سرویس جامعه جوان آنلاین:  آشنایی مردم جهان با واژه تروریسم عمری حدود دو دهه دارد. در این مدت اقدامات قانونی مهمی با ابعاد سیاسی و حقوقی، گستره وسیعی از وظایف را برای کشور‌ها در جهت جلوگیری و سرکوب تروریسم ایجاد کرد و به عنوان جرایم کیفری در قوانین کشور‌های جهان تعیین شد.

قوانین بین‌الملل در خصوص تروریسم عمری حدود یک قرن دارد، اما در ۲۰ سال اخیر در جهان، قوانین و مقررات اقدامات تروریستی بازبینی شد و سیاست‌های مرتبط با آن نیز تغییر کرد و برای سرکوب و جلوگیری از تروریسم یک تلاش عظیم ضد تروریستی در سطح بین‌المللی انجام شد.

تهدیدی برای توسعه اجتماعی

تاکنون بیش از ۱۰ کنوانسیون برای جلوگیری از اعمال مختلف تروریستی به تصویب رسیده است و مجموعه‌ای از اسناد بین‌المللی وجود دارد که مطابق با آن‌ها دولت‌ها متعهد به مبارزه با تروریسم هستند. از جمله این اسناد می‌توان به کنوانسیون مبارزه با تأمین مالی تروریسم ۱۹۹۹ و قطعنامه الزام آور شماره ۱۳۷۳ مورخ ۲۸ سپتامبر ۲۰۰۱ شورای امنیت اشاره کرد. با این وجود همچنان تروریست‌ها با خیالی راحت مشغول فعالیت هستند. ترور دختران شیعه افغانی نمونه دیگری از آسایش خیال تروریست‌هاست.

مقابله با تروریسم نیاز به همت ملی در کشور‌ها هم دارد. یعنی نیاز به جنبشی ملی و پارلمانی در کشورها. آنچه در توسعه جنبش بین‌المللی ضد تروریسم مؤثر است منطبق کردن قوانین داخلی کشور‌ها با کنوانسیون‌ها و پروتکل‌های بین‌المللی و پیوستن تمامی کشور‌ها به آنها، بالا بردن سطح آگاهی مردم در مورد تروریسم و مبارزه با آن و سرکوب جرائم مرتبط با تروریسم است که باید در دستور کار دولت‌ها قرار گیرد.

تروریسم ارتباط مستقیمی هم با حقوق بشر دارد. به این معنا که روی حقوق بشر تأثیرگذار است و پیامد‌های زیانباری را در بهره‌مندی از حق بر حیات، آزادی و تمامیت جسمانی قربانیان آن بجا می‌گذارد. علاوه بر هزینه‌های انسانی، تروریسم می‌تواند منجر به بی‌ثباتی حکومت‌ها و تضعیف جامعه مدنی شود و امنیت ملی را به خطر اندازد و تهدیدی برای توسعه اجتماعی و اقتصادی به حساب آید.

تأسف جامعه جهانی کافی نیست

پس از حادثه تروریستی در افغانستان، سخنگوی سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا در بیانیه‌ای گفت: اتحادیه اروپا در غم کسانی که عزیزانشان را در تازه‌ترین حمله تروریستی وحشتناک در افغانستان از دست داده‌اند، همدردی می‌کند. اتحادیه اروپا اعلام کرد، حمله به کودکان در مدرسه سیدالشهدا «نه تنها حمله به مردم افغان بوده، بلکه حمله به کسانی بوده است که در سراسر جهان به حقوق برابر زنان و دختران احترام می‌گذارند.» وزارت خارجه امریکا هم این حمله وحشیانه را محکوم کرده و خواستار پایان یافتن فوری خشونت‌ها و حملات بی‌معنا به غیرنظامیان بی‌گناه شده است. راس ویلسون، کاردار امریکا گفت این بمب‌گذاری یک حمله تروریستی و حمله به آینده افغانستان است. این در حالی است که در این شرایط انتظار می‌رود جامعه جهانی از ابراز تأسف صرف عبور کرده و گام‌های عملی برای مقابله با تروریسم بردارد، چراکه هر نوع سکوت و بی‌عملی در مقابل چنین رفتار‌هایی حاکمیت استاندارد‌های دوگانه در رویه‌های آن‌ها را آشکار کرده و بیش از پیش موجب بی‌اعتباری آنان نزد افکار عمومی جهانی می‌شود.

