طبق آمار وزارت صنعت، معدن و تجارت، در مجموع طی دو ماه ابتدایی امسال ۱۱هزار و ۱۶۳ دستگاه انواع کامیون، کامیونت، کشنده، اتوبوس، مینی‌بوس، وانت و ون در بخش تجاری‌ساز خودروسازی به تولید رسیده است. مقایسه این آمار با تیراژ دو ماه ابتدایی سال گذشته نشان می‌دهد تولید خودروهای تجاری سبک و سنگین بیش از ۲۰درصد رشد کرده است. نقش اصلی در این رشد را اما باز هم وانت‌ها ایفا کرده‌اند، چه آنکه از جمع ۱۱ هزار و ۱۶۳ دستگاه محصول تولیدی در بخش تجاری، ۹هزار و ۹۷۱ دستگاه به وانت اختصاص یافته است. با این حساب، بالغ بر ۹۰درصد از مجموع خودروهای تجاری تولیدی در دو ماه ابتدایی امسال، وانت بوده است. در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، تولید وانت حدود ۱۹درصد رشد را نشان می‌دهد. سایپا با تیراژی حدودا ۶ هزار و ۵۰۰ دستگاهی، تولیدکننده اصلی وانت در دو ماه نخست امسال بوده و باقی وانت‌ها را نیز شرکت‌های بخش‌خصوصی تولید کرده‌اند.

اما در بخش کامیون، کامیونت و کشنده، هرچند رشد بیش از ۶۰درصدی حاصل شده، با این حال تیراژ این مدل خودروها حتی به هزار دستگاه نیز در دو ماه ابتدایی امسال نرسیده است. بیشتر این محصولات را واحد تجاری‌ساز ایران خودرو با تیراژی ۵۷۱ دستگاهی به تولید رسانده است و سایپایی‌ها فقط ۶۴ دستگاه در این بخش تولید داشته‌اند. سهم بخش خصوصی نیز در تولید این مدل خودروها، بیش از ۳۰۰ دستگاه بوده است. طبق آمار وزارت صمت، اما در ماه ابتدایی امسال فقط ۹۹ دستگاه مینی‌بوس و میدل‌باس در کشور تولید شده که اکثر قریب به اتفاق آنها سهم ایران خودرو بوده است. در این بازه زمانی، سایپایی‌ها حتی یک دستگاه مینی‌بوس و میدل‌باس نیز تولید نکرده‌اند. در مقایسه با دو ماه ابتدایی سال گذشته، تولید مینی‌بوس و میدل‌باس، بیش از ۱۱درصد بالا رفته است. آمار تولید اتوبوس نیز در بازه زمانی تحت بررسی، فقط ۱۱۰ دستگاه بوده است که در مقایسه با  سال گذشته افت بیش از ۲۵درصدی را نشان می‌دهد. درنهایت، اما در فروردین و اردیبهشت امسال فقط ۲۵ دستگاه ون به تولید رسیده  که در مقایسه با دو ماه ابتدایی سال گذشته بیش از ۵۶درصد افت داشته است.

 ایران‌خودرو دیزل پرچمدار تولید کامیون

در آماری که وزارت صمت منتشر کرده، نام ۱۰ شرکت به عنوان تولیدکننده خودروهای سنگین تجاری شامل کامیون، کامیونت و کشنده به چشم می‌آید که البته برخی از آنها در دو ماه ابتدایی امسال تولید نداشته‌اند. بر این اساس، زامیاد، رخش خودرودیزل، کاریزان خودرو، آکیادویچ و آریادیزل هیچ تولیدی در دو ماه امسال نداشته و عملا تعطیل بوده‌اند. در بین شرکت‌های فعال، اما بیشترین تیراژ نصیب ایران خودرودیزل شده، چه آنکه این خودروساز تولیدی ۵۷۱ دستگاهی تا پایان اردیبهشت داشته است. این در حالی است که در دو ماه ابتدایی سال گذشته، تنها ۱۶۹ دستگاه از این خودروها در ایران‌خودرو دیزل تولید شده بود، بنابراین این شرکت با رشد حدودا ۲۴۰درصدی مواجه شده است. بیشتر محصولات این شرکت را کماکان بنزهای قدیمی ‌تشکیل می‌دهند و در کنار آنها یک مهمان چینی به نام فوتون هم به چشم می‌آید. بنز آلمان دوست قدیمی ‌ایران‌خودرو دیزل به شمار می‌رود  و هرچند در حال حاضر به دلیل تحریم، ارتباط این دو با یکدیگر قطع شده، با این حال همچنان محصولات قدیمی ‌این شرکت از جمله همان کامیون‌های نارنجی رنگ معروف، در ایران‌خودرودیزل تولید می‌شوند. درصورتی که برجام احیا و تحریم‌ها لغو شوند، ایران‌خودرودیزل این فرصت را خواهد داشت تا بار دیگر با بنز وارد همکاری شود و شاید این‌بار محصولات جدیدی از خودروساز آلمانی میهمان آبی‌پوشان جاده ساوه شود. این اتفاق ممکن است درمورد فوتون چین هم رخ بدهد، چه آنکه با لغو تحریم، امکان همکاری بیشتر و گسترده‌تر میان این شرکت و ایران‌خودرو دیزل به وجود خواهد آمد. در ایران خودرودیزل چند محصول با نام ایرانی نیز وجود دارد با این حال آمار وزارت صمت نشان می‌دهد در دو ماه ابتدایی امسال، هیچ‌کدام از آنها تولید نشده‌اند.

