امام حسین(ع) خصائص و ویژگی‌های منحصر به‌فرد زیادی دارد که برخی از آن‌ها را هیچ کسی با او اشتراک ندارد و برخی را هم فقط ممکن است معدودی از افراد، آن هم فقط از سایر حضرات معصومین(ع) با وی مشترک باشند. به مناسبت ماه محرم‌الحرام و ایام شهادت جانسوز حضرت اباعبدالله الحسین(ع)، در گفت‌وگو با «دکتر مرتضی انفرادی» مدیرگروه فرهنگ و سیره رضوی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی به بررسی برخی از ویژگی‌های امام حسین(ع) از دیدگاه عالم آل‌محمد حضرت رضا(ع) پرداختیم. در ادامه گزیده‌ای از سخنان وی را می‌خوانید.

منزلت و جایگاه امام حسین(ع)
تبیین فرهنگ حسینی در حقیقت تدوین تاریخ انسانیت در این کره خاکی است. حرکت عظیم و انسان‌ساز سیدالشهدا(ع) در واقع اساس حق‌طلبی، عدالت‌محوری، شجاعت و پاکبازی است. برای همین است که ماجرای زندگانی امام حسین(ع) به عنوان نیروی محرک در جهت تفکرات صحیح اسلام محسوب و از آن یک فرهنگ متعالی استنباط می‌شود تا الگویی برای همه زمان‌ها و مکان‌ها باشد.
همه حضرات معصومین(ع) برای تعظیم و بزرگداشت امام حسین(ع) تلاش‌های گوناگونی انجام داده‌اند و این موضوع در سیره عالم آل‌محمد(ع) و با توجه به روایات رسیده از ایشان جلوه دیگری دارد.
مقام والای سیدالشهدا(ع) بر همگان مبرهن است و امام رضا(ع) نیز در روایتی از پیامبر اسلام(ص) منزلت امام حسین(ع) را زیبایی زمین و آسمان بیان می‌فرمایند: یَا أَبَا عَبْدِاللَّهِ‏ یَا زَیْنَ‏ السَّمَاوَاتِ‏ وَ الْأَرَضِین.
در این قسمت از روایت امام رضا(ع) ویژگی امام حسین(ع) با زینت آسمان و زمین آغاز شده است و در ادامه حدیث، شخص امام رضا(ع) سوگند پیامبر(ص) را بیان و ویژگی‌های متعددی برای آن حضرت برمی شمارند.
وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً إِنَّ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ فِی السَّمَاءِ أَکْبَرُ مِنْهُ فِی الْأَرْضِ وَ إِنَّهُ لَمَکْتُوبٌ عَنْ یَمِینِ عَرْشِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِصْبَاحُ هُدًی وَ سَفِینَةُ نَجَاةٍ وَ إِمَامٌ غَیْرُ وَهْنٍ وَ عِزٌّ وَ فَخْرٌ وَ عِلْمٌ وَ ذُخْرٌ.
سوگند به خداوندی که من را بحق، به پیامبری مبعوث کرد منزلت حسین بن علی(ع) در آسمان والاتر از جایگاه او در زمین است و همانا در سمت راست عرش خداوند عزوجل نوشته شده وی چراغ هدایت و کشتی نجات است، امامی استوار، دارای عزت، افتخار، علم و گنجینه است.
امام رضا(ع) در حدیثی دیگر در مورد منزلت والای امام حسین(ع) می‌فرمایند: هر کس دوست دارد خداوند را در حالی که از گناهانش پاک است ملاقات کند، حسین را دوست داشته باشد.
مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَلْقَی اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ، وَ قَدْ مُحِّصَ ذُنُوبُهُ، فَلْیَتَوَلَ‏ الْحُسَیْنَ‏ عَلَیْهِ السَّلَامُ.