کنوانسیونی که روی کاغذ ماند

در «کنوانسیون ۱۹۳۷ راجع به پیشگیری و سرکوب تروریسم» آمده که «اصطلاح اقدامات تروریستی ماهیتاً عبارتند از اقدامات جنایی که توسط افراد و با به کارگیری روش‌های وحشت‌زا علیه دولت مورد نظر یا شخصیت‌های خاص یا عموم مردم سازماندهی شده و ارتکاب می‌یابد.» در حال حاضر دوران جنگ‌های داخلی خاتمه یافته و تروریسم در قوانین و مقررات محکومیت جهانی یافته است، هنوز جهان از دستیابی به یک تعریف واحد از آن دور مانده است. درواقع بدون وجود تعریفی جامع و جهانی از این جرم، نمی‌توان به یک نظام دائمی و منسجم برای جلوگیری از تروریسم دست یافت.

کنوانسیون ممانعت و مجازات تروریسم ۱۹۳۷ در ژنو برای نخستین بار به بحث تروریسم پرداخت. از آن زمان تا کنون نه تنها مفهوم تروریسم دستخوش تغییرات فراوان قرار گرفته، بلکه مکانیسم‌های بین‌المللی نیز به همین ترتیب بنیان‌های مستقل و در عین حال فراگیرتری از حوزه‌ها و موضوعات را در برگرفته است.

به عقیده کارشناسان حقوق بین‌الملل، این کنوانسیون هیچ‌گاه جنبه عملیاتی پیدا نکرد، اما نمی‌توان اهمیت آن را به عنوان اولین کنوانسیون چندجانبه ضد تروریستی نادیده گرفت. علاوه بر این، کنوانسیون مذکور همراه بود با معاهده بین‌المللی دیگری که نخستین دادگاه کیفری بین‌المللی را برای محاکمه تروریست‌ها پیش‌بینی کرده بود. به‌رغم عمر طولانی کنوانسیون ژنو، تروریسم همچنان به عنوان یک محور عمده در دستور کار سازمان ملل متحد و دیگر نهاد‌های بین‌المللی تأثیرگذار در تدوین حقوق و رویه‌های بین‌المللی قرار دارد.

قامت خون آلود افغانستان

در دهه‌های اخیر تروریسم جنبه بین‌المللی پیدا کرده و به همین شکل معاهدات و مکانیسم‌های مربوط به این پدیده نیز بیشتر جنبه‌های چندجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی به خود گرفته است. از جمله می‌توان به کنوانسیون اروپایی مقابله با تروریسم ۱۹۷۷ و پروتکل الحاقی آن در ۱۵ می۲۰۰۳ اشاره کرد.

در نظام بین‌المللی مشخصه اصلی مکانیسم‌های مقابله با تروریسم «بین‌المللی بودن» و «فراگیر بودن» آنان است. فراگیر بودن به این معناست که اصل در پذیرش و تعهد نسبت به این مکانیسم‌ها، رضایت نیست، بلکه عرف بین‌المللی باعث می‌گردد تا دوری و نزدیکی کشور‌ها به این مکانیسم‌ها به عنوان امری مشروعیت‌ساز یا پرستیژآور محسوب شود و در تعیین جایگاه بین‌المللی کشور‌ها مؤثر باشد.

خبرگزاری صدای افغانستان در همین خصوص با اشاره به اینکه افغانستان سالیان درازی است که به تنهایی بار سنگین مبارزه با تروریسم را بر دوش می‌کشد، نوشت: این یک واقعیت آشکار است که فعالیت‌های تروریستی اکنون به عنوان یک شبکه فراتر از مرز‌ها تبدیل شده است، بنابراین افغانستان نباید تنها سرزمین موعود برای شبکه‌های تروریستی و ایدئولوژیک تلقی شود. شبکه‌های تروریستی از سرزمین افغانستان به عنوان یک محیط جغرافیایی برای تشکیل و تکثیرشان استفاده و هدف و آرمانی فراتر از افغانستان را تعقیب می‌کنند.

