کارشناسان می‌گویند فرسودگی بیمارستان‌ها می‌تواند به فاجعه جدی منجر شود
بحران کرونا موجب شد که برخی از مهم‌ترین چالش‌های نظام سلامت به حاشیه برود. یکی از همین چالش‌های جدی، بحث فرسودگی بسیاری از بیمارستان‌هاست. شمار زیادی از مراکز درمانی، بخصوص در بخش دولتی، ساختمان فرسوده دارند و همین مساله، سلامت بیماران را تهدید می‌کند. کارشناسان سلامت می‌گویند با توجه به اینکه ایران در زمره کشورهایی است که در آن حوادث طبیعی زیادی اتفاق می‌افتد، باید امنیت ساختمان‌های درمانی تامین شود و این موضوع در اولویت قرار بگیرد. آنها می‌گویند اگر فکر عاجلی برای رفع فرسودگی بیمارستان‌ها نشود، این موضوع می‌تواند پتانسیل ایجاد یک بحران جدی را داشته باشد.
جلیل کوهپایه‌زاده، رئیس دانشگاه علوم پزشکی ایران هم نسبت به فرسودگی مراکز درمانی و تبعات آن، هشدار داد. کوهپایه زاده با اشاره به اینکه سرانه زیرساخت‌های سلامت در استان تهران به شدت از میانگین کشوری فاصله دارد، بر لزوم ساخت مراکز درمانی و بیمارستان‌هایی با سازه مقاوم در استان تهران تاکید کرد. او با اشاره اینکه در استان تهران قریب به ۱۷۵ بیمارستان فعال است، گفت: «از این تعداد ۷۵ بیمارستان در منطقه تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی ایران قرار دارد که از این میان ۱۸ بیمارستان دولتی و مابقی بیمارستان‌های خصوصی تحت پوشش ما است. بیشتر این بیمارستان‌های دولتی در تهران قدیمی و فرسوده هستند.»
کوهپایه‌زاده به ایسنا یادآور شد: «در کنار بیمارستان‌های قدیمی همچون بیمارستان فیروزآبادی، سینا، امام خمینی (ره) و... ساختمان‌هایی ساخته شده و یا در حال بهره برداری یا در حال ساخت است. عملا زیرساخت درمانی در بخش‌های دولتی در استان تهران به شدت فرسوده است، ولی در بخش خصوصی این وضعیت شرایط متفاوتی دارد. برخی از بیمارستان‌ها مربوط به زمان گذشته است و امنیت سازه دچار مشکل است، اما در عین حال بسیاری بیمارستان‌ها نیز ظرف سال‌های اخیر افتتاح شده است و قابل قبول هستند.»
او ادامه داد: «در بیمارستان‌های عمومی غیردولتی همچون بیمارستان میلاد و بیمارستان‌های نظامی نیز شرایط نسبتا خوبی داریم و وضعیت سازه و مقاومت مناسبی دارند.» کوهپایه زاده اظهار کرد: «اعضای شورای شهر به عنوان کسانی که زیرساخت‌های شهری را سیاست‌گذاری می‌کنند، خیلی وظیفه مهمی دارند. سرانه زیرساخت‌های سلامت در استان تهران به شدت از میانگین کشوری فاصله دارد. در حال حاضر در استان تهران ۲۷۰ پروژه بهداشتی مانند پایگاه بهداشت و خانه بهداشت داریم که یا ساخته نشدند یا پیشرفت پروژه زیر ۲۰ درصد داشتند. این موضوع و توسعه زیرساخت‌های سلامت نیاز به توجه ویژه دارد.» وی تاکید کرد: «در زمینه سرانه تخت بستری هم با اینکه پایتخت هستیم و خیلی از بیماران از سراسر کشور به بیمارستان‌های تهران مراجعه می‌کنند ولی باز هم سرانه تخت کمتر از یک به ازای هزار نفر جمعیت است. این نشان می‌دهد شورای شهر باید طی سال‌های پیش رو برای رفع این مشکلات در فضای سلامت شهر تهران تلاش کند.» وی درباره تمهیدات اندیشیده شده برای ارائه خدمت درست در زمان بحران‌ها در بیمارستان‌ها، بیان کرد: «تعدادی از بیمارستان‌هایی که بیرون‌ از شهر هستند شناسایی شدند تا در شرایط سخت مثل زلزله و... بتوانند محلی برای ارجاع بیماران باشند. این بیمارستان‌ها در مناطق مختلف تهران توسط ستاد پدافند غیرعامل شناسایی شدند و می‌توانند به مدیریت بهتر مصدومان احتمالی کمک کنند، اما سرانه تخت بستری و بیمارستان‌ها نسبت به میانگین کشوری پایین است و خیلی از آنها هم فرسوده هستند. یعنی در برابر زلزله تاب مقاومت ندارند. ممکن است خیلی از بیمارستان‌هایی که برای شرایط بحران در نظر گرفتیم و آنها را قوی و با تخت بالا محسوب کردیم اصلا قابلیت استفاده در شرایط زلزله را نداشته باشند. در نتیجه به نظر می‌رسد باید دولت، وزارت بهداشت، سازمان برنامه و بودجه و یا حتی شورای شهر برای ایجاد زیرساخت جدید و جایگزین در استان‌ تهران برنامه ویژه و منحصربه فردی داشته باشد.»
