به گزارش خبرگزاری شبستان از قم، به روزها و لحظات پایانی ماه مبارک رمضان نزدیک می شویم، ماهی که به تعبیر پیامبر گرامی اسلام(ص) سرشار از رحمت، مغفرت و عنایات ویژه خداوند به بندگان بود؛ ماهی که باید همه ما از این فرصت طلایی برای رسیدن به قرب الهی تلاش می کردیم.
یکی از فرصت های بی نذیری که در این ماه پیش روی ما قرار گرفته بود و اتفاقا در این ساعات و لحظات پایانی هنوز می توانیم از آن استفاده کنیم، بحث کمک و همدلی و مواسات با دیگران است همچنانکه رهبر معظم انقلاب بر شکل گیری یک رزمایش گسترده برای همدلی و مواسات در این ماه تأکید کرده بودند.
در کنار فعالیت های رسمی نهادهای دولتی و مراکزی مثل کمیته امداد و هلال احمر، گروه ها ونهادهای مردمی زیادی نیز بودند که در این ماه بسته های حمایتی زیادی را با رعایت اصول کرامت انسانی به دست افرادی رساندند که از وضعیت معیشتی مناسبی برخوردار نیستند، به ویژه کسانی که در اثر بیماری کرونا دچار مشکل شدند.
این که معروف شده که در ماه رمضان سفره میهمانی خدا پهن است تنها به معنویت و دعا و نماز و مناجات محدود نمی‌شود، بلکه وقتی فقیر و نیازمندی در این ماه با کمک و انفاق دیگران سفره ای رنگین و زیبا برای خانواده خود پهن می‌کند، این هم جلوه ای از همان سفره میهمانی بزرگ خدا است که به واسطه بندگان خوب او برای مردم نیازمند پهن شده است.
در همین راستا در آخرین ساعات ماه مبارک رمضان با حجت الاسلام «حمیدرضا کاظمی» عضو انجمن تعلیم و تربیت اسلامی حوزه علمیه قم به گفت‌وگو نشسته ایم که در پی می آید:
ابتدا بفرمایید که چه ضرورتی دارد انسان به هم نوعان خود و به طور کلی به جامعه اطرافش توجه داشته باشد؟
از آن جا که انسان در جامعه زندگی می‌کند و به تعبیر علمای اخلاق و برخی مفسران بزرگ مدنی الطبع است، نسبت به اجتماع مسؤول است و یکی از انواع مسؤولیت ها و وظایفی که خداوند بر دوش انسان گذاشته مسؤولیت اجتماعی است.
گاهی اوقات انسان فقط در برابر خودش مسؤول است، گاهی اوقات در برابر خداوند مسؤول است و گاهی انسان در برابر انسان های دیگر مسؤولیت دارد که از این قسم به مسؤولیت اجتماعی تعبیر می‌شود و در یک تقسیم بندی کلی این مسؤولیت اجتماعی را می‌شود به سه دسته تقسیم کرد.
اولا باید بدانیم که مراد از این اجتماع کیست؟ خیلی از اوقات تا سخن از اجتماع به میان می آید ذهن انسان فورا به افرادی که غریبه هستند و فامیل سببی و نسبی نیستند سوق پیدا می‌کند، در حالی که این مسؤولیت اجتماعی به سه دسته تقسیم می‌شود.
انواع مسؤولیت اجتماعی
نخست مسؤولیت خانوادگی است یعنی یک مرد نسبت به همسر و فرزندانش مسؤول است همانگونه که خانواده یک نهاد اجتماعی است، هرچند زن و همچنین فرزند نیز در قبال هم و در قبال پدر خانواده مسؤولیت دارند. در مرحله دوم، دایره مسؤولیت وسیع تر می شود و انسان در برابر اقوام و فامیل مسؤول است که اگر بخواهیم اولویت بندی کنیم می توانیم بگوییم فامیل های نسبی مقدم بر فامیل های سببی هستند.
اما نوع سوم مسؤولیت انسان در برابر جامعه است که بحث مواسات و همدلی بیشتر در این نوع مطرح می‌شود هرچند در دو نوع اول نیز جریان پیدا می‌کند.
رسیدگی به اجتماع و مسؤولیت اجتماعی چه فایده ای برای انسان دارد؟
در خصوص مسؤولیت اجتماعی عمومی انسان باید بگوییم از آن جایی که انسان اجتماعی و مدنی بالطبع یا مدنی بالضروره یا مدنی بالاضطرار است مجبور است برای رفع نیازهای مادی و معنوی و فراتر از آن برای سیر تکاملی خودش با مردم پیوند بخورد.
