چکیده:
با تمام جنگ و نزاع‌های منطقه‌ای و بین المللی برخلاف اعتقاد واقع گرایان، به کسب امنیت از طریق کسب قدرت و یا اعتقاد آرمان گرایان، به تأمین امنیت از طریق صلح، اکنون نیاز به ارائه یک دیدگاه میانه که هر دو مفهوم قدرت و صلح را در خود جای داده و امنیت را به‌عنوان بهترین هدیه نثار جهان نماید، ضروری است. با تغییر معادلات بین‌المللی باید پذیرفت مرزها یک توهم قراردادی و صرفا میراثی در ساخته‌های بشر خواهد شد. انسانیت در مرزها محصور نمی‌شود آن کودک گرسنه آفریقایی، آن کودک گریان افغانی، عراقی و یا سوری جزیی از مشکل انسانیت و ضمیر ماست، پس بنابراین مرزها و اختلاف نژاد و زبان از ما رفع مسئولیت نمی‌کنند. در نگاهی گذرا از جنگ جهانی اول تا جنگ جهانی دوم و نیز جنگ‌ها و درگیری‌های منطقه‌ی خاورمیانه همه و همه می‌توان دریافت که معضل اصلی نزاع و جنگ، ناشی از فرو رفت دنیا در چنگال قدرت‌های سیاست‌مداران و در برخی مواقع دردهای بشریت از اختلافات دینی، مذهبی، قومی و نژادی است. تقریب مذاهب اسلامی، تلطیف سیاست حاکمان دینی و نیز دامن زدن به اشتراکات قومی، نژادی و مذهبی یکایک مؤلفه‌هایی بوده‌اند که می‌توانستند رویه‌ی صلح جهانی را بر اساس بشردوستی و هم نوع‌پذیری بیش از پیش تغییر داده و بدان کمک کنند. در این مقاله ضمن اشاره به برخی دستاوردهای صلح مدار با بکارگیری رهبران دینی، آموزش و رسانه در فعالیت‌های بشردوستانه نظیر "منطقه سفید" و نیز معرفی چگونگی اجرای آن با استفاده از این ارکان؛ "با شعار؛ فراهم آوری زمینه‌ی تفکر بر صلح جهانی پایدار، چشم انداز؛ پذیرش قوانین صادره از کمیته توسط ادیان و اقوام ملل مختلف و با هدف؛ بررسی نقش کمیته بین‌المللی سرخ در صلح و نیز پیش بینی و پیشگیری، کاهش فاصله‌ی بحران انسان ساز تا مقابله و تضمین شرایط پس از آن بحران" به سراغ پژوهشی جدید تحت عنوان نقش رهبران دینی، آموزش و رسانه صلح در حل بحرانهای دیپلماتیک خواهیم رفت.
کلید واژه: دین، صلح، صلیب سرخ، بحران، اندیشه، حقوق بین الملل، بشردوستانه
مقدمه:
زمانی که جان هنری دونان در سال ۱۸۶۳ به نیت کمک به سربازان جنگ زده، کمیته بین المللی صلیب سرخ را تأسیس کرد کسی فکر نمی‌کرد روزگاری جهان در جای جای خود از شکل جدید و پایداری از جنگ و خونریزی فریاد زند. پدیده‌ی شوم داعش، هجوم مهاجران جنگ زده به کشورهای اطراف و اروپا و نیز شیوع بیماری ابولا از اتفاقات یک دهه اخیر است، لیکن در هزاره‌ی سوم میلادی و در حالی که برخی کشورها در صدد دستیابی به ربات‌های مادر و رقابت داده‌های ربات با انسان می‌باشند، جای تأسف است که سران اقوام و مللی دست به گریبان سلاح، خونریزی و از بین بردن صدای مخالفین خود بر پایه‌ی خرافات و یا هر نوع اسناد مربوطه و مورد قبول ایشان می‌باشند تا اعتقادات و خط مشی خود را به هر قیمتی تثبیت کرده و به گوش جهانیان برسانند. در سال‌های فعالیت کمیته بین‌المللی صلیب سرخ در اقصی نقاط دنیا، انسان‌های بی‌شماری از خدمات کمیته و رشادت‌های نیروهای رسمی و داوطلب این نهاد بهره برده‌اند و از میزان خسارات و صدمات احتمالی جنگ و نزاع کاسته شده است. توسعه‌ی برنامه‌های کمیته و تقویت نمایندگی‌های آن در کشورهای هدف نشانه‌ی آینده‌نگری، وسعت عملیات و اشرافیت این کمیته بر کشورها و نیز مدیریت حوادث و بحرانهای مرتبط است. لیکن عدم وجود بستری مناسب به‌منظور تبادل اطلاعات و بررسی روزنه‌های کاهش نزاع و جنگ، بیشتر اذهان منابع انسانی و مدیران کمیته را بر آن داشته است تا عمده‌ی تفکر خود را روی آمادگی و مقابله متمرکز کرده و کلیدی‌ترین خدمات کمیته روی این محور ختم شود. آمادگی پایدار هر ساختار توانمند و ضابطه‌مندی در گذر زمان در گرو اقدامات پیشگیرانه‌ای‌ست که بر اساس آن، سازمان به یک آمادگی مناسبی برای کاهش آسیب‌ها و کنترل حادثه دست می‌یابد. در این مقاله تلاش شده است با بررسی خلاء‌های سازمانی و محدودیت‌های جهانی، بررسی جامع همراه با طرح و برخی پیشنهادات جانبی، به دنبال پویایی کمیته و وسعت‌دهی بیش از پیش عملیات‌های تئوری و عملی آن در حوزه صلح پایدار باشیم. بنابراین عناوین ذیل با در نظر گرفتن گستره‌ی فعالیت کمیته و ظرفیت‌های بالقوه آن و نیز جوامع مدنی و دولی پیشنهاد می‌شود.
