بسیج نهادی منحصربه‌فرد و بی‌همتا در جمهوری اسلامی ایران است که از هر حیث (ساختار، سازماندهی، تنوع مأموریت‌ها، وظایف و اهداف) با هیچ سازمان و نهادی قابل قیاس نیست. در عین حال که یک نیروی پدافندی است، آفندی هم است. سبقه فرهنگی دارد، اما دارای رنگ و بوی اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و امنیتی هم است. یک نهاد نظامی نیست، اما به وقت ضرورت، هویتی نظامی هم پیدا می‌کند. بسیجیان از متن مردم هستند و در حوادث و بلایای طبیعی و غیرطبیعی، به صورت خودجوش و نیز سازماندهی‌شده در کنار هموطنان آسیب‌دیده هستند. بسیج پرچمدار تفکر انقلابی و پیش‌قراول حرکت جهادی در کشور و باطل‌السحر و خنثی‌کننده تمامی دسیسه‌ها و تهدید‌های دشمن است. بسیج در خط مقدم مبارزه با نفوذ اجانب و بیگانگان است. بسیج مایه آرامش و قوت قلب ملت و نظام و در تمامی صحنه‌های علمی، اقتصادی، امدادی، خدماتی، سازندگی، مدیریت بحران، فرهنگی، مقابله با تهدید‌ها، اطلاعاتی، امنیتی، انتظامی و شناسایی نفوذی‌ها به عنوان یک نیروی قابل اطمینان و باانگیزه، در کنار نهاد‌ها و دستگاه‌های مسئول حاضر و آماده انجام تکلیف است.
یکی از مهم‌ترین نقش‌های بسیج در طول سال‌های پس‌از انقلاب، نقش اطلاعاتی بسیج است. هدف‌گذاری و تأکید امام راحل بر نقش اطلاعاتی بسیج بیانگر اهمیت آن است. این سخن امام راحل که «مملکتی که ۳۶میلیون جمعیت دارد، باید ۳۶ میلیون اطلاعاتی داشته باشد»، از یک طرف بیانگر استراتژی مردمی‌سازی فعالیت‌های اطلاعاتی در نظام اسلامی ایران است و از طرف دیگر تأکید بر پررنگ‌تر بودن نقش اطلاعاتی بسیج نسبت به سایر نقش‌های آن است. منطق امام خمینی (ره) و امام خامنه‌ای (حفظه‌الله) بر سپردن تمامی امور کشور به مردم به عنوان صاحبان اصلی کشور و حضور مؤثر مردم به صورت سازماندهی‌شده، آموزش‌دیده، باانگیزه و هدفمند در تمامی عرصه‌های اداره کشور است و همین منطق دلیل اصلی تشکیل بسیج بوده است.
وقتی به برنامه‌ریزی گسترده و پیچیده دشمنان بیرونی برای تسلیم‌سازی یا براندازی انقلاب اسلامی به ویژه در سه دهه پس از جنگ تحمیلی می‌نگریم، بیشتر به اهمیت و نقش اطلاعاتی بسیج پی می‌بریم. به اذعان تمامی کارشناسان داخلی و بین‌المللی حضور مردم (چه در قالب سازمان بسیج و چه به شکل عام) در صحنه، علت‌العلل و عامل اصلی ناکامی دشمن در توطئه و فتنه‌های گوناگون و رنگارنگ خاصه فتنه سال‌های۷۸، ۸۸، ۹۶، ۹۸ و ۱٤۰۱ محسوب می‌شود. اثربخشی حضور مردم مدیون و مرهون اشراف اطلاعاتی دستگاه‌ها و نهاد‌های امنیتی نظام بوده و بی‌شک بسیج در ایجاد اشراف اطلاعاتی نقشی بسزا و تعیین‌کننده داشته است.
از مهم‌ترین برنامه‌های دشمن طی سال‌های پس از انقلاب، تلاش برای نفوذ در ارکان و اجزای نظام و همچنین نفوذ در ساختار‌ها و سخت‌افزار و نرم‌افزار نظام بوده است و در این راه متأسفانه در برخی موارد موفق هم بود و از این راه نظام اسلامی متحمل خساراتی بعضاً جبران‌ناپذیر نیز شد، اما در بیشتر موارد در تحقق اهداف ناشی از نفوذ، ناکام مانده است. به جرئت می‌توان گفت ناکامی دشمن در عرصه نفوذ نیز به دلیل ایفای نقش اطلاعاتی بسیج بوده است و سازمان بسیج علاوه بر شناسایی و عقیم‌سازی خط نفوذ، در جایگاه ارائه راهکار‌ها و تهیه نرم‌افزار‌های اطلاعاتی نیز سهمی چشمگیر و امیدآفرین داشته است. موفقیت نقش اطلاعاتی بسیج ناشی از تنوع ساختاری و اعضای مؤمن انقلابی آن است. بسیج فارغ از مرزبندی سنی، قومی، جغرافیایی، قشری و صنفی نماد هویت ملی انقلاب اسلامی است و به دلیل حضور در جای‌جای کشور در قالب بسیج «محلات»، «اصناف»، «ادارات»، «کارخانجات»، «دانشجویی»، «دانش‌آموزی»، «استادان»، «هنرمندان»، «رسانه» و «پزشکی» در جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل و ایجاد اشراف اطلاعاتی، نظام اسلامی را بیمه کرده است.
* کارشناس سیاسی