Image copyright TASNIM

نتایج آزمون آلایندگی انجام شده بر روی "یک دستگاه خودرو کره‌ای وارداتی مدل سال ۲۰۱۵" در ایران نشان می‌دهد که این خودرو استانداردهای آلایندگی لازم برای ورود به بازار کشور را نداشته است. بنابر قانون ایران، سطح استاندارد آلایندگی اجباری ناظر بر خودروهای وارداتی یورو ۵ و خودروهای تولید داخل یورو ۴ باید باشد که خودرو آزمایش شده نتایج لازم برای کسب یورو ۴ را هم نداشته و دو پله پایین‌تر از استاندارد لازم برای واردات در رده استاندارد یورو ۳ می‌ایستد.

بنابر اعلام خبرگزاری ایسنا این آزمون را "یکی از شرکت‌های بازرسی" انجام داده و با مشخص شدن نتایج آن، "ابهامات" پیرامون استانداردهای آلایندگی خودروهای وارداتی و موضوع تطابق آن با استانداردهای اجباری ایران و قانونی بودن واردات بعضی از خودروها افزوده شده است.

پیشتر فرید زاوه، کارشناس صنعت خودرو در ایران با تاکید بر اینکه تقریبا همه خودروهای وارداتی از مبدا کشورهای حوزه خلیج فارس وارد می‌شود گفته بود که به دلیل پایین بودن کیفیت بنزین در کشورهای خاورمیانه، استاندارد اجباری سطح آلایندگی در این کشورها یورو ۳ است. این کارشناس صنعت خودرو اضافه کرد که خودروهایی که به سفارش کشورهای حوزه خلیج فارس ساخته می‌شوند فاقد استانداردهای اروپایی هستند که یکی دیگر از ملاک‌های قانونی برای واردات خودرو به ایران است.

سوخت یورو ۴ در موتور کاربراتوری

با معرفی استانداردهای آلایندگی خودروهای سواری سطح یورو ۴ و یورو ۵ تفاوت عمده‌ای با استانداردهای قدیمی‌تر در میزان مجاز ذرات معلق و خانواده اکسیدهای نیتروژن پدید آمده است. این استانداردها علاوه بر خودروها؛ سوخت مصرفی‌ را هم طبقه‌بندی می‌کند.

به گفته مسئولان از سال ۹۲ دولت برای رفع مشکل آلودگی هوا توانسته است ارائه بنزین با کیفیت یورو ۴ را در جایگاه‌های سوخت شهرهای ایران گسترش دهد و بنزین "پر بنزن‌" محصول پتروشیمی‌ها را که با تصمیم دولت قبلی سهم زیادی در آلودگی هوای شهرهای بزرگ داشت با واردات بنزین یورو ۴ جایگزین کند.

اما این بنزین با کیفیت در موتور خودرو داخلی با سطح یورو ۲ و پایین‌تر چگونه خواهد سوخت؟ کارشناسان صنعت خودرو هشدار داده‌اند که معافیت پنج ساله خودروهای نو از انجام معاینه فنی یکی از عوامل کنونی آلودگی هوا است.

با اینکه استاندارد اجباری آلایندگی برای خودروهای تولید داخل یورو ۴ است اما کماکان خودروهایی با سطح استاندارد یورو ۲ هم تولید می‌شود.

نتایج آزمون آلایندگی مرکز تحقیقات شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران نشان می‌دهد که به طور مثال خودرو پژو پارس بنزینی تولیدی شرکت ایران خودرو که در چند سال گذشته در میان فهرست با کیفیت‌ترین خودروهای داخلی ارزیابی شده همین نهاد نظارتی است توانسته سطح استاندارد یورو ۴ را کسب کند.

اما همین خودرو در مدل دوگانه‌سوز با گاز مایع (CNG) در سطح آلایندگی یورو ۲ قرار دارد. سیاست‌گذاری دولت در قبال حمایت از خودروسازان داخلی علاوه بر اعمال تعرفه‌های گمرکی بر خودروهای وارداتی؛ در حوزه استاندارد آلایندگی هم با رویه‌ای تشویقی همراه بوده اما به نظر کارشناسان با توجه به عامل فرسودگی؛ معافیت پنج ساله خودروهای نو که در نمونه داخلی در سطح یورو ۲ هم به بازار عرضه می‌شود؛ یکی از عوامل آلودگی است.

در مورد خودروهای قدیمی‌تر وضع از این هم بدتر است. سهم خودروهای کاربراتوری در آلودگی هوای تهران ۴۵ درصد برآورد شده که با توجه به زمان ساخت؛ این خودروها از نظر قانون فرسوده محسوب می‌شوند. اما با اینکه سطح انتشار آلودگی این دست خودروها چندین برابر خودروهای انژکتوری است هنوز تصمیم قاطعی در مورد تردد این خودروها در کلان‌شهرها اجرایی نشده است.