اهداف مشخص تحقیق
مکانیسم‌های پاسخگویی بشردوستانه، درآمدی بر اندیشه‌ی حقوقی بشردوستانه، ترویج احترام به حقوق بین‌المللی بشردوستانه، کمک به دولت‌ها در انجام تعهدات حقوقیشان تشکیل جنبش منطقه سفید، تشکل‌های مردم نهاد، نقش رسانه صلیب سرخ در دستیابی به منطقه سفید، نقش آموزش و پژوهش جهانی در کمیته بین المللی صلیب سرخ، نقش ادیان، رهبران سیاسی و عرصه‌ی دیپلماتیک در حل بحرانهای جهانی و صلح پایدار و سفیران صلیب سرخ میباشد.
مکانیسم‌های پاسخگویی بشردوستانه
فدراسیون بین‌المللی فعالیت جمعیت‌های ملی برای کمک به یکدیگر و نیز جذب کمک‌های بین‌المللی از دیگر منابع را از طریق سیستم‌های زیر هماهنگ می‌کند:
: Disaster Relief Emergency Fund (DREF), Emergency Appeal (EA), Field Assessment and Coordination Team (FACT), Emergency Response Unit (ERU)
که در شکل سنتی کشورها از طریق وضع قوانین و مقررات داخلی مربوطه، تأثیر قابل توجهی در ارتقاء بهره‌وری سازمان‌ها و انجمن‌های بشردوستانه علی‌الخصوص صلیب سرخ برای کمک به آسیب پذیرترین افراد در داخل یا فراتر از مرزهای خود دارند. فلسفه این موضوع نیز وجود سازمان‌های بشردوستانه به عنوان بازوی کمکی دولت‌ها در پاسخگویی به نیازهای شهروندان در زمان بروز بحران میباشد. مکانیسم‌های پاسخگویی بشردوستانه هر ساله ده‌ها میلیون نفر از مردم را در بحرانهای سراسر جهان نجات داده و از آنها محافظت می‌کند. مداخلات آنها به موقع و موثرتر از گذشته است، اما اقدامات بشردوستانه همیشه به همان شکلی که باید نیست و نیازها به طور متوازن مرتفع نمی‌شوند. افزایش سطح آسیب‌پذیری‌های فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی در سراسر جهان شکاف عمیق و خطرناکی بین نیازهای ناشی از وقوع بحران‌ها و حوادث و اثربخشی پاسخگویی ایجاد کرده است. یکی از مهمترین چالش‌های اقدامات بشردوستانه، تامین منابع و بودجه مورد نیاز برای اجرای عملیات مورد نظر است. برای افزایش مناطق پوششی آسیب دیده از حوادث، مکانیسم‌های بشردوستانه باید فراتر از مدل‌های سنتی تامین منابع و بودجه که هم اکنون در مواجهه با بحرانهای پیچیده و طولانی ناکافی است، پیش‌بینی شوند. در این مجال کارسازی شیوه‌های نوآورانه بخش خصوصی و رویکرد‌های مورد نیاز اقدامات پیشنهادی به کمیته بین‌المللی صلیب سرخ بیان میگردد. (سمیه محقق، ۱۳۹۹:۴) در این راستا دبیرکل سازمان ملل متحد در جلسه ۱۸ سپتامبر ۲۰۱۷ نیویورک، هنگام ارائه استراتژی خود در خصوص حمایت از تأمین مالی جهت نیل به اهداف توسعه پایدار، کمک به کشورها را برای مشارکت‌های مالی نوآورانه و استفاده بهتر از منابع، ایجاد شرایط جذب، مدیریت مالی و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی را خاطر عنوان کرد. (سمیه محقق، همان)
"کمیته بین‌المللی صلیب سرخ به عنوان ضامن و نگاهبان حقوق بین‌الملل میباشد و محتوای حقوق بین‌المللی بشردوستانه عرفی به طور مشخص مطالعه‌ای است که توسط همین کمیته از سال ۱۹۹۶ در خصوص قواعد عرفی حقوق بین‌الملل بشردوستانه انجام شده است. این مأموریت کمیته بین‌المللی صلیب سرخ برای اجرای حقوق بشردوستانه به قواعد عرفی حقوق بین‌الملل بشردوستانه علاوه بر کنوانسیون‌های ژنو و پروتکلهای ضمیمه آن، وضع شده است ولی به هیچ وجه تعریفی از این‌گونه مخاصمات دارای اهمیت زیادی هستند، اما آنها تنها حاوی چند قاعده مهم‌اند. (هنکرتس، ۱۳۸۵ ترجمه رمضانی قوام آبادی، محمد حسین)
درآمدی بر اندیشه‌ی حقوقی بشردوستانه
حقوق بین‌الملل بشر دوستانه تاریخی‌ترین و قدیمی‌ترین بخش حقوق بین‌الملل است. بنابراین شکل‌گیری آن به صورت امروزی متأثر از وقایع و رویدادهای تاریخی است و بدنبال پیدایش جوامع اولیه و شکل گیری روابط دوستانه میان آنها، روابط خصمانه نیز به دلیل تبعیض و بی‌عدالتی و استقلال طلبی ملت‌ها موجودیت پیدا کرد. قرن ۱۲، می‌تواند به آسانی شاهد فقدان فاجعه‌آمیز قواعد حقوق بشر دوستانه باشد؛ تا حدی ناشی از این تلقی که اغلب منازعات از نوع منازعات بین الدولی کلاسیک نیستند، لذا اجرای حقوق مزبور را بی‌وجه می‌کند، ابزارها و شیوه‌های جدید خطرناک رزم، منازعات ایدئولوژیک و اشاعه‌ی گسترده‌تر تسلیحات، بسادگی می‌تواند