صاحب‌خبر - فاطمه امین‌الرعایا
دکه روزنامه‌فروشی امروز یکی از اجزای جدانشدنی مبلمان شهرها است. چشمان ما به دکه‌های سفید و سبزی عادت کرده که کنارشان روزنامه‌های روز روی تخته‌ای چوبی روی زمین چیده شده باشد و تخته سنگ یا قطعه شیشه‌ای، روزنامه‌ها را مهار کرده تا باد نظم‌شان را به هم نزند. اما به تازگی کامران زنگیشه، مدیرعامل شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهرداری تهران، با اشاره به اینکه در تهران ۴۰۰ کیوسک مطبوعاتی و گل‌فروشی وجود دارد، گفته است که این کیوسک‌ها با همکاری اتحادیه‌های مربوط تغییر چهره می‌دهند. مجتبی یزدانی، هم در خبری درباره تغییرات جدید گفته است: «با توجه به افزایش روزنامه‌ها و محدودیت برای افزایش سطح نمایش روزنامه‌ها در دکه‌های فعلی ناچار بودیم نمایش روزنامه‌ها را به صورت عمودی کنیم». سوالی که در این میان مطرح می‌شود آن است که چهره جدید دکه‌های مطبوعاتی به توجه مردم به مطبوعات و فروش آن کمک می‌کند یا منجر به از بین رفتن همین اندک نگاه گذرا به روزنامه‌ها خواهد شد؟
حتما در فیلم‌هایی که تاریخ گذشته نه‌چندان دور ایران را روایت می‌کنند، دیده‌اید که زمانی روزنامه‌فروش، روزنامه‌ها را روی دست می‌گرفت و با فریاد «روزنامه، روزنامه» مردم را دور خودش جمع می‌کرد. کمی که گذشت، روزنامه‌فروش‌ها، روزنامه‌ها را در خورجین می‌گذاشتند و سوار بر دوچرخه، اخبار کاغذی را به دست شهروندان می‌رساندند. روند تکامل دکه‌های روزنامه فروشی روز به روز پیش رفت تا امروز که دکه‌ها بساط کاغذکاهی‌ها را گوشه خیابان پهن می‌کنند و مردم هم تیترهای روز همه روزنامه‌ها را در یک نگاه گذرا، حتی در حال عبور می‌بینند.
امروز با ورود شبکه‌های موبایلی، مردم ما دیگر مانند گذشته علاقه‌ای به در دست گرفتن و خواندن روزنامه کاغذی ندارند. مطبوعات مکتوب هم برای آنکه مخاطبان‌شان را از دست ندهند علاوه بر نسخه چاپی، نسخه دیجیتال روزنامه را به صورت برخط منتشر می‌کنند. اما هنوز هم چاپ روزنامه بر روی کاغذ حائز اهمیت است. هنوز هم افراد، روبه‌روی محل چینش روزنامه‌ها می‌ایستند و تیترهای متنوع را رصد می‌کنند. اما حالا قرار است نحوه چینش روزنامه‌ها به حالت عمودی تبدیل شود.
از سوی دیگر چندی است که نظریه مرگ مطبوعات مکتوب مطرح شده و می‌گویند دیگر کسی روزنامه نمی‌خواند و دوران زندگی مطبوعات مکتوب به سر آمده است. حال سوال این است که با در نظر گرفتن تمام موارد مطرح شده، این تغییرات جدید به نفع مطبوعات مکتوب خواهد بود یا خیر؟
دکه‌دار: تغییر پیشخوان فروش را کم می‌کند
علی، مسئول یکی از دکه‌های روزنامه‌فروشی به «ابتکار» می‌گوید: فروش روزنامه این روزها کساد است، اما اگر پیشخوان دکه از حالت افقی به عمودی تبدیل شود، دیگر همین فروش کم هم از بین می‌رود.
حمید، روزنامه‌فروش دیگر با اشاره به فروش خوب روزنامه با توجه به محل پر رفت و آمدش، خریداران روزنامه را به دو دسته هستیم می‌کند و درباره تاثیر تغییر چینش روزنامه‌ها بر این دو گروه به «ابتکار» می‌گوید: یک دسته از مردم به دنبال روزنامه خاص می‌آیند. برای آن‌ها فرقی ندارد که روزنامه‌ها افقی باشد یا عمودی. در هر حالتی روزنامه را برمی‌دارند و پولش را می‌دهند. اما دسته دیگر عابران گذری هستند، کسانی که در حال پیاده‌روی چند لحظه روبه‌روی روزنامه‌ها می‌ایستند و تیترهای آن‌ها را می‌خوانند، بعد انتخاب می‌کنند که کدام روزنامه را بخرند، برای این دسته شاید تغییر حالت پیشخوان کمی تاثیرگذار باشد و کمتر توجه‌شان به روزنامه‌ها جلب شود.
