به گزارش مفدا بم، امام سجاد (ع) در کربلا حضور داشتند ولی به علت بیماری، امام حسین (ع) به ایشان اجازه شرکت در جنگ را ندادند. ایشان پس از شهادت امام حسین (ع) توسط لشکر عمر بن سعد اسیر شدند. برخی از ویژگیهای پسندیده اخلاقی امام سجاد (ع) عبادت، نیایش، مهربانی، گذشت و بردباری، انفاق و کمک به فقرا هستند.
تولد
ایشان چهارمین اختر تابناک امامت در پنجم شعبان سال ۳۸هجری قمری یا به عبارتی سال۴۸ هجری قمری به دنیا آمد و دوره زندگی ایشان همزمان با امامت سه امام شیعیان امام علی (ع)، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) و حکومت یزید بن معاویه (۶۱- ۶۴ق)، عبد الله بن زبیر (۶۱- ۷۳) که حاکم مستقل مکه بوده است، معاویه بن یزید (چند ماه از سال ۶۴)، مروان بن حکم (نه ماه از سال ۶۵)، عبدالملک بن مروان (۶۵- ۸۶) و ولید بن عبد الملک (۸۶- ۹۶) بود.
والدین
علی بن حسین بن علی بن ابی طالب، مشهور به امام سجاد و زین العابدین چهارمین امام شیعیان و فرزند امام حسین(ع) و (طبق برخی روایات) شهربانو. این بانوی بزرگوار در رویایی صادقه، اسلام آورده و همچون نرجس خاتون مادر امام مهدی (عجّل الله فرجه الشریف) توسط حضرت صدیقه کبری (سلام الله علیها) برای فرزند عزیزش امام حسین (علیه السلام) خواستگاری شده بود، پس از سختی های بسیاری که متحمل شد، به مدینه آمد. (مفید، محمد بن محمد، الارشاد، ج۲، ص۱۳۵ )
**درباره ی مادر امام سجاد روایات بسیاری وجود دارد که به یکی از آنها اشاره کردیم اما باید بگوییم که بسیاری از مراجع و صاحب نظران، ایرانی بودن مادر امام سجاد و داستان های مربوط به شهربانو را مردود میدانند به همین دلیل هیچ سند قابل قبولی برای اصالت شهربانو و ماجرای اسارت و ازدواج وی با امام حسین (ع) وجود ندارد. **
القاب و کنیههای امام سجاد (ع)
مشهورترین لقب علی بن حسین (ع)، زینالعابدین به معنای زینت عبادتکنندگان است. در برخی منابع گفتهشده است که ایشان در شبانهروز هزار رکعت نماز میخواندند و به دلیل زهد و عبادت زیاد به این نام ملقب شدهاند. دیگر القاب ایشان سیدالساجدین، سجاد، ذو الثفنات، هاشمی، علوی، علیاکبر، امین، زکی، سید المتّقین، زین الصالحین و منارالقانتین است. کنیه ایشان نیز ابوالحسن، ابوالحسین، ابومحمّد، ابولقاسم و ابوعبداللّه است.
صفات و ویژگی های اخلاقی امام سجاد (ع)
یکی از ویژگی های امام سجاد عبادت خالصانه ایشان به درگاه خداوند و خشوع و خضوع ایشان می باشد، به طوری که مالک بن انس می گوید:علی بن حسین در شبانه روز هزار رکعت نماز می خواند تا اینکه از دنیا رحلت کرد. لذا به «زین العابدین» می گویند. (ذهبی، العِبَر، دار الکتب العلمیه، ج۱، ص۸۳ )
امام سجاد(ع) بسیار به فقرا و مستمندان کمک می کرد و به آنها شبانه و مخفیانه غذا می داد. از ابو حمزه ثمالی نقل شده است علی بن حسین(ع) شبانه مقداری غذا بر دوش خود می گذاشت و در تاریکی شب به صورت مخفیانه به فقرا می رساند و می فرمود:صدقه ای که در تاریکی شب داده شود، غضب خداوند را خاموش می کند. (ذهبی، سیراعلام النبلاء، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۳۹۳ )
امام سجاد(ع) در حالی که نیازی به بردگان نداشت، آنها را جهت آزاد کردن می خرید. امام سجاد(ع) در هر زمان و موقعیتی به آزادی آنها می پرداخت، به طوری که در شهر مدینه عده زیادی، همچون یک لشکر از موالی آزاد شده، از زن و مرد، به چشم می خورد که همگی از موالی امام بودند. (سید الاهل، زین العابدین، ۱۹۶۱م، ص۷و۴۷ )
همسر و فرزندان امام سجاد (ع)
امام چهارم دارای همسران متعددی بودند که اکثر آنها ام ولد بوده اند. ام ولد به کنیزی گفته می شود که به ازدواج مردی در آمده و از او صاحب فرزند می شود و دیگر حالت مملوکیت کامل ندارد و نمی شود او را فروخت ...