کشور‌های منطقه و جامعه بین‌المللی از دیر زمان است که به این واقعیت پی برده است. این واقعیت نیز پیامد‌های سنگینی را بر افغانستان تحمیل کرده است. به این بیان که افغانستان سال‌ها مجبور بوده است هم از جانب تروریست‌ها صدمه‌های وحشتناک ببیند هم میدان جنگ‌های نیابتی شود و هم به تنهایی برای نجات همه بجنگد. اگر قامت افغانستان همیشه خون‌آلود بوده است، یک دلیلش هم این است که افغانستان در سالیان متمادی سپر بلا بوده است.

به نظر می‌رسد کشور‌های منطقه به اتفاق جامعه جهانی به این حقیقت دست یافته‌اند که جنگ‌های نیابتی در منطقه نمی‌تواند صلح و امنیت دائمی را در منطقه تأمین کند. انتظار می‌رود این حقیقت به صورت واضح برای کشور‌های همسایه افغانستان آشکار شده باشد که تقسیم بندی تروریسم به گونه خوب و بد، باعث رشد و تقویت بنیه‌های تروریستی در منطقه می‌شود.

تازه‌ترین تلاش حقوقی ایران علیه تروریسم

اوایل فروردین امسال، پیش‌نویس بیانیه مشترک درباره مقابله با تروریسم و تقویت ارتباطات منطقه‌ای در چهارمین نشست رؤسای مجالس ایران، افغانستان و چند کشور دیگر نهایی شد. بررسی و بند‌های پیشنهادی ایران هم برای گنجانده شدن در بیانیه مورد موافقت هیئت‌های حاضر قرار گرفت.

جلسه پیش‌نویس بیانیه مشترک در مورد مقابله با تروریسم و تقویت ارتباطات منطقه‌ای در چهارمین نشست رؤسای مجالس به صورت ترکیبی «مجازی – حضوری» در آنتالیای ترکیه، روز ۴ فروردین برگزار شد.

این مراسم با مشارکت هیئت‌هایی از جمهوری اسلامی ایران، جمهوری خلق چین، جمهوری اسلامی افغانستان، جمهوری عراق، جمهوری اسلامی پاکستان، فدراسیون روسیه و جمهوری ترکیه برگزار شد. هیئت‌های جمهوری اسلامی ایران، جمهوری خلق چین و فدراسیون روسیه در این نشست، به صورت مجازی حضور داشتند.

در جلسه پیش‌نویس بیانیه آنتالیا، ابوالفضل عموئی عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، خواستار درج بند‌های پیشنهادی کشورمان در بیانیه پایانی شد که با موافقت هیئت‌های حاضر، این بند‌ها در بیانیه پایانی گنجانده شد.

وی در خصوص بند دیگر این بیانیه یادآور شد: متأسفانه کشور‌های ثالث، کسانی که با اقدامات گروه‌های تکفیری مقابله می‌کنند را ترور می‌کنند، بنابراین باید این کشور‌ها را محکوم کرد. از طرف دیگر نیز باید حمایت‌های لازم از کسانی که با گروه‌های تکفیری مقابله می‌کنند صورت گیرد که از جمله آن‌ها سردار شهید سلیمانی است که در راه مقابله با گروه‌های تکفیری نظیر داعش تلاش‌های بسیار کرد.

هم اکنون در جهان ۲۰ کنوانسیون منطقه‌ای و جهانی در رابطه با مبارزه با تروریسم بین‌المللی هست و نبود تعریف تروریسم عملاً باعث شده است تا طیف وسیعی از پدیده‌های بین‌المللی در چارچوب تروریسم تعریف شوند.

سازمان ملل متحد هم کنوانسیون‌های شانزده گانه‌ای در خصوص تروریسم دارد که جرائم مختلفی مانند هواپیماربایی، حمله به نمایندگان دیپلماتیک و سایر افراد تحت حمایت بین‌المللی، گروگان‌گیری، سرقت از مواد هسته‌ای و اقدامات غیرقانونی علیه ناوبری دریایی و سکو‌های ثابت واقع در فلات قاره را شامل می‌شوند که هر یک از این اعمال ممنوع می‌تواند در چارچوب تروریسم اتفاق بیفتد.

نظر کارشناس