محرومیت از حق تحصیل موضوعی نیست که به صورت رسمی به آن اشاره شده باشد، اما باوجود تمام دستورهایی که درباره ثبت‌نام کودکان مهاجر وجود دارد، برخی از این کودکان نمی‌توانند در مدارس کشور نام‌نویسی کنند و دو مسیر مقابل کودکان محروم شده از تحصیل قرار می‌گیرد؛ ترک تحصیل یا انتخاب مدارس خودگردان؛ مدارسی که حتی برای تهیه کتاب‌های درسی هم از سمت دولت حمایتی نمی‌شوند.
با شرایط جدید کشور افغانستان روزانه تعداد زیادی از شهروندان این کشور به مرزهای خراسان رضوی مراجعه می‌کنند. سجاد یکی از صدها کودکی است که اخیرا همراه خانواده‌اش به ایران آمده است و هنوز نتوانسته در مدرسه‌ای ثبت نام کند. او اطلاعی هم از وجود مدارس خودگردان ندارد.
نورا اما دختر هشت سالهای است که در یکی از مدارس خودگردان شهر مشهد به تحصیل می‌پردازد. از نام‌خانوادگی مدیر مدرسه‌شان به‌عنوان اسم مدرسه یاد می‌کند.
«مدرسه‌تون تابلو داره؟
نورا: نه. درهاش رنگیه.
چه شکلیه مدرسه‌تون؟
نورا: یه خونه کوچیکه که اونجا درس می‌خونیم.»
مدارس خودگردان آن دسته از مدارسی هستند که توسط جمعی از تحصیل‌کردگان مهاجر و نهادهای مدنی خودجوش مهاجران که دغدغه فرهنگی دارند، راه‌اندازی می‌شوند تا هر دانش‌آموزی که امکان تحصیل در مدارس دولتی را ندارد، از حق تحصیل محروم نشود و بتواند در این مدارس درس بخواند؛ تحصیل با امکانات حداقلی.
یکی از فعالان امور اتباع غیرایرانی در کشور در گفت‌وگو با ایسنا درباره مدارس خودگردان می‌گوید: تعدادی مدرسه خودگردان در شهر مشهد فعالیت می‌کنند که بین ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ دانش‌آموز را تحت پوشش دارند. این مدارس زیر نظر آموزش و پرورش یا اداره اتباع استانداری نیستند اما در این چهار دهه توانسته‌اند که بخشی از بار آموزش را بر دوش بگیرند. همچنین باید توجه کرد که این مدارس صرفا کودکان غیر ایرانی مانند افغانستانی، پاکستانی یا ... را آموزش نمی‌دهند و حتی تا سال گذشته بخش زیادی از کودکان مادر ایرانی هم در این‌گونه مدارس درس می‌خواندند. ملیت برای این مدارس اهمیتی ندارد و فقط همین که محرز شود دانش‌آموزی امکان نام‌نویسی در مدارس دولتی را نداشته و از تحصیل محروم شده، در این مدارس ثبت نام می‌شود.
او ادامه می‌دهد: به‌عنوان مثال یک خواهر و برادر ایرانی که شناسنامه‌هایشان ایراد داشت، هشت سال در یکی از این مدارس درس می‌خواندند که در نهایت با رفع مشکل شناسنامه‌هایشان، دو سال قبل توانستند به مدرسه دولتی بروند. امسال که برای تشکر آمده بودند، عنوان می‌کردند که اگر آن مدرسه خودگردان نبود، این خواهر و برادر با ۱۵ سال سن باید به کلاس اول می‌رفتند اما الان در کلاس هشتم نام‌نویسی کرده‌اند.
عکس از آرشیو
مدارس خودگردان معمولا امکانات کمی هم دارند و از آنجا که توسط نهاد یا مرکزی حمایت نمی‌شوند، با مشکلات فراوانی رو به رو هستند، اما رنج نداشتن کتاب درسی باعث چندبرابر شدن این سختی‌ها می‌شود. این فعال حوزه مهاجران متذکر می‌شود: باوجود اینکه در این مدارس محتوای آموزشی و کتاب‌های کشور ایران تدریس می‌شود، اما کتابی به این مدارس تعلق نمی‌گیرد. با گذشت بیش از دو ماه از سال تحصیلی جدید، بیش از نصف دانش‌آموزان این مدارس کتاب ندارند. کلاس اولی‌های این مدرسه‌ها هنوز نتوانسته‌اند روی کتاب تمرین کنند و با گچ روی تخته و سرمشق دادن درس می‌خوانند.
مدرسه‌ها هم راهی ندارند جز پذیرش این مشکلات، بدون اینکه اعتراضی داشته باشند. راه برای مطالبه‌گری بسته است؛ چراکه این مدارس به صورت خودگردان پیش می‌روند و مجوزی ندارند.
این فعال اتباع غیرایرانی دراین‌باره بیان می‌کند: امکان مطالبه‌گری وجود ندارد چون سازوکاری برای این مهم تعریف نشده و مدارس خودگردان به رسمیت شناخته نشده‌اند.در سالهای گذشته چون کتاب در لوازم‌التحریرفروشی، فروشگاه‌های کتاب و... عرضه می‌شد امکان تهیه کتاب وجود داشت، اما در این سال‌ها که ارائه کتاب با کدملی شده است، این مدارس نمی‌توانند کتاب‌های تحصیلی را دریافت کنند و مجبورند از بازارسیاه با قیمت‌های بسیار بالا کتاب بخرند.