زندگی انسان در اجتماع برای تکامل او است
به عبارت دیگر پیوند خوردن انسان با دیگران و احساس مسؤولیت کردن در برابر دیگران و با مردم معاشرت کردن، خودش یکی از راه های سیر تکاملی انسان است، بنابراین در اجتماع زندگی کردن فقط برای این نیست که نیازهای مادی ما برطرف شود بلکه انسان همیشه باید به سمت تکامل حرکت کند.
یک موقع سیر تکاملی انسان به وسیله عبادت انجام می‌شود و در این راستا نماز و روزه و خمس و زکات و احسان کردن و سایر مستحبات ضروری است و یک موقع هم از طریق احساس مسؤولیت کردن در برابر جامعه است که از این طریق تکامل وجودی انسان حاصل می‌شود.
جایگاه مسؤولیت اجتماعی را از منظر تعالیم اسلامی تبیین کنید.
اسلام در تعالیم خود به اجتماع بسیار اهمیت داده است و دستورات ارزشمند زیادی برای همزیستی مسالمت آمیز و تکاملی انسان ارائه کرده است؛ از جمله دستوراتی که در تعالیم دین مبین اسلام مطرح شده، پرهیز از خودگرایی و خود محوری است به همین جهت انسان باید از آن چیزی که خدا به او داده است با دیگران اشتراک بگذارد.
باید داشته های خود را با دیگران به اشتراک بگذاریم
انسان باید هرچیزی که دارد از عقل و قدرت و مال و آبرو با دیگران مصرف کرده و با دیگران به اشتراک بگذارد، یعنی یک عالم نمی‌تواند بگوید که من سالیان سال تلاش کردم، درس خوانده ام و کسب علم کرده ام پس آن را در اختیار دیگران نمی گذارم یا یک ثروتمند نمی‌تواند بگوید من با تلاش و کوشش خود مال و ثروت جمع کرده ام پس به دیگران نمی دهم.
یکی از دستورات خداوند همین است که انسان از آن چیزی که به دست می آورد اعم از علم و قدرت و آبرو باید با دیگران به اشتراک بگذارد و مصرف کند، این خودش یک قانون است که در علم ا خلاق به آن مواسات می‌گویند.
مواسات به معنای یاری رساندن و دیگران را شریک کردن در نتیجه و حاصل کارهای خود است، حتی اگر من در یک جامعه و شهری زندگی می‌کنم و از یک آبرو و اعتباری برخوردار هستم باید از آن بگذرم یا از این اعتبار و آبرو برای مواسات و کمک به انسان های مؤمن استفاده کنم.
درست است که انسان مالک علم و مال و آبروی خود است ولی باید با مواسات و به اصطلاح دیگرگرایی خلأهای فردی و شکاف های اجتماعی را پر کند و همانگونه که گفتیم انسان همواره با یک سری موانعی در مسیر تکامل مواجه است که از این طریق اصلاح می‌شود ، بنابراین انسان باید هر لحظه به فکر مردم باشد و اگر انسان پول و اعتباری را وسط می گذارد این طور نیست که فقط نفعش برای دیگران باشد بلکه خودش هم حظ و بهره ای می برد.
مواسات و همدلی چگونه می‌تواند ساختار اجتماعی و وضعیت جامعه را اصلاح کند؟
قرآن کریم بر مواسات پافشاری و مؤمنان را به رعایت این قانون توصیه کرده است، از جمله در آیات اولیه سوره بقره آمده است «الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ»؛ در این آیه شریفه خداوند وقتی پرهیزکاران را معرفی می‌کند، در کنار اقامه نماز و ایمان به غیب به انفاق نیز اشاره کرده است یعنی انسان با ایمان کسی است که آبرو و اعتبار را کف دست می گذارد.
نباید به مال و آبروی خود چوب حراج بزنیم
منظور ما این نیست که انسان باید به آبرو و مال خود چوب حراج بزند بلکه در جایی که ضرورت دارد باید از علم و مال و عقل و آبروی خود استفاده کند، همچنانکه سعدی شیرازی می‌گوید: «نیم نانی گر خورد مرد خدا/بذل درویشان کند نیمی دگر»
بدون تردید اگر در جامعه ما که الحمدلله به این وظیفه خوب عمل می‌کنند، به این قانون مواسات به نحو دقیق عمل شود فقیر و غنی و کاخ نشینی و کوخ نشینی معنی نخواهد داشت و نظام طبقاتی از بین می برود، بنابراین از یک سو با قانون مواسات و از سوی دیگر با دعوت مردم به کار و تلاش دین مبین اسلام در جهت خشکاندن ریشه های فقر و محو نظام طبقاتی گام برداشته است.
