متاسفانه براساس آمار رسمی وزارت نیرو، میزان اتلاف شبکه انتقال آب کشور حدود ۳۰ درصد برآورد میشود؛ این یعنی حدود یک سوم آب گرانبهای تصفیهشدهای که وارد شبکه انتقال آب میشود، تلف میشود و بخش زیادی از این تلف شدن به نشتی، شکستگی یا انشعابهای غیرمجاز شبکه آبرسانی ربط پیدا میکند.
بحران آب خوزستان بسیاری از مردم این استان را تحت تاثیر قرار داده و در هفتههای اخیر شاهد اعتراضات اهالی این استان نسبت به بحران آب خوزستان بودهایم. اکنون هم در بحران آب خوزستان بیش از هزار روستا در این استان با تانکر آبرسانی میشوند، اما آبرسانی با تانکر صرفا راهکاری موقتی برای رفع بحران آب خوزستان محسوب میشود و برخی کارشناسان، راهکارهایی مانند کاهش میزان اتلاف آب در شبکههای انتقال، استفاده از پکیجهای تصفیه آب سیار و پرداخت خسارت نکاشت به کشاورزان را برای رفع بحران آب خوزستان در ۲ تا ۳ ماه آینده پیشنهاد میدهند. راهکارهایی که البته مسئولان دولت آینده باید به آن توجه داشته باشند.
کاهش ۳۵ درصدی متوسط بارندگیها و افت ۴۴ درصدی آورده آب رودخانههای خوزستان در سال آبی جاری به همراه سوء مدیریت منابع آبی در سالهای گذشته، موجب بروز بحران آب در خوزستان شده است؛ بحرانی که نه تنها بخش زیادی از شهرها و روستاهای خوزستان را دچار تنش آبی کرده، بلکه موجب کمبود آب مورد نیاز کشت تابستانه در این استان شده و همین مسئله اعتراضات کشاورزان را به همراه داشته است.
دو ماه دیگر وضعیت خوزستان دوباره بحرانی میشود
البته باید توجه داشت که بخش زیادی از کشت تابستانه امسال خوزستان مربوط به کشت برنج است که خارج از الگوی کشت تعریفشده از سوی وزارت جهاد کشاورزی و به صورت غیرقانونی انجام شده است، اما آخرین تصمیمات وزارت نیرو بر این مبنا بوده که با افزایش دبی خروجی دو سد کرخه و دِز، فعلا آب مورد نیاز کشت تابستانه تامین شود تا کشاورزان دست از اعتراض بردارند.
اما نکتهای که باید به آن توجه داشت، این است که براساس آمارهای وزارت نیرو، هم اکنون بیش از ۷۰ درصد حجم مفید سد کرخه و بیش از ۷۵ درصد حجم مفید سد دز خالی است و آن طور که کارشناسان مدیریت منابع آبی پیشبینی میکنند، اگر دبی خروجی دو سد دِز و کرخه مطابق برنامه مدیریت خشکسالی خوزستان کاهش نیابد، آب این دو سد تا حدود ۵۰ روز دیگر به اتمام خواهد رسید.
در این میان با توجه به این که هواشناسی خوزستان پیشبینی کرده است که امسال پاییز کم بارشی برای خوزستان در راه خواهد بود، در چنین شرایطی نه تنها در پاییز، کشاورزان خوزستانی در تامین آب مورد نیاز خود برای کشت پاییزه با مشکل مواجه خواهند شد، بلکه حتی آب شرب خوزستان نیز در این فصل دچار کمبود میشود و اساسا بحران آب خوزستان در فصل پاییز، شرایطی بسیار حادتری را از فصل تابستان رغم خواهد زد.
دولت آینده کمتر از ۳ ماه فرصت دارد
بنابراین دولت آینده برای رفع بحران آب خوزستان تا شروع زمان کشت پاییزه در اواسط آبان، دو تا سه ماه بیشتر فرصت ندارد که به نحوی منابع آبی خوزستان را مدیریت کند که این بحران آب در فصل پاییز تشدید نشود. یکی از راهکارهای پیشنهادی در این زمینه نیز توقف کشت برنج و سایر زراعتهای فصلی تابستانه با کاهش دبی خروجی دو سد کرخه و دِز و پرداخت خسارت «نکاشت» به کشاورزان است تا خوزستان در فصل پاییز برای تامین آب شرب و آب کشاورزی به مشکل برنخورد.
