شبکه ملی اطلاعات همچنان محل ابهام اهالی فن و کارشناسان این حوزه است. حرفهای متناقضی که از سوی دولتیها زده میشود، از سوی دیگر جواب داده میشود و اکنون کسی در این فضا نمیداند دقیقا چه خبر است، هر چند منتقدان شبکه ملی اطلاعات این روزها فعالتر هستند و نقدهای خود را نیز صریحتر بیان میکنند؛ نقدهایی که از سوی متولیان آن پاسخی نمییابد.
تأخیر جدی در توسعه خدمات و محتوای شبکه ملی اطلاعات
تازهترین نمونه این انتقادات را محمدحسن انتظاری، عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی مطرح کرده است. وی در یادداشتی که درباره شبکه ملی اطلاعات نوشته، بعد از بررسی اولیه این شبکه نوشته است: «در حکم انتصاب دور دوم اعضای شورای عالی فضای مجازی توسط رهبر معظم انقلاب در شهریور ۹۴، وزارت ارتباطات مجدداً مکلف به تصویب طرح شبکه ملی اطلاعات در صحن شورای عالی فضای مجازی شد که تاکنون این طرح ارائه نشده است.»
اما اصل سخنان و نقدهای انتظاری دقیقاً بعد از این مطالب است؛ آنچنان که میگوید: «ارزیابی دقیق از گزارشها و اسناد ارسالی وزارت ارتباطات در خصوص شبکه ملی اطلاعات که اخیر انجام گرفت حاکی از آن است که مواردی مهم همچون نظام طراحی، طرح جامع، معماری، فرایند طراحی، خروجیهای مشخص تحویلدادنی و دیگر عناصر کلیدی در اسناد این طرح مهم راهبردی مورد توجه قرار نگرفته است.»
انتظاری همچنین به مشاهدات میدانیاش استناد میکند و معتقد است در توسعه زیرساخت شبکه ملی اطلاعات عقبماندگی مشهودی به چشم میخورد: «هر چند زیرساختهای ارتباطی تقویت شدهاند، لکن در توسعه زیرساختهای اطلاعاتی شبکه ملی اطلاعات و خدمات پایه کاربردی، عقبماندگی مشهودی وجود دارد.» به اعتقاد انتظاری، «طرحی برای نیل به اهداف شبکه شامل «استقلال» فضای مجازی کشور، توسعه خدمات داخلی و محتوای داخلی روی این شبکه، اتکای کسبوکار و اقتصاد داخلی کشور به این شبکه و دیگر اهداف آن، با تأخیر جدی مواجه است». این عضو شورای عالی فضای مجازی همانند دیگر منتقدان گزارش پیشرفت شبکه ملی اطلاعات از سوی وزارت ارتباطات معتقد است: ارائه گزارش پیشرفت حدود ۸۰ درصد و نظیر آن با واقعیت تطبیق ندارد و باید تلاش جدیای برای رسیدن به این هدف صورت گیرد». وی در آخر برای پیشرفت کار و رسیدن به نتیجه منطقی پیشنهاد هم میدهد: «نخستین قدم در این مسیر، ارائه اصولی طرح جامع و دقیق این شبکه مطابق اسناد موردنیاز فوقالذکر و تصویب آن در شورای عالی فضای مجازی است و بدون داشتن چنین طرح و اسنادی هر گونه ارزیابی درباره میزان پیشرفت این پروژه منتفی است».