حاکی از فاجعه و مصیب باشد. اراده‌ی سیاسی می‌تواند از چنین سناریویی جلوگیری کند، اما انجام چنین کاری مقتضی تمایل به اشتیاق در عدول از شیوه معمول اندیشیدن در خصوص این مسائل است. (لوئیس دوسوالد - بک، ۱۳۸۰ترجمه حسین شریفی: ۲) از این رو قواعد عرفی نقش مهمی در تعیین محتوای حقوق بین‌المللی بشردوستانه بازی می‌کنند و قادر به رفع خلأ موجود در حقوق معاهده‌ای می‌باشند. قواعد عرفی بشردوستانه بین‌المللی در موارد عدیده مورد توجه قرار گرفته‌اند که از آن جمله می‌توان به رویه قضائی دادگاه کیفری بین‌المللی برای یوگسلاوی سابق، اساسنامه دیوان کیفری بین‌المللی اشاره کرد. نظر به اهمیت این قواعد، کمیته بین‌المللی صلیب سرخ به عنوان ضامن و نگاهبان حقوق بین‌الملل بشردوستانه اقدام به مطالعه‌ای گسترده در این باب کرد (هنکرتس، ۱۳۸۵ ترجمه رمضانی قوام آبادی، محمد حسین). رابطه میان حقوق بشر و حقوق بشردوستانه و حمایت از پناهندگان که در سال‌های اخیر شاهد کاهش تدریجی مرز بین این دو هستیم، یکی از موضوعات مهم نظری است که توجه متخصصان حقوق بین‌الملل و سازمان‌های بین‌المللی را به خود مشغول داشته است. نظام حقوقی بین‌المللی، روش‌های معینی برای برخورد با قربانیان در شرایط خاص به وجود آورده است. (رویا خضری، ۱۳۸۶) پس نتیجه‌ای را که می‌توان گرفت این است که آن دسته از حقوقی را که حقوق بشر به بشردوستانه بر حمایت بین‌المللی از حقوق بشر را به ویژه در شرایط ناآرامی‌ها و تنش‌های Declaration of Mininum Humanitarian Standards of Turku Declaration حقوق بشر تلقی گردد که در شرایط منازعه مسلحانه مورد حمایت قرار می‌گیرند. وظیفه اصلی کمیساریای عالی پناهندگان حمایت موقت از قربانیان مخاصمات مسلحانه در چارچوب عملیات بشردوستانه میباشد، بدون توجه به یکسانی هدف آنها به تلافی محتوی و تفسیر در اعمال این حقوق منجر شده است. " (رویا خضری، ۱۳۸۶)
برای جمع‌بندی این بخش باید گفت که حقوق بشردوستانه بین المللی یکی از مهمترین شاخه‌های دانش گسترده حقوق است که کوشش دارد تا اگر به رغم تلاش‌های پیشگیرانه، مخاصمه مسلحانه‌ای آغاز شد، آن را هر چه محدودتر سازد، از آثار مخربش بکاهد و تابع مقررات کند. از این رو و با تعاریفی که از حقوق بشردوستانه بین‌المللی شد، تبیین دیدگاه‌های ادیان، به ویژه اسلام به عنوان یکی از مهمترین ادیان جهان معاصر، که متاسفانه گاه حتی از سوی پیروانش مورد کج فهمی و سوء تفسیر قرار گرفته است، اهمیت ویژه‌ای دارد. در بخشی از این مقاله تلاش شده تا ضمن ارائه پیشنهادات بمنظور اجرای اندیشه‌های حقوقی و صلح مدار در جهت دستیابی به منطقه سفید، کمی هم با استناد به آیات و روایات، دیدگاه‌های اسلامی را درباره قواعد و مقررات حاکم در مخاصمات مسلحانه را ارایه کند.
با تمام این تعاریف و تفاسیر قرار است در این مقاله به روش‌های عملیاتی در اجرایی کردن اندیشه‌های بشردوستانه بپردازیم.
ترویج احترام به حقوق بین‌المللی بشردوستانه
رسالت کمیته‌ی بین‌المللی صلیب سرخ، حمایت از جان و کرامت قربانیان جنگ و دیگر شرایط خشونت آمیز، و کمک‌رسانی به آنها میباشد. یکی از روش‌هایی که کمیته‌ی بین المللی صلیب سرخ این کار را از آن طریق انجام میدهد تضمین احترام برای حقوق مردم متأثر از جنگ است. این موضوع، یادآوری به مقامات و سایرین درباره‌ی تعهداتی که در قبال حقوق بین المللی بشردوستانه و حقوق بشر بین الملل دارند را شامل می‌شود. تمامی کشورهای جهان کنوانسیون‌های چهارگانه‌ی ژنو سال ۱۹۴۹ را که از قربانیان جنگ حمایت می‌کنند، امضا کرده‌اند. دولت‌ها ملزم هستند که احترام به کنوانسیون‌ها را تضمین کرده و اطمینان یابند که این حقوق به طور فراگیر شناخته و فهمیده شده است.
جنبش منطقه‌ی سفید
