که باید انجام دهم و ماجرای آن خواب که پیامبر را زیارت کردند، بیان نمودند، اما نفرمودند که خواب چه بود. فقط از مسئولیتی که بر عهده داشتند، سخن گفتند.

وی ادامه داد: دسته دوم شبهات، به ناسازگاری‌های فقهی و کلامی باز می‌گردد. به عنوان مثال این شبهه را به این شکل مطرح می‌کنند که مگر در اسلام حرام نیست که انسان جان خود را به خطر اندازد. در اسلام حفظ جان یکی از مهمترین واجبات است اما امام حسین(ع) با وجود اینکه می‌دانست شهید می‌شود به کربلا رفت.

حجت الاسلام والمسلمین صفایی، تصریح کرد: دسته سوم شبهات محرم، انگیزه‌های به وجود آمدن واقعه عاشورا است. چرا عاشورا اتفاق افتاد؟ آیا می‌شد مانع از وقوع آن شد، چرا؟ این فلسفه‌پژوهی عاشورا است. برخی می‌آیند و این ماجرا را یک دعوای قبیله‌ای و طایفه‌ای اعلام می‌کنند. در جنگ بدر، برخی از کفار توسط پیامبر به هلاکت رسیدند. یزید در شعر خود به این مسأله اشاره می‌کند که شما در جنگ بدر برخی از فامیل‌های ما را کشتید و ما کربلا را به عوض آن انجام دادیم. بنابراین این شبهه ایجاد می‌شود که چرا برای یک دعوای قومی و قبیله‌ای ما باید عزاداری کنیم؟ اما مسأله فراتر از این مباحث است، حضرت امام حسین(ع) در هنگام خروج از مکه می‌فرمایند که برای کشورگشایی خروج نکردم، بلکه برای اصلاح امت جدم قیام کردم. پس دعوا قومی و قبیله‌ای نیست.

وی خاطرنشان کرد: دسته چهارم شبهات تاریخی است. مسائل مختلفی وجود دارد. برخی زمان اتفاق افتادن عاشورا را بررسی می‌کنند و اعلام می‌کنند در این زمان خیلی گرم نبوده است. در حالی که از نظر تاریخی آنچه تقویم‌های پیشرفته مشخص می‌کنند، واقعه عاشورا در اواخر شهریور بوده است. در اواخر شهریور مناطق سردسیر با کربلا فرق می‌کند. تصور کنید از روز هفتم آب قطع شده است و تشنگی مسلم است.

حجت‌الاسلام والمسلمین صفایی گفت: دسته پنجم شبهات، مربوط به نوع عزاداری است. مسأله این است که آیا در آن زمان سینه‌زنی بوده و عزاداری به چه شکلی بوده است؟ در مناطق عرب‌نشین یا ایرانی‌ها عزاداری متفاوتی دارد. فقها اعلام نکردند که عزاداری به سبک فرهنگ محلی مشکلی دارد. باید طوری عزاداری کنیم که ضرر عمده‌ای همچون جاری شدن خون از بدن ایجاد نشود.

وی  هچنین اظهار داشت: در شبهه عزاداری سؤال می‌شود که چرا عزاداری می‌کنیم، وقتی معتقدیم که امام حسین(ع) از لحظه شهادت در بهشت و در کنار رسول خدا(ص)، امیرالمؤمنین(ع) و... قرار دارد. حالا که امام حسین(ع) شهید و بهترین حالات نصیبش شد پس چرا ما عزاداری می‌کنیم و به این شکل افراد را از عزاداری سرد می‌کنند. اگر فلسفه عزاداری مطرح شود که ما چرا عزاداری می‌کنیم. پاسخی که داده می‌شود این است که عزاداری برای خود افراد است. امام حسین(ع) برای امر به معروف و نهی از منکر و اصلاح امت قیام کرد. پس ما برای احیاء هدف امام حسین عزاداری می‌کنیم و حرف امام را دوباره تکرار می‌کنیم به طوری که اگر امروز هم فساد ایجاد شد، من در مقابل آن می‌ایستم. وظیفه ما به عنوان مسلمان نهی از منکر است. پس در عزاداری هدف ما زنده کردن روش حضرت امام حسین(ع) است. بنابراین هدف، ارتقاء شخص و سعادت کامل جامعه است.

استاد مؤسسه کلامی احیاء ادامه داد: عزاداری ریشه قرآنی و روایی دارد. در قرآن می‌بینیم که حضرت یعقوب برای فراق یوسف گریه می‌کند. حضرت محمد(ص) نیز پس شهادت حضرت حمزه سیدالشهدا و جعفر طیار و فوت ابراهیم فرزندشان عزاداری کرد و به زنها دستور داد که عزاداری کنند. فلسفه عزاداری این است که یکی از شعائر دینی را زنده می‌کنیم. دفاع امام حسین(ع) از مظلوم در برابر ظالم و انجام نهی از منکر را دنبال می‌کنیم. در محرم مردم اخلاقشان تغییر می‌کند و به سمت خدا حرکت می‌کنند.

