وقتی وزیر علوم می‌گوید: «مراجع علمی جهان مرجعیت علمی کشورمان را پذیرفته اند»، از او دلیل می‌خواهیم و وزیر می‌گوید:« ۳۵ درصد تولیدات علمی کشور با مشارکت بین المللی انجام می‌شود.» و ما مرجعیت علمی کشورمان را می‌پذیریم و خوشحال می‌شویم.

به قدری خوشحال که مثال بارز در پوست خود نگنجیدن.

چرا که ما روزگاری را گذراندیم که نه تنها مرجعیت علمی نداشتیم بلکه برای درمان کوچکترین بیماری‌ها محتاج به حضور پزشکان کشورهای خارجی در کشورمان بودیم، نه کشورهای اروپایی بلکه پزشکانی از همین کشورهای سنگاپور، مالزی و غیره.

درباره آن روزها و این روزها و پیشرفت‌هایی که در این میان رخ داده است با محمدعلی زلفی‌گل وزیر علوم، تحقیقات و فناوری گفت‌وگو کردیم.

وزیری که خود استادی نمونه است و از عنفوان جوانی برای پیشرفت علمی خود و کشورش تلاش کرد تا جایی که در همان جوانی به عنوان شیمی‌دان برجسته زیر ۴۰ سال کشور انتخاب شد.

از زلفی‌گل خواستیم تا از پیشرفت‌های علمی کشور پس از انقلاب اسلامی صحبت کند.

* تعداد دانشجویان قبل و بعد از انقلاب؛ گویای همه چیز

زلفی‌گل: از شمار دانشجویان کشور آغاز می‌کنم، این تعداد از ۱۷۰ هزار نفر در ابتدای انقلاب به سه میلیون و ۲۰۰ هزار دانشجو در دهه چهارم انقلاب رسیده است، حتی در سال‌هایی حدود ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار دانشجو داشته‌ایم.

مقایسه تعداد دانشگاه‌های ما در قبل و بعد از وقوع انقلاب اسلامی نیز می‌تواند یکی از مثال‌های بارز پیشرفت آموزش عالی ما پس از انقلاب باشد.

توسعه تحصیلات تکمیلی کشور از مهم‌ترین مسائل پیشرفت آموزش عالی است به طوریکه آن زمان هیچ دوره دکتری در کشور دایر نبود اما حالا نه تنها دوره‌های دکترای بسیار فعالی داریم بلکه دوره های پسا دکتری نیز در دانشگاه‌های کشور برگزار می‌شود.

 

 

* تدریس کتب اساتید ایرانی در دانشگاه‌های مطرح دنیا

پیشرفت علمی دانشمندان ما به اندازه‌ای رسیده است که در حال حاضر دانشمندان کشورمان یک درصد از دانشمندان مطرح جهان را تشکیل می دهند در حالیکه تا سال ۸۳ ایران تنها چهار دانشمند مطرح جهانی داشته است اما در حال حاضر تعداد دانشمندان بین المللی یک درصد جهانی ما به ۸۴۰ نفر رسیده است و تعداد دانشمندان دو درصد جهانی ما نیز بسیار افزایش یافته است.

در زمینه بروندادهای علمی کشور نیز باید بگویم در سال ۲۰۲۱ بیش از ۷۸ هزار سند علمی از ایران  منتشر شده و کشور ما توانسته رتبه اول علمی در منطقه را کسب کند که این مسأله اتفاق میمونی برای علم و فناوری کشور است؛ البته با احتساب مقالات فارسی بیش از ۱۰۰ هزار مقاله علمی و پژوهشی اصیل توسط پژوهشگران به چاپ رسیده است.

کتاب‌های منتشر شده از سوی بسیاری از اساتید دانشگاه‌های کشورمان در حال حاضر در دانشگاه‌های مطرح جهان در حال تدریس است.