کوهپایه زاده افزود: «نیاز به ساخت و توزیع بیمارستان‌ها در مناطقی که از نظر تراکم جمعیتی بالا هستند و دسترسی مردم به آنها، یک بحث مهم است. قرار نیست همیشه شرایط بحرانی تجربه کنیم. از طرفی بیمارستان باید در دسترس و نزدیک مردم باشد و طبیعی است که در مناطقی که تراکم جمعیتی بالا است و بیمارستان فرسوده داریم، ریسک بالا است، زیرا اگر مشکلاتی داشته باشیم و اگر اتفاقی بیفتد این بیمارستان‌ها شاید نتوانند برای مردم کاری انجام دهند. از این منظر به نظر می‌رسد دو اقدام می‌توانیم انجام دهیم. اول آنکه در مناطق شلوغ بیمارستان‌های جدیدالتاسیس احداث کنیم و در مناطق غیر مرکزی هم به فکر ساخت بیمارستان باشیم که به مردم به دور از ازدحام خدمت‌رسانی کند.»
بحران بیمارستان‌های پلاسکویی
پاندمی کرونا به عنوان جدی‌ترین بحران فعلی نظام سلامت، بسیاری از مشکلات ساختاری در بخش‌های بهداشت و درمان را به حاشیه برده است؛ طوری که گویی برخی از مشکلات جدی نظام سلامت، تحت تاثیر کرونا دیگر چندان به چشم نمی‌آید. یکی از همین مشکلات بزرگ نظام سلامت، حضور پرشمار بیمارستان‌های فرسوده با طول عمر یک قرن است که در برابر حوادث طبیعی مثل زلزله، بسیار ناایمن هستند و می‌توانند جان بیماران و کادر درمان را به خطر بیندازند.
چندی قبل هم ایرج حریرچی، معاون کل وزیر بهداشت با اشاره به مشکلات بیمارستان‌های فرسوده در سراسر کشور، یادآور شد: «درصدی از بیمارستان‌های ما، بخصوص در تهران شبیه پلاسکو است. خیلی از بیمارستان‌های ما نیز ۱۰۰ ساله و ۹۰ ساله و ۸۰ ساله هستند. اگرچه درصد قابل توجهی تقویت شده‌اند، ولی برخی از بیمارستان‌ها تقویت و مقاوم‌سازی آنها در مقابل زلزله بیشتر از ساخت بیمارستان جدید، هزینه‌بر است که باید کلا جایگزین شود.»
پیشتر نیز حریرچی از عنوان «بیمارستان‌های پلاسکویی» استفاده کرده و با اشاره به مشکلات بیمارستان‌های فرسوده، گفته بود: «تعداد زیادی از بیمارستان‌های تهران، پلاسکویی است و به علت قدیمی بودن و فرسودگی در مقابل زلزله مقاوم نیستند.» او هشدار داده بود: «اکثر بیمارستان‌های تهران قدیمی و فرسوده هستند. بیشتر آنها نیز در مناطق مرکزی شهر هستند که در صورت بروز بحران، به علت ترافیک و راهبندان عملا دسترسی به این بیمارستان‌ها از بین می‌رود. همچنین مساله سرمایه اجتماعی در برخورد با سوانح و حوادث نیز موضوع مهمی است. به نظر می‌رسد ما در برخورد با حوادث با این موضوع به صورت دوگانه عمل می‌کنیم. اگر زلزله بزرگی در تهران رخ دهد سیستم خدمت‌رسانی دچار مشکل می‌شود و امکان امدادرسانی به درستی وجود نخواهد داشت.»