وجود قلمروی عاری از جنگ و خشونت در جهان آرمانی دست نیافتنی بوده است. زندگی در امنیت و بدون تشنج‌های قومی، مذهبی، نژادی و سیاسی خواسته‌ی یکپارچه‌ی مردم دنیا است. مهاجرت و پناهندگی به کشورهای مختلف بیانگر وجود مرز بندی‌هایی است که مردمان را به این اقدام وا می‌دارد. گسترش مهاجرت و پناهندگی مشکلاتی را برای کشورهای پذیرنده و مهاجرین به وجود می‌آورد که به تبع آن ممکن است آرامش امنیتی محدوده‌های بی‌طرف را هم به خطر بیندازد (مجتبی مروت، ۱۳۹۰:۸) پیدایش یک منطقه‌ی خود مختار و قاعده‌مند که متمرکز بر یک محدوده در هر قاره و یا در هر کشور و یا جهان بوده، بهانه‌ی اختلافات را برچیده و راهکار مناسبی برای جلوگیری از حملات و نزاع‌های معمول در جهان است. یک منطقه‌ی بدون مرز بدون قیاسات نژادی، قومی و مذهبی که اداره‌ی آن از محل دریافت مجازات پاک است. جنبش منطقه‌ی سفید راهکار حقوقی و بشر دوستانه‌ای است که اگر دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی نسبت به تشکیل و به رسمیت شماردن قوانین و موجودیت آن اهتمام بورزند، شاهد جنبه‌ی دیگری از جلوگیری شیوع جنگ و کاهش اقدامات خشونت‌آمیز خواهیم بود. (سیدمحمود کمال آرا، ۱۳۹۹) تحقیقات نشان میدهد پدافند غیر عامل، عاملی پیشگیرنده برای تجاوز عوامل بیرونی است. این پدافند می‌تواند به اشکال مختلفی طراحی و مورد استفاده قرار گیرد. طراحی این پدافند می‌بایست بر اساس تحولات و تهدیدهای نو انجام پذیرد. مجازات به اصطلاح پاک زمینه‌ی مناسبی برای تحول در پرداخت غرامت توسط دولت‌ها است. جنگ طلبی و آتش افروزی‌ها هنگامی که با بازخورد و عامل بازدارنده‌ای مواجه نشوند به حرکت خود ادامه خواهند داد. اما زمانی که هزینه‌ی جنگ و ادامه‌ی آن به‌طور یک خواسته‌ی جهانی متوجه دولت و سیاست‌مداران باشد و آنان را بدهکار مناطق سفید نماید، طبیعتاً از شدت آن کاسته شده و یا ریشه کن می‌شود. جنبش منطقه سفید با بهره گیری از جذب منابع مالی که بر اساس هر گونه عملیات متخاصمانه و جنگ طلبانه (مجازات‌های پاک)، بخشی از کسورات مالیاتی کارکنان نظامی، خرید و فروش تسلیحات نظامی به‌صورت خود گردان تشکیل و به حیات خود ادامه میدهد. در این جنبش که در ابتدا از یک نقطه در نقشه‌ی جهان آغاز و به نقاط زیادی انشعاب پیدا خواهد کرد، منشور صلح و آرمان‌های صلح طلبان به اجرا در می‌آید. منشوری که مورد خواسته‌ی مردم و از ادعاهای معمول دولتمردان است. افشاسازی و مجازات پاک برای متخاصمان و متجاوزان اعم از تأمین کالا، پول و ایجاد شغل از محورهای مطالباتی منطقه‌ی سفید در برابر جنگ طلبان است. پیاده کردن و اجرا کردن توافقنامه‌های تسهیلاتی برای مهاجران و پناهندگان در منطقه‌ی سفید از اتفاقات مورد انتظار جامعه‌ی جهانی است که می‌تواند در این مناطق به ثمر نشیند. (سیدمحمود کمال آرا، ۱۳۹۹)
تشکل‌های مردم نهاد
کسی قدرت دارد که مردم را داشته باشد و این جمعیت مردمی از آگاهی به وجود میاد. ارتقای آگاهی مردم و سوق آنان به تشکیل تشکل‌های مردم نهاد و غیر دولتی زمینه‌ی مناسبی برای از بین بردن بروکراسی اداری در کشورهای مختلف است. تشکل‌های مردم نهاد پدید آورنده‌ی ارتباط مستقیم مردم با کمیته می‌باشند. این تشکل‌ها می‌توانند در زمینه های، دیپلماسی عمومی در صحنه نبرد، تأمین کالاهای مورد نیاز، تشکیل زنجیره اتحاد جهانی داوطلبین فعالیت می‌توانند. جمع آوری ایده‌های مردمی و همه پرسی‌های بی‌طرف، نظرسنجی از طریق شعب دفاتر کمیته در هر کشور در خصوص بحران سوریه، یمن، مهاجرین به اروپا، داعش، شیوع ابولا و در همین اواخر پدیده‌ای شوم بنام کرونا خط روشنی برای ورود مردم در بطن خواسته‌های ضد جنگ در جهان است (سیدمحمود کمال آرا، ۱۳۹۹). ایجاد کمپین برای ایده‌های مردمی بشر دوستانه و ضد جنگ، نشان مردمی بودن و غیر انتفاعی بودن کمیته و مجامع نظایر آن را افزایش داده و تصمیمات رهبران سیاسی کشورها به پای مردمان آن کشور نوشته نخواهد شد. سیاست‌های متخاصمانه‌ی دولت‌های استکباری در پوشش تجمعات و حمایت‌های مردمی بعضاً شکل می‌گیرد، که فرصت آفرینی اینچنینی برای مردم، چالش جدیدی برای رهبران و حاکمان سیاسی در جهان خواهد بود. کمیته‌ی صلیب سرخ به‌عنوان مرجع مورد تأیید در سراسر دنیا، دست دوستی خود را می‌بایست به سوی مردم هر کشور دراز کرده و عرصه‌ی دیپلماتیک مردمی را به روی جهانیان بگشاید. از این رو می‌توان از تشکل‌ها و انجمن‌های مردم نهاد یا انجمن‌های دوستی هر کشور که با کمیته به طور مستقیم همکاری می‌نمایند رو نمایی کرد. به‌عنوان مثال انجمن ایرانی همکاری با صلیب سرخ ” انجن دوستی ایران و صلیب سرخ ” ریشه‌ی جدیدی در همکاری‌های مستقیم مردمی با کمیته ایجاد می‌نماید.
