چاقی مشکل جدی سلامت عمومی است که تبدیل به فاکتور خطر برای بروز تعدادی از بیماری‌های مزمن مانند: پرفشاری خون، مقاومت انسولین، دیابت و هایپرلیپیدمی شده است. این مشکل همچنین با افزایش مرگ و میر ارتباط دارد.

سبک زندگی نشسته، زمینه ژنتیکی، تغییرات گذرا در الگو‌های غذایی، مانند: افزایش مصرف چربی‌ها منجر به افزایش چشمگیر اضافه وزن و چاقی در کشور‌های توسعه یافته و در حال توسعه شده است. تعداد سلول‌های بافت چربی در دوران کودکی و نوجوانی تنظیم شده و در بزرگسالی تقریبا ثابت باقی می‌مانند.

وقتی کالری دریافتی از میزان مصرف تجاوز Rape کند، تعادل مثبت کالری رخ می‌دهد. این مسئله اغلب باعث هایپرتروفی بافت‌های چربی و چاقی می‌شود. چربی‌های رژیمی اغلب عامل اصلی برای افزایش شیوع چاقی هستند. اگرچه، همه‌ی چربی‌ها اثرات متابولیکی یکسانی ندارند.

امروزره توجه زیادی به اثرات اسید‌های چرب رژیم غذایی بر بیماری‌های التهابی و چاقی شده است. به گونه‌ای که بسیاری از راهنما‌های غذایی به جایگزینی اسید‌های چرب اشباع (SFA) با اسید‌های چرب غیر اشباع تاکید می‌کنند. افزایش مصرف روغن‌های غنی از اسید‌های چرب غیر اشباع با یک باند دوگانه (MUFA) عدم تعادل اسید‌های چرب رژیم غذایی را که به طور عمده در رژیم‌های غذایی مدرن به چشم می‌خورد، بهبود می‌بخشد.

متداول‌ترین نوع MUFA در رژیم‌های غذایی، اسید اولئیک و اسید Vaccenic هستند. از این بین اسید اولئیک حاوی بالاترین MUFA ارائه شده در رژیم غذایی است (۹۰ درصد MUFA ها).

روغن زیتون به دلیل دارا بودن اسید اولئیک دارای اثرات ضد ترمبوز بوده و موجب کاهش مرگ ومیر ناشی از بیماری‌های قلبی و عروقی در مقایسه با کشور‌های غربی می‌شود.

مطالعات متعدد نشان داده است که مصرف روغن زیتون باعث کاهش شاخص‌های التهابی و افزایش ظرفیت آنتی اکسیدانی سرم می‌شود. زیتون درختی کوچک متعلق به خانواده Olea ceae و بومی مناطق معتدل، گرم استوایی جهان است.

این درخت به‌طور معمول در مناطق ساحلی و شرقی دریای مدیترانه، در مناطق ساحلی جنوب شرقی اروپا، غرب آسیا، شمال آفریقا و همچنین در شمال ایران در جنوب دریای خزر کشت می‌شود. در مورد اهمیت درخت و میوه زیتون بیش از چندین بار در کتب مقدس قرآن و همچنین انجیل آمده است.

از هر ۱۰۰ گرم زیتون ۴-۲ گرم روغن بدست می‌آید و هر زیتون ۱۲-۲ گرم است و ممکن است وزن آن به ۲۰ گرم هم بر رسد. رسیدن میوه زیتون یک فرآیند طولانی است و ۵ ماه طول می‌کشد.

میوه زیتون شامل ۵۰ درصد آب، ۶/۱ درصد پروتئین، ۲۲ درصد روغن، ۱/۱۹ درصد کربوهیدرات، ۸/۵ درصد سلولز و ۳-۱ درصد ترکیبات فنولیک است. این ترکیبات فنولیک، مانند: Cafeic Acid، Oleuropein، Tyrosol و hydroxytyrosol دارای اثرات ضد آترواسکلروز، ضد دیابت و ضد التهاب هستند.