فارس: واقعا این مسأله در دانشگاه‌های جهان صورت می‌گیرد؟

زلفی‌گل: بله و تدریس کتب اساتید ما در دانشگاه‌های مطرح دنیا به این معنی است که مجامع علمی و بین المللی نظریه‌های اندیشمندان ایرانی را قبول دارند.

 به دلیل پیشرفت‌های علمی کشور، در حال حاضر پژوهشگران دنیا به دنبال همکاری پژوهشی با محققان کشورمان هستند.

* مرجعیت علمی اولویت دولت سیزدهم است

فارس: البته برنامه مسوولان علمی و آموزشی ما از جمله حضرتعالی در رأس سیستم آموزش عالی کشور دستیابی به مرجعیت علمی کشور بوده است، بنابراین چنین پیشرفت‌هایی دور از انتظار هم نبوده است.

زلفی‌گل: بله، مرجعیت علمی یکی از اولویت‌های دولت سیزدهم است که در این راستا مجلس شورای اسلامی اعتباری را هم برای وزارت علوم در نظر گرفته است.

* خیز بلند ایران در مسیر مرجعیت علمی دنیا

فارس: در این زمینه به چه اندازه از برنامه‌ها دست یافته‌ایم؟

زلفی‌گل: در دولت سیزدهم چندین اولویت‌ و برنامه‌ علمی داشتیم که یکی از آن‌ها نمایه کردن مجلات علمی و پژوهشی محققان کشور بود، به این مهم نیز دست یافته‌ایم، به عنوان یک نمونه از پیشرفت در بحث مرجعیت علمی این مسأله را می‌گویم که در دولت جدید در هر ماه یک مجله علمی را تحت نمایه بین‌المللی درآوردیم در صورتیکه پیش از این هر ۶ ماه یک مجله ما نمایه بین‌المللی می‌شد.

بسیاری از اساتید دانشگاه‌های ما با اساتید سایر کشورهای اسلامی و کشورهای همسایه در ارتباط هستند که می‌توانند به عنوان مرجع و الگویی برای این کشورها معرفی شوند.

از طرفی در زمینه معرفی افراد شاخص و الگو به دانشجویان نیز اقداماتی صورت گرفته است.

همچنین در زمینه دیپلماسی علمی حمایت ویژه از اساتید و دانشجویان برای شرکت در مجامع جهانی یا ایجاد فرصت‌های مطالعاتی در دانشگاه‌های جهان بسیار اثرگذار است که باید این مسأله را نیز در برنامه‌های اجرایی‌مان داشته باشیم.

فارس: به طور کلی برای دستیابی به مرجعیت علمی در جهان چه اقداماتی باید صورت گیرد؟

زلفی‌گل: بهترین کار این است که برای علم و فناوری و نوآوری سرمایه‌گذاری کنیم، چرا که در این صورت هم مشکل اشتغال حل می‌شود و هم نسل فرهیخته و متخصص در دانشگاه‌ها پرورش می‌یابد.

در سال گذشته بسترسازی کردیم که بیش از ۴۰ هزار شغل دانش بنیان در پارک‌های علم و فناوری ایجاد شود و رشد اشتغال دانش بنیان به ۵۰ درصد رسیده است که این‌ها اتفاقات بسیار میمونی در حوزه علم و فناوری کشور است.

* پیشرفت کشور در زمینه فناوری و نوآوری

فارس: در زمینه فناوری هم پیشرفت داشته‌ایم؟

زلفی‌گل: تلاش ما در دولت سیزدهم این است که شرایطی ایجاد کنیم تا علاوه بر حفظ رشد علمی کشور، در زمینه فناوری و نوآوری نیز دستاوردهایی را داشته باشیم.

این مسأله را از پارک‌های علم و فناوری شروع می‌کنم، در حالیکه زمانی حتی یک پارک علم و فناوری در کشور نداشتیم در حال حاضر بیش از ۵۰ پارک علم و فناوری در کشور فعال است که در آن‌ها مراکز رشد و هسته های فناور فعالیت دارند به طوریکه تعداد هسته های فن آور به بیش از ۱۱ هزار افزایش پیدا کرده است.