پس از ایران خودرودیزل، اما بیشترین تیراژ در بخش کامیون، کشنده و کامیونت به بهمن دیزل و سیباموتور اختصاص یافته است. این دو شرکت که شاخه تجاری ساز گروه بهمن محسوب می‌شوند، در دو ماه ابتدایی امسال مجموعا ۲۰۶ دستگاه از خودروهای موردنظر را تولید کرده‌اند تا در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته رشدی بیش از ۲۱درصد را تجربه کنند. بخشی از محصولات تولیدی در بهمن دیزل متعلق به ایسوزو ژاپن هستند و باقی آن را نیز کامیونت داخلی شده شیلر تشکیل می‌دهد. شیلر محصولی است که با کمک ایسوزو طراحی و تولید شده، با این حال از آن به عنوان محصولی ایرانی یاد می‌شود؛ اما سیباموتور نیز خودروهایی از FAW چین را به تولید می‌رساند و این در حالی است که تیراژ دو ماه ابتدایی این شرکت از ۴۰ دستگاه تجاوز نکرده است. بهمنی‌ها امیدوارند با لغو تحریم بتوانند ضمن ارتباط با شرکت‌های جدید، تیراژ محصولات فعلی خود را افزایش دهند؛ زیرا ظرفیت تولید محصولات تجاری در این شرکت بسیار بالاتر از ارقام فعلی تولید است.

از بهمن‌دیزل بگذریم به سراغ سایپایی‌ها برویم. در لیست تجاری‌سازان، نام دو شرکت وابسته به سایپا به چشم می‌آید، یکی زامیاد و دیگری سایپادیزل. در این بین، زامیاد هیچ تولیدی در بخش خودروهای تجاری سنگین نداشته، اما سایپادیزل ۶۴ دستگاه از این محصولات را به تولید رسانده است. در مقایسه با دو ماه ابتدایی سال گذشته، تیراژ سایپادیزل در بخش تجاری‌های سنگین، تنها ۱۴ دستگاه افزایش داشته است. سایپادیزل از دیرباز با ولوو خودروساز بزرگ جهان ارتباط داشته و در دوران غیرتحریم، پایگاه تولید محصولات این شرکت در ایران بوده است. با این حال طی سه سال گذشته به‌دلیل تحریم، این ارتباط تقریبا قطع شده است. با لغو تحریم‌ها، به احتمال فراوان ولوو به کشور بازمی‌گردد تا همکاری با سایپادیزل را که گفته می‌شود ظرفیت تولیدی ۱۰ هزار دستگاهی دارد، از سر بگیرد.

در بین دیگر خودروسازان فعال در بخش تولید تجاری‌های سنگین، خودروسازی مایان، سروش دیزل، ارس خودرودیزل و تیراژدیزل نیز به ترتیب، ۵۶، ۴۰، ۱۹ و دو دستگاه محصول تجاری سنگین تولید کرده‌اند. این شرکت‌ها متعلق به بخش خصوصی هستند و باید منتظر ماند و دید با لغو تحریم‌ها می‌توانند شریکی خارجی برای خود دست و پا کرده و از شرایط نامساعد فعلی نجات پیدا کنند.