به گفته حریرچی، «یکی از موانع بزرگ برای بیمارستان‌سازی یا ساخت مراکز بهداشتی و درمانی در شهرهای بزرگ، تامین زمین مناسب است. در بسیاری از موارد می‌بینیم که در دوره‌های گذشته چون وزارت بهداشت نتوانسته زمین مناسب را تامین کند، مجبور شده که در مناطق حاشیه شهر یا حتی خارج از شهر بیمارستان بسازد. در نتیجه دسترسی مردم دچار مشکل شده و منجر به نارسایی‌هایی در سیستم درمان کشور شده است. بنابراین اگر شهرداری‌ها بتوانند در زمینه تامین زمین مناسب برای ساخت بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی و درمانی و کمک به عوارض و پرداخت‌ها به ما کمک کنند، کمک شایانی برای سلامت مردم انجام داده‌اند. همچنین طبق مطالعات علمی، بازسازی اکثر بیمارستان‌های فرسوده مقرون به صرفه نیست، زیرا بازسازی آنها بیش از هزینه ساخت یک تخت جدید است.»
همچنین کمال تقوی‌نژاد، معاون توسعه مدیریت، منابع و برنامه‌ریزی وزارت بهداشت هم تصریح کرد: «طبق بررسی‌های انجام شده ۴۹ پروژه با دو هزار و ۳۳۹ طرح بازسازی شده و ۱۲ طرح نیز در حاشیه تهران به بهره‌برداری رسیده است. با این وجود همچنان 94 درصد بیمارستان‌های تهران و حاشیه شهر فرسوده هستند.»
برخی مسئولان دولتی، نمایندگان مجلس و کارشناسان سلامت، بارها نسبت به تبعات خدمت‌رسانی دز بیمارستان‌های فرسوده هشدار داده‌اند. حتی برخی کارشناسان از بیمارستان‌های فرسوده به عنوان بمب‌های ساعتی آماده انفجار یاد می‌کنند که می‌تواند تهدید کننده حیات مردم و کادر درمان باشد.
تبعات فعالیت کادر درمان در بیمارستان‌های فرسوده
مسئولان وزارت بهداشت هم در گذشته بارها اعلام کرده بودند که حدود 60 تا 70 درصد بیمارستان‌های کشور با مشکل فرسودگی مواجه هستند. چندی قبل نیز قاسم جان بابایی، معاون درمان وزیر بهداشت با اشاره به مشکل تخت‌های فرسوده بیمارستانی، خاطرنشان کرده بود: «حدود 40 درصد تخت‌های بیمارستانی در سراسر کشور فرسوده هستند و نیازمند بازسازی یا تعویض آن‌ها در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی است.»
محمد شریفی مقدم، دبیرکل خانه پرستار هم به مشکلات فعالیت کادر درمان در بیمارستان‌های فرسوده اشاره می‌کند و می‌گوید: «بیمارستان‌هایی که پیش از انقلاب ساخته شده‌اند، دیگر مناسب استفاده نیستند و باید هرچه‌ سریعتر برای آنها جایگزین پیدا کرد. ایمن‌سازی آنها در شرایطی که تاسیسات بنا به شدت فرسوده هستند، صرفا یک مرهم است و دردی را دوا نمی‌کند و چه بسا تنها وقوع حادثه را عقب بیندازد. این به هیچ وجه کافی نیست.»
او یادآور می‌شود: «تعدادی از بیمارستان‌ها کشور هم نزدیک به ۸۰ سال عمر دارند و هر لحظه ممکن است که به دلیل زلزله‌های بزرگ مقیاس تخریب شوند. جالب اینجاست که عموم بیمارستان‌های فرسوده از فقر تجهیزات ضدحریق پیشرفته و سیستم هوشمند اعلام حریق رنج می‌برند، درحالی‌ که این امکانات ابتدایی بیمارستان‌های استاندارد است. در همین حال این بیمارستان‌ها با سقف کاذب بی‌کیفیت که خود حریق را تشدید می‌کنند پوشیده شده‌اند، راهروهای آنها باریک هستند و به دلیل طراحی قدیمی، امکان خروج فوری را هم ندارند.»