دکتر علی جزایری عضو هیات علمی دانشگاه خواجه نصیر در گفتگو با خبرگزاری‌‌های ایران گفته است از آنجا که ارتقا استاندارد موتور سطح یورو ۲ و ۳ به ۴ یا ۵ برای خودروسازان هزینه‌بر است؛ قدرت خرید مشتری را کاهش می‌دهد؛ در نتیجه نه خودروساز و نه مشتری تمایلی به این امر ندارد.

موتور‌سیکلت ها

Image copyright TASNIM

به غیر از حدود سه میلیون خودرو در تهران‌ حدود ۷۶۰ هزار موتورسیکلت هم در این کلان‌شهر می‌رانند که با ۹۰۰ هزار جابجایی پنج درصد رفت و آمد شهری را در برمی‌گیرد.

مسولان ۲۴ درصد آلودگی هوای تهران را مربوط به آنها می‌دانند؛ با شش برابر آلایندگی یک خودرو با استاندارد یورو ۲.

ولی آذروش، مدیرعامل ستاد معاینه فنی خودروهای تهران می‌گوید از ابتدای سال جاری از تعداد ۳.۵ میلیون موتورسیکلت پلاک تهران تنها ۱۲۸ دستگاه به مراکز این ستاد در تهران مراجعه کرده‌اند. وضعیت معاینه فنی خودروها هم چندان بهتر نیست و ۸۰ درصد خودروهای مشمول بدون گواهینامه معاینه فنی در سطح شهر تهران تردد می‌کنند.

آقای آذروش به مطبوعات ایران گفته در شرایط پایداری جوی نمی‌توان آلودگی هوا را منتسب به گرد و غبار و آلاینده‌های ورودی از خارج از محدوده شهر تهران دانست.

طبق نظر دبیر معاینه فنی کلان‌شهرهای ایران؛ انجام معاینه فنی دست‌کم موجب کاهش ۲۳ درصدی آلودگی هوا خواهد شد اما با وجود اطلاع‌رسانی؛ مردم تا کنون استقبال گرمی از این مراکز نکرده‌اند.

موتورسیکلت‌ها با قیمت مناسب جیب مشتری؛ نفس پایتخت را تنگ کرده‌اند. چرا که با تکنولوژی ساخت پایین و تیراژ انبوه به ویژه در محدوده مرکز شهر و طرح ترافیک در حال تردد هستند و نه تنها نظارت سختگیرانه‌ای هم بر سطح کیفی و فنی آنها وجود ندارد؛ پلیس راهنمایی و رانندگی هم در برخورد قانونی با این حجم وسیله نقلیه ناکام بوده است.

در قانون هنوز الزامی به منتسب شدن پلاک موتورسیکلت به موتورسوار نیست و همین امر در کنار آمار چشمگیر سرقت, جریمه‌های راهنمایی و رانندگی صادره و قیمت پایین بخش بزرگی از موتورسیکلت‌ها؛ موجب شده انبوهی از موتورهای فراموش شده پارکینگ‌های موتورسیکلت‌‌های توقیفی را اشغال کند.

طرح کاهش

با وجود این که بارها اعلام شده بود اجرای طرح کاهش - کنترل آلودگی هوای شهر تهران LEZ - از ابتدای آبان ماه امسال آغاز خواهد شد، به بن بست رسیدن گفتگوها میان مراجع چهارگانه دست‌اندرکار ترافیک تهران عملا اجرای این طرح را تا کنون به تعویق انداخته است.

بر اساس طرح کاهش خودروها به نسبت میزان آلایندگی دسته بندی می‌شوند و مجوز ورودشان به محدوده مرکزی شهر تهران بر اساس گروهبندی صورت می‌گیرد. برای اجرایی شدن طرح جدید، که در پی "موانع قانونی و ناکارآمدی طرح زوج و فرد" مطرح شده؛ بحث و بررسی میان ۴ گروه کارشناسی از وزارت کشور، پلیس راهنمایی رانندگی، شهرداری تهران و شورای شهر آنقدر به درازا کشید که آلودگی هوای تهران در شروع هفته به هفت برابر استاندارد سازمان بهداشت جهانی و دوباره به وضعیت هشدار رسید؛ اورژانس تهران به حالت آماده‌باش درآمد و کمیته اضطرار آلودگی هوای تهران رای به تعطیلی همه مسابقات ورزشی رسمی و غیر رسمی و برنامه‌های ورزش همگانی در پارک‌ها داد و ورزش مدارس در فضای باز لغو شد. وزارت آموزش و پرورش هم در روزهای آخر آذرماه چندین بار همه مدارس تهران را به دلیل آلودگی تعطیل کرد.

