صاحبخبر - گروه ادب و هنر ـ الهام عدیمی: این روزها در فضای مجازی بحث درباره یکی از ناشران که همزمان سه چاپ از یک کتاب را راهی بازار کتاب کرده، بالا گرفته است. بسیاری از مخاطبان حوزه کتاب میگویند چطور ممکن است ظرف سه روز یک اثر به چاپ سوم برسد، در حالی که در مقابل عدهای پاسخ می دهند در این بازار کساد کتاب، بسیاری از ناشران آثار خود را با شمارگان پایین راهی بازار میکنند تا با فروش سریع چاپ اول، به چاپهای بعدی برسند و در این میان مهر چاپ چندم خوردن روی کتاب نیز به فروش آن کمک کند.
این مساله را گروهی مطرح میکنند که وضعیت بازار کتاب را بحرانی میدانند و هر راهی را برای فروش آثار خوب میدانند. اگر چه فروش کتاب همیشه با نام نویسنده، مترجم و ناشر برای کتابخوانان همراه است اما بسیاری که اتفاقی گذرشان به کتابفروشیها میافتد یا خواننده حرفهای نیستند در انتخاب کتاب گاهی به گفته کتابفروشها به جلد اثر که چند چاپ خورده است، دقت میکنند. کیاییان، مدیر انتشارات چشمه به ایلنا گفته است که این عمل یکی از روشهای تبلیغ کتاب است. او ادامه میدهد: وقتی ناشر از فروش کتاب و استقبال از آن در بازار مطمئن است، این کار را انجام میدهد. در واقع کتاب را با تیراژ سه هزار نسخه منتشر میکند و هر هزار نسخه را یک نوبت چاپ قرار میدهد. به گفته کیاییان، این کار جنبه تبلیغی دارد و کتاب پیشتر مجوز خود را از وزارت فرهنگ و ارشاد دریافت کرده است و هیچ تخلفی در اینجا صورت نگرفته است. لذا هیاهوی ایجاد شده درباره این کتاب، شیطنتی است که برخی همکاران به راه انداختهاند، چراکه ترجمه این کتاب از خاکسار ممکن است از میزان فروش دیگر ترجمههای همین کتاب بکاهد. اما این جواب صرفا یک جواب معقول به نظر میرسد. پیشتر نیز بسیاری از ناشران با همین روش دست به فروش کتاب میزدند با این حال به نظر میرسد دسته بزرگی از افراد که بدون شناخت به کتابفروشیها میروند صرفا با دیدن چاپ چندم یک کتاب آن را پرفروش میدانند و اثر را میخرند.
در حوزه نشر، به وضوح چاپهای بالا مربوط به کتابهای درسی و کمکدرسی است و ناشرانی که در حوزه کتابهای عمومی به ویژه ادبیات، اثر منتشر میکنند، اغلب برای فروش کتاب خود دچار مشکل هستند. بسیاری از روشها مانند اعلام وصول چند چاپ با هم، برای بازاریان بی آنها از آثارشان استفاده میکنند. کتابهایی چون «دا» که میتوان گفت از پرچاپترین آثار بهشمار میآید از روشهای دیگری برای بازاریابی و فروش نجومی خود استفاده کرد، اگر چه این ناشر هم 25 چاپ را به صورت همزمان اعلام وصول کرده بود. با این حال به نظر میرسد این روشهای بازاریابی هیچ کمکی به بالا رفتن میانگین شمارگان کتاب نخواهد کرد و ازسوی دیگر شاید بتوان گفت کاری غیراخلاقی هم باشد، اگر چه براساس قوانین کار خلافی رخ نداده است.
بر اساس قانون چنین کاری تخلف محسوب نمیشود و اینکه ناشری همزمان چند چاپ را اعلام وصول کند امری معمول بین ناشران به حساب میآید. احمد کمالی نژاد، معاون توسعه کتاب و کتابخوانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در اینباره میگوید: ناشران ممکن است در برخی موارد که از میزان استقبال کتاب مطمئن هستند به فاصله یک یا دو روز برای دریافت مجوز نوبت چاپ بعدی و اعلام وصول اقدام کنند. پیشتر نیز احتمالا کار چاپ را انجام دادهاند چون معمولا مجوزهایی که صادر میشود مادامی که از طرف اداره کتاب و دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی مشکلی برای آنها اعلام نشود، اعتبار دارند و میتوان از آنها استفاده کرد.
بیشترین اعتراضی که به مساله چند چاپ همزمان یک اثر از سوی ناشر وارد است، بالا بردن شمارگان کتابهای پرفروش در چاپهای بعدی است، در حالی که این ناشر تخلف نکرده است اما میتوانست اثر پرفروش خود را در چاپهای دوم به بعد با شمارگان بالاتری به چاپ برساند که تاثیری هم بر افزایش میانگین شمارگان کتاب در کشور بگذارد.
این مساله را رهبر معظم انقلاب نیز مطرح کردهاند و با تاکید بر این مساله در دیداری که سال 1389 با دست اندرکاران انتشارات سوره مهر و مرتبطان کتاب «دا» انجام دادند، به حمزه زاده، مدیر این انتشارات، فرمودند: «البته خوب است که 110 بار این کتاب چاپ شده ولی سرجمع میشود حدود 300,000 نسخه، این علامت خیلی خوبی نیست. خوب بود که تیراژ چاپ برود بالا؛ چند میلیون؛ با همین تعداد چاپ. »
پایین آمدن شمارگان چاپ در سالهای اخیر امری معمول شده است و در حالی که معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی تلاش میکند تا در وضعیت وخیمی که نشر در آن به سر میبرد، تغییری در وضعیت شمارگان ایجاد کند، اما تاکنون سودی نبخشیده و حتی شمارگان هر روز کمتر از روز قبل شده، به طوری که شمارگان ابتدا به یکهزار نسخه، سپس 700، 500، 150 نسخه و حتی 20 نسخه هم رسیده است. طبیعی است که ناشران بزرگ هم آثاری را با شمارگان 150 نسخه به چاپ برسانند و چاپ اول، دوم و سوم تا حتی چاپ هفتم یک اثر در مجموع به هزار نسخه هم نرسد. حتی مواردی پیش آمده است که چاپ اول یک کتاب در همان روز رونمایی تمام شده است. اما به هر حال ناشران اعلام وصول همزمان چند چاپ از یک اثرا عرف میدانند و اگر از جنبههای اخلاقی مساله چشم بپوشیم، شاید به فروش اثر هم کمک کند. بروز چنین وضعیتی را میتوان به صرفهجویی در خواب سرمایه و انبارداری مربوط به آن جستوجو کرد و آن را تصویری از وخامت اوضاع حوزه نشر دانست که ناشر میخواهد کتابش را به هر ترفندی به فروش برساند.
در نهایت به نظر میرسد، هر کاری که عرف باشد و قانونی هم مبنی بر نادرست بودن آن در دست نباشد، نمیتواند کاری اخلاقی باشد. جایی که ناشر به عنوان بخشی از جامعه فرهیخته تلاش میکند تا کتاب، این کالای ارزشمند فرهنگی را به دست مخاطب خود برساند، بهتر است، فضای اخلاق هم حاکم باشد. اگر چه باید نگاه عمیقتری به این مسائل شود و به جای درگیر شدن در این بازیها راهی برای بهبود وضعیت نابسامان حوزه نشر یافت.∎