دبیرکل خانه پرستار با بیان اینکه در همین حال سیم‌کشی بیمارستان‌های فرسوده به شدت دچار مشکل هستند، تاکید می‌کند: «گاهی کادر درمان از مشاهده انبوه سیم‌ها که در هم پیچیده شده‌اند، وحشت می‌کنند. بیمارستان‌های فرسوده با مشکل انبار کردن کپسول‌های اکسیژن و الکل‌های طبی مواجه هستند. اگر روزی جرقه‌ای بر آنها بیفتد گویی که آتش به انبار کاه افتاده باشد. چنین ساختمان‌هایی باید از رده خارج و به موزه تبدیل شوند، نه اینکه چند ده سال و باوجود ریزش بخش‌های مختلف از آنها بهره‌برداری کرد. حتی متاسفانه چند بیمارستان تهران هم با وجود ساخت ساختمان‌های جدید، از ساختمان‌های فرسوده بهره‌ می‌گیرند که این به هیچ وجه قابل قبول نیست.»
شریفی مقدم، عنوان می‌کند: «عمده بیمارستان‌های شهر تهران، ایمنی لازم را ندارد. وزارت بهداشت هم در جریان بحرانی که گریبان این بیمارستان‌ها را گرفته هست و باید ورود کند. البته اوضاع برخی بیمارستان‌های خصوصی و متعلق به نهادها و سازمان‌های شبه دولتی هم خوب نیست. با این حال بیمارستان‌های جدید توسط آنها ساخته می‌شوند. به صورت کلی، بیمارستان‌هایی که بیشتر از ۳۰ سال عمر دارند باید جایگزینی داشته باشند. بنابراین غالب بیمارستان‌‌های دانشگاهی باید به موزه تبدیل شوند و به جای آنها بیمارستان‌های جدید ساخته شوند.»
تاب‌آوری بیمارستان‌ها در شرایط بحرانی
پیشتر نیز بهروز بنیادی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس با اشاره به مشکل فرسودگی بیمارستان‌های فرسوده، تاکید کرده بود: «ایمنی و تاب آوری بیمارستان‌ها یکی از مسائل بسیار مهم و ضروری در شرایط بحرانی است، اما متاسفانه فرسودگی بیمارستان‌ها چندین سال است که به عنوان یک معضل بزرگ در حوزه درمانی دست به گریبان کشور شده است. البته تنها مختص بیمارستان‌ها و مراکز درمانی، بهداشتی نمی‌شود، بلکه در حوزه آموزشی و مدارس نیز وجود دارد. بهسازی و بازسازی بافت فرسوده نیازمند تامین منابع مالی است که امیدواریم دغدغه وجود بیمارستان‌های فرسوده و ناایمن با برنامه ریزی مدون و دقیق رفع شود.»
همچنین محسن فتحی، عضو هیات رئیسه کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی هم با اشاره به خطرات پرشمار فعالیت بیمارستان‌های فرسوده، خاطرنشان کرد: «در زمان حادثه پلاسکو هشدارهایی نسبت به فرسودگی و ناامنی برخی بیمارستان‌ها و مراکز درمانی داده شد، اما این هشدارها به جایی نرسید و اقدامات چندانی برای مقاوم‌سازی انجام نشد. باید بر اساس اصول و قواعد سازمان ملی استاندارد، فرم‌هایی تهیه شود و بازرسی‌های مداوم از بیمارستان‌ها در دستور کار قرار گیرد. همچنین بخش دولتی باید بودجه‌ای را برای نوسازی و مقاوم‌سازی بیمارستان‌ها پیش‌بینی کند. باید حتی جان یک انسان برایمان مهم باشد و از خطرات احتمالی ناشی از فرسودگی و عدم ایمنی پیشگیری شود. از سوی دیگر، مجلس نیز باید به تصویب و تنقیح قوانین این حوزه توجه کند و دستگاه‌های اجرایی هم باید اجرای قوانین را در دستور کار قرار دهند.»
باید در نظر داشت که بیشترین تعداد بیمارستان‌های فرسوده کشور متعلق به تهران است. در این شرایط، انوشیروان محسنی بندپی، استاندار تهران وعده داده است که جایگزینی بیمارستان‌های فرسوده در تهران تا سال ۱۴۰۴ تکمیل خواهد شد.