هیچ‌کدام از ما دوست نداریم با حرف یا رفتارمان دیگری را برنجانیم یا باعث دلخوری کسی شویم، اما راستش به هزار و یک دلیل که بیشتر آن‌ها ناشی از نداشتن مهارت‌های ارتباطی و رفتاری است، همیشه در این کار موفق نیستیم.
حالا که آن تلاش اولیه شکست خورده و کسی را رنجانده‌ایم، دنبال راه‌حلی برای رفع ناراحتی طرف مقابل می‌گردیم و به‌نظرمان ساده‌ترین کار، معذرت‌خواهی است. اما معذرت‌خواهی آنقدر‌ها که تصور می‌کنیم ساده نیست، یعنی یک معذرت‌خواهی اصولی و تأثیرگذار آدابی دارد که ویدا ساعی، روانشناس و روان‌درمانگر، درباره آن‌ها توضیح می‌دهد. با هم توضیحات این روانشناس را مرور می‌کنیم.
بپذیر که باید عذر بخواهی
قبل از اینکه یاد بگیریم چه راه و روشی برای معذرت‌خواهی مناسب است و چطور باید با عذرخواهی، تأثیر اشتباه‌مان را تا حدی از بین ببریم، باید در قدم اول بپذیریم که مرتکب اشتباهی شده‌ایم، بنابراین قدم بعدی عذرخواهی است. بسیاری از ما تصور می‌کنیم عذرخواهی‌کردن غرور ما را می‌شکند یا باعث می‌شود ضعیف به‌نظر برسیم، درحالی‌که این طرز تفکر اشتباه است. افرادی که عذرخواهی می‌کنند نه تنها ترسو و ضعیف نیستند بلکه اتفاقاً قدرت و شجاعتی دارند که باعث می‌شود به اشتباهشان اعتراف کنند. عذرخواهی نشانه این است که ما مسئولیت رفتار یا حرف اشتباه‌مان را پذیرفته‌ایم و می‌دانیم که اگر چیزی را خراب کنیم، خودمان مسئول درست کردنش هستیم؛ بنابراین قبل از هر چیز تمرین کنیم که عذرخواهی کردن، غرورمان را نمی‌شکند و ما را کوچک نمی‌کند بلکه نشانه مسئولیت‌پذیری ماست.
عذر بخواه، توجیه نکن
البته که هر رفتار اشتباه یا حرف نادرستی، محصول دلایلی است که طرف مقابل از آن‌ها خبر ندارد. اما خبر بد برای شخصی که اشتباه کرده این است که این دلایل هیچ ارتباطی به طرف مقابل ندارد! او ناچار نیست بشنود که شما به چه علت و از روی چه فکری فلان حرف را زده‌اید یا فلان رفتار را نشان داده‌اید. گفتن اینکه خسته بوده‌اید یا اعصاب‌تان از جای دیگری خراب بوده، بیمار بوده‌اید یا دچار سوءتفاهم شده‌اید و هر دلیل دیگری، توجیه محسوب می‌شود. موقع معذرت‌خواهی نباید حرف یا رفتارتان را توجیه کنید یا برای آن دلیل بیاورید.
مسئول رفتارت هستی
هر اتفاقی هم که افتاده باشد، وقتی ما باعث ناراحتی دیگری شده‌ایم، باید مسئولیت صد درصد رفتارمان را بپذیریم و بدانیم همانطور که خطا از ما بوده، عذرخواهی و جبران هم باید از طرف ما باشد. بدترین کاری که می‌توانیم موقع معذرت‌خواهی انجام دهیم این است که به طرف مقابل این حس را منتقل کنیم که متوجه مسئولیت و نقش خودمان در موقعیت ایجاد شده نیستیم. اگر قرار باشد آسمان و ریسمان به هم ببافیم تا از زیر بار مسئولیت اشتباه شانه خالی کنیم، معذرت‌خواهی تبدیل به جملاتی بی‌اثر خواهد شد که بیشتر بر طرف مقابل تأثیر منفی می‌گذارد. حواس‌تان باشد از گفتن جملاتی مثل «نمی‌دانستم ناراحت می‌شوی»، «ببخشید، اما تو با گفتن فلان حرف مرا عصبانی کردی» و هر جمله‌ای که سعی می‌کند بخشی از بار اشتباه را بر دوش طرف مقابل بیندازد، دوری کنید.
