آوارهای عبور از موج چهارم بر دوش کادر درمان
امین جلالوند
موج چهارم کرونا همچنان در حال کشتار است و بسیاری از مراکز درمان کرونا، ظرفیت خالی برای پذیرش بیماران جدید ندارند. در عین حال، وزیر بهداشت در دیدار با رئیس قوه قضائیه اعلام کرده است که از موج چهارم کرونا عبور کرده ایم. سعید نمکی توضیح داده است: «درحالی که میزان بستری بیماران در موج چهارم کرونا نسبت به موج قبلی، دو و نیم برابر افزایش داشته است، تقریبا ویروس انگلیسی را مهارشده می‌بینیم. امروز از موج چهارم کرونا عبور کرده‌ایم، به‌نحوی که در اکثر استان‌ها شیب همه‌گیری سیر نزولی پیدا کرده است. در موج چهارم شیوع ویروس کرونا، با توجه به تجربیاتی که کادر درمان به دست آورده بود و همچنین با توجه به امکانات ایجادشده، درصد مرگ‌ومیر به‌نسبت تعداد افراد بستری، در مقایسه با موج قبلی 50 درصد کاهش داشته است.»
همچنین علیرضا رئیسی، سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا هم از بهبود نسبی وضعیت کرونا در کشور در مقایسه با هفته‌های قبل خبر داد و گفت: «مقابله با ویروس جهش‌یافته انگلیسی به‌حدی دشوار بود که حتی سیستم درمانی کشور انگلیس شاهد مرگ‌ومیر روزانه دو هزار نفر از شهروندان خود بود. با این حال و در شرایطی که 80 درصد از درگیری بیماران ما در موج چهارم با همین ویروس بود، سیستم بهداشت و درمان کشور موفق شد با تدارک 60 هزار تخت و استفاده از پروتکل‌های ویژه بهداشتی بر موج چهارم این ویروس نیز غلبه کند. بر همین اساس از 301 شهر قرمز امروز به 109 شهر رسیده‌ایم و در هفته آینده نیز پیش‌بینی می‌شود این عدد به 70 شهر کاهش یابد. در دهه اول خرداد، شرایط کشور بهبود می‌یابد و آرامش نسبی بعد از موج چهارم شیوع کرونا در کشور حاکم خواهد شد.»
در شرایطی که مسئولان وزارت بهداشت بر عبور از موج چهارم کرونا تاکید دارند، اما نباید از خاطر برد که برای عبور از این موج نوروزی کرونا، تلفات جانی و اقتصادی زیادی را متحمل شدیم. در این موج تازه، رکورد مبتلایان و رکورد مرگ‌های روزانه کرونا شکسته شد. همچنین کادر درمان با شرایط نفسگیری برای تداوم ارائه خدمت مواجه شد و فرسودگی نیروهای درمانی تشدید شد.
بسیاری از صاحبنظران حوزه سلامت بر این نکته اتفاق نظر دارند که در صورت مدیریت درست تعطیلات نوروزی، این امکان وجود داشت که اصلا وارد موج چهارم کرونا نشویم. اگر بنا را بر این بگذاریم که موج چهارم کرونا در حال فروکش کردن است، این سوال مهم مطرح می‌شود که عبور از این موج تازه کرونا با چه قیمتی و با پذیرش چه سطح از تلفات انسانی و اقتصادی، میسر شده است؟ آیا امکان جلوگیری از بروز موج تازه کرونا وجود نداشت و اصلا آیا آسیب‌های بجا مانده از موج چهارم کرونا، جبران‌پذیر است یا خیر؟
مروری بر آمار آسیب‌های بجا مانده از موج چهارم
آمار مبتلایان و فوتی‌های کرونا در طی روزهای اخیر، کاهش محسوسی داشته است. حدود پنج هفته متوالی، آمار ابتلا و فوتی‌ها در موج چهارم کرونا صعوی بود، اما حالا طبق آمارهایی که وزارت بهداشت اعلام کرده است، در طی هشت روز اخیر فقط یک بار آمار فوتی‌های روزانه کرونا از عدد 400 بالاتر رفت. همچنین در شرایطی که در دوران پیک موج چهارم کرونا، روزانه به طور میانگین حدود 20 هزار نفر به کرونا مبتلا می‌شدند، اما حالا این آمار به حدود 18 هزار نفر رسیده است.
مجموع آمارهای فعلی نشان می‌دهد که موج چهارم کرونا در مسیر نزولی حرکت می‌کند، اما این موج چنان آوار و تلفاتی از خود به جای گذاشته است که قابل مقایسه با موج‌های قبلی نیست.
اوج‌گیری موج چهارم کرونا از فروردین آغاز شد. روند افزایش آمار مرگ و میرهای کرونا از سوم فروردین آغاز شد. در آن زمان مرگ‌های روزانه کرونا حدود 74 نفر بود. این روند افزایشی ادامه داشت تا اینکه در تاریخ ششم اردیبهشت، رکورد مرگ‌های روزانه کرونا شکسته شد و به آمار 496 فوتی روزانه رسیدیم. موج چهارم کرونا در این بازه زمانی یعنی از سوم فروردین تا روز گذشته، حدود 12 هزار فوتی برجای گذاشته است.