یکی از همسران حضرت سجاد (علیه السلام) حضرت فاطمه (ام عبدالله) دختر حضرت امام حسن (علیه السلام) می باشند که ثمره ازدواج حضرت با آن بانوی مکرمه، امام محمدباقر (علیه السلام) بوده است. (مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۴۶، ص۱۵۵ )
دیگر فرزندان آن حضرت عبارتند از:
- عبدالله
- حسن
- حسین
- زید
- عمر
- حسین اصغر
- عبدالرحمن
- سلیمان
- علی
- خدیجه
- محمداصغر
- فاطمه
- عُلَیَّه
- ام کلثوم
کتابها و دعاهای امام سجاد (ع)
صحیفه سجادیه
این کتاب که به زبور آل محمد مشهور است شامل ۵۴ دعا و مناجات از امام سجاد (ع) است و درواقع ایشان در این دعاها به روشن نمودن راه درست در پرتو تربیت دین و قرآن و پاکیزه ساختن جانها از آلایش اشاره میکنند و از رفتار و گفتار ناشایست جامعه به خداوند پناه میبرند. این کتاب به زبانهای فارسی، انگلیسی، فرانسوی و … ترجمهشده است.
رساله حقوق
این رساله از امام سجاد (ع) مجموعهای تربیتی و اخلاقی است که در آن ۵۱ حق شامل وظایف مختلف انسان در برابر خدا، خود و دیگران گفتهشده است. برخی از حقوق نامبرده در این رساله عبارتاند از: حق خدا، حق نفس، حق زبان، حق نماز، حق معلم، حق رعیت، حق زن، حق مادر، حق پدر، حق فرزند، حق بنده، حق همنشین، حق همسایه و … است.
دعای سحر مشهور به دعای ابوحمزه
امام زینالعابدین (ع) این دعا را در سحرهای ماه رمضان میخواندند و چون ابوحمزه ثمالی این دعا را از امام سجاد (ع) نقل کرده است به این نام مشهور است.
زیارت امین الله
امام سجاد (ع) موقع زیارت مزار حضرت علی (ع) این زیارتنامه را خوانده است که یکی از معتبرترین زیارتها است و در زیارت دیگر ائمه (ع) نیز میتوان آن را خواند.
دعای سریع الاجابه امام سجاد (ع)
مرحوم حاج شیخ عباس قمی در کتاب جامع مفاتیحالجنان، دعای زیر را در خصوص اجابت سریع دعا از امام سجاد (ع) روایت کرده است:
إِلَهِی کَیْفَ أَدْعُوکَ وَ أَنَا أَنَا وَ کَیْفَ أَقْطَعُ رَجَائِی مِنْکَ وَ أَنْتَ أَنْتَ إِلَهِی إِذَا لَمْ أَسْأَلْکَ فَتُعْطِیَنِی فَمَنْ ذَا الَّذِی أَسْأَلُهُ فَیُعْطِینِی إِلَهِی إِذَا لَمْ أَدْعُکَ [أَدْعُوکَ] فَتَسْتَجِیبَ لِی فَمَنْ ذَا الَّذِی أَدْعُوهُ فَیَسْتَجِیبُ لِی إِلَهِی إِذَا لَمْ أَتَضَرَّعْ إِلَیْکَ فَتَرْحَمَنِی فَمَنْ ذَا الَّذِی أَتَضَرَّعُ إِلَیْهِ فَیَرْحَمُنِی إِلَهِی فَکَمَا فَلَقْتَ الْبَحْرَ لِمُوسَی عَلَیْهِ السَّلامُ وَ نَجَّیْتَهُ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْ تُنَجِّیَنِی مِمَّا أَنَا فِیهِ وَ تُفَرِّجَ عَنِّی فَرَجاً عَاجِلاً غَیْرَ آجِلٍ بِفَضْلِکَ وَ رَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.
خدایا چگونه تو را بخوانم و حالآنکه من منم و چگونه امیدم را از تو قطع کنم و حال آنکه تو تویی، خدایا! آنگاه که از تو نخواهم که به من عطا کنی پس کیست که از او درخواست عطا کنم؟ خدایا! آنگاه که تو را نخوانم تا مرا اجابت کنی، پس کیست که او را بخوانم تا اجابتم کند؟، خدایا! آنگاه که به سوی تو زاری نکنم تا به من مهرآوری، پس کیست که به جانب او زاری کنم تا به من مهر آورد، خدایا! چنان که دریا را برای موسی (درود خدا بر او) شکافتی و نجاتش دادی، از تو درخواست میکنم بر محمّد و خاندانش درود فرستی و از آنچه در آن گرفتارم.
