همین دیروز|گروه تاریخ خبرگزاری فارس- امین رحیمی: سهروردی زاده کجاست؟ قریه «سهرورد» که امروزه شهری است در استان زنجان. او را بیست‌و‌سومین فرد مشهور از خاندان مشهور «سهروردی» دانسته‌اند که همگی اهل علم و عرفان بوده‌اند. این سهروردی بزرگ که اسمش «شهاب‌الدین یحیی» بود و در سال ۵۳۳ شمسی به دنیا آمد، مدتی در مراغه تحصیل کرد و بعد به اصفهان رفت که در آن روزگار مرکز علوم بود و بعد به ایران‌گردی پرداخت و عرفای زمانه را ملاقات کرد و بعد به حلب در سوریه امروزی رفت و آن‌جا به دلیل حرف‌هایی که می‌زد مثل بسیاری از اهل معنا اسیر بدگویی اهل ظاهر شد و متهم شد و به زندان افتاد و همانجا درگذشت؛ ۳۷ ساله بود. پیش از آن اما یک کار بزرگ کرد که در تاریخ بشر بی‌سابقه بود؛ عرفان را به فلسفه آورد و فلسفه جدیدی بنیان‌گذاشت که نامش فلسفه اشراق است.
چطور این کار را کرد؟ فلسفه را که متأثر از عقل‌گرایی یونانی بود با «حکمت خسروانی» که نوعی آگاهی و دانش باستانی ایرانی بود بهم آمیخت و گفت که عقل و خرد فقط پایه و اساس آگاهی است و فیلسوف پس از آن باید به کشف و شهود معنوی و درونی بپردازد و از این راه حقیقت را دریابد.
حالا چرا سهروردی فیلسوفی ممتاز در تاریخ بشر است؟ چون آن‌موقع آن راهنمایی‌ها را به بشر ارائه داد و تازه در دوران معاصر ما فیلسوفان از فلسفه عقلی محض به شهود معنوی انسان رسیده‌اند و فیزیک‌دان‌ها از طبیعت به ماوراء‌الطبیعه مایل شده‌اند و عقل‌گراها بالاخره پذیرفته‌اند که انسان فقط عقل نیست و آگاهی فقط ناشی از خرد نیست و «حقیقت» عظیم‌تر از آن است که عقل بتواند به تنهایی دریابد.
سهروردی عرفان را به فلسفه آورد ولی چون آثارش ترجمه نشد تا قرن بیستم نزد فلاسفه غرب و در جهان ناشناخته ماند
میراث معنوی کهن ایرانیان
از سهروردی حدود ۵۰ اثر باقی‌مانده که بخش‌هایی از آن به فلسفه اشراق می‌پردازد. فلسفه اشراق کلیتی پیچیده است و توضیح آن به اصطلاحات فلسفی و عرفانی نیاز دارد و البته به لغاتی که از نظر معنایی برای درک دشوار هستند. حالا اگر بخواهیم ساده بگوییم چطوری می‌شود؟
اول باید بدانیم که حکمت خسروانی نوعی فلسفه و عرفان باستانی ایران است که فرزانگانی همچون «جاماسب» و «فرشوشتر» پیام‌آوران آن بودند و عرفای بزرگ ازجمله «ابوسعید ابوالخیر» و «ابوالحسن خرقانی» و «بایزید بسطامی» میراث‌داران آن. در واقع حکمت خسروانی که صاحبان آن را فرزانگان می‌نامند میراث معنوی کهن ایرانیان محسوب می‌شود. بر اساس حکمت خسروانی خدا یگانه است و خالق و فزاینده است و هستی شامل نور و ظلمت است و آدمی با کارهای نیک و پرهیز از خواهش‌های نفسانی می‌تواند بر قوانین و محدودیت‌های طبیعت چیره شود و صاحب نور ایزدی و شکوه و فرّ شود و در هستی به بالاترین درجات وجودی‌اش برسد. خیلی کلی و خلاصه‌اش این بود البته. فلسفه هم که معلوم است چیست؛ از یونان باستان و در واقع غربِ زمین آمده است و دنبال حقیقت می‌گردد از طریق روابط علّی و معلولی و خرد و عقل بشری. سهروردی این دو را با هم آمیخت.
حالا فلسفه اشراق چیست؟ بر اساس فلسفه سهروردی نور است که اصالت دارد و خداوند نور است و همه مخلوقات از نور هستند با درجات مختلف و روشنایی کمتر و بیشتر و غلظت کمتر و بیشتر و تمرکز و پراکندگی کمتر و بیشتر و همه این نورهای قوی و ضعیف بر هم می‌تابند و این تابش همان اشراق است. واژه اشراق نیز یعنی تابیدن نور یا تاباندن نور یا برآمدن خورشید.
