این در حالی است که برخی ابزارها، لوازم و قطعات خودرو بعد از طی مسافت و با گذشت زمان فرسوده می‌شوند و لازم است تعویض شوند.

دانستن این‌که هر چند مدت یا با دیدن چه نشانه‌هایی باید خودروی خود را تعمیر یا سرویس کنید، به شما کمک می‌کند با ساده‌ترین روش‌ها و صرف کمترین هزینه، خودروی خود را سالم نگه دارید و طول عمر قطعات آن را بیشتر کنید. در ادامه راهکارهای افزایش طول عمر و نشانه‌های خرابی سه قطعه مهم خودرو را به زبان ساده مرور می‌کنیم.

تسمه‌ تایم، حیاتی‌ترین تسمه خودرو

«تسمه‌ تایم خودرو» که به آن تسمه‌ تایمینگ نیز می‌گویند، قطعه‌ای لاستیکی است که به عنوان بخشی از موتور احتراق داخلی محسوب می‌شود. این وسیله هماهنگ‌کننده میل‌لنگ و میل‌سوپاپ است و زمان مناسب برای باز و بسته شدن سوپاپ‌ها را تعیین می‌کند و از این نظر قطعه‌ای حیاتی است که اگر نباشد موتور کار نمی‌کند.

اهمیت این قطعه زمانی مشخص می‌شود که بدانیم سرعت گردش میل‌لنگ دو برابر سرعت گردش میل‌سوپاپ است. با این حساب اگر تسمه‌تایم خودرو به دلیل فرسودگی یا پارگی، وظیفه خود را به‌خوبی انجام ندهد، مشکلی اساسی در عملکرد موتور خودرو ایجاد می‌شود.

این تسمه در قسمت داخلی دندانه‌هایی دارد که در پولی دندانه‌دار سر میل‌لنگ قفل شده و به چرخش درمی‌آید. عاملی که موجب دوران پولی دندانه‌دار می‌شود، میل بادامک است که به قسمت سرسیلندر موتور متصل شده‌است. گردش میل بادامک نیز باعث حرکت منظم بالا و پایین سوپاپ‌ها در مدت زمان معین می‌شود تا مخلوط سوخت و هوا یا دود حاصل از احتراق به‌طور منظم داخل یا خارج شود. جاگیری صحیح تسمه‌تایم بسیار مهم است و اگر این تسمه یک یا چند دندانه جابه‌جا شود، زمان باز بودن سوپاپ‌ها به هم ریخته و در کار موتور اختلال ایجاد می‌شود. با هر تسمه‌تایم براساس کیفیت ساخت و شیوه رانندگی می‌توان بین ۶۰ تا ۸۰ هزار کیلومتر رانندگی کرد.

عوامل مؤثر در کاهش طول عمر تسمه‌ تایم

استفاده بیش از حد از دور موتور بالای ۴۰۰۰، استفاده نکردن از دنده مناسب با شرایط رانندگی به‌خصوص به‌کارگیری دنده‌یک برای عبور از سربالایی‌های ملایم که موجب ایجاد فشار نامتعارف بر موتور می‌شود، استفاده از تسمه‌های نامرغوب که توان تحمل فشار ناشی از گردش را ندارند، روغن‌ریزی سر میل‌لنگ و در نتیجه چرب‌شدن تسمه‌تایم و همین‌طور استفاده نکردن از خودرو به مدت طولانی از عوامل موثر در کاهش طول عمر این تسمه هستند.

نشانه‌های بروز مشکل در تسمه‌ تایم

عواملی مثل مشکل در استارت‌زدن خودرو یا خروج غیرمعمول دود از اگزوز نشانه‌هایی از عملکرد ناقص تسمه‌تایم است.اگر هنگام رانندگی متوجه شدید موتورتان تنظیم نیست و درست کار نمی‌کند و دور موتور به ۲۰۰۰ تا ۴۰۰۰ دور رسیده، باید تسمه‌تایم را چک کنید زیرا اگر این قطعه شل شده‌باشد، خودرو شروع به لغزش می‌کند و در حین شتاب، دور موتور بالاتر می‌رود. البته این مسأله نشانه از بین رفتن دندانه‌هاست.

یکی از مشکلات مربوط به تسمه‌تایم، دود کردن بیش از حد اگزوز است چراکه اگر تسمه‌تایم مشکل داشته‌باشد، موتور باید تلاش بیشتری برای به حرکت در آوردن قطعات خود کند؛ بنابراین فشار بیشتری به آن وارد شده و به همین علت دود زیادی از اگزوز خارج می‌شود.

تسمه‌تایم یکی از قطعات کاملا دقیق طراحی شده خودروی شماست. بنابراین همیشه باید تنظیم باشد تا بتواند به ازای هر یک بار چرخیدن میل بادامک، دقیقا دو بار میل لنگ را بچرخاند. دریچه‌ها یا سوپاپ‌های ورود و خروج گاز با چرخش میل بادامک، باز و بسته می‌شوند. این دریچه‌ها دقیقا متناسب با لحظه حرکت پیستون‌ها باز و بسته می‌شوند. بنابراین اگر زمان‌بندی این چرخه به هم بخورد، بقیه کارها نیز از تنظیم خارج می‌شود. این موضوع بروز مشکلاتی در استارت را به وجود می‌آورد زیرا زمان‌بندی غیردقیق تک‌تک قطعات باعث شود موتور خودرو به درستی استارت نخورد.

