الگوی قرارداد لاتْران - که منجر به رسمیت یافتن کشور واتیکان در اوج دوره فاشیستی موسیلینی شد و برای بخشی از خاک ایتالیا دولتی مستقل با ارتشی متشکل از سربازان سوئیسی! را به رسمیت شناخت- این روزها موجب ارائه پیشنهاداتی برای اداره مستقل مکه و مدینه شده است. هسته اصلی این پیشنهاد ناشی از تعلق قبله مسلمین به همه مسلمانان (با استناد به آیه 96 سوره آل عمران) و نارضایتی از شیوه اعمال حاکمیت عربستان سعودی است.

این پیشنهاد اگرچه ظاهری زیبا دارد؛ اما عمق پیچیده تری دارد. آیا دولت سعودی که اهمیتی برای افکار عمومی قائل نیست و این موضوع را در مسائل حقوق بشری، میراث فرهنگی و ... نشان داده است؛ با فشار افکار عمومی حاضر به واگذاری مهمترین بخش خاک خود خواهد شد؟ قدرت های سلطه گر در این معادله در کدام سو خواهند ایستاد؟ سران عرب و نیز سران زر خرید برخی ممالک دیگر چه رویکردی خواهند داشت؟ و ...

جدی ترین مطالبه در این خصوص که این روزها از گوشه و کنار کشورهای اسلامی شنیده می شود؛ نه استقلال مکه مکرمه بلکه واگذاری اداره حج به سازمان همکاری اسلامی (سازمان کنفرانس اسلامی سابق) است. سازمانی که دبیرخانه آن در جده است، بخش عمده بودجه اش را سعودی می دهد و دبیرکل آن ایاد مدنی 78 ساله، متولد مکه است و از سال 1378 تا 1384 هجری شمسی وزیر حج عربستان بود و چهار سال بعد وزارت فرهنگ و اطلاعات آل سعود را بر عهده داشت. حتی اگر کمپین فعلی جواب دهد، آیا منتج به خلع ید آل سعود خواهد شد؟

واقعیت این است که این پیشنهاد دقیقا به همین دلیل تنها گزینه محتملی است که می تواند محقق شود. آل سعود احساس خطر چندانی از آن نخواهد کرد؛ اما ناگزیر خواهد بود در چارچوب آن تا حدی دیگر کشورها را در اداره حج مشارکت دهد. چیزی شبیه آنچه در برگزاری مراسم اربعین دیده شد و دولت عراق خود زمینه مشارکت دولتهای علاقه مند را فراهم ساخت تا خدمات بهتری به زائران ارائه نماید.

این پیشنهاد نیز قطعا شدنی نخواهد بود، مگر با اهرم های فشار دیپلماتیکی که ایران و متحدانش تا حدی از آن برخوردار است. تنها کاستی جدی،  اراده دیپلماتیک در این خصوص است.