تشکیل بسیج یا همان ارتش ۲۰ میلیونی از ابتکارات حکیمانه و هوشمندانه امام خمینی (ره) است که فرمان آن در ۵ آذر ۱۳۵۸ صادر شده است. گرچه پیش از این هم انقلاب اسلامی با ابتکار آن حکیم روشن‌ضمیر با تکیه بر مردم و بسیج مردمی شکل گرفته و به پیروزی رسید. انقلاب اسلامی در عصری به پیروزی رسید که فضای عمومی به انقلاب‌های متکی بر جنگ چریکی و بازوی نظامی تعلق داشت. مثلاً انقلاب‌های چین و روسیه در خارج از جهان اسلام و انقلاب الجزایر در درون جهان اسلام، جملگی با تکیه بر جنگ چریکی و به‌کارگیری اسلحه به پیروزی رسیدند. اتکا بر بسیج مردمی از سوی حضرت امام خمینی (ره) به اندیشه سیاسی ایشان برمی‌گردد که متأثر از آموزه‌ها و فرهنگ دینی بود و الهام‌گرفته از تاریخ اسلام که به امت مسلمان به عنوان رکن قدرت نگریسته و به نقش مردم برای انقلاب، تشکیل حاکمیت و اداره و پیشبرد آن باور و اعتماد داشت. البته این باور به خود دین و فرهنگ دینی بود که در مردم نهادینه شده و در آن به ایمان و عمل یا تکلیف در راه خدا منتهی و مجاهدانی آرمانگرا همراه با عملگرایی می‌سازد.
از این رو، بسیج که تجلی، نماد و نمود مردم مؤمن و مجاهد است، از نگاه حضرت امام خمینی (ره) خود فرهنگ و تفکر به حساب می‌آید که با صبغه الهی و اخلاص می‌تواند پشتوانه‌ای برای شکستن بن‌بست در تمامی عرصه‌ها باشد.
جالب اینکه خلف صالح امام راحل (ره) یعنی مقام معظم رهبری حضرت امام خامنه‌ای نیز در توصیف بسیج آن را گفتمان، فرهنگ و تفکر معرفی می‌کنند که برای تمامی عرصه‌ها کارگشا و مؤثر است. از نگاه معظم‌له، «بسیجی بودن فرهنگ مجاهدان گمنام است. فرهنگ مجاهدان بی‌توقع و خطرپذیری است. نترسیدن است، خدمتگزاری است برای همه، برای کشور، از خود برای دیگران گذشتن است.»
همین ویژگی گفتمانی و فرهنگی است که به بسیج برکت، عظمت و دانایی داده است و موجب شده که:
۱- بسیج تداوم یافته و صرفاً در نسل دهه ۶۰ محدود و متوقف نماند و با تمام تلاش و شیطنت دشمنان برای بی‌رونق ساختن بسیج و حذف بسیجیان، اما به کوری چشم آنان، همچنان در نسل‌های بعدی ادامه داشته و همچنان که امام راحل (ره) به بسیجی بودن افتخار می‌کرد، تمامی نسل‌ها به بسیج افتخار کرده و از بسیجی بودن استقبال می‌کنند.
۲- صحنه حضور بسیج گسترش یافته و بسیج صرفاً ماهیت نظامی و رزمی ندارد، بلکه در عرصه‌های علمی، فرهنگی، فناوری، اجتماعی و سیاسی قادر به ایفای نقش بوده و در اقشار و اصناف مختلف از جامعه پزشکی گرفته تا جامعه هنری کشور، شاهد حضور مؤثر و افتخارآفرین بسیجیان هستیم.
۳- بسیج از ظرفیت بالایی برای جامعه‌سازی و فرهنگ‌سازی برخوردار بوده و از این رو منجر به تکثیر برای فرهنگ و تفکر خود می‌شود و از این رو جنگ فرهنگی دشمن در بسیجیان بی‌تأثیر بوده و با یأس از همین بی‌اثر بودن تهاجم است که نسبت به بسیج و بسیجیان موضع خصمانه و هیستریک به خود می‌گیرد.
۴- بسیج به هیچ محدوده مکانی و جغرافیایی خاص محدود نشده و نه‌تن‌ها در طول و عرض جغرافیایی کشور و تمامی دستگاه‌ها و سازمان‌های دولتی، اقشار اجتماعی و محلات و کوی و برزن حضور مؤثر دارد، بلکه ادامه آن را می‌توان در خارج از مرز‌ها و در قالب هسته مقاومت بسیج جهانی نیز سراغ گرفت.
از این رو خصلت گفتمانی و فرهنگی بسیج را باید مزیت طلایی آن به‌حساب آورد که منشأ و خاستگاه آن نیز آموزه‌های دینی و فرهنگ اهل بیت (ع) و معنویت و بصیرت دینی است، بنابراین حفظ و تقویت این فرهنگ و گفتمان مستلزم پایبندی بسیجیان به عبادت و معنویت وخودسازی است که لحظه‌ای نباید مورد غفلت قرار گیرد.