بر اساس فلسفه اشراق خداوند نورالانوار است و انسان‌ها نیز مانند باقی موجودات درجاتی از نورانیت دارند که می‌توانند این نور را بر دیگران بتابانند و فیاض باشند و می‌توانند از هستی و مخلوقات و از خدا نور بگیرند و فیض ببرند. کل داستان همین است و البته فلسفه اشراق خیلی پیچیده و عظیم است در حوزه لفظ و معنا. دیگر اینکه واژه اشراق را به‌دلیل همین فلسفه اشراق که بر کشف و شهود درونی تأکید دارد در زبان فارسی مجازا به معنی الهام‌گرفتن و اکتشاف درونی نیز به کار می‌برند.
«هانری کُربَن» فرانسوی در اوایل قرن بیستم سهروردی را به متفکران جهان شناساند. تمرکز فلسفه اشراق بر «نور» و شگفتی‌های معجزه‌وار و نوشناخته نور در عالم فیزیک، فلسفه اشراق را برای متفکران غربی جذاب کرده است
جملات عجیب سهروردی
سهروردی چگونه نور را در حکمت خسروانی گرفت و به نور در فلسفه اسلامی پیوند داد؟ چگونه به چنین نتیجه‌ای رسید؟ از اشارات شگرف قرآن به نور؛ «الله نور السماوات و الارض»(خداوند نور آسمان‌ها و زمین است) و «و من لم یجعل الله له نورا فما له من نور»(و کسی را که خدا برایش نوری قرار نداده، نوری برای او نیست).
اگر تا اینجای مطلب را دوست داشتید حالا بشنوید از «غلامحسین ابراهیمی دینانی» فیلسوف معاصر که از مهم‌ترین شارحان فلسفه اشراق است و به جملاتی عمیق و عجیب از سهروردی اشاره می‌کند: «سهروردی در جایی می‌گوید: وقتی قرآن می‌خوانی با‌نشاط و شاد باش و فکر لطیف د‌اشته باش. قرآن را چنان بخوان و چنان فکر کن که فقط در شأن تو نازل شده است و فکر کن که فقط تو مخاطب خدا هستی.[اشاره به این جملات سهروردی: قرآن را باید با وجد و طرب و فکر لطیف بخوانی. قرآن را چنان بخوان که گویی تنها در شأن تو نازل شده است. این صفات را در جان خویش جمع بیاور و آن‌گاه از رستگاران خواهی بود] و در جای دیگر می‌گوید: د‌ست‌خوش بازی الفاظ نشوید زیرا در قیامت که پرد‌ه‌ها کنار می‌رود از هر هزار نفر، نهصد و نود و نه نفر کشته‌شد‌ه الفاظ و سربرید‌ه عبارات هستند.[اشاره به این جملات سهروردی: بازی ندهد تو را اختلاف عبارات چرا که هنگامی که آنچه در قبور است بر انگیخته می‌شود و بشر در پیشگاه حق‌تعالی در روز قیامت حاضر می‌شود شاید از هر هزار نفر، نهصد و نود و نه نفر کشته عبارات و ذبح‌شده شمشیرهای اشارات، مبعوث شوند که خونشان بر گردن خودشان است. از معانی غافل شدند در نتیجه مبانی و اصول را گم کردند. حقیقت، خورشید واحدی است که با افزون‌شدن مظاهرش متعدد نمی‌شود. شهر یکی است و دروازه‌های آن گوناگون و راه‌های آن افزون] ما از صبح که بید‌ار می‌شویم د‌رگیر الفاظ هستیم؛ هم مرد‌م در مواجهه با ما مغالطه می‌کنند وهم ما در برابر دیگران مغالطه می‌کنیم... مغالطه‌ها ما را پریشان می‌کنند و زند‌گی معنوی ما را تباه می‌کنند».
و حالا به‌عنوان حسن‌ختام، یک‌سخن دیگر از فیلسوف شیرین‌بیان و شیرین‌جان معاصر درباره سهروردی: «شیخ اشراق یک فیلسوف کاملا ایرانی است که فلسفه ایرانی را مقابل فلسفه یونانی قرار داده است. خواهش من از شما این است که به شیخ اشراق اعتنا کنید».
«غلامحسین ابراهیمی دینانی» سهروردی را «فیلسوف ایرانی خالص» می‌نامد و معتقد است ۸۰۰ سال است که شیخ اشراق را نشناخته‌ایم!
امروز در تاریخ مناسبت‌های دیگری هم هست
امروز ۸ مرداد مصادف با ۳۰ ژوئیه میلادی و ۱۹ ذیحجه هجری قمری در تقویم تاریخ، مناسبت‌های دیگری هم دارد.
ـ زادروز آیت‌الله «سید محمد طباطبایی» از رهبران اصلی نهضت مشروطه در سال ۱۲۵۸ قمری
ـ رحلت فقیه بزرگوار آیت‌الله «مهدی غروی اصفهانی» در سال ۱۲۶۵ قمری
ـ زادروز «هنری فورد» پدر صنعت اتومبیل‌سازی در سال ۱۸۶۳ میلادی
ـ زادروز «ژوزف ایشِندروف» شاعر و ادیب برجسته آلمانی در سال ۱۷۸۸ میلادی
ـ درگذشت «امیرحسین آریان‌پور» نویسنده، پژوهشگر و جامعه‌شناس معاصر در سال ۱۳۸۰ شمسی
انتهای پیام/
نظر شما