به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، همه مردم دنیا به اهمیت آب آگاهی دارند اما محیط زیست تنها درختان و آب‌ها نیستند، خاک هم بخش مهمی از طبیعت است که کمتر به اهمیت آن پرداخته شده و نگهداری از آن کمتر یادآوری می شود. 

با توجه به اهمیت این عنصر مهم هستی، به عنوان یکی از با اهمیت ترین اجزای طبیعت، اتحادیه جهانی علوم خاک (International Union of Soil Science) در سال ۲۰۰۳، در راستای ارزش گذاشتن به اهمیت خاک و پیشگیری از تخریب و نابودی آن، روز ۵ دسامبر (۱۴ آذر) را به عنوان روز جهانی خاک نامید. این روز جهانی، بزرگداشتی است که اهمیت خاک و ضرورت بهره‌برداری پایدار از آن را برای جوامع گوناگون در  همه جهان روشن می‌ کند.

سازمان ملل متحد هم در همین راستا سال ۲۰۱۵ را به عنوان سال جهانی خاک‌ها مشخص کرد و نشست ها و رویدادهای مهمی برای آگاهی بخشی برگزار شد. 

خاک به معنی سرزمین و در بسیاری فرهنگ های باستانی به مفهوم مادر زمین است و محترم شناخته می شود، در میان قبایل سرخپوستی، مرسوم بوده است که زمین را شخم را نمی زدند که مادر طبیعت را زخمی نکنند، در میان هندی ها، خاک یکی از عناصر هستی است که ایزدان، آن را مقدس می دانند و در فرهنگ اسلامی نیز انسان، از خاک آفریده شده است. در ایران نیز خاک یکی از آفریده های اهورایی است که نباید ناپاک شود و باید از آلودگی مصون باشد.  این هفته فرصتی است که بدانیم کتاب‌ها از خاک، چه می‌گویند.

اندوه تپه‌های ماهور، یادگاری از دوران پیشاتاریخ

تپه ماهورهای ایران که در گوشه گوشه این کشور می توان زیبایی و شکوه شان را دید، یادگاری از میلیون‌ها سال هستند. تپه‌هایی که در دل خود انواع املاح و سنگ‌های معدنی را دارند و از سوی دیگر پیچ و خم‌شان، تماشایی است.

اما این همه ویژگی بهانه‌ای برای نابود کردن این زیبایی‌ها بوده است، ماشین‌های آفرود که از تپه ها بالا می روند و این خاک را به توبره می‌کشند، نابودگرانی که بهانه نوشتن کتاب اندوه خاک بوده اند.

کتاب اندوه خاک، محیط زیست در شعر معاصر به بررسی رابطه دیرینه ادبیات و محیط زیست می‌پردازد، رابطه‌ای که به نام بوم نقد شناخته می‌شود.

سهراب طاووسی، نویسنده این کتاب چهار شاعر دوران مدرنیسم ادبیات ایران نیما یوشیج، احمد شاملو، فروغ فرخزاد و منوچهر آتشی را برای این منظور برگزیده و آنها را از زاویه یکی از زیرشاخه های بوم نقد بررسی کرده است.

این کتاب با پاسخ دادن به این سوال که بوم نقد چیست؟ و چگونه به وجود آمده است؟ به دنبال یافتن آن در آثار ادبی معاصر است.

طاووسی در فصل اول کتاب به تعریف دیدگاه های مختلف درباره رابطه محیط زیست و ادبیات پرداخته و نظراتی را آورده که نمونه هایی از آنها را در ادبیات ایران و جهان نشان داده است، برخی را رد، برخی را تحلیل و برخی را تایید کرده است. 

در فصل دوم، ضمن تعریف بوم شناسی ژرف کوشیده است آن را در آثار شاعران دوران مدرن بررسی کند. 