همچنین تعداد موارد مثبت ثبت شده در موج چهارم کرونا هم از روزانه حدود هفت هزار مورد به حدود 25 هزار مورد رسید که این میزان ابتلا از تاریخ شیوع کرونا در ایران، بی‌سابقه بود.
تلفات موج چهارم کرونا، قابل پیشگیری بود
وزارت بهداشت اعلام کرده که تاکنون حدود 90 درصد از جمعیت کادر درمان را واکسینه کرده است. بخش عظیمی از بار کنترل موج چهارم کرونا بر دوش کادر درمان بود که در موج‌های قبلی نیز بخش قابل توجهی از توان و انرژی خود را از دست داده بودند.
حسین امراللهی، متخصص پزشکی اجتماعی هم در گفتگو با سپید به تبعات موج چهارم کرونا بر فعالیت‌های کادر درمان می‌پردازد و می‌گوید: «آمارهای رسمی می‌گوید که تعداد بستری‌ها در موج چهارم کرونا حدود دو و نیم برابر افزایش داشته است. این آمار به صراحت به این معنی است که فشار کاری کادر درمان در موج چهارم کرونا هم حداقل دو برابر شده است. وقتی آمار بیماران بستری افزایش پیدا می‌کند، کادر درمان اعم از پزشکان، پرستاران و سایر نیروهای بهداشتی و درمانی مجبور می‌شوند که تحت فشار شدیدتری کار کنند تا کمبود نیروها جبران شود. هرچقدر آمار بیماران بستری افزایش پیدا کند، به همان نسبت هم میزان خستگی و فرسودگی کادر درمان، بالاتر می‌رود.»
او تاکید می‌کند: «اگرچه موج چهارم کرونا اندکی فروکش کرده است، اما همچنان با شرایط اسفندماه سال گذشته فاصله داریم. موج چهارم کرونا حداقل تا سه هفته دیگر هم ادامه خواهد داشت. در این مدت اگرچه پیش بینی می‌شود که آمار مرگ و میر و آمار بستری‌ها کاهش پیدا کند، اما همچنان تلفات سنگین در موج چهارم کرونا تداوم خواهد داشت.»
امراللهی یادآور می‌شود: «تاوقتی که واکسیناسیون سراسری 70 درصد جامعه به نتیجه نرسد، هر بار این امکان وجود دارد که موج تازه‌ای از بیماری کرونا در کشور اتفاق بیفتد. تاکنون سرعت واکسیناسیون سراسری، مطلوب نبوده است. بخش زیادی از مرگ و میرهای روزانه کرونا را سالمندان و افراد دارای بیماری‌های مزمن تشکیل می‌دهند. باید قبل از بروز موج چهارم کرونا، بیشتر این افراد واکسینه می‌شدند تا این موج تازه، تلفات کمتری برجای می‌گذاشت. در هر حال باید واکسیناسیون این دو گروه هرچه سریع‌تر انجام شود. واکسیناسیون این گروه‌های در معرض خطر باید قبل از وقوع احتمالی موج بعدی کرونا باشد، نه اینکه وسط یک موج تازه بیماری، واکسیناسیون این افراد انجام شود. در آن صورت فقط نوشداروی پس از مرگ خواهد بود.»
او با بیان اینکه می‌توانستیم از وقوع موج چهارم کرونا جلوگیری کنیم، تصریح می‌کند: «دورهمی‌های عیدانه، خریدهای قبل از عید، سفرهای نوروزی و بازگذاشتن جاده‌ها، موج چهارم کرونا را ایجاد کرد، در حالی که می‌توانستیم مانع از شکل گیری این موج بیماری شویم. اگر نظارت جدی تری برای رعایت پروتکل‌های بهداشتی اتفاق می‌افتاد و تصمیمات درست‌تری در سطح کلان برای مهار کرونا اتخاذ می‌شد، قطعا شاهد این حجم از تلفات موج چهارم کرونا نبودیم.»
آسیب‌های اقتصادی بجامانده از موج چهارم کرونا
هر بار با شیوع موج تازه‌ای از کرونا، اوضاع اقتصادی در بسیاری از مراکز بهداشتی و درمانی وخیم می‌شود. معلق شدن جراحی‌های الکتیو که بخش عمده‌ای از درآمد بخش خصوصی را تشکیل می‌دهد و همچنین کاهش مراجعات بیماران و افزایش هزینه‌های نگهداری از مراکز، موجب می‌شود که هر بار با شیوع موج تازه‌ای از کرونا، برخی از مراکز خصوصی به ورطه ورشکستگی، سوق داده شوند.
