به گزارش پارسینه، علیرغم اختناق ایجاد شده توسط رژیم پهلوی، پیگیری نهضت از طرف امام خمینی(ره) و روحانیت معظم، در روز عید فطر سال 1357 تجلی نمود و مردم در شهرهای تهران، قم، خمین، کرج و ایلام و دیگر شهرها پس از برگزاری نماز عید به حرکت در آمده و شعارهای کوبنده بر ضد رژیم سردادند. در تهران، ده‌ها هزار نفر برای شرکت در نماز عید فطر در منطقه قیطریه گرد آمدند و نماز عید را به امامت آیتاللَّه شهید مفتح به جای آوردند. آنگاه حجت‌الاسلام شهید باهنر سخنرانی مبسوطی پیرامون اوضاع کشور ایراد نمود. از آن پس راهپیمایی با شکوه مردم آغاز شد. این راهیپمایی عظیم و تظاهرات روزهای بعد، زمینه را برای وقوع حادثه خونین هفدهم شهریور فراهم ساخت و دست رژیم را بار دیگر به خون مردم، رنگین نمود.
مسلمانان بعد از یک ماه عبادت و روزه، اوّل شوّال را عید می‌گیرند و به شکرانه‌ی توفیق بندگی برای برگزاری نماز عید فطر در مساجد جامع‌یا بیابان‌ها تجمع‌می‌کنند. عید فطر سال 1357 (13 شهریور) شور و نشاطی‌دیگر داشت. مسلمانان سر تا سر کشور پس از یک ماه عبادت خدا و مبارزه با شاه، شکوه اسلامی خود را به نمایش گذاشتند. مردم آن روز دعاهای اسلامی را با شعارهای مرگ بر شاه و درود برخمینی به جا آوردند.
رژیم شاه در بسیاری از شهرها تحمل خود را از دست داد و به روی نمازگزاران آتش گشود. روزنامه‌های کیهان و اطلاعات که تازه از زیر فشار سانسور خود را رها می‌کردند، توانستند گوشه‌هایی از مانور قدرت مسلمانان را در عید فطر نشان دهند. کیهان با انعکاس تصاویری از این راهپیمایی بزرگ،9 صفحه‌ی خود را به این راهپیمایی و تظاهرات اختصاص داد و در سوتیتر خود نوشت: «تظاهرات و راهپیمایی چند میلیونی. عظیم‌ترین نماز عید فطر تاریخ ایران برگزار شد.» بر مبنای همین گزارش براساس نظر حضرت امام«راهپیمایان، سربازان و افسران را در خیابان‌ها گل‌باران‌کردند.» «دریای جمعیتی که دیروز خیابان‌ها تهران را پوشانده بود، چهره‌ی سیاسی‌ـمذهبی خود را در آرامش شگفت‌آوری پوشاند. صد هزار تظاهرکننده هر جا به مأموران و کامیون‌های پر از سرباز رسیدند چون دریایی که جزیره‌ای را در میان بگیرد، به گرمی برای سربازان و نظامیان دست‌تکان دادند.»
بنابر همین گزارش «مردم کرمان در یک راهپیمایی‌طولانی یکی از بزرگ‌ترین میتینگ‌های مذهبی‌ـ سیاسی را برگزار کردند. پیشاپیش جمعیت آیت‌الله حاج شیخ علی‌اصغر صالحی کرمانی و گروه دیگری از علما و روحانیون در حرکت بودند وعکس‌های حضرت آیت‌الله العظمی روح الله خمینی در دست عده‌ای از راهپیمایان بود.» در مشهد «250 هزارنفر» میتینگ دادند. در شیراز نماز را به امامت آیت‌الله دستغیب در مسجد جامع برگزار کردند و سپس در خیابان به حرکت درآمدند. جمعیت«بیش از یک صد هزار نفر تخمین زده می‌شد.» در بعضی از پلاکاردها شعار«بازگشت حضرت آیت‌الله خمینی و حکومت اسلام به چشم می‌خورد.»