یکی از افرادی که همان زمان در حال نگاه کردن به روزنامه‌هاست وارد بحث می‌شود و می‌گوید: در کشورهای اروپایی، خصوصا اروپای غربی جایگاه فروش روزنامه‌ها به حالت عمودی است. مردم هم باید عادت کنند. به نظر من با این راهکار، پیشخوان فروش روزنامه‌ها از این بی‌نظمی خارج می‌شود، اما این تغییر باید طوری باشد که بتوانیم تیترها را بخوانیم. الان بخشی از روزنامه روی پیشخوان است، بعضی روی پل، بعضی گوشه دیگر، این بی‌نظمی است.
حمید، دکه‌دار، ادامه می‌دهد: ولی در حالت عمودی دید خوبی بر صفحات وجود نخواهد داشت. ما هم دوست داریم کمی مرتب‌تر باشیم اما اگر عمودی شود دیگر توجه مردم چندان جلب نخواهد شد.
یک مخاطب: مردم اصلا دل‌شان نمی‌خواهد
روزنامه بخوانند
صادق، که دکه روزنامه‌فروشی‌اش در یکی از نقاط شلوغ خیابان ولیعصر قرار دارد، اصلا اطلاعی از صحبت‌های مطرح شده درباره تغییرات دکه‌ها ندارد. او درباره فروش روزنامه به خبرنگار ما می‌گوید: فروش گاهی خوب است و گاهی بد. بستگی به حال مردم دارد، به اتفاقات و حتی دمای هوا! وقتی هوا سرد است، اصلا کسی در خیابان نیست که روزنامه بخرد.
علیرضا، یک روزنامه را از روی پیشخوان برداشته و پول آن را به صادق می‌دهد، او خودش را استاد دانشگاه معرفی می‌کند. از او درباره تاثیر تغییر چینش روزنامه‌ها بر مردم می‌پرسیم. می‌گوید: مسلما وقتی روزنامه‌ها به صورت افقی روی یک سطح چیده شده است، تاثیر بیشتری بر مردم و ترغیب آن‌ها به خرید روزنامه خواهد داشت اما مشکل مردم ما این است که اصلا دوست ندارند روزنامه بخوانند، حالا چه افقی، چه عمودی.
نسبت به تغییرات بدبین نباشیم
محمد حیدرپور، جامعه‌شناس فرهنگی، درباره تاثیر تغییر چیدمان روزنامه‌ها از حالت افقی به عمودی بر نگاه و توجه مردم به رسانه‌های مکتوب به «ابتکار» می‌گوید: نمی‌شود با قطعیت گفت، اما شاید تجربه جدید جالب باشد و مردم استقبال کنند. ما نباید نسبت به تغییرات بدبین باشیم. شاید چینش جدید باعث توجه بیشتر مردم شود. نگاه مستقیم شاید بهتر از نگاه رو به پایین باشد و ثمر بیشتری در خرید روزنامه داشته باشد.
او با تاکید بر اینکه نکات بسیاری در خرید روزنامه تاثیرگذار است، می‌افزاید: در خرید و عدم خرید روزنامه پارامترهای دیگری نقش دارند تا حالت چینش روزنامه. متغیرهای فرهنگی در این نخواندن روزنامه و مطالعه نکردن اقشار مختلف نقش دارد. اگر ما کشورمان را با جوامع توسعه یافته‌ای مانند ژاپن مقایسه کنیم، ما دچار فقر ذاتی و ساختاری در عدم مطالعه روزنامه و کتاب هستیم. در جوامع پیشرفته پایین‌ترین قشر جامعه هم حتما روزنامه می‌خوانند ولی در کشور ما به این مسائل توجهی ندارند.
این استاد دانشگاه با تاکید بر نداشتن نقش تعیین‌کننده نحوه ارائه روزنامه‌ها در دکه‌های روزنامه‌فروشی می‌گوید: مدل چیدن خیلی تفاوتی ندارد، شاید حتی عمودی بودن روزنامه‌ها باعث شود تیترها بیشتر در نگاه گذرا توجه را جلب کندو باید به این تغییرات به دید مثبت نگاه کرد. اما نباید این را فراموش کنیم که خیلی از مردم امروز نسخه دیجیتال روزنامه‌ها را می‌خوانند و کلا خوانندگان به شیوه سنتی کم شده‌اند، و نسخه‌های اینترنتی جایگزین کاغذ شده اند. پس برای این افراد خیلی تفاوتی ندارد که دکه‌ها چطور باشد.
برای دیدن تاثیر چیدمان روزنامه‌ها بر توجه مردم باید منتظر ماند اما شاید مسئولان باید قبل از این برای ترغیب مردم به روزنامه خواندن فکری کنند.∎