در زمینه شاخص نوآوری، کشور ما ایران در سال ۲۰۱۴ در رتبه ۱۲۰ جهانی بوده است و این جایگاه در سال ۲۰۲۱ به رتبه ۶۰ رسیده و در سال ۲۰۲۲ رتبه ۵۳ جهانی را کسب کرده‌ایم یعنی در طی یک سال صعود ۷ پله‌ای داشتیم.

* مرجعیت ایران در رشته‌های علمی نوظهور

خوشبختانه با تاسیس معاونت فناوری و نوآوری در وزارت علوم، مدیریت جدیدی بر پارک های علم و فناوری و مراکز رشد حاکم شد و در حال حاضر مطالبات آنها بهتر شنیده و پیگیری می‌شود.

ایجاد ۵۴ پارک علم و فناوری، ایجاد ۱۱۲ هزار شغل دانش‌بنیان و فعالیت ۷۹۱۹ شرکت دانش‌بنیان از دستاوردهای این معاونت است.

همچنین ما در بحث رشته‌های علمی نوظهور نیز به مرجعیت دست یافته‌ایم.

به طور کلی ما تلاش و برنامه‌ریزی می‌کنیم تا بخش فناوری را بر مبنای عملکرد هدایت کنیم.

فارس: در این زمینه اقدامی هم صورت گرفته است؟

زلفی‌گل: بله، آیین نامه ارتقا و آیین نامه‌هایی که با نظام سنجش و انگیزش مرتبط است، مورد بازبینی قرار گرفته و سعی می‌کنیم که دامنه آن ها را به گونه‌ای تعیین کنیم که علاوه بر تولید علم به تحقیقات نیاز محور، نوآوری و فناوری نیز توجه شود.

باید بتوانیم تا حد امکان، امکانات پیشرفت را برای پژوهشگران و اندیشمندانمان مهیا کنیم، باید تلاش کنیم که دانشجویان دانشگاه‌های ما از امکانات آزمایشگاهی و کارگاهی مناسبی برخوردار باشند.

کار دیگری که ما پیگیری کردیم و ۹۰ درصد پیش رفته است بحث اختصاص اعتبارات به موسسات آموزش عالی برای تجهیز آزمایشگاه‌هاست که امیدواریم نهایی شود.

باید پژوهانه مناسبی در اختیار اعضای هیات علمی قرار گیرد تا آنها بستر مناسبی برای رشد علمی، عقلی و تخصصی دانشجویان کشور مهیا کنند و ما در این زمینه نهایت تلاش خود را به کار می‌گیریم تا بسترهای سخت‌افزاری و نرم‌افزاری شایسته‌ای را برای اساتید و دانشجویان کشورمان مهیا کنیم تا مرجعیت علمی، فناوری و نوآوری و دیپلماسی علمی و فناوری که از اولویت‌های دولت سیزدهم است در بهترین نوع خود نمایان شود.

* ایجاد فضا برای حضور زنان در اجتماع و نقش انکارناپذیر زنان در پیشرفت‌های علمی و آموزشی کشور

فارس: از نقش زنان در پیشرفت‌های علمی و آموزشی کشور بگویید.

زلفی‌گل: با پیروزی انقلاب اسلامی حضور بانوان در عرصه‌های مختلف اجتماعی افزایش یافت و حالا به گونه‌ای است که همه نقش بانوان در پیشرفت‌های کشور به خصوص پیشرفت‌های علمی و آموزشی را به رسمیت می‌شناسند و حضور بانوان در عرصه‌های علمی و آموزشی به جایی رسیده است که در حال حاضر اگر به حضور اثربخش بانوان به ویژه بانوان دانشگاهی و محقق در پیشرفت‌های علمی کشور توجه نکنیم و آن را در نظر نگیریم شاهد رشد و پیشرفت علمی متوازنی نخواهیم بود.