نقش رسانه صلیب سرخ در دستیابی به منطقه سفید
امروزه رسانه‌های گروهی مدرن نقش مهمی در ساختار نظام اجتماعی ایفاء می‌کنند. بین آزادی بیان و آزادی اطلاعات متاثر از معیارهای حقوق بشر، ارتباطی درونی و متقابل وجود دارد. جامعه آزاد و عرصه عمومی، فارغ از سلطه و رابطه بین الاَذهانی و اقناعی توانایی ایجاد و ابقای رسانه‌های گروهی آزاد را دارد که در واقع رکن اصلی حقوق بشر و معاهدات مربوط به آن میباشد. آزادی بیان لازمه تحقق حق‌های دیگر افراد است. بنابراین ارتباط عمیقی میان حقوق بشر و رسانه‌ها وجود دارد. صلح بدون اطلاع‌رسانی آزاد و شناخت و آزادی بیان، چنانکه در منشور سازمان ملل و اسناد حقوق بشر ذکر شده است، محقق نمی‌شود. در جوامع مدرن آزادی بیان خود را در آزادی ارتباطات و آزادی رسانه‌های گروهی مجسم می‌سازد. (امین نواختی مقدم، ۱۳۸۸:۲). یکی از پایه‌های کمک‌های نوع‌دوستانه و داوطلبانه، به دو متغیر اعتماد و اعتبار اجتماعی وابسته است. متغیرهایی که در بستر خود دربردارنده روابطی ساختاریافته و مبتنی بر یک تجربه تاریخی طولانی هستند که هزینه و منابع انسانی فراوانی برای ساخت و قوام آن صرف شده است. مددجویان و مددکاران تنها بر بستر امن و مطمئنی که اعتماد متقابل دو طرف تاروپود و اعتبار طرف عرضه‌کننده ضامن استحکام آن است، می‌توانند وارد روابطی از جنس نوع‌دوستی و بشردوستی شوند. عرضه و تقاضای کمک‌ها و اقدامات داوطلبانه، ماهیتی متفاوت از هرگونه داد و ستد و مراوده اقتصادی یا اجتماعی دیگر دارد. از یک‌سو سازمان‌ها و نهادهای پیشگام در امور داوطلبانه با تکیه بر شبکه‌ای از ظرفیت‌های سازمانی و مشارکت‌های داوطلبانه مردمی که از رهگذر اعتبار سازمانی و سابقه و برند آزموده شده آنها حاصل شده، درهای مراوده‌ای انسان‌دوستانه را به روی نیازمندانی باز گذاشته‌اند که در کنار رفع مهمترین و اساسی‌ترین نیازهایشان، پاسداشت کرامت انسانی، شأن اجتماعی و منزلت و آبرومندی خود را طلب می‌کنند و انتظار دارند فارغ از پاسخ به این سوالات که هر رسانه و روزنامه‌نگاری باید در مواجهه با مشارکت‌های داوطلبانه مردم و نهادهای کمک‌رسان اجتماعی از خود بپرسد، توجه به این نکته ضروری است که در عصری که رسانه‌های اجتماعی و ابزارهای همراهی چون موبایل، امکان جلوگیری از تصویربرداری از رویدادها را سخت و تقریبا غیرممکن کرده‌اند، این رسالت منتشرکنندگان است که کرامت انسانی نیازمندان را پاس بدارند. از این رو، رسانه‌های جمعی به مثابه پل ارتباطی تاثیرگذار بر افکار عمومی و نهادهای اجتماعی و سیاسی نقش مهمی در فرآیند گفتمان‌سازی حقوق بشری ایفاء می‌کنند. بنابراین، از آنجا که رسانه‌ها بر مردم و نهادهای مختلف تاثیرگذارند مسئولیت دارند تا توسعه حقوق بشر را به عنوان یک وظیفه و تعهد تلقی کنند. درواقع، هرگونه محدودیت بر رسانه‌ها که برخلاف نظم، امنیت و اخلاق عمومی باشد، محدودیت بر حقوق بشر محسوب می‌شود. براین اساس، پرسش اساسی این پژوهش این است که میزان مسئولیت و نقش رسانه‌ها در جهت توسعه حقوق بشر تا چه اندازه‌ای میباشد. (کلکلی و رئیس شعار، ۱۳۹۸: مقدمه)
رسانه در هر عرصه‌ای ظرفیت انقلاب وسیع دارد. بازتاب نقطه نظرات، بیان راهبردهای عملیاتی و سیاست‌های کلان، اعلام عملیات‌ها، موانع و پیروزی‌ها، همه و همه با وجود رسانه محقق خواهد شد. گستره‌ی آرمان‌ها، اهداف و اقدامات اجرایی کمیته‌ی بین المللی صلیب سرخ از پوشش مناسبی در بین مردم جهان بهره نمی‌برد. رسانه‌ی متخصص بر محور کمیته نقش مهمی در اطلاع‌رسانی و القای اهداف بشر دوستانه و دعوت مردم به مطالبات ضد جنگ از دولت‌های خود خواهد داشت.
در این سال‌ها دعوت به صلح‌پایدار بر اساس رسانه‌ی مستقل و نقش فرهنگ در صلح نادیده گرفته شده است. ایجاد آگاهی با تشکیل تلویزیون، رادیو و کتابخانه‌ی فیزیکی و دیجیتال مخصوص کمیته از دیگر اقدامات پیشگیرانه‌ای است که در رویداد ترکیبی و جهانی صلیب سرخ به آن اشاره می‌شود. معرفی و سرودن سرود واحد کمیته صلیب سرخ هم از دیگر اقداماتی است که در رویداد ترکیبی و جهانی صلیب سرخ صورت می‌پذیرد و پیام واحد و مشترکی برای همگان در بر خواهد داشت. تشکیل شبکه سلولی و خبری (منابع) صلیب سرخ جهانی با شعار هر نفر یک خبرنگار صلیب سرخ دارای اهداف چندگانه ایست. مخابره شدن لحظه‌ای اقدامات جنگ طلبانه و خشونت‌ها و به‌طور کلی نزاع و درگیری، بیداری مردمی را می‌رساند. دولت‌ها با عنایت به اینکه اقدامات آنان ممکن است از چشم ناظرین در امان باشد بعضاً تحرکاتی را انجام می‌دهند که این شبکه و خبرنگاران بی‌طرف، حلقه‌ی جنگ طلبی برای دولت‌ها را تنگ‌تر می‌نمایند. تشکیل شبکه‌ی سلولی و خبرنگاری کمیته‌ی صلیب سبرخ به افزایش تعداد اعضای غیر عملیاتی این کمیته مساعدت کرده و نحوه‌ی عضو گیری و بهره مندی از اعضا را با تغییرات هدفمندی رو به رو می‌سازد. ادبیات حمایتی قربانی محور کمیته با در نظر گرفتن افکار عمومی و نشر آن الگوی مناسب تبلیغاتی و بازدارنده است.
