مهمترین عاملی که می تواند رشد و توسعه اقتصادی در یک کشور را تضمین کند، شتاب در توسعه زیرساخت های اقتصادی است. به بیان دیگر هیچ کشوری نمی‌تواند در راه توسعه اقتصادی گام بردارد، مگر آنکه سرعت تکمیل پروژه‌های زیرساختی در آن معقول و منطقی باشد. تا چند سال اخیر، ایران به عنوان یکی از کشورهای مهم در حال توسعه در سطح جهان مطرح بود و این موضوع از اهمیت و تمرکز ویژه کشور بر تکمیل و بهره برداری از پروژه های زیربنایی ناشی می‌شد. در سال های اخیر به واسطه به وجود آمدن مشکل در فرایند فروش نفت و همچنین تکانه های اقتصادی ناشی از تحریم های بین المللی،فرایند ساخت و توسعه زیربناهای اقتصادی در کشور با چالش مواجه شده و از سرعت آن کاسته شده است.
475 میلیارد تومان پولی که نیست!
به عنوان مثال، پروژه اتصال سبزوار به شبکه ریلی به طول 45 کیلومتر و با برآورد هزینه 475 میلیارد تومانی، همانگونه که در پیوست شماره یک لایحه بودجه سال 1400 اعلام گردیده است، از سال 1389 شروع به دریافت ردیف اعتباری کرده و تا امروز، بعد از گذشت بیش از 10 سال، تنها 175 میلیارد تومان از اعتبار مورد نیاز به آن اختصاص داده شده است. مطابق جداول اعتبار طرح های تملک سرمایه‌ای دستگاه‌های اجرایی در سال 1400، بناست این پروژه تا سال 1405 باقی مانده مبلغ مورد نیاز خود یعنی 300 میلیارد تومان را دریافت کند و در صورتی که همه چیز مطابق با پیش بینی‌ها صورت پذیرد، بعد از گذشت 16 سال این پروژه تکمیل گردد.
در اردیبهشت سال ۹۷ که رئیس جمهور به سبزوار سفر کرده بود، تکمیل پروژه راه آهن سبزوار به عنوان مطالبه دیرینه و نافرجام از رئیس جمهور مطرح شد که با پیگیری های صورت گرفته اعتباری از محل مصوبات سفر ریاست جمهوری به آن اختصاص یافت. عباس آخوندی وزیر سابق راه و‌شهرسازی نیز در مرداد ۹۷ در محل اجرای پروژه راه آهن سبزوار حضور یافت و در جمع خبرنگاران در خصوص وضعیت پروژه گفت که این پروژه از سال ۸۹ آغاز شده و تا سال ۹۵ اعتبار جدی نداشته و کار خاصی انجام نشده بود. وی اعلام کرد که پروژه راه آهن سبزوار از سال ۹۵ فعال شده و سال ۹۷ به میزان ۲۰ میلیارد تومان اعتبار برای پروژه در نظر گرفته شده است.
پیمانکار مشغول به کار، ایستگاه در حال ساخت، ریل در حال خرید
معاون فنی و عمرانی فرمانداری سبزوار نیز با بیان این که پروژه راه آهن سبزوار در سه بخش است، اظهار کرد: در بخش تاسیسات و زیرساخت مسیر این پروژه پیمانکار مشغول به کار است و زیرساخت شامل عملیات خاک برداری، تاسیسات فنی و تسهیل اراضی به طول ۴۸ کیلومتر پیشرفت حدود ۸۰ درصدی دارد. «حسین شاد» افزود: در بخش ایستگاه راه آهن سبزوار به مساحت حدود ۶ هزار متر مربع و ۴۲ میلیارد تومان اعتبار پیمانکار آن شرکت بتن ماشین آستان قدس است و قسمت های زیادی از سایت و عملیات خاکی پروژه انجام شده است. وی در خصوص روند پروژه احداث ایستگاه راه آهن سبزوار، بیان کرد: فونداسیون سالن های اصلی اجرا شده و ساخت اسکلت و ستون های پروژه در کارگاه پیمانکار در خارج از پروژه به پایان رسیده و مراحل انتقال و نصب ستون ها و اسکلت به زودی انجام می شود که این بخش پیشرفت فیزیکی حدود ۲۰ درصدی دارد.
وی بخش سوم پروژه راه آهن سبزوار را بحث ریل گذاری آن دانست و گفت: ریل گذاری به عنوان یک بخش پروژه خرید ریل، توافق با خرید و انتقال و نصب ریل گذاری است و این بخش خرید دو هزار کیلومتر ریل در کشور که شامل پروژه راه آهن سبزوار می‌شود صورت گرفته است. وی ادامه داد: هم اکنون ریل های پروژه در حال ساخت است و پس از ساخت به صورت مرحله‌ای مسیر پروژه از ریل ساخته شده برخوردار می شود. «شاد» با بیان این که اگر بخواهیم درباره پیشرفت پروژه راه آهن صحبت کنیم، اعداد ۳۰ یا ۴۰ درصد قابل اعلام نیست چراکه این موضوع بحث های پیشرفت فیزیکی و پیشرفت ریالی است، تصریح کرد: بخش زیادی از پروژه خرید و تامین ریل است که این بخش فارغ از اعتبارات شهرستانی است و در مسیر اعتبارات ملی تامین شده بنابراین پس از ساخت در میان دو هزار کیلومتر پروژه ریل‌گذاری از جمله پروژه راه آهن سبزوار توزیع می شود.
2 سال ساخت و 14 سال بهره‌برداری یا 16 سال ساخت؟
سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا واقعا باید ساخت یک خط آهن 45 کیلومتری در کشور 16 سال طول بکشد؟ در حالی که اکثر کشورهای دنیا احداث، تکمیل و بهره‌برداری از پروژه‌های زیرساختی خود را به بخش خصوصی واگذار کرده اند و دولت‌ها با رها کردن زمینه تصدی‌گری، در جهت ایجاد بستر های سرمایه گذاری و تشویق بخش خصوصی فراغ بال پیدا کرده‌اند، در ایران همچنان بر اجرا، تکمیل و بهره برداری از تمامی پروژه ها حتی پروژه های کوچک مقیاس و کم اولویت تر توسط دولت اصرار می‌شود. حال آنکه اگر در همان سال‌های 89-90، بستری توسط دولت برای مشارکت بخش خصوصی فراهم شده بود تا مردم می توانستند در یک مشارکت برد-برد، تامین مالی این پروژه را بر عهده بگیرند، شاید امروز حتی بازگشت سرمایه کامل پروژه بعلاوه سود عملیاتی حاصل از بهره‌برداری از پروژه و انتفاع از فعال شدن ظرفیت های منطقه، کام مردم منطقه و سرمایه گذاران بخش خصوصی را شیرین می‌کرد.
مدل های مشارکت عمومی-خصوصی و یا ابزارهای نوین تامین مالی بورس پایه همچون صندوق های سرمایه‌گذاری پروژه محور و یا شرکت های سرمایه گذاری پروژه، بسترهایی هستند که دولت با فعال کردن آنها و جلب مشارکت و اعتماد بخش خصوصی می تواند از طریق آنها، پروژه های ریز و درشت این چنینی که سالهاست در حال اخذ ردیف‌های قطره چکانی از بودجه عمومی سنوانی هستند و به عضو لاینفک جداول لایحه بودجه تبدیل شده اند را سر و سامان دهد و به واسطه تکمیل آنها، اقتصاد کشور بتواند نفسی تازه کند.
* کارشناس حمل و نقل