البته برآوردهای کارشناسان حوزه کشاورزی با توجه به محصولات کاشته شده در دو حوضه آبریز دز و کرخانه نشان میدهد که صرفا هزینه خسارت «نکاشت» برای برنج و سایر زراعتهای فصلی تابستانه حداقل یک هزار میلیارد تومان میشود.
اما صرف نظر از این مسئله، موضوع دیگر نحوه تامین آب شرب در شرایط بحرانی است. باید توجه داشت که براساس آمارهای استانداری خوزستان تا پیش از تنش آبی تابستان امسال ۷۰۰ روستا در خوزستان نیاز به آبرسانی با تانکر داشتند و اکنون تعداد روستاهایی در خوزستان که با تانکر آبرسانی میشود، به بیش از هزار روستا رسیده است.
البته بدون شک آبرسانی با تانکر که درحالحاضر توسط نیروهای دولتی، نظامی و جهادی حاضر در منطقه انجام میشود، راهکاری موقت و مسکن برای رفع بحران آب شرب خوزستان محسوب میشود و دولت آینده باید برای رفع بحران آب شرب خوزستان بهخصوص روستاهای این استان در دو تا سه ماه آینده راهکاری عاجل بیندیشد.
اشتباه استراتژیک وزارت نیرو در مدیریت منابع آبی
این موضوع را با دکتر ابوالفضل شفیعی، کارشناس مسائل آب و محیطزیست در میان گذاشتیم و او نیز پیش از ارائه راهکار عاجل برای رفع بحران کشاورزی و آب شرب خوزستان، با انتقاد از سیاستگذاری کلی دولت برای مدیریت منابع آبی به خبرنگار رکنا گفت: در این دولت تاکید اصلی برای مدیریت منابع آبی در سراسر کشور بر اصلاح الگوی مصرف و مدیریت منابع موجود بود و امروزه ثابت شده است که این سیاستگذاری تا چه حد اشتباه است؛ زیرا اساسا در بحث مدیریت منابع آبی که یک موضوع چندوجهی است و نمیتوان در این زمینه نسخهای واحد برای کل کشور پیچید.
وی افزود: در هر حوضه آبریز با توجه به نوع مصرف، نوع منابع آبی و حجم ورودی و خروجی سدها و سایر منابع آبی، نوع مدیریت منابع نیز باید متفاوت باشد؛ اما در این دوره اشتباه استراتژیک وزارت نیرو این بود که میخواست منابع آبی تمام کشور را بر مبنای اصلاح الگوی مصرف مدیریت کند و به همین دلیل، برای یافتن منابع آبی جدید و پیشگیری از وقوع بحران آب در خوزستان و سیستان و بلوچستان هیچ اقدامی انجام نداد.
شفیعی با اشاره به اظهارات رضا اردکانیان، وزیر نیرو اظهارکرد: وزیر نیروی این دولت اعتقاد داشت نباید در قلکی که سوراخ است، پول جدیدی بریزیم، بلکه باید قلک را ترمیم کنیم و بهرهبرداری از آن را اصلاح کنیم. متاسفانه وزارت نیرو این سیاست را برای کل کشور اتخاذ کرد، این در حالی است که جنس بحران آب خوزستان، سیستان و بلوچستان، تهران و اصفهان از یک شکل نیست و نباید راهکاری یکسان برای رفع آن در نظر گرفت.
این کارشناس مسائل آب ادامه داد: وزیر نیروی وقت تاکید داشت تا زمانی که من روی کار هستم، هیچ منابع جدیدی به بیلان آب کشور اضافه نمیشود، این در حالی است که ما همین حالا در سیستان و بلوچستان و خوزستان منابع آب زیادی داریم که هنوز بهدرستی از آنها استفاده نمیکنیم.
فاجعه اتلاف منابع در شبکههای انتقال آب
شفیعی با اشاره به اتلاف شدید آب در شبکه انتقال آب کشور گفت: متاسفانه براساس آمار رسمی وزارت نیرو، میزان اتلاف شبکه انتقال آب کشور حدود ۳۰ درصد برآورد میشود؛ این یعنی حدود یک سوم آب گرانبهای تصفیهشدهای که وارد شبکه انتقال آب میشود، تلف میشود و بخش زیادی از این تلف شدن به نشتی، شکستگی یا انشعابهای غیرمجاز شبکه آبرسانی ربط پیدا میکند.
