رضا صادقیان * این‌گونه که از ظاهر و باطن موضع‌گیری‌های نمایندگان مجلس شورای اسلامی پیداست انتهای داستان طرح صیانت توسط مدافعان آن به سرانجام خواهد رسید و سخن خویش را به کرسی می‌نشانند، خصوصا در هنگامه‌ای که هر دو سوی این جدل پرهزینه قرار است شیپور پیروزی را به صدا درآورد، اما این همه پایان این روایت و جدال نخواهد بود.
اوایل دهه هفتاد آنان که درآمد خوبی داشتند و به اصطلاح دست‌شان به دهانشان می‌رسید برای سرگرم شدن و احیانا دیدن جشن‌های نوروز سال گذشته در ینگه دنیا که توسط ایرانیان مهاجر تهیه و پخش شده بود، ویدئو می‌خریدند، قرار و مداری می‌گذاشتند تا جشن‌های تاریخ گذشته را با خانواده، دوستان و آشنایان نگاه کنند. ویدئو دستگاهی به نسبت کوچک بود که این روزها به بخشی از خاطرات شهروندان تبدیل شده است. حتی برخی از اهالی نسل جوان یادشان نیست که پس از محدودیت‌های بسیار، وزارت ارشاد ناچار شد به شماری از افراد اجازه کرایه ویدئو و فیلم‌های ویدئو را بدهد، اجازه احداث کلوپ فیلم‌های سینمایی را در دبیرستان‌ها و دانشگاه‌ها صادر کند تا نسل جوان کمتر مشغول دیدن فیلم‌های خارجی شوند، چون مسوولان وقت فرهنگی به این نتیجه رسیدند که امکان مبارزه و محدودیت بیشتر برای استفاده و پخش فیلم‌های ویدئویی وجود ندارد، بنابراین تلاش کردند از این وسیله در راستای افکار خودشان استفاده کنند. پس از مدتی آن دستگاه ممنوعه برای فروش پشت ویترین فروشندگان لوازم خانگی قرار گرفت و گویی از روز نخست کسانی با این دستگاه پخش و ضبط فیلم مشکلی نداشته‌اند.
اما هنوز فضای خرید و فروش ویدئو چندان عادی نشده بود که تکنولوژی دیگری وارد میدان رسانه‌ای شد. نوبت به عرض‌اندام ماهواره‌های آنالوگ رسیده بود؛ وسیله‌ای نسبتا بزرگ با دیش ۱۸۰ سانتیمتری و در مقایسه با قیمت ویدئو، گران‌تر. اما به دلیل فراگیر نبودن ماهواره‌های آنالوگ که کل شبکه‌های موجود در جهان کمی بیش از ۱۵۰ عدد بود دغدغه‌ای برای مسوولان امر ایجاد نکرد. اما برخی از فعالان فرهنگی درباره مقابله و پیمودن همان راه گذشته که با ویدئو شده بود به مسوولان امر زنهار دادند. نوشته شهید مرتضی آوینی یکی از همان سخنان ماندگار است؛ آوینی معتقد بود نباید از ماهواره ترسید و به جنگ او رفت (همچون خودش که دلهره‌ای از جهانی شدن ارتباطات نداشت) پس باید از آن بهره برد. اما در عمل مسوولان دقیقا همان راه گذشته را طی کردند و بنیان را بر محدودیت گذاشتند؛ پیمودن مسیری که تا انتهای دهه ۸۰ ادامه یافت. حتی برای مدت زمانی دستگاه‌های مختلف گیرنده‌های دیجیتال را در قبال دریافت‌گیرنده ماهواره مردم معاوضه می‌کردند، چون ماهواره را خطرناک می‌دانستند؛ جایزه می‌دادند، برای مقابله با ماهواره‌ها کیلومترها بنر تبلیغاتی در نفی ماهواره چاپ و نصب کردند و برای انجام هزاران سخنرانی کوتاه و بلند برنامه‌ریزی شد تا شهروندان از آسیب‌های فاجعه‌بار ماهواره و سست شدن بنیان‌های خانواده آگاه شوند و… اما آنان که به دیدن چند برنامه سرگرمی و کسب خبر کمتر سانسورشده از ماهواره عادت کرده بودند نه‌تنها گوششان برای شنیدن این حرف‌ها گشوده نبود، بلکه با ورود دستگاه‌های دریافت‌کننده با کیفیت بهتر به دنبال تعویض آن رفتند. تا اینجای کار آن همه محدودیت با پاسخ مناسب روبه‌رو نشد.