محمدصادق میرزابابایی، فیزیوتراپیست هم در گفتگو با سپید به تشدید مشکلات اقتصادی با بروز موج‌های کرونا اشاره می‌کند و می‌گوید: «با تشدید کرونا و ادامه‌دار شدن این بیماری، ضربات اقتصادی سنگینی به بخش خصوصی وارد شده است. هر بار با یک موج تازه بیماری و افزایش آمار مبتلایان به کرونا، مشکلات فعالان بخش خصوصی هم بیشتر می‌شود. مثلا در نظر بگیرید که آمار مراجعه به مراکز فیزیوتراپی به دلیل بروز کرونا بسیار کاهش یافته است. حتی آمار ویزیت‌ها در منزل نیز کاهش یافته است، زیرا باوجود رعایت بالای پروتکل‌های بهداشتی از سوی فیزیوتراپیست‌ها، باز هم شاهد هستیم که برخی از بیماران مسن یا افرادی با بیماری زمینه‌ای از این واهمه دارند که مبادا همان فیزیوتراپیستی که برای درمان به منزل آنها می‌آید، خودش ناقل بیماری کرونا باشد.»
میرزابابایی تصریح می‌کند: «قیمت دستگاه لیزری که استفاده می‌کنیم، در عرض چند ماه، بیش از شش برابر افزایش یافته است. در نظر بگیرید فیزیوتراپیستی که می‌خواهد یک مطب شخصی راه‌اندازی کند، باید چندین برابر گذشته هزینه کند که در نتیجه خارج از توان مالی بسیاری از فیزیوتراپیست‌ها است. تعرفه خدمات فیزیوتراپی نیز در برابر هزینه دستگاه‌هایی که خریداری می‌شود، بسیار ناچیز است. یعنی خیلی طول می‌کشد که سرمایه اولیه بازگردد.»
شرط تداوم روند کاهشی موج چهارم کرونا
در موج چهارم پاندمی که با شیوع کرونای جهش یافته همزمان شد، شاهد شکسته شدن رکورد ابتلای روزانه کرونا بودیم. این وضعیت باعث شد که ورودی بیمارستان‌ها افزایش پیدا کند و پیدا کردن تخت خالی برای مداوای بیماران مبتلا به کرونا نیز با مشقت زیادی همراه باشد. ثبت آمار حدود 25 هزار مبتلا به کرونا در یک روز، رکورد تازه‌ای است که در موج چهارم کرونا ثبت شد. باید در نظر داشت که اینها آمارهای رسمی است. قطعا آمار غیررسمی مبتلایان به کرونا که تست از آنها گرفته نشده، بسیار بیشتر از این ارقام است.
حالا اگرچه موج چهارم کرونا در مسیر نزولی قرار گرفته است، اما کارشناسان هشدار می‌دهند که تداوم این روند کاهشی، مشروط به این است که پروتکل‌های بهداشتی رعایت شود.
تعطیلی مشاغل غیرضروری و همچنین محدودیت تردد از جمله مهم‌ترین محدودیت‌های کرونایی در روزهای آینده خواهد بود. کارشناسان می‌گویند میزان پایبندی مردم و نظارت دولت، دو فاکتور مهم در اثربخشی پروتکل‌های محدود کننده است. در این صورت شاهد کاهش آمار بیماران بستری در مراکز درمان کرونا خواهیم بود. همچنین در آن صورت، کادر درمان نیز بعد از 14 ماه فعالیت طاقت‌فرسا می‌توانند با فشار کاری کمتری به ارائه خدمت به بیماران بپردازند.
همچنان بسیاری از فعالان جامعه پزشکی، نگران نحوه اجرای پروتکل‌های محدود کننده هستند. مثلا برخی فعالان صنوف غیرضروری در بازار به دور از چشم ناظران، فعالیت‌هایشان را بدون محدودیت ادامه می‌دهند.
همین موضوع نشان می‌دهد که در صورت فقدان نظارت‌های موثر، میل به تخطی از پروتکل‌ها وجود دارد. به همین دلیل نیز فقط زمانی محدودیت‌های کرونایی جواب می‌دهد که ضمانت اجرایی قوی برای اعمال محدودیت‌ها وجود داشته باشد.
همچنین اگر می‌خواهیم محدودیت‌ها موثر واقع شود و روند کاهشی کرونا تداوم پیدا کند، نیاز داریم که تست‌های تشخیص سریع کرونا نیز بیشتر در اختیار مردم قرار بگیرد تا بیماریابی بیشتری صورت بگیرد. هرچقدر بیماریابی گسترش یابد، به همان نسبت هم کنترل بحران کرونا موفق‌تر خواهد بود. جدای از افزایش دسترسی به تست‌های تشخیصی کرونا باید قرنطینه و ردیابی بیمار و اطرافیان بیمار هم با جدیت بیشتری دنبال شود. در صورت تحقق این شروط، محدودیت‌های کرونایی در شهرها می‌تواند به تداوم روند کاهشی کرونا کمک کند.
از سوی دیگر، تسریع واکسیناسیون سراسری نیز می‌تواند تکمیل کننده رعایت پروتکل‌های بهداشتی باشد. اگر فرآیند واکسیناسیون مردم با سرعت بیشتری انجام شود، در آن صورت دچار موج‌های بعدی کرونا نخواهیم شد و مسیر حفظ نیروهای درمانی نیز هموارتر خواهد شد.