در مراغه و خوی «هزاران نفر ازمردم» در راهپیمایی عید فطر شرکت کردند. آنها پلاکاردهایی را با خود حمل می‌کردند که نوشته شده بود: «درود برخمینی‌ـ درود بر شهیدان قم، استقلال و آزادی».
در اهواز،مردم «یکی‌از بزرگ‌ترین راهپیمایی‌ها با شرکت ده‌ها هزار نفر» را شکل دادند. «در پیشاپیش راهپیمایان که شعارهایی به طرف‌داری از حضرت آیت‌الله العظمی خمینی و علیه دولت می‌دادند گروه زیادی از علما و روحانیون معروف خوزستان در حرکت بودند.» در این راهپیمایی «پنج هزار دختر و زن چادری نیز دیده می‌شد.»
در کرمانشاه«هزاران نفر از مردم که عده‌ی زیادی زن و دختر نیز در بین آنها دیده می‌شدند، در یک تظاهرات آرام شرکت کردند».
در گرگان، ساری، کاشان، میانه، کرج، یزد،همدان، بابل،بابلسر، شاه‌آباد غرب، گچساران، چالوس، گلپایگان،شاهرود، لنگرود، آباده، سیرجان،ارسنجان، شهرری، اردکان یزد و چند شهردیگر راهپیمایی‌های بزرگی شکل گرفت. در بعضی از شهرها تظاهرات به خشونت گرایید و چندین نفر به شهادت رسیدند.
در تظاهرات بزرگ قم، پلیس دست به خشونت زد و یک نفر را شهید و 35 تن را مجروح‌کرد. در ایلام تظاهرات آرام مردم مورد تعرض پلیس واقع شد و سه نفر به نام‌های شیرزاد عبداللهی، اسد شیرخانی و امیراصغر را به شهادت رساند و پنج نفر دیگر را مجروح کرد. در این درگیری 2 پلیس نیز کشته شدند. در کرج نیز دو نفر به شهادت‌رسیدند.
در خمین نیز تظاهرات آرام مردم با دخالت پلیس دو شهید و دو مجروح به‌جاگذاشت. بنابر همین گزارش تنها در تبریز نماز عید فطر برگزار نشد. علما در اعتراض به کشتار نیروهای نظامی و انتظامی در آخرین روز ماه رمضان از برگزاری نماز خودداری کردند.
بزرگ‌ترین نمایش قدرت نماز عید فطر تهران بود. در چهار گوشه‌ی تهران چهار نمازبرگزار شد. نماز عید در غرب تهران در بیابان‌های بزرگراه محمدعلی جناح به امامت حجت‌الاسلام حاج شیخ علی‌اصغر مروارید برگزار شد. در این نماز بیش از 20 هزارنفر شرکت کردند و در پایان دست به تظاهرات زدند. شعار مردم با «درودبر خمینی» آغازشد. در شرِق تهران نماز عید فطر با امامت «علامه یحیی‌نوری و جمعیتی حدود 50 هزار نفر در خیابان فرح‌آباد ژاله» برگزار شد. صف‌های نماز جماعت به طول «5/1کیلومتر» می‌رسید. در جنوب شهر نیز بعد از مراسم نماز عید فطر در بعضی از مساجد مردم در دسته‌های بزرگی به سوی میدان 25 شهریور حرکت کردند. «ساعت 30/11 درحدود 12 تا 15 هزارنفر از خیابان بهبودی به سوی خیابان تاج حرکت می‌کردند و به تظاهرکنندگان که با گروه‌های دیگر حرکت می‌کردند پیوستند
مهم‌ترین مانور قدرت تهران در تپه‌های قیطریه شکل گرفت: «ساعت30/7 صبح جمعیتی انبوه از مسجد قبا به سوی قیطریه به راه افتاد. درهمان موقع از مساجد دیگر تهران نیز جمعیت‌های دیگری به حرکت‌افتادند. در خیابان کوروش (شریعتی) جمعیت آن قدر زیاد شده بود که نیمی از عرض خیابان را در صفی به طول پیش از یک کیلومتر پوشانده‌بود. در حدود سه هزار زن چادری نیز همراه تظاهرکنندگان بودند و پیشاپیش آنها حرکت می‌کردند.» دسته‌های مختلف در تپه‌های قیطریه گردآمدند. با آغاز نماز«حدود 100 هزار نفر به نماز جماعت ایستادند». پس ازخطبه‌های آیت‌الله مفتح وسخنرانی دکتر باهنر جمعیت در خیابان کوروش‌به راه افتاد «تظاهرکنندگان در حال‌حرکت شعار می‌دادند ایران کشورماست‌ـ نهضت ما حسینی است، رهبر ما خمینی‌است‌ـ استقلال، آزادی،حکومت اسلامی» راهپیمایان طول 20 کیلومتر را تا میدان راه‌آهن طی‌کردند. خبرگزاری‌های جهان راهپیمایی تهران را تحت پوشش وسیع خبری قراردادند.