این کارشناس مسائل آب با تاکید بر این که میزان اتلاف آب در خوزستان بسیار بیشتر از میانگین کشوری است، تصریح کرد: با توجه به شوری بخشی از منابع آبی خوزستان و پوسیدگی شبکههای آبرسانی، میزان اتلاف آب در این استان بسیار بیشتر از متوسط کشوری است؛ این در حالی است که آب در خوزستان و سایر استانها با زحمت زیادی از چاه ها، رودخانهها و چشمهها وارد تصفیه خانهها و از آنجا وارد شبکه آب کشوری میشود.
وی اتلاف ۳۰ درصدی آب در شبکه آبرسانی کشور را فاجعه آمیز دانست و تاکید کرد: این ۳۰ درصد به معنای آن است که در برخی استانها میزان اتلاف منابع آبی کشور بیش از ۵۰ درصد است و ما باید برای رفع این مشکل، تمام شهرها و حتی محلات را به طور جداگانه بررسی کنیم تا بتوانیم برنامهریزی دقیقی داشته باشیم.
این کارشناس مسائل آب با تاکید بر این که استاندارد جهانی اتلاف شبکه انتقال آب بین ۱۰ تا ۱۵ درصد است، تصریح کرد: این میزان از اتلاف در شبکههای انتقال آب در کشورهای پیشرفته مربوط به انشعاب غیرمجاز یا نشتی و شکستگی لوله نمیشود، این در حالی است که بخش زیادی از اتلاف آب در شبکههای انتقال آب کشور ما مربوط به این موضوعات میشود.
شفیعی در ادامه تاکید کرد: مهمترین راهکاری که ما باید برای رفع مشکلات آبی کشور از جمله خوزستان داشته باشیم، کاهش این میزان از اتلاف آب در شبکههای انتقال آب است؛ زیرا این آب در حالی تلف میشود که هزینههای زیادی برای تصفیه و انتقال آن صرف شده است و قطعا هزینههای لازم برای کاهش میزان اتلاف آب، بسیار کمتر از آن است که بخواهیم با بارور کردن ابرها به دنبال افزایش منابع آبی کشور باشیم.
وی با بیان این که با دو روش میتوان میزان اتلاف آب در شبکههای انتقال آب را کاهش داد، عنوان کرد: روش اول کارهای نظارتی و مدیریتی است که به سرعت قابل انجام است و روش دوم رفع نشتی و فرسودگی لولهها که نیاز به کارهای عمرانی دارد که در کوتاه مدت قابل انجام نیست؛ اکنون هم قطعا با کور کردن انشعابات غیرمجاز و نظارت بر نحوه اتلاف آب در شبکههای انتقال آب خوزستان، میتوان تا حدی به رفع بحران آب خوزستان کمک کرد.
پکیج تصفیه آب در شرایط بحران آب خوزستان
راهکار دیگری که شفیعی برای کمک به رفع عاجل بحران آب خوزستان پیشنهاد کرد، استفاده از پکیجهای تصفیه آب سیاری بزرگی است که به شکل کانتینر هستند؛ موضوعی که این کارشناس مدیریت منابع آبی درباره آن توضیح داد: اکنون منابع آبی مختلفی در خوزستان وجود دارد که به دلیل دور بودن از محل مصرف یا آلوده بودن یا گل آلود بودن منبع آب، از دسترس خارج شدهاند. این در حالی است که میتوان با قرار دادن پکیجهای تصفیه آب سیار در این منابع آبی، بخش زیادی از آنها را تصفیه کرد و در اختیار مردم قرار داد.
وی افزود: این دستگاهها به کمک تصفیه آب در شرایط بحران میآیند که با استفاده از آنها میتوان منابع آبی کوچک را که آب آنها قابل انتقال به تصفیه خانهها نیست، تصفیه کرد و با همان کانتینرهای مربوط به این دستگاه ها، آنها را به شهرها و روستاهای بحران زده خوزستان انتقال داد.
این کارشناس مسائل آب با بیان این که همین حالا هم تانکرها آب را از منابع آبی دورتر به روستاهای خوزستان انتقال میدهند، گفت: استفاده از پکیجهای تصفیه آب سیار میتواند کمک کند که در دو تا سه ماه آینده تانکرها کنار گذاشته شود و آب شرب روستاها و شهرهای خوزستان به نحو بهتری تامین شود.
