کیومرث یزدان‌پناه، دانشیار جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران و کارشناس مسائل افغانستان، در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا، درباره رفتارهای اخیر طالبان با شیعیان افغانستان به ویژه محدودیت‌‌ها در برگزاری مراسم عزای شهادت امام حسین(ع) و حذف تعطیلی روز عاشورا از تقویم و اقدامات طالبان برخلاف ادعاهای اولیه گفت: طالبان چهره خودش را نشان نمی‌دهد بلکه چهره طالبان همین است. طالبان گروهی با باورها و ایدئولوژی خاص خودش است و براساس این ایدئولوژی نیز شیعیان جایگاه چندانی در سرزمین افغانستان ندارند و حتی می‌توان گفت براساس تفکر افراطی طالبان که تا به امروز به اشکال مختلف آن را نشان داده‌اند، شیعیان باید افغانستان را ترک کنند و این واقعیتی است که شاید خیلی تمایل به مطرح کردن و واکاوی این مسئله در خیلی از جاها وجود ندارد.

غیبت شیعیان در حکمرانی طالبان 

وی افزود:‌ این واقعیت ریشه در تفکرات خاص طالبان دارد و لذا اتفاق جدیدی در افغانستان نیفتاده و اگر عده‌ای آن را اتفاق جدید تلقی کنند، در واقع نشانه غفلت از پیشینه و افکار بنیادین این گروه است که الان با عنوان «امارت اسلامی» قدرت را در افغانستان در اختیار گرفته‌اند. باید پذیرفت شیعیان در حکمرانی طالبان هیچ جایگاهی ندارند و این صرف‌نظر از تاریخ بسیار غم‌ا‌نگیز مردم افغانستان از 1880 میلادی به این سمت و ظلم‌های وارده به شیعیان این کشور، که منجر به قتل عام و فرار بسیاری از آنها شد، است.

وی با اشاره به ضعف درون‌ساختاری شیعیان افغانستان گفت: متأسفانه آنها وحدت و انسجام لازم را ندارند تا بتوانند در مواقع سخت، دشوار و بحرانی با هم متحد شده و اجازه ندهند بیش از این به شیعیان ظلم شود. البته طالبان برای ایجاد محدودیت برای شیعیان رفتار افراطی برخی گروه‌‌های شیعه را به ویژه در مراسم عزاداری، دستاویز و بهانه قرار داده است. البته این رفتارهای افراطی مورد قبول و پسند علما و زعمای شیعه نیست و طالبان با خرافه و شرک دانستن این رفتارها، محدودیت‌ها را علیه شیعیان نسبت به گذشته بیشتر کرده است.

خوش‌خدمتی طالبان به آمریکا

یزدان‌پناه درباره ادعای معامله طالبان با آمریکا در قضیه کشتن ایمن الظواهری گفت: طالبان با توجه به شرایط بسیار سخت در افغانستان و عدم به رسمیت شناخته شدن توسط هیچ کشوری در سطح بین‌المللی، خیلی واضح است که برای اداره امور و مدیریت سیاسی در قلمرو تحت حاکمیت خود با مشکلات و موانع عدیده‌ای مواجه باشد. لذا این گروه چاره‌ای جز نشان دادن چراغ سبز به آمریکا ندارد و باید به همان روابط و رفتارهای پنهان با آمریکا برگردد که در قبل هم مواردی از این نوع تعاملات را با آمریکایی‌ها داشتند.

این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران بیان کرد: به نظر می‌رسد دادن اطلاعات محل استقرار ایمن الظواهری، رهبر شماره دو القاعده بعد از بن‌لادن، به آمریکایی‌ها در راستای همان چراغ سبز و حسن نیت نشان دادن به آمریکاست تا آنها گوشه چشمی به طالبان داشته باشند و طالبان بتواند با اتکا به آمریکا از وضعیت سخت حاکمیتی در افغانستان تا حدی فاصله بگیرد.

وی تصریح کرد: به اعتقاد من طالبان در آینده اقدامات بیشتری را برای خوش‌خدمتی به آمریکا انجام می‌دهد که برخی از این خوش‌خدمتی‌ها متوجه ایران می‌شود و در این راستا اقداماتی به ضرر امنیت ملی و امنیت مرزهای ما انجام خواهد داد.

لزوم هشدار جدی ایران 

یزدان‌پناه درباره درگیری‌های چندباره مرزی میان طالبان با ایران گفت: تنش عمیقی بین ایران و طالبان رخ نخواهد داد اما در همین حد هم قابل قبول نیست و به نظر می‌رسد دستگاه سیاست خارجی و نیروهای مسلح باید یکبار به طور قاطع با طالبان وارد گفت‌وگو شده و به آنها نسبت به عواقب ناشی‌گری در مرزها هشدار دهند و جلوی آنها بایستند، در غیر این صورت ممکن است ناامنی در مرزها بیشتر شود و این به افزایش هزینه‌های امنیتی برای کشور می‌انجامد.