نقش آموزش و پژوهش جهانی در کمیته بین المللی صلیب سرخ
آموزش و تربیت، عامل اجتناب ناپذیر در برقراری صلح است. تربیت کادر متخصص در هر کشور بنا به فعالیت‌های؛ مدنی، امدادی، سیاسی و پژوهشی کمیته، ساختار مستحکمی را در چشم‌انداز این سازمان مفروض می‌دارد. آکادمی صلیب سرخ در هر کشور ضمن آموزش به دانشجویان داوطلب، بدنه‌ی دانش آموخته‌ی صلح طلبی را به دولت‌ها و حکومت‌ها تزریق می‌نماید. پژوهش گسترده بین ادیانی و بین المذاهبی از دیگر محورهای آموزشی در مراکز آکادمی صلیب سرخ در کشورهای است. (سیدمحمود کمال آرا، ۱۳۹۹)
توسعه حقوق بشر که به عنوان تعلیم، آموزش و اطلاع دهی به منظور ایجاد یک فرهنگ جهانی حقوق بشری تعریف میگردد و از طریق ابزارهای خاصی حاصل می‌شود در اسناد بین المللی و منطقه‌ای حقوق بشری جایگاه برجسته‌ای دارد به طوری که اکثر این اسناد به مقوله توسعه حقوق بشر برای همه مردم و تمام ملل پرداخته اند. (کلکلی و رئیس شعار، ۱۳۹۸: مقدمه)
نقش ادیان، رهبران سیاسی و عرصه‌ی دیپلماتیک در حل بحرانهای جهانی‌عدم تلاش کافی برای حل بحرانهای جهانی از سوی رهبران سیاسی و نقش رهبران دینی در کاهش اختلافات مذهبی دو مولفه‌ی مهم در اتفاقات امروز جهان است. عرصه‌ی دیپلماتیک، عرصه نبرد جنگهای نامتقارن است. میزان قربانیان عرصه‌ی دیپلماتیک (نقض حقوق بشر دوستانه) و قربانیان میدان جنگ (خشونت ناشی از جنگ) همه و همه در گرو نقش آفرینی غلط رهبران دینی و سیاسی می‌باشند. توافقنامه‌های دینی، مذهبی میان رهبران دینی وکمیته و ایجاد نقطه‌ی امن و سفید هر کشور حتی در زمان جنگ و مخاصمه و نظات کمیته بر سفید بودن مناطق به حل بحرانهای جهانی کمک شایانی می‌نماید. نقش منشور راهبردی سازمان ملل و اسناد آموزشی و تربیتی آن و اجرای اسناد توسط دولت‌ها هم در صلح پایدار و لزوم توجه به آن در کشورهای جنگ زده و در حال تخاصم مورد تاکید است. (سیدمحمود کمال آرا، ۱۳۹۹)
یکی از آرزوهای بزرگی که پیامبران الهی و اصلاح طلبان و بشردوستان در سراسر تاریخ بدنبال تحقق آن بودند کنار گذاشتن جنگ و کاهش خشونت و زندگی صلح‌آمیز جهانیان در کنار هم بود اما دولت‌های جهان از بدو تاریخ تا به امروز در ذهن خود به هدفی متفاوت از این افکار می‌اندیشیدند و به جان هم انداختن و قربانی کردن ملت‌ها حاصل این ذهنیت بود بقول منچینی حقوقدان ایتالیایی (۱۸۸۸-۱۸۱۷) و بنیانگذار مکتب جدید ایتالیایی ملت‌ها با هم جنگی ندارند اما در مخاصمات به نوعی رفتار می‌شود که گویا کشتن، نابود کردن، سوزاندن و آزار رساندن نسبت به تمامی‌انسانها (اعم از نظامی‌یا غیرنظامی) وظیفه هر جنگجوئی است و حد و مرزی برای آن نمی‌توان قائل شد. علیرغم وجود سرچشمه‌های مذهبی سه دین بزرگ دنیا در آسیا، خاورمیانه و کشورهای اسلامی‌کمترین مشارکت را در ایجاد نهادهای بشردوستانه داشته‌اند. علیرغم وجود ۶۰ کشور اسلامی‌که تقریبا یک سوم کشورهای جهان را تشکیل می‌دهند. خلاء وجود کمیته‌ای که کمک‌های بشردوستانه را در اسرع وقت در این مناطق ارائه دهد احساس می‌شود. (حسن موثقی، ۱۳۸۶)
اما باید اذعان داشت که در اسلام، ایمان دینی و نظم حقوقی، کل تجزیه ناپذیری درست می‌کنند که در آن، ایمان منشاء و مصدر و نظم حقوقی مکمل آن است. دوم اینکه نظام حقوقی اسلامی برخلاف اغلب نظام‌های حقوقی معاصر که شامل حقوق خصوصی و عمومی می‌باشند، به شاخه‌های جداگانه تقسیم نمی‌گردد. قواعد آن از قرآن گرفته شده و کلیتی خطاب به هر شخصی در هر زمان و مکان میباشد: قواعدی است دارای منشاء الهی برای افراد از حیث فرد بودن و نیز برای اجتماعات و جوامع به هر شکل و نوع و دارای هر ساختاری که باشند. خداوند از طریق پیامبر خود، انسان را به طور کلی و بدون تمایز مخاطب قرار میدهد و قواعدی را جهت اداره و تنظیم رفتار وی در جامعه و هدایت او در زمینه اعتقادات و ایمان مقرر می‌دارد. (محقق داماد، ۱۳۷۲:۲۱۹). حال به توصیه‌های اسلام، مسیحیت، یهودیت در رعایت حقوق بشردوستانه می‌پردازیم:
بر اساس آموزههای اسلامی و نص قرآن کریم سرنوشت بسیاری از امور وابسته به انسان و اعمال نیک و بد صادره از او دارد. قرآن کریم در این زمینه میفرماید: «إِنّ االله لایغییرٌ ما بقومِ حتّی یغیروا ما بِاَنفٌسهم» (خداوند سرنوشت و حال هیچ قومی را تغییر نمی‌دهد تا اینکه آنان حال خود را تغییر دهند) (رعد/ ۱۱) در تورات مملو از عباراتی است که از سویی به توصیف پدیده‌های طبیعت و ترغیب انسان به استفاده مناسب و بهینه از این امور خدادادی می‌کند و از سوی دیگر با وضع قوانین و حدود الهی به انسان هشدار میدهد که تداوم این نعمت‌های الهی با رعایت این مقررات و حریم‌های الهی ارتباط مستقیم دارد. (علی فقیه حبیبی، ۱۳۹۵) در فرهنگ دینی مسیحیت به تأثیر نیات و اعمال انسان در محیط پرداخته شده و به این اصل عقلی که چون انسان یکی از حلقه‌های جهان هستی است و نباید همانند تافته‌ای جدا بافته در نظر گرفته شود و الا تصویر جامعی از ارتباط حوادث با همدیگر بدست نمی‌آید اعتراف دارد (علی فقیه حبیبی، ۱۳۹۵)