شفیعی با بیان این که برای حل مشکل آب خوزستان باید در بلندمدت زیرساختهای تامین و انتقال آب در این استان اصلاح شود، اظهارکرد: راهکار عاجل بهخصوص برای تامین آب شرب خوزستان در دو تا سه ماه آینده، استفاده از همین پکیجهای تصفیه آب سیار است؛ نه این که ما با افزایش دِبی خروجی سدهای خوزستان، کاری کنیم که ذخایر آبی ماههای آینده سال مصرف شود.
پکیجهای تصفیه آب، حتی آب دریا را نیز شیرین میکنند
این کارشناس مسائل آب با تاکید بر این که اگر راهکاری عاجل برای رفع بحران آب خوزستان اندیشیده نشود، در نیمه دوم سال با تشدید این بحران مواجه خواهیم بود، اظهارکرد: ما با افزایش دِبی خروجی سدهای خوزستان در حال مصرف ذخیره شش ماهه دوم سال هستیم. در این شرایط وقتی که پیشبینی شده است پاییز امسال کم بارش خواهد بود، قطعا با مصیبت بزرگتری مواجه خواهیم شد.
شفیعی با بیان این که حتی میتوان از پکیجهای تصفیه آب سیار برای شیرینسازی آب دریا استفاده کرد، گفت: ما نمیتوانیم در کوتاه مدت پروژههای بزرگی برای تصفیه آب خلیجفارس اجرا کنیم، اما میتوان با استفاده از این پکیجها هم در جنوب خوزستان آب خلیجفارس را تصفیه کرد و هم در شمال استان و سایر مناطق، آبهای سطحی را که درحالحاضر استفاده نمیشود، تصفیه کرد و بهدست مردم رساند.
وی در ادامه تاکید کرد: همین حالا هم تعدادی پکیج تصفیه آب سیار در استانداری خوزستان وجود دارد و اساسا شرکتهای خصوصی زیادی تولیدکننده این پکیجها هستند. البته استفاده از این پکیجها صرفا به صورت موقت میتواند مشکل آب شرب خوزستان را حل کند. اما بازهم با توجه به امکانات موجود در کشور، فعلا مهمترین راهکار عاجل برای رفع مشکل آب شرب خوزستان استفاده از این پکیج هاست.
راهکارهای عاجل برای حل مشکل آب کشاورزی خوزستان
شفیعی درباره راهکار عاجل برای رفع بحران آب کشاورزی خوزستان نیز توضیح داد: پرداخت خسارت نکاشت به کشاورزانی که کشت تابستانه انجام دادهاند و جلوگیری از مصرف آب توسط آنها و تعدیل دبی خروجی سد کرخه، قطعا میتواند تا حد زیادی آب مورد نیاز برای کشت پاییزه در خوزستان را حفظ کند. اما انجام این کار در حیطه اختیارات وزارت نیرو نیست و قطعا با توجه به هزینههای زیاد پرداخت خسارت نکاشت به کشاورزان، شورایعالی آب و شورایعالی امنیت ملی باید در این زمینه تصمیم گیری کند.
این کارشناس مسائل آب ادامه داد: به جز پرداخت خسارت نکاشت به کسانی که در خوزستان کشت تابستانه انجام داده اند، دولت آینده میتواند با توقف بخشی از کشت پاییزه خوزستان و پرداخت یارانه معیشتی به کشاورزانی که قصد دارند در نیم سال دوم به زراعت بپردازند و با کمبود آب مواجه خواهند شد نیز به مدیریت منابع آبی خوزستان در فصل پاییز بپردازد. البته ممکن است این یارانه هم مانند خسارت نکاشت نیاز به منابع مالی زیادی داشته باشد، اما این راهکارها، راهکارهایی است که بسیاری از کشورها در شرایط بحران آب طی کردهاند و مشکلشان نیز حل شده است.
وی در پایان تصریح کرد: متاسفانه ما وقتی با بحران آب مواجه میشویم، توجهی به راهکارهای کشورهای دیگر برای رفع این بحران نداریم و خودمان با سادهترین تصمیمات سعی میکنیم مشکل را به صورت موقت برطرف کنیم، این در حالی است که این گونه تصمیمات همواره در بلندمدت ما را با مشکلات زیادی مواجه خواهد کرد.
منبع: رکنا
نظر شما