خبرگزاری فرانسه راهپیمایان را بین 200 تا 500 هزار نفر برآوردکرد. خبرگزاری رویترگزارش کرد: «در حدود 20 هزار نفر در خیابان‌های‌اصلی پایتخت رژه رفتند».آسوشیتدپرس گزارش کرد «در تهران حدود صدهزار تن در تظاهرات شرکت کردند. در این تظاهرات زنان مسلمان نیز چادر به سر شرکت کردند.» رادیو لندن که همواره سعی می‌کرد نیروهای مذهبی را بی‌اهمیت جلوه دهد فقط به نماز قیطریه اشاره کرد وگفت:«در شمال تهران در یک زمین بایر و خالی در نزدیکی جاده‌ی قدیم شمیران حدود 10 تا15 هزار نفر جمع می‌شدند تا نماز عید فطر به جای آورند و به خطبه‌ای که به روشنی رنگ سیاست و مذهب را توأم داشت گوش دهند.» راهپیمایی و تظاهرات عید فطر در واقع مانور قدرت نیروهای مذهبی در ایران بود.عظمت این مانور به قدری بود که هیچ گروهی نتوانست درمقابل آن سر تعظیم فرونیاورد.
ملی‌گرایان نیز که از اوج‌گیری قدرت نیروهای مذهبی راضی نبودند، این عظمت را با زبان خود تفسیر کردند. سنجابی گفت: «تظاهرات دیروز تجلی روح آزادی خواهی‌بود». فروهر گفت: «نمایش ملی دیروز نتیجه‌ی بیداری ملت بود». آنچه در حاشیه‌ی راهپیمایی بیشتر جلب نظر می‌کند، نظم و سازماندهی راهپیمایی‌بود. سولیوان سفیر آمریکا در ایران در این رابطه می‌نویسد: «راهپیمایی روز عید فطر به عنوان یک دمونستراسیون و نمایش خیابانی در تاریخ‌نوین ایران بی‌سابقه بود. حداقل یک صدهزار نفر در این راهپیمایی شرکت کرده بودند. نظم این راهپیمایی فوق العاده و شبیه به یک رژه‌نظامی بود. مأموران انتظامی راهپیمایی، جوانانی بودند که بیشتر سوار بر موتورسیکلت هوندا صفوف راهپیمایان را منظم می‌کردند و در سر چهارراه‌ها و تقاطع‌ها راه عبور و مرور وسایل نقلیه را برای حرکت راهپیمایان مسدود می‌کردند. عده‌ای ازمأموران انتظامی راهپیمایی مجهز به وسائل مخابراتی تاکی‌ـ واکی بودند. پیش‌بینی‌های لازم برای‌تأمین آب و خنکی به عمل آمده بود و عده‌ای هم با بلندگو برای هماهنگ ساختن شعارهای راهپیمایان حرکت می‌کردند. به طور خلاصه این راهپیمایی نمایشی از قدرت مخالفان مذهبی شاه و تشکیلات قوی و منظم‌آنها بود.»