قرآن همیشه می‌خواسته است که مردم از آنچه در پیش فرا رفته عبرت بیاوزند و نقاط روشن و تاریک یا محورهای کامیابی و شکست را همیشه در نظر داشته و عمل نمایند. در صحنه مبارزات مسلحانه علیه کفر تجاوزگر و سیتزه جوی، رویدادهای جالب و نکته آموزی در صدر اسلام رخ داده که بخشی از آیات قرآن به بیانشان پرداخته است. (خلیلیان، ۱۳۸۲)
سفیران صلیب سرخ
سفیران صلح حامل پیام وحدت و یکدستگی می‌باشند. نقش زنان در صلح، به‌عنوان یکی از ارکان اجتماع که توام با محبت، آرامش و تربیت است لایق دریافت نشان ویژه صلیب سرخ می‌باشند. توجه به زن و تأثیرگذاری آن بر محیط پیرامون و اجتماع‌های فعال زمینه‌ی دستیابی به صلح پایدار را پر رنگ‌تر می‌نماید. (سیدمحمود کمال آرا، ۱۳۹۹)
در پایان ذکر این نکته الزامی است که امروزه در برخی نقاط جهان جنگ، نزاع و یا حملات تروریستی که انجام می‌پذیرد، اکثر جوامع به دنبال دستیابی به راهکارهای پیش گیری و یا مقابله‌ی با حوادث می‌باشند. تقویت بنیه‌ی امنیتی، اطلاعاتی، نظامی و امدادی مورد توجه دولت‌ها برای آمادگی لازم در برابر حوادث احتمالی است. مطالعه در خصوص صلح و ارائه‌ی اندیشه‌های نو درباره‌ی صلح شاید ظرفیت جلوگیری تمام قد را در برابر اقدامات جنگ طلبانه و تروریستی نداشته باشد، اما ممکن است تشکیل اتاق فکر صلح جهانی مقدمه‌ای برای اندیشیدن حول محور انقلاب صلح‌آمیز جهانی باشد. در همین منظور تیم تحقیقاتی و مطالعاتی متشکل از اندیشه ورزان جوان و اساتید و صاحبنظران دانشگاهی طرحی با عنوان «اتاق فکر صلح جهانی» تنظیم و جهت بررسی به دفتر نمایندگی کمیته صلیب سرخ در ایران ارسال کرده‌اند. امید است با راه اندازی اتاق‌های فکر صلح جهانی در نقاط مختلف دنیا بتوانیم شاهد اندیشیدن برای دستیابی به صلح پایدار باشیم. (سیدمحمود کمال آرا، ۱۳۹۹، اندیشکده روابط بین الملل)
نتیجه گیری
حقوق بشر دوستانه ریشه در تاریخ جوامع بشری دارد و برگرفته از پدیده‌ای تلخ و شومی بنام مخاصمات مسلحانه و منازعات سیاسی و قومی و مذهبی و… است و (طبق بیان یکی از پژوهشگران این عرصه) اصول انسانی حاکم بر جنگ آن است که بین نظامیان و غیر نظامیان تفکیک به عمل آمده و افراد و جمعیت غیر نظامی مورد تهاجم قرار نگیرند. بدلیل این که، وقوع چنین مخاصماتی اجتناب ناپذیر بوده و حیات بشری و کرامت انسانی را به شدت تهدید می‌کند لذا در این راستا توجه بیشتر به تاکتیک‌های عملیاتی و فراگیر بشردوستانه و رعایت دقیق آنها در مخاصمات و منازعات امری ضروری و حیاتی است. جوامع مدنی در سراسر دول باید تلاش کنند تا به مقامات داخلی و بین‌المللی بگویند که نباید تنش‌ها، درگیری‌ها و تحریم‌ها به فعالیت‌های بشردوستانه خدشه وارد کند. از این رو باید پذیرفت که حقوق بشردوستانه در هنگام مخاصمات و تنش‌ها در بیشتر مواقع بر روابط بین المللی دولت‌ها و عملکرد نیروهای نظامی حاکم خواهد شد و هدف اصلی آن که در غالب معاهدات و اسناد بین المللی آمده است، حمایت از حیات، سلامت و کرامت غیرنظامیان و رزمندگانی که صحنه درگیری را ترک کرده اند، میباشد و نیز حق طرف‌های درگیری را در انتخاب روش‌ها و مناطق جنگی محدود می‌کند. از آنجاکه هر کشوری ممکن است روزی گرفتار کشتار کودکان، زنان و سالخوردگان، تجاوز به عنف و مخاصمات مسلحانه گردد و مردم آن نیازمند برخورداری از حداقل حقوق انسانی و قواعد محدودکننده‌ی رفتار قوای درگیر جنگ باشند، وقوع جنگهای جهانی و منطقه‌ای عبرتی شد تا تمامی دولت‌ها و ملت‌ها پذیرفته باشند که رعایت حقوق بشردوستانه تأمین‌کننده‌ی منافع تمامی آنان خواهد بود.
بشردوستی یک موضوع تام و عمومی است که بر تمامی اموربین الملل سایه انداخته است. در عرصه بین‌الملل طی سالیان متمادی پیشنهادات و در نتیجه، معاهدات و اسناد بسیاری در خصوص افراد درگیر جنگ و غیر نظامیان و سایر افرادی که به نوعی با تنش‌ها و مخاصمات مسلحانه در ارتباط هستند در نظر گرفته شده است. با تمام این تفاسیر اگر بپذیریم که حقوق بشر دوستانه از حقوق اساسی بشر و از حقوق قربانیان در شرایط جنگ دفاع کرده و باعث کاهش آلام صدمات ناشی از مخاصمات مسلحانه میگردد، بنابراین از یک سو هم ماهیت حقوق بشری خواهد داشت چراکه رعایت آن درباره‌ی هر انسانی بدون توجه به رنگ، نژاد، زبان، مذهب و ملیت الزام بوده و از سوی دیگر با انعقاد کنوانسیون‌های بین المللی لازم الجرا میگردد. لذا جامعه جهانی با پیشتازی کمیته‌ی بین‌المللی صلیب سرخ جهانی می‌تواند با یک اندیشه‌ی حقوقی، صلح مدار و بشردوستانه با تصویب یک کنوانسیون بین المللی تحت عنوان «جنبش منطقه سفید» سعی در ایجاد یک اصول اساسی بشر دوستانه در زمان رخدادهای جنگی در برخی مناطق حساس در اقصی نقاط جهان کند. این کنوانسیون، بیانگر قوانینی خواهد بود که رعایت آنها شاید از وقوع جنگ جلوگیری نکند، اما پیشتیبانی برای مددجویان طرف‌های درگیر خواهد بود.