حجت‌الاسلام والمسلمین صفایی خاطرنشان کرد: احیای شعائر وظیفه ما است؛ ما با عزاداری محبت خود به اهل بیت را نشان می‌دهیم و بیان می‌کنیم که ما بی‌تفاوت نیستیم. انسان نسبت به کسی که دوستش دارد، واکنش نشان می‌دهد. این رابطه قلبی باعث رشد انسان می‌شود. وقتی انسان به فردی که ظالم است محبت داشته باشد در او تأثیر می‌گذارد، همچنین اگر به انسان نیک نیز محبت داشته باشد، همان تأثیر را می‌گذارد.

وی در تشریح شبهه علم امام به شهادت نیز گفت: امام می‌دانست که شهید می‌شود، لازم نبود که راه خود را تغییر دهد. برخی پیشنهاد دادند که به سمت یمن برود که امام نپذیرفتند. برای پاسخ به این شبهه‌ها که سالیان طولانی مطرح است، برخی از علما صورت مسأله را حذف کردند. در این پاسخ بحث تعارض بین فقه و کلام بیان می‌شود که در آن یک طرف را بر می‌داریم و مسأله حل می‌شود. مرحوم مفید، سید مرتضی و... مسأله علم امام را حذف کردند و گفتند، امام علم کلی دارد و از جزئیات مطلع نیست، به همین دلیل مسأله دانستن و به شهادت رسیدن حل می‌شود و تعارض برطرف می‌شود. یعنی امام علم کلی دارد و از آینده اطلاع ندارد. اما وقتی به کتاب‌های روایی مراجعه کنیم، می‌بینیم که امام علم دارد و نسبت به آینده و گذشته مطلع است. آیا امام معصوم از عبدالله بن عمر کمتر می‌داند که ایشان را از رفتن بر حذر می‌کند. پس حتی اگر امام علم غیب هم نداشت، انتهای این مسیر مشخص بود.

وی با بیان اینکه منکر شدن علم امام و حل شدن تعارض را نمی‌توانیم قبول کنیم چراکه ما معتقدیم امام علم غیب دارد، اظهار داشت: پاسخ دیگر تفکیک علم ظاهری و باطنی است. اینکه امام از آینده خبر دارد، اما این علم تکلیف آور نیست. پس اگر به علم غیب می‌داند که شهید می‌شود، رفتن و شهادت آن عیب ندارد. اما پاسخ صحیح این شبهه این است، حتی با علم ظاهری هم امام می‌داند که شهید می‌شود و نیازی به علم باطنی نبود. امام می‌دانست که شهید می‌شود ولی باید برود. مهمترین واجب حفظ اساس اسلام است، یعنی اگر اساس اسلام به خطر بیفتد ما نباید سکوت کنیم. در آن زمان که امام قیام کرد، اسلام حقیقی در حال نابودی بود. تازه مسلمانان یزید را به عنوان خلیفه می‌دیدند که همه کار می‌کند. پس اباعبدالله برای نجات دین قیام کرد. تا زمانی که امام معصوم زنده است، تکلیف حفظ جان امام است و فرد باید جان خود را به خطر انداخت. پس وقتی اساس اسلام به خطر بیفتد، حفظ جان دیگر واجب نیست.

در ادامه این نشت فاطمه رستگاری، مسئول کتابخانه عمومی اعتمادیه همدان به معرفی کتاب «عاشورا» از علی صفایی حائری پرداخت و منظمی از اعضای کتابخانه نیز کتاب «وارثان عاشورا» دیگر اثر همین مؤلف را معرفی کرد. در پایان حسن کرمی‌نور یک غزل و رباعی در وصف حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و هفتاد و دو تن از یاران باوفایش را قرائت کرد:

غزل:

شرح داغ تو بسی خون جگر می‌خواهد

عرصه عشق و جنون مرد خطر می‌خواهد

کیست اینگونه ره عشق به سر پیماید

شوق این جلوه‌گری رنج سفر می‌خواهد

بی سر و دست شدن تا به خدا پیوستند

کار هر بوالهوسی نیست هنر می‌خواهد

سر به نی سوز عطش قصه تنهایی و زخم

تابدین مرحله از خویش گذر می‌خواهد

لشکر خزم به صف آمده ای خون خدا

بت این معرکه پیدا است تبر می‌خواهد

تا به خون خواهی مظلوم سحر نزدیک است

سر به پای قدمش باد اگر می‌خواهد

در رثای تو و هفتاد و دو غلتیده به خون

اشک خونین و دلی سوخته تر می‌خواهد

رباعی:

با آنکه بر آستانه آب است حسین

از تاب عطش در التهاب است حسین

ای آب تو مهر مادرش زهرایی

لب تشنه چرا در آفتاب است حسین

گفتنی است، حسینیه اندیشه سلسله‌برنامه‌های معرفتی کتاب‌محوری است که اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی استان همدان با همکاری مؤسسه کلامی احیاء در ۱۰ شهرستان استان همدان با حضور اساتید این مؤسسه برگزار می‌کند. این نشست‌ها هم به صورت حضوری برای اعضا و هم به صورت مجازی در بستر اسکای روم در دسترس همه علاقه‌مندان قرار دارد.