به‌موقع معذرت بخواه
یکی از مهم‌ترین نکاتی که برای تأثیرگذاری معذرت‌خواهی باید مورد توجه قرار گیرد، انتخاب زمان مناسب برای معذرت‌خواهی است. تشخیص این زمان مناسب هم با کسی است که می‌خواهد طلب بخشش کند. گاهی همین که متوجه شدیم حرف ناراحت‌کننده‌ای زده‌ایم یا رفتار اشتباهی داشته‌ایم، می‌توانیم با معذرت‌خواهی جلوی دلخوری بیشتر را بگیریم. اما همیشه هم این راه جواب نمی‌دهد. اگر طرف مقابل عصبانی است یا دچار هیجان شده، باید کمی صبر کنیم تا اوضاع آرام شود. برای اینکه معذرت‌خواهی اثرگذار باشد، نباید خیلی هم معطل کنیم. اگر زمان زیادی از یک ماجرا بگذرد و ما برای معذرت‌خواهی قدم برنداریم، ممکن است طرف مقابل دیگر این فرصت را به ما ندهد که طلب بخشش کنیم.
«ببخشید» تمام ماجرا نیست
شاید تصور کنیم همین که برای رفع ناراحتی دیگری قدم برداشته‌ایم و معذرت‌خواهی کرده‌ایم کافی است و ماجرا تمام‌شده است. اما معذرت‌خواهی نباید تنها به بیان جملاتی کلیشه‌ای محدود شود بلکه بخش مهمی از پذیرفتن مسئولیت اشتباه، در تلاش برای جبران اشتباه دیده می‌شود. هر اشتباهی که در قبال دیگری از ما سر می‌زند، پیامد‌هایی دارد که ممکن است به چشم خودمان نیاید. در یک معذرت‌خواهی تأثیرگذار، باید به طرف مقابل اعلام کنیم که آماده رسیدگی به این پیامد‌ها هستیم و می‌خواهیم اوضاع را طوری مدیریت کنیم که آثار منفی اشتباه‌مان تا حد امکان از بین برود. پس یادمان باشد که عذرخواهی فقط گفتن چند جمله نیست. در واقع گفتن جملات عذرخواهی تازه اول راه است و بعد از آن است که باید به فکر جبران باشیم. شاید ساده‌ترین راه برای اینکه نشان دهیم عذرخواهی عادت تکراری ما نیست، تلاش برای عدم‌تکرار اشتباهات‌مان باشد.
فرصت نبخشیدن بده
یک نفر از ما دلخور و ناراحت است، ما هم مسئولیت اشتباه‌مان را پذیرفته‌ایم و در زمانی مناسب، صادقانه و بدون توجیه و دلیل‌تراشی از او معذرت‌خواهی می‌کنیم. تا اینجا ما یک رفتار درست به جبران رفتار اشتباه قبلی انجام داده‌ایم، اما این به‌معنای آن نیست که طرف مقابل باید و باید بلافاصله ما را ببخشد و همه چیز را از یاد ببرد. ما وظیفه اخلاقی خود را انجام داده‌ایم، اما باید به طرف مقابل هم فرصت دهیم درباره حرف‌های ما فکر کند. شاید او تصمیم بگیرد به هر دلیلی عذرخواهی را نپذیرد و ما باید این حق را هم برای او قائل باشیم. بهتر است کسی را برای پذیرش عذرخواهی تحت فشار نگذاریم؛ چرا که ممکن است با یک جمله سرسری مثل «حالا اشکالی ندارد» از کنار عذرخواهی ما بگذرد، اما رنجش و دلخوری در قلبش باقی‌بماند. گاهی هم این اصرار ممکن است بدتر باعث رنجش مضاعف شود. در نهایت اینکه باید قبول کنیم تأثیر منفی بعضی حرف‌ها و رفتار‌ها آنقدر بزرگ است که با معذرت‌خواهی هم از بین نمی‌رود.
معذرت‌خواهی مفید است
اگر برای‌تان سؤال است که معذرت‌خواهی جز رفع کدورت‌ها، چه فایده‌های دیگری دارد، بد نیست به این نکات هم توجه کنید. معذرت‌خواهی به دیگران اجازه می‌دهد بدانند شما موافقید که رفتار آسیب‌زننده خوب نیست و اگر چنین رفتاری از شما سر زده نه از روی باور‌های شما، بلکه از روی یک اشتباه بوده، بنابراین می‌توانند در کنارتان احساس امنیت کنند. وقتی عذرخواهی می‌کنید، اعتبار از دست‌رفته را پیش طرف مقابل تا حد زیادی دوباره به‌دست می‌آورید. ضمن اینکه عذرخواهی گاهی کمک می‌کند روابط شما قوی‌تر از قبل شوند و بیشتر از قبل مورد احترام قرار بگیرید. با معذرت‌خواهی دیگران متوجه می‌شوند که شما به یک اشتباه اصرار ندارید و به آن افتخار نمی‌کنید. عذرخواهی می‌تواند اعتماد دیگران را جلب کند و به آن‌ها نشان دهد که شما مسئولیت رفتار‌های خود را می‌پذیرید.
منبع: همشهری
∎
نظر شما