ترکیبات آنتی‌اکسیدانی روغن زیتون

در بسیاری از مطالعات نشان داده شده است که اثرات سلامتی روغن زیتون تنها ناشی از مقدار اسیداولئیک نیست، بلکه بخشی به دلیل وجود ترکیبات فنلی آنتی اکسیدان که منجر به بهبود عملکرد اندوتلیال و کاهش استرس اکسیداتیو در داخل بدن می‌شوند، می‌باشد.

البته ترکیبات فنولیک روغن زیتون به سن درخت، تکنیک‌های کشاورزی استفاده شده در کشت درخت، درجه رسیدگی میوه، ترکیبات خاک، آب وهوا و فرآیند نگه داری بستگی دارد.

طی متابولیسم انرژی، زنجیره تنفسی میتوکندری یک منبع داخل سلولی تولید گونه‌های فعال اکسیژن است. رژیم‌های پرکالری که موجب چاقی می‌شوند باعث افزایش تولید گونه‌های فعال اکسیژن می‌شوند؛ بنابراین شرایط استرس اکسیداتیو روی می‌دهد و سوالی که پیش می‌آید این است که آیا چاقی به دلیل تعادل مثبت انرژی است یا کاهش میزان متابولیک و یا هر دو، که هنوز نامشخص است.

این گونه‌های فعال اکسیژن می‌توانند با اسید‌های چرب غشای سلول واکنش دهند و باعث پراکسیداسیون لیپید و تغییر در میزان گشادی اندوتلیال شوند. روغن زیتون به دلیل دارا بودن ترکیبات آنتی اکسیدانی باعث خنثی شدن گونه‌های فعال اکسیژن شده و از آسیب به اندوتلیال جلوگیری می‌کند.

مطالعات مشاهده‌ای متعددی به بررسی ارتباط مصرف روغن زیتون با BMI و چاقی پرداخته است، به طوری که در یکی از مطالعات بعد از تعدیل میزان انرژی دریافتی روغن زیتون اثری روی BMI و خطر ابتلا به چاقی نداشته است.

نکته جالب اینکه مطالعه نشان داد که مصرف زیاد روغن زیتون بدون توجه به میزان نیاز کالری بدن موجب افزایش BMI و خطر ابتلا به چاقی می‌شود. اما مطالعه دیگری که در قسمت دیگری از اروپا انجام شد، نتایج مطالعه قبلی را تایید نکرد.

روغن زیتون و سلامت قلب

در این مطالعه که روی جمعیت بزرگی از افراد بالای ۱۸ سال کشور اسپانیا انجام شد دیده شد که مصرف روغن زیتون به صورت مستقل از دیگر متغیر‌ها (افراد چاق و سبک زندگی نشسته) اثرات مفیدی روی فاکتور‌های خطر بیماری‌های قلبی عروقی (چاقی، افزایش تری‌گلیسرید خون و کاهش سطح HDL) دارد.

رژیم غذایی مدیترانه‌ای

در مطالعه بالینی دیگر که به منظور آنالیز اثر الگوی رژیمی مدیترانه‌ای روی ظرفیت آنتی اکسیدانی پلاسما به مدت ۳ سال مداخله با افزایش دریافت روغن زیتون پرداختند، نتایج گزارش شده نشان داد که رژیم مدیترانه‌ای، غنی از روغن زیتون، باعث افزایش سطح آنتی اکسیدانی پلاسما و به دنبال آن موجب کاهش وزن بدن بعد از ۳ سال می‌شود.

مقاله مروری حاضر نشان می‌دهد که مصرف روغن زیتون به دلیل ترکیبات فنولیک و آنتی اکسیدانی باعث کاهش استرس اکسیداتیو و بهبود پروفایل لیپیدی شده و به دلیل بهبود در متابولیسم انرژی می‌تواند یک کنترل کننده چاقی باشد.