شناسهٔ خبر: 55589479 - سرویس سیاسی
نسخه قابل چاپ منبع: اقتصاد آنلاین | لینک خبر

پیش شرط های کلیدی برای توسعه روابط ایران و روسیه

در شرایطی که جمهوری اسلامی ایران به دلیل چالش های موجود در پرونده هسته ای خویش و برخی موضوعات دیگر، رودرروی آمریکا و کشورهای اروپایی قرار گرفته و اساسا در دولت سیزدهم نگرش مثبتی نسبت به عملکرد کشورهای غربی و توسعه روابط با آنها وجود ندارد، سیاست «نگاه به شرق» و به ویژه رابطه با روسیه از اهمیت ویژه ای برخوردار شده است.

صاحب‌خبر -

اگرچه روسیه در قرون گذشته، روابط خصومت آمیزی با ایران داشت و حتی بخش‌هایی از سرزمین ایران به اشغال این کشور درآمد؛ اما در سال‌های اخیر، شرایطی پیش آمده که در قالب آن همکاری و نزدیکی با روسیه به گزینه‌ای جدی برای ایران تبدیل شده است. واقعیت این است که روابط دو جانبه ایران و روسیه از تاریخچه‌ای طولانی از همکاری در خصوص موضوعات مورد علاقه مشترک برخوردار است و به طور غیرمستقیم در نتیجه سیاست‌های آمریکا در قبال ایران در حال تقویت است.

در سال‌های گذشته، نزدیکی و همکاری ایران با روسیه باعث شد تا بازار جهانی نفت قوام بیشتری یابد و البته در کنار آن با همراهی برخی کشورهای دیگر، «اوپک گازی» نیز شکل گرفت تا کشورهای دارای این منبع استراتژیک را از قدرت کنترل بیشتری بر منابع و منافع خود بهره مند سازد. از سوی دیگر، تلاش‌های آمریکا برای فراگیر ساختن و جهانی کردن نظم مورد نظر خویش و تک قطبی ساختن جهان مورد مخالفت هر دو کشور ایران و روسیه است؛ بر این اساس انگیزه دیگر همکاری دو کشور، حمایت از ایجاد یک نظام چندقطبی و مقابله با یک جانبه‌گرایی آمریکا بوده است. منافع مشترک ایران و روسیه در تعطیلی پایگاه‌های آمریکا و سایر کشورهای غربی در منطقه غرب آسیا، مقابله با خطر داعش و تروریسم، جذابیت همکاری‌های نظامی و تسلیحاتی و در ماه‌های اخیر نیز تحریم شدن روسیه از سوی کشورهای غربی به دلیل حمله به اوکراین و قرار گرفتن دو کشور در وضعیتی مشابه و تلاش برای بی اثر کردن تحریم‌ها، از دیگر دلایل و انگیزه‌هایی بوده که ایران و روسیه را به هم نزدیک کرده است.

هر چند در طی همین سال‌ها، روابط ایران و روسیه با چالش‌های جدی نیز مواجه بوده است؛ مواضع نه چندان دوستانه روس‌ها در موضوع پرونده هسته‌ای ایران و قطعنامه‌هایی که در سال‌های گذشته علیه کشورمان صادر می‌شد، تاخیر در راه‌اندازی نیروگاه بوشهر، عدم تحویل سامانه دفاعی اس-300 به کشورمان، شیطنت‌های روسیه برای ممانعت از حضور ناوگان دریایی ایران در دریای خزر و دیگر مسائل باعث شده تا در مورد مناسبات ایران و روسیه و متوازن بودن آن بحث‌های بسیاری صورت بگیرد.