از این رو توصیه می‌کنیم بررسی دوره‌ای کیفیت تسمه‌تایم را جزو عادت‌های سرویس خودروی خود در نظر بگیرید. این کاری است که پیش از سفر‌های طولانی حتما باید انجام دهید. نکته مهم دیگر این است که هنگام بریدن تسمه‌تایمینگ از استارت‌زدن خودداری کنید تا آسیب کمتری به موتور وارد شود.

صفحه کلاچ، ضامن کشش و قدرت خودرو

اصولا توان تولیدی در موتور تا زمانی‌که به چرخ‌ها نرسد عملا هیچ کارایی نداشته و سیستم‌هایی در فرآیند انتقال توان از موتور به چرخ‌ها نقش دارند که یکی از سیستم‌های درگیر در این رابطه «کلاچ» است.
طبق تعریف کلی، کلاچ وسیله‌ای است که حرکت چرخشی یک شفت را به شفت دیگر منتقل می‌کند.

درواقع کلاچ یک رابط اصطکاکی بین جعبه‌دنده و موتور بوده که ابتدا توان تولیدی موتور را به جعبه‌دنده منتقل می‌کند و پس از آن با کار سایر سیستم‌ها توان به چرخ‌ها منتقل می‌شود. در واقع هنگام حرکت خودرو کلاچ درگیر بوده و عمل انتقال توان از موتور به جعبه‌دنده و در نهایت به چرخ‌ها اتفاق می‌افتد اما هنگام رانندگی گاهی اوقات لازم است این ارتباط قطع شود؛ به‌عنوان مثال برای تغییر سرعت نیاز به تعویض دنده است.

اصولا صفحه‌ کلاچ در خودرو‌های دنده‌ای باید پس از پیمودن چند ده هزار کیلومتر مسافت به طور منظم تعویض شود. اما چگونه می‌توان تشخیص داد زمان تعویض آن فرا رسیده‌است؟ در کل زمان معقول برای تعویض کلاچ پس از ۵۰ تا ۶۰هزار کیلومتر است اما این عدد با توجه به نوع رانندگی می‌تواند کم و زیاد شود. برای مثال اگر در شهر رانندگی می‌کنید و مخصوصا زیاد در ترافیک باشید، ممکن است این عدد به بین ۳۰ تا ۴۰هزار کیلومتر برسد. از طرفی اگر کسی در مسیر‌های جاده‌ای یا اتوبانی بیشتر تردد کند و از کلاچ زیاد استفاده نکند، این عدد به ۷۰ تا ۸۰ هزار کیلومتر افزایش پیدا می‌کند.

صفحه‌کلاچ یک قطعه مصرفی است که با گذشت زمان دچار فرسودگی می‌شود، از این رولازم است هر چند وقت یک‌بار تعویض شود. با وجود این برخی عوامل دست‎در‌دست هم داده و باعث مصرف و فرسودگی زودرس صفحه‌کلاچ می‌شوند.

عوامل موثر در کاهش عمر صفحه‌ کلاچ

از عوامل موثر در کاهش طول عمر صفحه‌کلاچ می‌توان به نیم‌کلاچ‌کردن طولانی‌مدت حین رانندگی، رهاکردن ناگهانی پدال کلاچ، رانندگی پرفشار در سربالایی‌ها و حمل سرنشین یا بار زیاد اشاره کرد.

نشانه‌های مشکل در دیسک و صفحه‌ کلاچ

هنگامی که خودرو در حال سکون است، آن را در دنده ۲ قرار دهید سپس شروع به گاز دادن کنید. اگر خودروی شما خاموش نشد و به حرکت ادامه داد، نشانه این است که دیسک و صفحه شما باید تعویض شود؛ اما اگر خودرو خاموش شد یعنی اکنون نیاز به تعویض ندارد. البته این روش خیلی دقیق نیست و بهتر است به نشانه‌های دیگر نیز توجه کنید.

نشانه دیگر ضعف کشش خودرو در سر بالایی‌هاست. اگر در سر بالایی‌ها خودروی شما کاهش نیروی شدید داشته‌باشد یعنی وقت تعویض کلاچ شما فرا رسیده‌ است.

بهترین راه برای تشخیص تمام‌شدن دیسک و صفحه این است که در حال حرکت با سرعت ۲۰ تا ۳۰ کیلومتر خودرو را در دنده ۴ قرار دهید و پا را تا انتها روی پدال گاز فشار دهید. اگر موتور خودروی شما به صدا افتاد و زوری برای شتاب‌گرفتن نداشت، یعنی دیسک و صفحه شما سالم است اما اگر به‌طور ناگهانی شتاب گرفت و کمی پرش داشت، این یعنی دیسک و صفحه با هم درگیر نیست و نیاز به تعویض دارد.