غم جانگداز حادثه کربلا از منظر امام رئوف(ع)
حادثه کربلا چنان برای تمام اهل بیت(ع) جانکاه بود که روایت‌های متعدد در مقتل‌های بسیار از زبان ایشان در مجامع حدیثی آمده است. در بیان امام رضا(ع) نیز این واقعه چنین تبیین شده است:
إِنَّ یَوْمَ الْحُسَیْنِ أَقْرَحَ جُفُونَنَا وَ أَسْبَلَ دُمُوعَنَا وَ أَذَلَّ عَزِیزَنَا بِأَرْضِ کَرْبٍ وَ بَلَاءٍ وَ أَوْرَثَتْنَا الْکَرْبَ و الْبَلَاءَ إِلَی یَوْمِ الِانْقِضَاءِ.
روز شهادت حسین چشمان ما اهل بیت(ع) را مجروح، اشک‌های ما جاری و عزیز ما خوار شد و ما را تا قیامت به گرفتاری و بلا دچار ساخت.
ایشان علاوه بر بیان حزه و اندوه آل‌الله در این ایام، به شیعیان جدشان نیز اعلام می‌کنند اگر دوست دارید همنشین ما اهل بیت(ع) در بهشت باشید در اندوه ما اندوهگین باشید.
إِنْ سَرَّکَ أَنْ تَکُونَ مَعَنَا فِی الدَّرَجَاتِ الْعُلَی مِنَ الْجِنَانِ فَاحْزَنْ لِحُزْنِنا.

زیارت امام حسین(ع) 
زیارت امام حسین(ع) دارای ویژگی‌های بسیاری است و اثرات معنوی زیادی برای زائران مرقد مطهر ایشان ذکر شده است. همچنین در روایات برکات بی‌شماری برای این امر مهم معرفی شده است.
زیارت امام حسین(ع) در احادیث امام رضا(ع) نیز جلوه ویژه دارد. ایشان ثواب زیارت جدشان را این‌گونه به پسر شبیب بیان می‌فرمایند:
یَا ابْنَ شَبِیبٍ إِنْ سَرَّکَ أَنْ تَلْقَی اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَا ذَنْبَ عَلَیْکَ فَزُرِ الْحُسَیْنَ(ع)؛ ای پسر شبیب!‏ اگر دوست داری پاک و بدون گناه به ملاقات خدا بروی، امام حسین(ع) را زیارت کن.
روایت دیگری از امام رضا(ع) نقل شده مبنی بر اینکه ایامی که زائر امام حسین(ع) به زیارت مشغول است از عمر او محسوب نمی‌شود و جزو مدت زندگی‌اش به حساب نمی‌آید؛ إِنَ‏ أَیَّامَ‏ زَائِرِی‏ الْحُسَیْنِ‏(ع) لَا تُحْسَبُ مِنْ أَعْمَارِهِمْ وَ لَا تُعَدُّ مِنْ آجَالِهِم‏.
ایشان در حدیثی دیگر فضیلت زیارت امام حسین(ع) را برابر با یک حج مقبوله دانستند؛ مَنْ‏ أَتَی‏ قَبْرَ الْحُسَیْنِ‏ کَتَبَ‏ اللَّهُ‏ لَهُ‏ حَجَّةً مَبرورَه.
همچنین یکی از یاران و اصحاب حضرت رضا(ع) به نام صفوان نقل می‌کند: از امام هشتم(ع) در مورد زیارت امام حسین(ع) پرسیدم. حضرت فرمودند: زیارت امام حسین(ع) برابر است با عمره. 
صَفْوَانَ‏ قَالَ‏: سَأَلْتُ‏ الرِّضَا(ع) عَنْ زِیَارَةِ قَبْرِ الْحُسَیْنِ(ع) أَیُّ شَیْ‏ءٍ فِیهِ مِنَ الْفَضْلِ قَالَ تَعْدِلُ عُمْرَةً.
محمد بن سنان یکی دیگر از یاران ایشان در مورد زیارت امام حسین(ع) از حضرت نقل کرده که معادل یک عمره صحیح و مقبوله است؛ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا(ع) یَقُولُ‏ زِیَارَةُ قَبْرِ الْحُسَیْنِ‏ صَلَوَاتُ‏ اللَّهِ عَلَیْهِ تَعْدِلُ عُمْرَةً مَبْرُورَةً مُتَقَبَّل.