در فصل سوم کتاب اندوه خاک، اقلیم گرایی یا همان بوم گرایی سطحی نگر را در شعر نیما یوشیج تحلیل کرده و مانند فصل قبل ضمن داشتن گوشه چشمی به آثار اصلی نیما یکی از شعرهای وی به نام آواز کاکلی را بررسی بوم نقدانه کرده است. در این فصل نیز این باور رایج را که نیما دوستدار و ستایشگر طبیعت بوده، رد کرده و نشان داده است که بین بوم گرایی و احترام به طبیعت تفاوت زیادی وجود دارد.

نویسنده فصل چهارم کتاب را به بوم گرایی زن محور اختصاص داده و در فصل پایانی کتاب به بررسی بوم گرایی مارکسیستی در کتاب آواز خاک منوچهر آتشی با محوریت شعر مشهور ظهور پرداخته است.

کتاب اندوه خاک، محیط زیست در شعر معاصر نوشته سهراب طاووسی، در ۲۳۷ صفحه از سوی نشر آفتاب کاران منتشر و روانه بازار کتاب ایران شده است.

به خاکستر و خاکِ سرزمین مادری

خاک، مادر است و سرزمین مادری، جایی که در آن متولد می‌شویم، از این روست که مادر، سرزمین و خاک، مقدس هستند.  آنان که از سرزمین خود رانده می‌شوند، راویان اندوهی هستند که قلب را به درد می‌آورد، دردی که بی سرزمینی و بی‌مادری را یکسان می‌کند.

رمان کوچک خاکستر و خاک، نوشته عتیق رحیمی، نویسنده و کارگردان، مهاجر افغانستانی است که اکنون پس از کوچ اجباری از خاک مادری‌، شهروند فرانسه به شمار می‌آید. این کتاب در سال ۱۹۹۹ منتشر و در سال ۲۰۰۴ به کارگردانی رحیمی به فیلم تبدیل شد و جوایز فراوانی به دست آورد.

روایت کتاب از بمباران یک روستا توسط روس‌ها آغاز می‌شود که روستا را با خاک یکسان و همه اهالی آن را می‌کشد، جز دو نفر یاسین و پدربزرگش به نام دستگیر. آن‌ها همه خانوادشان را در این حمله از داده‌اند و باید به جایی دیگر پناه ببرند، به پسر پدربزرگ که نامش مراد است و در یکی از دورترین روستاها در معدن، مشغول به کار به است. دستگیر و یاسین عازم سفر طولانی می‌شوند تا خودشان را به مراد برسانند...

خاکستر و خاک، نوشته عتیق رحیمی، در ۵۲ صفحه توسط نشر چشمه به چاپ رسیده است.

ریشه‌هایی در خاک 

خاک ریشه‌ها را در آغوش می‌گیرد و نشانه پا بر جایی و اصالت است، کودکان از اصالت چه می‌دانند؟ 

روایت شاعری که دنیای کودکان را به خوبی می‌شناسد از درخت و خاک و آفتاب خواندنی است، روایتی که مصطفی رحماندوست آن را بازگو می‌کند.

شاخه‌ها در باد، ریشه‌ها در خاک،  روایت دو درخت است، وقتی آقای «باد» دو دانه را روی زمین انداخته و رفته بود، پاییز بود و باران می‌بارید، دانه‌ها در دل خاک پنهان شدند و با آمدن بهار پوست ترکاندند و جوانه زدند و از دل خاک بیرون آمدند. روزها گذشت و دو نهال جوان تبدیل به دو درخت شدند تا اینکه یک روز تعدادی کارگر به محل زندگی دو درخت آمدند و خط‌هایی را روی زمین کشیدند که نشان از ساختن شهری بزرگ در آنجا می‌داد.

درخت‌ها غمگین شدند اما فهمیدند وقتی رنجی را دو نفر با هم تقسیم می‌کنند تحمل آن آسان‌تر می‌شود و وقتی امیدی را دو نفر به هم می‌دهند امیدواری شادی‌بخش‌تر می‌شود...

شاخه‌ها در باد، ریشه‌ها در خاک، نوشته مصطفی رحماندوست با تصویرگری یگانه یعقوب نژاد، در ۳۲ صفحه توسط انتشارات نیستان منتشر شده است. 

1352