راه دیگر تشخیص این است که دنده‌یک و عقب خودروی شما به سختی جا می‌رود اما اگر این امر برای تمامی دنده‌ها باشد، احتمال دارد روغن گیربکس تمام شده‌باشد.

از دیگر علائم نشان‌دهنده وجود مشکل در سیستم کلاچ می‌توان به این موارد نیز اشاره کرد: صدا دادن ‌هنگام تعویض دنده‌، تناسب نداشتن افزایش دور موتور و افزایش سرعت خودرو، افت توان و شتاب خودرو، از دست رفتن حالت ارتجاعی پدال و خشک و سفت‌شدن آن، پرتاب پا به سمت عقب هنگام رهاکردن پدال کلاچ، لرزش موتور و اتاق خودرو هنگام شروع حرکت از حالت توقف.

لنت‌ ترمز ، ضامن سلامت خودرو و سرنشینان

تمام قطعات خودرو یک هدف را دنبال می‌کنند و آن تولید نیرو برای به حرکت درآوردن خودروست اما گاهی اوقات برای حفظ ایمنی یا توقف خودرو، لازم است این نیرو مهار شود.

این عمل مهارشدن با سامانه ترمز انجام می‌شود. شاید ترمز پیچیدگی خیلی کمتری نسبت به سیستم مولد قدرت داشته‌باشد اما بروز کوچک‌ترین مشکل آن، باید در اولویت رفع عیب قرار بگیرد، زیرا این سامانه اولین سنگر خودرو برای حفظ ایمنی سرنشینان است.

یکی از مهم‌ترین قطعات تشکیل‌دهنده این سیستم، لنت‌ترمز است که با اتصال به دیسک جلو یا کاسه چرخ عقب، نیروی موتور را مهار می‌کند.

انواع لنت‌ ترمز

لنت ‌فلزی: این لنت‌ها از آهن، مس، فولاد و گرافیت ساخته می‌شود. عملکرد لنت‌های فلزی بالا و هزینه آن پایین است. این لنت‌ها دوام بالایی دارند اما چون از فلز ساخته شده و لطافتی در آن به کار نرفته‌است، سبب خوردگی روتور می‌شود.

لنت ‌سرامیکی: لنت‌های سرامیکی برخلاف لنت‌های فلزی بسیار سبک هستند و نیروی متوقف‌کننده زیادی دارند. این لنت‌ها دیر ساییده می‌شوند و البته بسیار گران‌قیمت هستند.

لنت‌زینتری: این لنت‌ها بیشتر در خودروهای آفرود و مسابقه‌ای استفاده می‌شود. سرعت خوردگی در لنت‌های زینتری بسیار بالاست و عمر کوتاهی دارند.

لنت‌ نیمه‌فلزی: در تولید این لنت‌ها از درصد پایین فلز استفاده شده‌است. به همین دلیل به آن نیمه فلزی نیز می‌گویند. این لنت‌ها عمر بالا و قیمت مناسبی دارند. از طرفی سر و صدای زیادی تولید می‌کنند اما قدرت ترمزگیری بالایی دارند.

لنت ارگانیک: در تولید این لنت‌ها از مواد فلزی استفاده نمی‌شود و قیمت بسیار پایینی دارند و عمر آنها نیز بسیار پایین است. سر و صدای لنت ارگانیک بسیار پایین است و دوام پایینی نسبت به سایر لنت‌ترمز‌ها دارند.

نشانه‌های بروز مشکل در لنت‌ ترمز

روشن شدن چراغ هشدار ترمز نشان دهنده وجود یک عیب در سیستم ترمز است و باید سیستم ترمز را بررسی کنید.

اگر هنگام ترمز گرفتن سر و صدا می‌شنوید باید بدانید لنت‌ترمز تمام شده یا چیزی به تمام شدن آن نمانده‌است.

اگر سیستم ترمز آسیب دیده‌باشد کل خودرو، پدال یا فرمان خودرو شروع به لرزیدن می‌کنند.

یکی دیگر از نشانه‌های تمام‌شدن لنت انحراف خودرو به یک سمت هنگام ترمزگرفتن است البته این مشکل ممکن است از صفحه‌ترمز و ساییدگی لاستیک‌ها نیز باشد.

یکی از نشانه‌های بسیار ملموس برای تمام‌شدن لنت‌ترمز، کاهش قدرت ترمزگیری است. هنگامی که پدال ترمز را فشار می‌دهید و ترمز به درستی کار نمی‌کند احتمال بدهید لنت‌های ترمز تمام شده‌باشد.

در پایان توجه به این نکته ضروری است که تمام شدن لنت‌ترمز به عواملی مثل نوع رانندگی، محل رانندگی و نوع لنت ‌نیز بستگی دارد. هچنین سعی کنید لنت‌ها را جفتی تعویض کنید. برای مثال وقتی لنت‌ترمز جلو را عوض می‌کنید، هر دو لنت را تعویض کنید. بهتر است لنت‌ها مشابه و از یک جنس باشند تا عمکلرد بهتری از خود نشان دهند.

مهدی یكه‌ سادات - دانش / روزنامه جام جم