گریه بر اباعبدالله الحسین(ع)
یکی از روش‌های تعظیم شعائر حسینی و زنده نگه داشتن قیام عاشورا که روایات زیادی نیز از سوی حضرات معصومین(ع) برای آن بیان شده گریستن بر مصائب اباعبدالله الحسین(ع) است. امام رضا(ع) نیز برای گریه بر جد مظلومشان ثواب عظیمی را در جاهای مختلف آورده‌اند:
اِنْ بَکَیْتَ عَلَی الحُسَینِ(ع) حَتّی تَصیرَ دُمُوعُکَ عَلی خَدَّیْکَ غَفَرَ اللّهُ لَکَ کُلَّ ذَنْبٍ اَذْنَبْتَهُ صَغیرا کانَ اَوْ کَبیراً قَلیلا کانَ اَوْ کثیراً؛ اگر بر امام حسین(ع) گریه کنی تا اینکه اشک‌هایت بر گونه‎هایت جاری شود، خداوند گناهانی که مرتکب شدی، چه بزرگ و چه کوچک، چه کم و چه زیاد را می‎بخشد.
امام رضا(ع) در عبارتی دیگر همه افراد را بر گریستن بر مصائب امام حسین(ع) ترغیب می‌نمایند و اثر این کار را بخشش گناهان کبیره بیان می‌فرمایند.
 فَعَلَی مِثْلِ الْحُسَیْنِ فَلْیَبْکِ الْبَاکُونَ فَإِنَّ الْبُکَاءَ یَحُطُّ الذُّنُوبَ الْعِظَام‏؛ پس گریه‌کنندگان بر مثل حسین(ع) گریه کنند زیرا گریه بر حسین(ع) گناهان بزرگ را از بین می‌برد.

ویژگی‌های تربت امام حسین(ع) در تعالیم رضوی
پروردگار جهانیان به برکت جان‌نثاری‌ها و ازخودگذشتگی‌های امام حسین(ع) اختصاصات مهمی را برای ایشان در نظر گرفته است که یکی از آن‌ها عظمت و برکت تربت مرقد سیدالشهدا(ع) است. با توجه به احادیث اسلامی ذات خاک کربلا دارای شرافت است و فضیلت‌های زیادی برای آن بیان شده است.
تربت در اصطلاح شیعیان به خاک اطراف مرقد مطهر اباعبدالحسین(ع) گفته می‌شود و این خاک همواره در بین شیعیان مقدس بوده و حتی احام فقهی ویژه‌ای را برای آن بیان کرده‌اند. در بین ارادتمندان معصومین(ع) استفاده از خاک کربلا به نیت شفا، برداشتن کام نوزادان به‌وسیله تربت حسینی، استفاده از آن به عنوان مهر نماز و همچنین هدیه تربت به دیگران و... سنت مؤکد به شمار می‌آید.
امام رضا(ع) در مورد تربت مقدس کربلا می‌فرمایند: هُوَ أَمَانٌ‏ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی.‏
همچنین ایشان تربت امام حسین(ع) را درمان هر درد و امان از هر ترسی بیان کرده‌اند.
طِینُ قَبْرِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَیْنِ(ع) شِفَاءٌ مِنْ کُلِّ دَاءٍ وَ أَمَانٌ مِنْ کُلِّ خَوْف
و حتی شفا داشتن تربت امام حسین(ع) را برای هر دردی به جز مرگ روایت کرده‌اند.
‏ أَنَّهُ قَالَ: طِینُ قَبْرِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(ع) شِفَاءٌ مِنْ‏ کُلِ‏ عِلَّةٍ إِلَّا السَّامَ‏ وَ السَّامُ‏ الْمَوْت.
‏امام رضا(ع) در روایتی دیگر خوردن هر خاکی را حرام می‌دانند به جز خوردن تربت امام حسین(ع) را که از آن به عنوان شفا یاد می‌کنند. ابن سعد اشعری می‌گوید در مورد خاک تربت کربلا از حضرت رضا(ع) پرسیدم؛ ایشان فرمودند: هر خاکی حرام است... به جز خاک مرقد امام حسین(ع) که شفای هر دردی است؛ ابْنُ سَعْدٍ الْأَشْعَرِیُّ قَالَ‏ سَأَلْتُ الرِّضَا(ع) عَنِ الطِّینِ فَقَالَ کُلُّ طِینٍ حَرَامٌ...‏ مَاخَلَا طِینَ‏ قَبْرِ الْحُسَیْنِ‏ فَإِنَّهُ شِفَاءٌ مِنْ کُلِّ دَاء.
در روایتی دیگر از ابی بکار است که وی می‌گوید: از قسمت بالاسر مرقد مطهر امام حسین(ع) خاک سرخی در اختیارم بود که محضر امام رضا(ع) رسیدم و به حضرت عرضه کردم. سپس ایشان آن خاک را در کف دست مبارک خود گرفتند و بوییدند و گریه کردند به طوری که اشکشان جاری شد، سپس فرمودند: این تربت جدم است.
عَنْ أَبِی بَکَّارٍ قَالَ: أَخَذْتُ مِنَ التُّرْبَةِ الَّتِی عِنْدَ رَأْسِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ(ع) طِیناً أَحْمَرَ فَدَخَلْتُ عَلَی الرِّضَا(ع) فَعَرَضْتُهَا عَلَیْهِ فَأَخَذَهَا فِی کَفِّهِ ثُمَّ شَمَّهَا ثُمَّ بَکَی حَتَّی جَرَتْ دُمُوعُهُ ثُمَّ قَالَ هَذِهِ تُرْبَةُ جَدِّی‏.