عدم رعایت استقلال و امنیت در شبکه ملی اطلاعات
چندی قبل بود که وزارت ارتباطات در گزارشی که به مجلس ارائه کرد، مدعی پیشرفت 80درصدی شبکه ملی اطلاعات بود؛ امری که با سوابق آن مطابقت نداشت و این گزارش از سوی نهادهای مسوول مورد نقد قرار گرفت، بهنحویکه ابوالحسن فیروزآبادی، رییس مرکز ملی فضای مجازی اینچنین به آن واکنش نشان داد: ««در پیادهسازی شبکه ملی اطلاعات، دوستان در وزارت اطلاعات به صورت شکلی زحمات بسیار خوبی کشیدهاند از جمله ضریب نفوذ، قیمت و کیفیت مناسب را در چهارچوب سرزمینی ایران پیاده کردهاند و به همین دلیل آمارهای عجیب و غریبی از پیشرفتهای خودشان میدهند ولی وقتی آنچه روی کاغذ است را پیاده میکنیم، میبینیم که مردم در عمل به چه چیزی نیاز دارند؟ مردم باید نامه بدهند یا جستوجو کنند؛ این در کدام شبکه انجام میشود؟ در چه مسیری بسته میشود؟ آیا الزامات ما از جمله استقلال، حاکمیت، امنیت و صیانت در آن رعایت شده است؟ ما که میبینیم تا رعایت این الزامات خیلی راه مانده است. 20 درصد نمانده و خیلی بیشتر از این مانده است. اختلاف ما با دوستان وزارت ارتباطات روی «استقلال» شبکه ملی اطلاعات است. با این شرایط کشور در حوزه فضای مجازی استقلال ندارد، ما قدرت اعمال حاکمیت در این فضا را نداریم. روی کاغذ ناظر شبکه ملی اطلاعات هستیم اما در عمل نه بودجه داریم و نه ساختار. دوستان برداشت خودشان را از این شبکه دارند، آنها بیشتر تمایل دارند شبکه را به صورت کلاسیک توسعه دهند.» قبلا آقای عباس آسوشه، معاون فناوری مرکز ملی فضای مجازی کشور گفته بود: «اجرای سه فاز عملیاتی بر اساس مصوبه شورایعالی و بهمنظور اصلاح وضعیت فعلی زیرساخت ارتباطی و شبکه ارتباطی کشور بوده است تا آمادگی لازم برای تحقق شبکه ملی اطلاعات مهیا شود؛ بنابراین با در نظر گرفتن انتظارات و الزامات مصرح در سند تبیین الزامات، هنوز تا تحقق شبکه ملی اطلاعات فاصله داریم.»
فهم وزارت ارتباطات از شبکه ملی اطلاعات محدود به سیم و کابل است
نصرالله پژمانفر، عضو کمیسیون فرهنگی از جمله منتقدان عملکرد وزارت ارتباطات در ماجرای تکمیل شبکه ملی اطلاعات است. وی در تاریخ اول شهریور 98 گفته است: وزارت ارتباطات موظف است زیرساخت شبکه ملی اطلاعات را بهطور کامل انجام دهد. اینکه ادعا میکنند حوزه تولید محتوا مربوط به وزارت ارتباطات نمیشود، غلط است. شاهد بودهایم این وزارتخانه در حوزه تولید محتوا برای کودکان سفارش کار داده و در زمینه تولید محتوا نیز ورود کرده است
پژمانفر با بیان اینکه وزارت ارتباطات مفهوم زیرساخت را اشتباه متوجه شده است، گفت: زیرساخت فقط محدود به کابل و فیبر نوری و... نیست، بلکه زیرساخت تمام پلتفرمهایی که روی آن به کاربران خدمات ارائه میشود را شامل میشود. وی ادامه داد: مثلاً موتور جستوجو یک پلتفرم است که گوگل با آن ذائقهها را تغییر میدهد؛ بنابراین وزارت ارتباطات ذاتاً موظف است تمامی این پلتفرمها را مهیا کند که متاسفانه در این موضوعات هیچ اقدامی صورت نگرفته است. وزارت ارتباطات هیچ اقدامی درباره طراحی این پلتفرمها نکرده است شبکه ملی اطلاعات یعنی حاکمیت جمهوری اسلامی بر فضای مجازی و اینکه ادعا میشود 80درصد محقق شده است اصلاً مساوی با این نیست که جمهوری اسلامی 80درصد بر فضای مجازی حکومت دارد. الان هر کس قواعد پلتفرمهای خارجی مانند گوگل را کاملاً رعایت کند و به او پول پرداخت کند، میتواند از آن استفاده کند. وی ادامه داد: مثلاً یک هتل ایرانی برای اینکه بخواهد در خدمات و تبلیغات گوگل نمایان شود باید تمام قوانین و هرینههای گوگل را اجرا کند و دقیقاً مصداق حاکمیت اغیار در کشور ماست. پژمانفر با بیان اینکه ادعایی که وزارت ارتباطات درباره شبکه ملی اطلاعات دارد محدود به سیم و کابل است که قطعاً مطابق تعریف واقعی شبکه ملی اطلاعات نیست، گفت: باید پلتفرمهایی مانند موتور جستوجو و مسیریابها کاملاً بومی باشند اما دیده میشود تماماً خارجی هستند. اگر بخواهم عملکرد وزارت ارتباطات در زمینه شبکه ملی اطلاعات را با یک مثال، ملموس کنم، شما باید یک فرودگاه را در نظر بگیرید که وزارت ارتباطات فقط یک باند و زمین مسطح را برای آن مهیا کرده است اما کادر برج مراقبت و هواپیماهایی که فرود میآیند تماماً خارجی و بعضاً از دشمنان هستند.
روزنامه صبح نو
∎