شهرداری تهران معتقد است باید از ابتدای اجرای این طرح ورود همه خودروهای کاربراتوری ممنوع شود. اما موضع وزارت کشور این است که نباید زندگی مردم با شوک روبرو شود و تاکید دارد که همه ۳۵۰ هزار خودروی کاربراتوری که در تهران تردد می‌کنند لزوما فرسوده نیستند.

اما طبق پژوهش دانشگاه شریف این تعداد خودرو که حدود ۱۰ درصد از تعداد خودروهای تهرانی است معادل ۵۰ درصد آلودگی شهر تهران را ایجاد می‌کند. پلیس راهنمایی و رانندگی اعلام کرده که بستر و امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مورد نیاز برای تشخیص خودروهای آلاینده و اجرای طرح کاهش هم اکنون فراهم نیست.

فرماندهی پلیس راهنمایی و رانندگی تهران می‌گوید لغو طرح زوج و فرد بار روانی دارد و ترافیک سنگینی را بر محدوده‌های مرکزی شهر تحمیل می‌کند. وزارت کشور تمدید ۱۰ ساله طرح موقت زوج و فرد را فاقد پشتوانه قانونی و معارض حقوق شهروندی می‌داند و برآورد کرده که اعمال جریمه قانونی بر همه متخلفین طرح از عهده پلیس خارج است. شورای شهر تهران هم اعلام کرده بود که در این شرایط که پلیس و شهرداری به توافق نرسیده‌اند به عنوان میانجی به بحث طرح کاهش ورود می‌کند.

در سال‌های گذشته دامنه آلودگی هوا به شهرهای همچون کرج؛ مشهد و اصفهان و اراک نیز وارد شده و موضوع وضع طرح ترافیک به شهرهایی همچون رشت در شمال ایران که از نظر تفاوت جمعیت روز و شب رتبه نخست را در ایران دارد هم کشیده شده است.

پیش‌فروش‌ها و ناوگان حمل و نقل شهری

بنابر اعلام رسانه‌ها در ایران در آبان ماه در کمتر از یک هفته اخیر حدود ۱۱۰ هزار تقاضا برای خرید خودرو با استفاده از وام‌های جدید ۲۵ میلیون تومانی ثبت شد. استقبال مردم از محصولات ایران‌خودرو و سایپا به حدی بود که این شرکت‌ها ثبت سفارش را در روز جمعه هم که در ایران تعطیل رسمی است، ادامه داده‌‌اند.

به گزارش تسنیم بیش از ۵۲ هزار نفر خریدار محصولات ایران خودرو بوده‌اند و بیش از ۵۷ هزار نفر هم برای خرید محصولات سایپا ثبت نام کرده‌اند.

جعفر تشکری‌هاشمی معاون حمل و نقل شهرداری تهران با اشاره به اینکه اراده‌ای برای توسعه حمل و نقل عمومی وجود ندارد نسبت به هزینه دولت برای وام خودرو انتقاد کرده و گفته "دولت ۲۷۵۰ میلیارد تومان وام برای خودروهای سواری پرداخت کرده است که با آن می‌توانستیم حداقل ۲۷۵۰ اتوبوس دو کابین وارد ناوگان اتوبوسرانی کنیم و حداقل روزانه ۵.۵ میلیون نفر مسافر را جابجا کنیم"

طبق اعلام دبیر شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور، ۲۲۰۰ تاکسی فرسوده در محدوده طرح ترافیک تردد می‌کنند. شهرداری در این مورد گفته که "تا پایان سال ۹۴ هیچ تاکسی پیکانی در تهران تردد نمی‌کند". شهرداری تهران اعلام کرده که "ظرف ۵ ماه تعداد ۵۸۰ دستگاه اتوبوس شرکت واحد که قابلیت ارتقا کیفی نداشته و به سن فرسودگی کامل رسیده بودند از رده کاری ناوگان خارج کرده است."

Image copyright TASNIM

حسین ایمانی جاجرمی استاد دانشگاه در مورد آلودگی هوای پایتخت؛ شهرداری را که با مالیات و عوارض مردم اداره می‌شود به قربانی کردن فضای شهری تهران به پای بزرگراه‌ها برای خودروهای بیشتر متهم کرد .

آقای ایمانی در روزنامه ایران می‌نویسد زیرساخت‌های ترافیکی و طرح‌های چشم‌گیر برای مدیریت سطحی‌نگر اولویت دارد و معتقد است با این رویه حق پیاده‌هایی همچون کودکان کهنسالان و معلولان از فضای شهری با خودروسواران معامله شده است.