 ضعف تولید اتوبوس و مینی‌بوس

با وجود آنکه نام ۲۸ شرکت در لیست تولیدکنندگان اتوبوس و مینی‌بوس وجود دارد، جمع تولیدات آنها در دو ماه ابتدایی امسال تنها ۲۰۹ دستگاه بوده است، یعنی به‌طور متوسط در شرکت تقریبا هشت دستگاه. اینکه چرا با وجود چنین ظرفیتی، تیراژ در بخش اتوبوس و مینی بوس پایین است، بیشتر به نبود شرکای خارجی، مشکلات مالی و کمبود مشتری مربوط می‌شود. تحریم و مشکلات مالی اثر منفی شدیدی روی شرکت‌های اتوبوس‌ساز و مینی‌بوس ساز گذاشته و بیشتر آنها را به حالت تعطیل یا نیمه تعطیل درآورده است. مساله دیگر به‌خصوص در مورد اتوبوس‌ها، کمبود مشتری است. اتوبوس‌ها معمولا مشتری خاص دارند، مانند شهرداری‌ها و وزارت کشور. این در حالی است که طی این سال‌ها چندان توجهی به تولیدات داخل در بخش اتوبوس نشده و گاهی حتی واردات ارجح بوده است. کم توجهی به اتوبوس‌های داخلی در شرایطی است که کشور با انبوهی از اتوبوس‌های فرسوده دست‌وپنجه نرم می‌کند و ناوگان حمل‌ونقل عمومی ‌نیاز به تزریق خونی تازه دارد. در بخش مینی‌بوس نیز شرایط تقریبا شبیه بخش اتوبوس است، چه آنکه آنجا هم با ناوگانی نسبتا فرسوده مواجه هستیم و با وجود ایجاد ظرفیتی مناسب، رقم تولید بسیار پایین است. اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌های فرسوده در کنار کامیون‌های قدیمی، از عوامل اصلی آلودگی هوا به شمار می‌روند، ضمن آنکه سرانه مصرف سوختشان نیز بسیار بالا است.

از جمع ۱۳ شرکت تولیدکننده مینی‌بوس در کشور، تنها ۶ شرکت در دو ماه ابتدایی امسال فعال بوده‌اند و کل تیراژ آنها نیز فقط ۹۹ دستگاه بوده است. در این بخش، بیشترین تولید مربوط به سروش دیزل با ۶۰ دستگاه بوده و پس از آن نیز بهمن دیزل تیراژی ۲۳ دستگاهی را به ثبت رسانده است. پیشرودیزل آسیا هم با تیراژی ۱۲ دستگاهی رده بعدی را در اختیار دارد. این در حالی است که ایران‌خودرو دیزل تیراژی تنها دو دستگاهی در بخش مینی‌بوس داشته و آکیادویچ و شهاب‌خودرو نیز هر کدام یک دستگاه. با توجه به این آمار، از جمع ۱۳ شرکتی که نامشان به عنوان تولیدکننده مینی‌بوس در کشور ثبت شده، هفت شرکت شامل زامیاد، هوراند خودرودیزل، سایپادیزل، ستاره نیک آریا، لوتوس، استانجین خودرو و شهاب خودرو در دو ماه ابتدایی امسال هیچ تولیدی در این بخش نداشته‌اند.مرور آمار مربوط به تولید اتوبوس نیز نشان می‌دهد از جمع ۱۵ شرکتی که نامشان در لیست وزارت صمت قرار دارد، هشت شرکت هیچ تولیدی در دو ماه ابتدایی امسال نداشته‌اند.

درمجموع تنها ۱۱۰ دستگاه اتوبوس تا پایان اردیبهشت در کشور به تولید رسیده که در مقایسه با دو ماه ابتدایی سال گذشته افت ۲۵درصدی را نشان می‌دهد. در بین شرکت‌های فعال، بیشترین تیراژ به ایران خودرودیزل اختصاص یافته، چه آنکه این خودروساز ۹۵ دستگاه اتوبوس دیزلی درون شهری تولید کرده است. باقی اتوبوس‌های تولیدی نیز سهم پیشرودیزل آسیا (هفت دستگاه)، شهاب خودرو (چهار دستگاه)، عقاب افشان (دو دستگاه)، آکیادویچ (یک دستگاه) و استاجین خودرو (یک دستگاه) بوده است.  

 توقف تولید وانت در ایران‌خودرو

آمار وزارت صمت نشان می‌دهد نام ۱۰ شرکت به‌عنوان تولیدکننده وانت در کشور به ثبت رسیده و این در حالی است که سهم غالب به گروه خودروسازی سایپا اختصاص دارد. آمار دو ماه ابتدایی امسال نشان می‌دهد شرکت‌های بن رو و زامیاد در مجموع بیش از ۸‌هزار و ۱۰۰ دستگاه وانت را تا پایان اردیبهشت امسال تولید کرده‌اند. در این بین، زامیاد با تیراژی ۴هزار و ۴۸۱ دستگاهی، رشد بالغ بر ۲۰ درصدی را تجربه کرده است. بیشتر تولیدات زامیاد را نیسان آبی معروف تشکیل داده، خودرویی که به نظر می‌رسد عمر آن رو به پایان است؛ اما در دیگر سایت تولیدی وابسته به سایپا با نام بن رو، بیش از ۳ هزار و ۶۰۰ دستگاه وانت پراید به تولید رسیده است.