این کارشناس مسائل افغانستان با بیان اینکه باید در بعضی مسائل کوتاهی و ملاحظات را کنار گذاشته و خیلی محکم و قاطع با طالبان گفت‌وگو کنیم، گفت: نباید اجازه دهیم به واسطه ناشی‌گری‌ها، ندانم‌کاری‌ها و عدم اطلاع نیروهای طالبان از پروتکل‌های روابط دوجانبه، مرزهای دو کشور ناامن شوند.

استفاده از اهرم فشار

یزدان‌پناه درباره تمایل برخی طرف‌های خارجی به تداوم برخی اختلافات میان ایران و افغانستان و ضرورت تغییر الگوی رفتاری ایران با طالبان گفت: این مسئله در درجه اول به عملکرد ایران برمی‌گردد. طالبان به هر حال مسئله رود هیرمند را به عنوان یک پاشنه آشیل بالای سر ایران نگه داشته است در حالی که قراردادهای محکمی در این خصوص بین ایران و افغانستان وجود دارد که باید اجرا شود اما حال که آنها قصد تمکین ندارند و زورگویی می‌کنند و بعضا در دولت قبل افغانستان از آب مفت و نفت مفت سخن می‌گفتند، ایران هم باید از ابزار فشار خود، یعنی حدود 6 میلیون مهاجر افغانستانی در ایران، استفاده کند که از منابع داخلی ما ارتزاق می‌کنند و بعضا خسارت‌های فراوانی برای ما دارند.

وی تأکید کرد: آیا اراده‌ای در وزارت امور خارجه وجود ندارد که طالبان را با همین ابزار تحت فشار بگذارد که شما سهم‌آبه همین حدود 6 میلیون نفر افغانستانی را پرداخت کنید و ایران در مقابل مازاد بر آن را هم نمی‌خواهد. در واقع اگر ایران از اهرم‌های فشار خود به موقع استفاده کند به طور مسلم می‌تواند پایاپای و حتی در موضع برتر در هر موضوعی، طالبان را وادار به پذیرش درخواست خود کند اما متأسفانه ما از اهرم‌های فشار خود به درستی استفاده نمی‌کنیم.

یزدان‌پناه ابراز کرد: از طرف دیگر ایران فرصتی به نام دریای عمان دارد که طالبان به دلیل محصور بودن افغانستان در خشکی برای دسترسی به آب‌های بین‌المللی نیاز به ما دارد. همچنین ایران می‌تواند به راحتی از دریای عمان آب را به جازموریان و دریاچه هامون و حتی بخش‌های قابل توجهی از دشت‌های وسیع سیستان و بلوچستان منتقل کند تا این وابستگی مرگ‌بار به افغانستان به شدت کاهش پیدا کند.

اتخاذ گفتمان واقع‌بینانه با طالبان

این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با تأکید بر اینکه در مسئله تنش‌های مرزی و حق‌آبه ایران از هیرمند، صد در صد مقصر هستیم، گفت: اگر طالبان حداقل حاضر به تأمین سهم‌آبه حدود 6 میلیون افغانستانی در ایران نیست، ایران نیز در مقابل باید بخش قابل توجهی از این پناهندگان را به افغانستان برگرداند. متأسفانه ما بیش از حد گرفتار یک سری آرمان‌های کاذب و ایده‌های غلط هستیم که اصلا در وضعیت فعلی جواب نمی‌دهد و باید به گفتمان واقع‌بینانه و منطقی با طالبان برگردیم تا ایران بیش از این به دلیل وابستگی به آب هیرمند و مسائل دیگر توسط طالبان تحقیر نشود.

یزدان‌پناه درباره اینکه برخی معتقدند ملاحظات ایران در خصوص طالبان، به دلیل مسائلی مانند وحدت اسلامی و روابط همسایگی است، گفت: الان ما هزینه زیادی می‌دهیم و 900 کیلومتر مرزهای ما با افغانستان ناامن است و 6 میلیون مهاجر افغانستانی نیز در ایران حضور دارند و ملاحظه طالبان به خاطر برخی مسائل مانند وحدت اسلامی معنایی ندارد.

این کارشناس مسائل افغانستان با بیان اینکه چنین موضوعی هیچ ربطی به وحدت شیعه و سنی ندارد، گفت: ما دیگر نباید چشم‌بسته به این قضایا نگاه کنیم و کسانی هم که این موضوع را مطرح می‌کنند شاید برداشت دقیقی از وحدت شیعه و سنی و منافع ملی ندارند؛ به ویژه در وضعیتی که بخشی از جغرافیای ایران دچار مشکل شده و قسمت قابل توجهی از شرق کشور تهدید می‌شود. در حقیقت وقتی طالبان به ایران زور می‌گوید، نباید توجیهات غلط کرد و اصل مسائل و مشکلات با آنها را نادیده گرفت.

گفت‌وگو از مهدی مخبری