توجه اسلام به مواسات در کنار لزوم کار و تلاش
البته باید به این نکته بسیار مهم توجه داشته باشیم که دین مبین اسلام اگر توصیه به مواسات و همدلی و کمک مؤمنانه کرده است از طرف دیگر توصیه به تلاش هم دارد یعنی این طور نیست که یک سری افراد هیچ تلاش و اقدامی نکنند و تنها منتظر مواسات دیگران باشند. پس مواسات و کار در یک راستا قرار دارند.
این مواسات وظیفه انسان در طول عمرش است ولی در برخی شرایط این مواسات و این نوع دوستی یک شدت بیشتری و اهمیت بیشتری پیدا می‌کند مثل شرایط فعلی که در اثر بیماری کرونا و مسائل اقتصادی و تورم برخی هم نوعان ما دچار مشکلات اقتصادی شده اند، از این رو نباید دست روی دست بگذاریم و از وظیفه ای که به دوش ما گذاشته شده است شانی خالی کنیم.
شیوه، مقدار و کیفیت مواسات چگونه باید باشد؟
آنچه مهم است و موجب تکامل روح انسان می‌شود مواسات و شریک کردن دیگران در اموال خویش است؛ شاید برخی بگویند با این مقدار اندکی که می دهیم چه نیازی از فرد محتاج برطرف می‌شود؟ در جواب باید بگوییم اصل مواسات و نوع دوستی مهم است و این که انسان به دیگران اهمیت بدهد و به قانون اخلاقی مواسات عمل کند لذا مقدار آن مهم نیست.
هرکسی به وسع خودش در این رزمایش شرکت کند
هرکسی به وسع خودش می‌تواند در این شرایط حساس در لبیک به ندای رهبر معظم انقلاب در این کار خداپسندانه شریک شود چراکه رسیدگی به فقرا و ایتام یک کار واجب است نه مستحب؛ برخی فکر می کنیم رسیدگی به نیازمندان یک امر مستحبی است و وظیفه دیگران است در حالی که این گونه نیست و خداوند در آیات متعدد به کسانی که می‌توانند کمک کنند ولی انجام نمی دهند وعده عذاب داده است.
نکته دیگر آن که این است که این مواسات و نوع دوستی باید به نوعی باشد که کرامت ذاتی انسان از بین نرود چون اگر سیره عملی اهل بیت(ع) را ببینیم متوجه می شویم در این مسأله که خودشان پیشگام بودند به گونه ای عملی می کردند که کرامت انسانی افراد خدشه دار نشود.
شیوه کمک رسانی در قرآن
خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَالْأَذَىٰ كَالَّذِي يُنْفِقُ مَالَهُ رِئَاءَ النَّاسِ وَلَا يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ صَفْوَانٍ عَلَيْهِ تُرَابٌ فَأَصَابَهُ وَابِلٌ فَتَرَكَهُ صَلْدًا لَا يَقْدِرُونَ عَلَىٰ شَيْءٍ مِمَّا كَسَبُوا وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ» یعنی ای اهل ایمان، صدقات خود را به سبب منّت و آزار تباه نسازید مانند آن که مال خود را از روی ریا (برای جلب توجه دیگران) انفاق کند و ایمان به خدا و روز قیامت ندارد؛ مثل این ریاکاران بدان ماند که دانه را (به جای آنکه در زمین قابلی افشانند) بر روی سنگ صاف غبار گرفته‌ای ریزند و تند بارانی غبار آن بشوید و آن سنگ را همان طور صاف و بی‌گیاه به جای گذارد، که نتوانند هیچ حاصلی از آن به دست آورند. و خداوند گروه کافران را راه (سعادت) ننماید.
بنابراین انسان اگر کمکی می‌کند نباید آن را با منت، تظاهر و ریا از بین برده و کار خیر و ثواب خود را باطل کند.
تشکر از این که وقت خود را در اختیار ما قرار دادید، در پایان اگر نکته ای دارید بفرمایید.
بنده هم از شما تشکر دارم و امیدوارم مردم عزیز کشورمان در این روزها و لحظات و ساعات پایانی ماه مبارک رمضان از این فرصت باقی مانده نهایت استفاده را ببرند، هرچند کمک رسانی و مواسات در همیشه ایام سال کاری نیک و پسندیده است، ولی در ماه رمضان از ارزش و اهمیت بیشتری برخوردار است.
پایان پیام/694