تولید پراید در مدل سواری، انتهای تیر ماه سال گذشته برای همیشه متوقف شد؛ زیرا این خودروی قدیمی ‌قادر به پاس کردن استانداردهای جدید نبود. با این حال وانت پراید کماکان در حال تولید است و مشخص نیست سایپایی‌ها چه زمانی دل از آن خواهند کند. نکته دیگر اینجاست سایت بن رو احتمالا در آینده‌ای نه چندان دور دیگر میزبان وانت پراید نخواهد بود. این سایت در قراردادی که میان سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران و رنو در دوران پسابرجام به امضا رسید، به خودروساز فرانسوی واگذار شد؛ اما سایپایی‌ها حاضر نشدند آن را در اختیار رنو بگذارند. در ادامه نیز خودروسازی ایران تحریم و رنو مجبور به ترک ایران شد.

حالا با توجه به مذاکرات برجامی ‌در وین، احتمال احیای برجام و لغو تحریم‌ها بالا رفته و این اتفاق می‌تواند زمینه ساز بازگشت رنو به کشور باشد. با بازگشت رنو احتمالا قرارداد این شرکت با سازمان گسترش نیز احیا می‌شود و بن رو در اختیار خودروساز فرانسوی قرار خواهد گرفت. بنابراین سایپایی‌ها یا باید وانت پراید را کنار بگذارند یا خطوط تولید آن را به جایی دیگر منتقل کنند.  پس از بن رو اما بیشترین تیراژ وانت در اختیار بهمن موتور قرار گرفته است. این شرکت تا پایان اردیبهشت امسال بیش از هزار و ۸۰۰ دستگاه وانت به تولید رسانده تا در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، تیراژش دو برابر شود.

در لیست مربوط به تولیدکنندگان وانت اما یک نام جدید به چشم می‌آید و آن کرمان موتور است. این شرکت تا به امروز تنها در بخش محصولات سواری فعال بوده، اما گویا قصد ورود به حوزه تولید وانت را نیز دارد. طبق روایت وزارت صمت، کرمان موتور قرار است وانتی به نام T۸ را که به جک موتورز چین تعلق دارد، مونتاژ کند؛ هرچند در دو ماه ابتدایی امسال، این محصول تولیدی نداشته است. اما نکته مهم دیگر در لیست تولیدکنندگان وانت، توقف تولید این محصول در گروه صنعتی ایران خودرو است. طبق آمار، ایران خودرویی‌ها در دو ماه ابتدایی سال گذشته بیش از هزار دستگاه وانت را که بیشتر آن مدل آریسان بوده، تولید کرده‌اند؛ اما در بازه زمانی مشابه امسال تنها یک دستگاه وانت در این گروه خودروسازی تولید شده است.

این آمار می‌تواند به معنای توقف تولید وانت در گروه صنعتی ایران خودرو باشد؛ هرچند این امکان نیز وجود دارد که در ماه‌های پیش رو، تولید وانت در این شرکت از سر گرفته شود. ایران خودرو پیش‌ترها وانت پیکان را به تولید می‌رساند؛ اما چند سال پس از حذف مدل سواری پیکان، آن را نیز کنار گذاشت و وانتی جدید به نام آریسان را جایگزین کرد.

 ون در قعر جدول تولید

در بین خودروهای تجاری، کمترین تیراژ دو ماه نخست امسال به ون تعلق گرفته است. در این مدت تنها ۲۵ دستگاه ون به تولید رسیده که همه آن سهم سروش دیزل بوده است. در مقایسه با دو ماه ابتدایی سال گذشته، تولید ون در کشور ۵۶ درصد افت کرده است. در لیست وزارت صمت نام پنج شرکت دیگر شامل ایران‌خودرو، سایپا، آکیادویچ، اسنا و آرین‌پارس موتور نیز به عنوان تولیدکننده ون به ثبت رسیده، با این حال هیچ کدام حتی یک دستگاه ون نیز به تولید نرسانده‌اند. در میانه‌های دهه ۸۰، تولید ون در کشور رونق داشت و از این خودرو در ناوگان حمل‌ونقل عمومی‌ استفاده می‌شد، با این حال طی چند سال گذشته میل به تولید این خودرو در بین شرکت‌های خودروساز بسیار کاهش یافته است.