تسبیح ساخته شده از تربت حسین(ع)
تسبیح کربلا که به تسبیح تربت نیز مشهور است به تسبیحی گفته می‌شود که از خاک مرقد امام حسین(ع) ساخته شده باشد. 
پدر بزرگوار امام رضا(ع) در روایتی می‌فرمایند: شیعیان ما از چهار چیز بی‌‏نیاز نیستند، حصیری که بر آن نماز بگزارند، انگشتری که در دست کنند، مسواکی که با آن مسواک کنند و تسبیح از تربت سید الشهدا(ع) که دارای ۳۳ دانه باشد.
با توجه به منابع حدیثی و تاریخی نخستین کسی که در بین مسلمانان از تسبیح استفاده کرد، وجود مقدس حضرت زهرا(س) بود. ایشان برای تسبیحات پس از نماز، نخی پشمی را گرده زده بودند و با آن ذکر می‌گفتند اما پس از شهادت حضرت حمزه(ع) عموی بزرگوارشان در جنگ احد، از خاک مزار ایشان تسبیحی ساختند و با آن ذکر می‌گفتند.
با توجه به این سنت، شیعیان پس از شهادت سیدالشهدا(ع) از تربت او تسبیح ساختند و استفاده می‌کردند.
امام رضا (ع) نیز در مورد ویژگی تسبیح کربلا می‌فرمایند:
مَنْ‏ أَدَارَ الطِّینَ‏ مِنَ التُّرْبَةِ فَقَالَ: سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ. مَعَ کُلِّ حَبَّةٍ مِنْهَا کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِهَا سِتَّةَ آلَافِ حَسَنَةٍ، وَ مَحَا عَنْهُ سِتَّةَ آلَافِ سَیِّئَةٍ، وَ رَفَعَ لَهُ سِتَّةَ آلَافِ دَرَجَةٍ، وَ أَثْبَتَ لَهُ مِنَ الشَّفَاعَةِ مِثْلَهَا.
هر کسی تسبیحی از تربت حضرت امام حسین(ع) در دست بگرداند و ذکر سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ را بگوید با هر دانه تسبیح، خداوند ۶هزار حسنه برای او می‌نویسد و ۶هزار گناه از او پاک می‌کند و ۶هزار درجه مقامش بالا می‌رود و به همین مقدار شفاعت برای او ثبت می‌شود.

خبرنگار: محمدحسین مروج کاشانی