گزیده‌ای از منابع
• کمال آرا، سیدمحمود، اندیشه در صلیب سرخ برای دستیابی به منطقه سفید، اندیشکده روابط بین الملل، ۱۳۹۹
• مجتبی مروت، ۱۳۸۵، نقش کمیته بین المللی صلیب سرخ در حمایت از قربانیان جنگی، پایان نامة کارشناسی ارشد حقوق بشر، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی
• مجتبی مروت، نقش کمیته بین المللی صلیب سرخ در حمایت از قربانیان جنگی، فصلنامه پژوهش حقوق، سال سیزدهم، شماره ۳۲، بهار ۱۳۹۰
• د. روور، ۱۳۸۳، خدمت و حمایت: حقوق بشر و حقوق بشردوستانه در عملکرد حرفهای پلیس، مترجم: کتایون حسینینژاد، تهران، سرسم، چ اول
• کمیته ملی حقوق بشردوستانه، ۱۳۸۱، آشنایی با حقوق بشر دوستانه بین المللی به انضمام قراردادهای چهارگانه ژنو و پروتکلهای الحاقی، تهران، جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، چ اول
• شیراوند، محسن، نقش آموزههای دینی در حل بحرانهای زیست محیطی، پژوهشهای علم و دین، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی سال اول، شماره دوم، پاییز و زمستان ۱۳۸۹، صص ۷ -۲۳
• موثقی، حسن، کمیته حقوق بشردوستانه اسلامی، مجله: کانون وکلای دادگستری » دوره جدید، بهار و تابستان ۱۳۸۶ - شماره ۵ و ۶ (۱۶ صفحه - از ۷۵ تا ۹۰)
• خضری، رویا، تاثیر متقابل حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه در حمایت از پناهندگان، مجله: سیاست خارجی » بهار ۱۳۸۶، سال بیست و یکم - شماره ۱ علمی-ترویجی/ISC (۲۸ صفحه - از (۲۰۷ تا ۲۳۴)
• لوئیس دوسوالد - بک؛ مترجم: شریفی طرازکوهی، حسین، اجرای حقوق بشر دوستانه بین المللی در جنگهای آینده۱)مجله: سیاست دفاعی » پاییز و زمستان ۱۳۷۹ - شماره ۳۲ و ۳۳ ISC (۲۴ صفحه - از ۸۳ تا ۱۰۶)
• لوئیس دوسوالد - بک؛ مترجم: شریفی طرازکوهی، حسین؛ اجرای حقوق بشردوستانه بین المللی در جنگهای آینده (۲مجله: سیاست دفاعی » بهار ۱۳۸۰ - شماره ۳۴ ISC (۲۴ صفحه - از ۱۲۵ تا ۱۴۸)
• هنکرتس؛ مترجم: رمضانی قوام آبادی، محمد حسین؛ اهمیت کنونی حقوق عرفی در حقوق بین المللی بشر دوستانه، مجله: حقوقی دادگستری » بهار ۱۳۸۵ - شماره ۵۴ ISC (۱۴ صفحه - از ۱۸۹ تا ۲۰۲)
• ابوالحسن شیرازی، حبیب اله، ۱۳۹۴ رویکرد شورای امنیت در مواجهه با بحران کشور اسلامی سوریه ۲۰۱۱-۲۰۱۶، »فصلنامه پژوهشهای سیاسی جهان اسلام، سال پنجم، شماره ۴
• بی‌نام، ۱۳۸۳، رعایت حقوق بشر دوستانه بین المللی، ترجمه دبیرخانه کمیته ملی حقوق بشر دوستانه،ِ تهران: نشر سِ ر سم.
• خلیلیان، سید خلیل ۱۳۸۲، تحلیل ساختار فکری و متن‌کاوی بروندادهای علمی حوزهٔ علوم سیاسی، با موضوع اسلام«، فصلنامه پژوهشهای سیاسی جهان اسلام، سال چهارم، شماره ۱، بهار.
• فقیه حبیبی، علی، جایگاه حقوق بشر دوستانه در اسلام و اسناد بین المللی ۱، فصلنامه پژوهشهای سیاسی جهان اسلام، سال ششم، شماره دوم، تابستان ۱۳۹۵، صص ۱۰۳-۸۱
• نواختی مقدم، امین، نقش کارکردی رسانه‌های گروهی درگسترش حقوق بشر و برقراری صلح پایدار، حقوق بشر سال چهارم بهار و تابستان ۱۳۸۸ شماره ۱، پیاپی ۷
• محقق، سمیه، رهیافتی در مدیریت بازرگانی، بهار ۱۳۹۹ - شماره ۱
• الیاس کلکلی و احمد رئیس شعار، نقش رسانه‌های جمعی در توسعه حقوق بشر، دومین کنفرانس ملی و اولین کنفرانس بین‌المللی حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۹۸
• علی فقیه حبیبی، جایگاه حقوق بشر دوستانه در اسلام و اسناد بین المللی، دوره ۶، شماره ۲ -پژوهشهای سیاسی جهان اسلام ۱۳۹۵
• با سپاس از راهنمایی پژوهشی جناب آقای دکتر حاجی یوسفی، استاد دانشگاه شهید بهشتی و تحلیلگر روابط بین الملل
• با سپاس از راهنمایی پژوهشی جناب آقای دکتر پوراحمدی، استاد دانشگاه شهید بهشتی و تحلیلگر روابط بین الملل
• با سپاس از راهنمایی پژوهشی جناب آقای دکتر طالبی آرانی، استاد دانشگاه شهید بهشتی و تحلیلگر روابط بین الملل
• با سپاس از راهنمایی پژوهشی جناب آقای دکتر امیری، استاد دانشگاه شهید بهشتی و تحلیلگر روابط بین الملل
• با سپاس از راهنمایی پژوهشی جناب آقای دکتر نوری، استاد دانشگاه شهید بهشتی و تحلیلگر روابط بین الملل.
∎
نظر شما