برخی از تحلیل‌گران معتقدند جمهوری اسلامی ایران به دلیل موقعیت استراتژیک، ژئوپولیتیک و برخورداری از فاکتورهای مختلف قدرت منطقه‌ای، از جایگاه مهمی در سیاست خارجی روسیه برخوردار شده است و این امر به راهبردی شدن روابط ایران و روسیه کمک خواهد کرد. در این میان، به طور خاص توسعه روابط سیاسی، اقتصادی و نظامی ایران و روسیه در سطحی کلان و ایجاد نقشه روابط راهبردی میان دو کشور، ضمن تأمین منافع و امنیت دو کشور، به کابوسی تمام عیار برای کشور‌های غربی و به ویژه آمریکا تبدیل شده و تا حد زیادی می‌تواند بلوک قدرت ضدآمریکایی در جهان را تقویت کند.

در مقابل، عده‌ای دیگر از تحلیل‌گران بر این باورند که بر خلاف مقامات ایران، روسیه به مناسبات با تهران نگاه راهبردی ندارد؛ چرا که این کشور طبق رویه معمول سایر کشورها، به دنبال منافع ملی خویش است و از آنجا که سیاست خارجی ایران همواره در حال تنش با غرب و به ویژه آمریکا است، مسکو حاضر نیست در شرایط معمولی (نه شرایط فعلی که در جنگ با اوکراین است) اعتبار و وزن بین‌المللی خود را پشتوانه چنین مناسبات تنش‌آلودی کند و به ارتباطاتش با آمریکا و سایر بخش‌های جهان خلل وارد آورد. همچنین روسیه مناسبات گسترده‌ای با رژیم اسرائیل و کشورهای حوزه خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی دارد و ارتباط استراتژیک با ایران که دارای رویکردی تنش‌آلود با این بازیگران است، طبیعتاً تأثیرات منفی بر مناسبات و منافع مسکو در این زمینه‌ها خواهد داشت. بنابراین بر اساس دیدگاه این گروه، شکل گیری روابط راهبردی بین دو کشور عملا امکان‌پذیر نیست.

در جمع بندی و تحلیل نهایی از این نظرات و دیدگاه‌ها باید گفت در عرصه روابط بین‌الملل توسعه روابط با کشورها و گریز از تنهایی استراتژیک، هنر و مهارتی است که از دیپلمات‌های همه کشورها انتظار می‌رود و جمهوری اسلامی ایران نیز از این امر مستثنی نیست؛ بنابراین توسعه روابط با کشوهای قدرتمند غیر غربی همچون روسیه و چین نیز به طور کلی امری مثبت و دارای منافع پایدار است.

با این وجود لازم است دیپلمات‌های ایرانی در توسعه روابط بین المللی و از جمله رابطه با روسیه دو اصل اساسی را مدنظر قرار دهند؛ نخست اینکه طبق آن توصیه معروف «نباید همه تخم مرغ‌هایمان را در سبد یک کشور بچینیم»؛ به عبارت دیگر توسعه روابط باید متوازن باشد و طیف وسیعی از کشورها و بازیگران مختلف را دربر بگیرد؛ تا در شرایط معمول و اضطراری بتوانیم از منافع گسترده و متنوع چنین روابطی بهره ببریم و هیچ کشوری نتواند ما را تحت فشار و انزوا قرار دهد.

دوم اینکه باید با توسعه و بهره گیری بهینه از پتانسیل‌ها و مقدورات داخلی همچون به روز رسانی زیرساخت‌های انرژی، توسعه مسیرهای ترانزیتی و تلاش برای فعال کردن آنها در سطح منطقه‌ای و جهانی، افزایش تولید محصولات کشاورزی و صنعتی استراتژیک و ...، و وابسته نمودن بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی به کشورمان، روابط خارجی با همه کشورها از جمله روسیه را به نحوی تنظیم کنیم که دور زدن ایران، بدعهدی و اعمال فشار بر کشورمان، برای آنها نیز حاوی ضررها و آسیب جدی به منافع‌شان باشد و حداقل نتوانند به عنوان اولین گزینه مطلوب به سراغ چنین سیاست‌هایی بروند.

* استاد دانشگاه

نظر شما