هر نهاد یک آمار

سهم دقیق وسائل نقیله در آلودگی هوای تهران به درستی مشخص نیست و نهادهای مرتبط با آلودگی هوا از ۹۵ درصد تا ۷۰ درصد آن را به گردن وسائل نقلیه می‌اندازند.

سید حسن هاشمی؛ وزیر بهداشت ایران هم در پاسخ به پرسشی در مورد آمار بیماری‌ها و مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا گفت که “رقم دقیقی در دست نیست اما وزارت بهداشت می‌خواهد پرونده سلامت الکترونیکی برای همه مردم تشکیل دهد که در آن عوامل محیطی آسیب‌رسان ثبت خواهد شد. “

مراد مرادی، رئیس مرکز اطلاع‌رسانی پلیس راهور تهران بزرگ در یادداشتی با عنوان تاثیر معاینه فنی خودروها در کاهش آلودگی هوا نوشته است تحقیقات نشان می‌دهد که انجام صحیح معاینه فنی خودروها می‌تواند سالانه مواد آلاینده را به میزان ۴۲۵ هزار تن و حدود ۲۵درصد از آلودگی هوای تهران را کاهش دهد.

او افزوده است نتایج یک پروژه‌ تحقیقاتی در سال ۱۳۹۳ با عنوان "تدوین جداول ضرایب انتشار آلایندگی سواری‌های شخصی بنزین سوز ساخت داخل در شهر تهران" نشان می‌دهد که ۶۰ درصد خودروهای آزمایش شده، استاندارد یورو ۲ را پاس نمی‌کنند.

اما در حالی که انگشت اتهام بیشتر نهادها به سوی خودروها و خودروسازان نشانه رفته؛ ساسان قربانی سخنگوی شورای سیاست‌گذاری خودرو در دفاع از خودروسازان نقش کارخانه‌ها در مورد نظارت بر کیفیت ساخت و قطعه‌سازی را مثبت ارزیابی کرده و معتقد است که در بحث آلودگی هوای تهران نمی توان فقط خودروها را مقصر دانست. قربانی می‌گوید به دلیل جغرافیای خاص تهران؛ بلندمرتبه‌سازی بیش از خودروها در آلودگی هوای این شهر موثر است.

افشار فتح‌اللهی معاون امور صنایع سازمان صنعت، معدن و تجارت استان تهران در مورد آلودگی هوای تهران می‌گوید رسیدن به شرایط بحرانی آلودگی هوا به هیچ عنوان مربوط به صنایع نیست. صنعت آلوده در شهر تهران نداریم و همه صنایع به صورت آنلاین پایش می‌شوند و سازمان محیط‌زیست میزان خروجی آلاینده‌های آن‌ها را کنترل می‌کند.

روزنامه ایران ارگان رسمی دولت نوشته امسال وضعیت آلودگی هوا به دلیل بارش‌ها و بنزین با کیفیت بهتر از سالهای ۹۱ و ۹۲ است اما افزوده هر سال در تهران بیش از ۴ هزار نفر به خاطر آلودگی هوا مستقیما جان خود را از دست میدهند و بیش از ۱۰۰هزار شهروند نیز به طور غیرمستقیم بر اثر پیامدهای آلودگی هوا میمیرند. در این نوشته آمده "آمارها نشان میدهد که در روزهای تشدید آلودگی هوای پایتخت٬ شمار بیماران تنفسی تا ۶۰ درصد افزایش می‌یابد. حاجی‌پور آلودگی هوا در تهران به طور متوسط موجب کاهش ۵ سال از عمر تهرانی‌ها شدهاست."

معصومه ابتکار رئیس سازمان حفاطت از محیط‌ زیست از گسترش و توزیع بنزین یورو ۴ در شهرهای مختلف کشور از جمله اهواز خبر داده است. معاون رئیس‌جمهور ایران اظهار کرد: "سنجش‌ها حاکی از این است که میزان بنزن موجود در هوا بین ۴ تا ۵ برابر کاهش یافته و به سطح استاندارد نزدیک شده است."

در کنار مبحث آلودگی هوا در کلان‌شهرها؛ ایران در نشست تغییرات اقلیمی پاریس کاهش ۴ درصدی گازهای گلخانه‌ای را داوطلبانه و مشروط به انتقال تکنولوژی، توانمندسازی کشورهای در حال توسعه و کمک های مالی کرده است.

شرطی که دست‌کم از دید معاونت رئیس‌جمهور ایران در سازمان حفاظت از محیط‌ زیست می‌تواند عامل تحریم‌ها را هم به دلایل آلودگی هوا در شهرهای ایران بیافزاید.