او با بیان این مطلب که تنها تعداد محدودی از دانش‌آموزان مهاجر توانستند برگه حمایت تحصیلی اداره کل اتباع را دریافت کرده و در مدارس دولتی ثبت‌نام کنند، اظهار می‌کند: همیشه دانش‌آموزان را تشویق می‌کنیم که برگه حمایت تحصیلی را دریافت کنند، اما چون زمان بسیار کوتاه و شرایط خاصی برای دریافت این برگه اعلام می‌شود، حدود نیمی از دانش‌آموزان مهاجر به دلایلی مختلفی مانند بالاتر بودن سن از حد مجاز، نداشتن مدارک هویتی و... نتوانستند در مدارس دولتی ثبت‌نام کنند. برخی هم اگرچه برگه حمایت تحصیلی را دریافت کردند، اما به‌واسطه سلیقه‌ای عمل کردن مدارس از حق ثبت‌نام محروم شدند. بعضی از این مسئولان مدارس با رفتارهای سلیقه‌ای که براساس قانون نیست از گرفتن امتحان تعیین سطح از دانش‌آموزان خودداری کرده و در پایه‌ای پایین‌تر آن‌ها را ثبت‌نام می‌کنند. بعضی از کودکان مهاجر که موفق به ثبت‌نام در مدارس دولتی شدند هم هنوز کتاب دریافت نکرده‌اند. اگرچه تعداد این کودکان زیاد نیست، اما مراجعاتی امسال داشته‌ایم که تعدادی از فرزندان مهاجری که به مدارس دولتی رفته‌اند، هنوز کتاب دریافت نکرده‌اند.
این فعال امور اتباع غیرایرانی با بیان اینکه بخش بزرگی از دانش‌آموزان مدارس خودگردان در سال جاری از پناهنده‌های جدید هستند که به واسطه شرایط رخ داده در کشور افغانستان به ایران آمده‌اند، در ادامه می گوید: امکان دریافت برگه حمایت تحصیلی برای کودکان تنها در یک بازه زمانی پیش از مهرماه وجود دارد و اکثر مهاجران جدید امکان دریافت این برگه را نداشتند. شاید امسال به تعداد دانش‌آموزان غیرایرانی که در مدارس دولتی ایران درس می‌خوانند اضافه شده باشد، اما این افزایش به مهاجران جدید مربوط نیست و از آنجا که تا سال گذشته شرایط و ضوابط سختی برای ثبت‌نام مهاجران در مدارس وجود داشت و امسال برخی از آن تبصره‌ها حذف شد، تعدادی از فرزندان مهاجر توانستند در مدارس کشور ثبت‌نام کنند.
قاسمعلی خدابنده، مدیرکل آموزش و پرورش خراسان رضوی درباره مشکلات مدارس خودگردان در گفت‌وگو با ایسنا بیان می‌کند: مدارس خودگردان که برای دانش‌آموزان سوری، عراقی، افغانستانی و ... در مشهد شکل گرفته است تحت نظر و مورد تایید ما نیست.
او ادامه می‌دهد: از آنجا که این مدارس در سیستم و سامانه ما ثبت نیستند، کتابی هم به آن‌ها تعلق نمی‌گیرد. افراد، مدارسی را بدون مجوز آموزش و پرورش تاسیس کرده‌اند و محتوای آموزشی کشور خودشان را هم تدریس می‌کنند و آموزش می‌دهند، اگر هم بخشی از محتوای آموزشی کشور ایران را ارائه کنند، ما نسبت به تهیه کتاب برای این مدارس تعهدی نداریم. ممکن است بتوانند از برخی مدارس یا کتاب‌های قدیمی‌تر استفاده کنند.
خدابنده در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه طبق دستور رهبری امکان ثبت‌نام از تمامی کودکان افغانستانی که به صورت قانونی یا غیرقانونی وارد کشور شده‌اند باید فراهم شود و چرا برخی کودکان ثبت‌نام نمی‌شوند، می‌گوید: ما به‌عنوان متولی آموزش نمی‌توانیم تشخیص دهیم که کدام‌یک از مهاجران امکان اقامت در کشور را دارند تا آن‌ها را ثبت‌نام نماییم. اداره کلی به نام امور اتباع در استانداری وجود دارد که این اداره اعلام می‌کند کدام دانش‌آموزان شرایط ثبت‌نام را دارند. آموزش و پرورش دانش‌آموزان اتباعی را که کارت اقامت، پاسپورت معتبر یا معرفی‌نامه دفاتر وکالت و فرمانداری‌ها داشته باشند، ثبت‌نام می‌کند.
او خاطرنشان می‌کند که در حال حاضر حدود ۷۵ هزار دانش‌آموز تبعه خارجی در مدارس خراسان رضوی ثبت‌نام شده‌اند و ادامه می‌دهد: در سال جدید هم افزایش دو الی سه هزار نفری این دانش‌آموزان را نسبت به سال گذشته داشته‌ایم. تمامی دانش‌آموزان جدید افرادی هستند که مورد تایید اداره کل اتباع بوده‌اند. اگر کسی نتوانسته در مدارس ثبت‌نام کند یعنی مدارک شناسایی و اقامت معتبر نداشته است و امکان ثبت‌نام از او میسر نبوده و ممکن است چنین افرادی جذب مدارس خودگردان شوند.
انتهای پیام
نظر شما