سولیوان از این‌سازماندهی تعجب خود را پنهان نمی‌کند و اذعان می‌کند که «نظم و سازمان این راهپیمایی در عین حال که موجب تحیر و شگفتی ما شد، این واقعیت را هم آشکارساخت که ما تشکیلات و فعالیت مخالفان را دست کم گرفته‌ایم و از منابع اطلاعاتی لازم در میان گروه‌های مخالف به ویژه روحانیون و بازار برخوردار نیستیم.» وقتی خبر تظاهرات عظیم مردم تهران در عید فطر را به شاه دادند، شاه تصمیم گرفت خود این جمعیت را نظاره کند. وی سوار بر هلی‌کوپتر شد، وقتی کثرت جمعیت را دیدچنان به یأس مبتلا شد که تصمیم گرفت ایران را ترک کند. به روایت احمدعلی مسعود انصاری یکی از درباریان«تظاهرات عید فطر که از قیطریه شروع شد و آن انبوه جمعیت غیرمنتظره و شعار حکومت اسلامی که همراه آن جمعیت انبوه بود و اساساً سازماندهی بی‌چون و چرائی که آن جمعیت را به قیطریه کشانده و سپس‌در ردیف‌های منظم به راهپیمایی در خیابان آورد، زنگ خطر بزرگی بود.» این تظاهرات یکی از عواملی بود که«روحیه‌ی شاه را یک‌سره دگرگون کرد و حتی می‌شود این لغت را به کار برد که آن مرد باهمه‌ی ابهت و قدرتی که به آن تظاهر می‌کرد یک‌سره شکست.» بی‌جهت نیست که پیر بلانشه نویسنده‌ی معروف فرانسوی مانور قدرت‌عید فطر را«آغاز پایان کار رژیم سلطنتی» نام‌گذاری کرده است.
امام‌خمینی در پیامی ضمن تشکر و تبریک به مردم ایران فرمودند: « فطر امسال عید حماسه و جنبش هر چه بیشتر تمام جناح‌های ملت ایران بود. روزی که رشد فکری و عملی ملت را به دنیا ثابت کرد و پوچ بودن تبلیغات پر دامنه‌ی مخالفین نهضت را ثابت‌نمود.» و «خواست تمام ملت را که رفتن شاه و برچیده شدن بساط ظلم و چپاول مردم‌مسلمان است با کمال صراحت اعلام نمود. مردم مسلمان ایران به دنبال برگزاری نماز عید، دست به عبادت ارزنده‌ی دیگری زدند که آن فریادهای کوبنده علیه استکبار جبار و چپاول‌گر برای به‌پا داشتن حکومت عدل اسلام است که کوشش در این راه از اعظم عبادات است.» امام خمینی در این پیام اعلام کردند که ملت ایران بر سر دوراهی«پیروزی وتوفیق بیرون کردن شاه یا تا آخر زیر چکمه‌ی دژخیمان خرد شدن» قرار گرفته و از این جهت از ملت خواستند تا به «نهضت خود ادامه داده و هرگز سستی به خود راه‌ندهند.» و تأکید کردند که با تمام شدن ماه رمضان مسئولیت‌ها تمام نشده، بلکه«تظاهرات کوبنده برای رسیدن هدف‌اسلامی... و برقراری حکومت اسلامی» هم‌چنان‌باید ادامه داشته باشد و«در هر فرصت و برای هر حادثه، اجتماعات خود را هرچه بیشتر در مساجد و محافل و فضاهای باز عمومی برپا نمایید.» امام خمینی در این پیام از مبارزان خواستند تا بیشتر با «خبرنگاران مصاحبه کنند» و عدم مشروعیت رژیم پهلوی را به دنیا نشان دهند. امام خمینی در این پیام از ارتش که «در راهپیمایی عظیم تهران و سایر شهرستان‌ها به‌روی مردم وطن‌خواه خویش که از ستمکاری پنجاه‌ساله‌ی دوران پهلوی به جان آمده‌اند،آتش نگشودند» نیز تشکر کردند و خطاب به سربازان غیور از آنها خواستند که «به پاخیزید، ذلت و اسارت بس است، پیوند خود را با ملت عزیز استوارتر کنید و فرزندان و برادران برومند خود را برای هوای نفس یک خاندان چپاول‌گر به خاک وخون نکشید.
منبع: کتاب یک سال مبارزه برای سرنگونی رژیم شاه، حجت الاسلام روح الله حسینیان،نشر مرکز اسناد انقلاب اسلامی