 

 

 

* برای سال آینده اولویت‌های پنج گانه پیگیری می‌شود

فارس: برای سال آینده نیز این برنامه‌ها را پیگیری می‌کنید؟

زلفی‌گل: اولویت‌ها پنج گانه ما مشخص است که برنامه‌هایمان در هر سال در قالب همان اولویت‌ها تدوین و اجرا می‌شود.

بارها اعلام کرده‌ام مرجعیت و دیپلماسی علمی، فناوری و نوآوری؛ آموزش، پژوهش و برونداد هدفمند؛ نوآوری فرهنگی و فرهنگ نوآوری؛ شاگرد، فناوری و نوآور پروری؛ تولید، خدمت، ثروت و سرمایه از دانش پنج اولویت اصلی وزارت علوم است.

در زمینه بحث مرجعیت علمی، شاگردپروری و جذب نخبگان نیز آیین نامه‌هایی را مصوب کردیم که در دستور کار شورای عالی انقلاب فرهنگی است و در سال آینده به پیگیری این موضوعات می‌پردازیم.

در حال حاضر نیز ۲۹ هزار ظرفیت دانشجوی مهارت محور را به سرانجام رساندیم.

* دشمن به دنبال برجسته‌سازی نقاط ضعف ماست

کلام آخر؟

زلفی‌گل: باید بدانیم در حال حاضر برنامه دشمن برجسته سازی نقاط ضعف و استفاده از بحران‌های ترکیبی برای هدف قرار دادن نقاط قوت کشور  است، نظام جمهوری اسلامی بحران‌های سختی نظیر هشت سال جنگ تحمیلی را پشت سر گذاشته است و در دوران دفاع مقدس که تمامی دنیای سلطه و استکبار به حمایت از رژیم بعثی پرداختند کشور و نظام ما تنها بود اما جوانان کشورمان به خصوص قشر دانشجویان و نخبگان علمی با دست خالی در برابر دشمن بعثی و حامیان آنها ایستاده و با دفاع از کیان و آرمان های انقلاب به دشمن اجازه تعرض به این خاک را ندادند، حالا هم معتقدیم جوانان ما با وجود داشتن سلایق مختلف در صورت بروز بحران‌، اجازه دخالت دشمن در مسائل کشور را نمی دهند.

ما پیشرفت‌های بسیاری در حوزه علم و فناوری داشتیم، اتفاقات خوبی در حوزه فن آوری رخ داده است اعم از طراحی «سامانه دانا» این به یافتن نام کسانی که در حوزه‌ای صاحب‌نظر هستند به جست‌و جو گران کمک می‌کند این سامانه در سطح بین‌الملل وجود دارد که ما هم به آن دست پیدا کردیم و امیدواریم در دهه فجر آن را افتتاح کنیم؛ تاسیس سامانه نان که سامانه نظام ایده ها و نیازها است و سبب همرسانی پژوهشگران با نیازهای جامعه می‌شود، نیز از دستاوردهای دولت سیزدهم در حوزه علم و فناوری بوده است، تاکنون بیش از ۷۵۰۰ نیاز در این سامانه ضبط شده و در قانون بودجه ۱۴۰۱ نیز آمده است.

همچنین با شیوه نامه‌ای که تصویب شد از این به بعد نخبگان ما خارج از فراخوان، جذب هیات علمی می‌شوند، مرکز علوم انسانی را هم تأسیس کردیم و با همکاری بنیاد نخبگان رتبه های زیر صد و المپیادی را بورس کردیم.

در برنامه‌ها و مراسم دهه مبارک فجر انقلاب اسلامی در زمینه پیشرفت‌های علمی و آموزشی کشور توضیحات بیشتری می‌دهیم.