داستان فیلترینگ، فیلتر هوشمند، فیلتر منطقه‌ای برخی از سایت‌ها و فیلتر ابزارهای گفت‌وگو در فضای مجازی به سال ۱۳۸۳ بازمی‌گردد؛ سال‌هایی که کم‌کم برخی از شهروندان یاد گرفته بودند با خرید یک کارت دو یا پنج‌ساعته اینترنت در میان سایت‌های کم‌شمار فارسی‌زبان بچرخند، عکس‌های خوانندگان قبل از انقلاب را ببینند و یا خبرهای رییس‌جمهوری وقت را از طریق سایت شخصی‌‌اش دنبال کنند وقتی دولت چتر فیلترینگ را روی سر مصرف‌کنندگان اینترنت داخلی پهن کرد، همین فیلترینگ به آسانی آب خوردن توسط کاربران نه‌چندان حرفه‌ای اینترنت دور زده شد؛ حتی برخی از فروشندگان کارت‌های اینترنت (ISP) با دادن نشانه‌هایی به کاربران آنان را برای دور زدن فیلترینگ اینترنت راهنمایی می‌کردند. بعدتر نیز که فیلترینگ اندکی هوشمندتر و حتی نسبت به جست‌وجوی برخی کلمات حساس‌تر شد و مسوولان دولت نهم اینجا و آنجا از محدودیت‌های بیشتر دفاع می‌کردند، کاربران یاد گرفتند با خرید یک فیلترشکن به مبلغ سه تا پنج هزار تومان میلیاردها تومان سرمایه‌گذاری وزارت ارتباطات را به هیچ بگیرند. در زمان حال برای برخی از کاربران ورود به اینترنت بدون داشتن فیلترشکن بی‌معنا است! هر چه دولت محدودیت را بیشتر کرده و حفاظ فربه‌تری را برای کاربران برقرار کرده است، کاربران نسل اول، دوم و سوم و… فیلترشکن‌های جدید را تهیه و نصب می‌کنند.
براساس نظرسنجی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران، از سال ۹۷ تا ۹۸ بالاترین استفاده از نرم‌افزار شبکه‌های اجتماعی واتس‌آپ، تلگرام و اینستاگرام بوده است. حتی انجام تبلیغات بسیار از سوی صدا‌و‌سیما و هزینه‌های پرشمار کمکی به جذب کاربران به شبکه‌های اجتماعی داخلی نکرده است. احتمالا فرجام نرم‌افزارهای داخلی مانند سرویس‌های ایمیل داخلی شود، سایت‌هایی که قرار بود نقش سرویس‌دهندگان اصلی در داخل کشور را بازی کنند، ولی پس از کلی تلاش میدان را رها کردند و رفتند. احتمالا کسانی که به دنبال تصویب طرح صیانت هستند گمان دارند با محدودیت بیشتر می‌توانند زمینه‌ساز توسعه شبکه‌های اجتماعی ایرانی شوند و سفره پرمخاطب خارجی‌ها را از داخل کشور جمع کنند، ولی چنین نخواهد شد. سرانجام نرم‌افزار سروش با حمایت‌های بی‌دریغ صدا‌و‌سیما به آگهی فروش منتهی شد، احتمالا آنان که این روزها بدون اجازه کاربران گوشی‌های هوشمند تلاش می‌کنند نرم‌افزارهای خودشان را نصب کنند، سرانجامی خوش نخواهد یافت.
تکنولوژی را می‌توان به‌روز استفاده کرد، به خدمت گرفت و حتی آن را به اندازه نیاز و کاربری خود کوچک و بزرگ کرد، اما نمی‌توان آن را مهار کرد و برای همیشه افساری محکم و خلل‌ناپذیر به گردنش انداخت. هنوز طرح صیانت از کاربران شبکه‌های اجتماعی تصویب نشده که خرید و فروش اینترنت ماهواره‌ای اوج گرفته است. مدت زمانی چند ارائه این تجهیزات در داخل کشور تکذیب شد، اما با یک جست‌وجوی ساده در میان سایت‌های فارسی داخل کشور متوجه می‌شویم تجهیزات این نوع از خدمات فراوان شده است. بنابراین دور از ذهن نخواهد بود که شماری قابل توجه از شهروندان به صورت مشترک اقدام به خرید و نصب دیش‌های ۳۰ سانتیمتری کنند و برای همیشه خدمات اینترنت خود را از بستر ماهواره‌ها دریافت کنند.
فرجام طرح صیانت همانند سایر طرح‌ها، برنامه‌ها و اقدامات دیگر به دلیل آنکه در دنیای امروز و در جهت مخالفت با تکنولوژی‌های روز شکل گرفته، لاجرم به حاشیه خواهد رفت و دیری نخواهد پایید که به غیر از نام و تاریخچه‌ای آن چیزی به یادها نماند.
∎
نظر شما