کربلا و اسارت امام سجاد (ع)
امام سجاد(ع) در واقعه کربلا و در روز عاشورا، به شدت بیمار بود به گونه ای که می خواستند او را به قتل برسانند اما گفتند:او را همین بیماری که دارد کفایت می کند. (طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۶۹. )
پس از واقعه کربلا، ابن زیاد، امام سجاد(ع) و سایر اسیران کربلا را در زندان نگهداشت و نامه ای به شام نوشت و از یزید کسب تکلیف کرد. یزید پاسخ داد، اسیران و سرهای شهیدان کربلا را به شام بفرستد. ابن زیاد، امام سجاد(ع) را غل بر گردن نهاد و با اسیران همراه مُحَفّر بن ثَعلبه روانه دمشق کرد. (شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ۱۳۸۵ش، ص۵۸-۵۹ )
امام سجاد(ع) در مسجد شام خطبه ای خواند و خود و پدر و جد خویش را به مردم شناساند و به مردم گفت که پدرش برای حق و به دعوت مسلمانان به پاخاست تا دین را از بدعت هایی که در آن پدید آمده، بزداید و به سادگی و پاکی عصر جدّ خود برساند. (شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ۱۳۸۵ش، ص۷۵ ) خاندان امام حسین (ع)، به دستور یزید، از شام به سوی مدینه حرکت کردندو امام سجاد(ع) ۳۴ سال پس از واقعه کربلا زنده بود.
قیام های دوران امام سجاد(ع)
پس از واقعه کربلا و در دوران امام سجاد(ع) قیامهای مختلفی روی داد.
در سال ۶۳ قمری بعد از واقعه کربلا واقعه حَرّه روی داد و مردم مدینه علیه امویان قیام کردند اما امام سجاد(ع) از آغاز شورش خود را کنارکشید و با مردم همراه نگشت، چون پایان کار را می دانست. (شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ۱۳۸۵ش، ص۸۶.)
نهضت توابین یکی دیگر از نهضت های پس از واقعه کربلا بود که می خواستند در صورت پیروزی، امامت جامعه را به اهل بیت(ع) بسپارند. قیام مختار نیز سومین جنبش مهم پس از واقعه کربلا است که درباره ارتباط امام سجاد(ع) با این جنبش نیز ابهاماتی وجود دارد. گفته شده که مختار پس از آنکه موفق شد در کوفه، شیعیانی را به سوی خود جذب کند، از امام سجاد(ع) استمداد جست، اما امام روی خوش نشان نداد. (کشی، رجال الکشی-اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۹ق، ص۱۲۶ )
آثار و شاگردان امام سجاد (ع)
بر اساس برخی منابع علوم بسیاری از امام سجاد(ع) نقل شده و پندها، دعاها، احادیثی در فضل قرآن، حلال و حرام، جنگ ها و روزها (تاریخ) از وی بجا مانده است. (شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۵۳)
صحیفه سجادیه، رساله حقوق، دعای ابوحمزه، زیارت امین الله از جمله آثار امام سجاد هستند. ایشان شاگردانی چون ابوحمزه ثُمالی، ابوخالد کابلی، اَبان بن تَغْلِب، جابر بن عبدالله انصاری، سُلَیم بن قیس هلالی، ابراهیم و حسن فرزند محمد بن حنفیه، سعید بن مسیب بن حزن قرشی مخزومی، یحیی بن اُمّ طُوَیل، سعید بن جُبَیر، محمد بن جُبَیر بن مُطعِم و... تربیت نمود.
شهادت امام سجاد(ع)؛ قاتل و محل دفن ایشان
حضرت علی بن الحسین علیه السلام در زمان خلافت ولید بن عبدالملک به شهادت رسید. بعضی معتقدند امام به دست ولید مسموم شد، و برخی دیگر معتقدند به دست هشام بن عبدالملک، که برادر خلیفه بود؛ اما به هر حال، او نیز نمی توانست بدون اجازه ولید، مرتکب قتل امام شود. (بحارالانوار، ج ۴۶، ص ۱۵۲، حدیث ۱۲ و ص ۱۵۳ و ۱۵۴ )
«حسین» فرزند امام علی بن الحسین علیه السلام وفات پدر خود را در سال ۹۴ اعلام کرده است و بر این اساس بزرگانی نظیر شیخ مفید و شیخ طوسی و محقق اربلی و ابن اثیر نیز همین نظر را داشته اند.
اما بر اساس روایتی که ابوبصیر از امام جعفر صادق علیه السلام نقل کرده است، امام فرموده است:حضرت علی بن الحسین علیه السلام در حالی که ۵۷ ساله بودند از دنیا رفت و این واقعه در سال ۹۵ هجری اتفاق افتاد. روز شهادت امام سجاد نیز ۱۸، ۲۲ و ۲۵ محرم نقل شده که روز ۲۵ از شهرت بیشتری برخوردار است. بنا بر این روایات، امام سجاد علیه السلام ۵۷ یا ۵۸ سال عمر فرمود که :
دو سال آن را در زمان حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام، ده سال را در زمان امامت عموی خود حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام و ده سال را در دوران امامت پدر خود سپری فرموده است و مدت امامت خود آن امام بزرگوار نیز ۳۵ سال بوده است. (اصول کافی، ج ۱، ص ۴۶۸، حدیث ۶ )
قبر مطهر آن حضرت در قبرستان بقیع در مدینه کنار قبر امام حسن مجتبی (ع)، امام محمدباقر (ع) و امام جعفر صادق (ع) قرار دارد.
سخن نهایی
امید است مطالب ارائه شده برای شما مفید واقع شده باشد و همه ما بتوانیم از زندگی امام بزرگوار الگو برداری کنیم و به موفقیت برسیم.
خبرنگار مفدا بم: فاطمه نجم الدینی
نظر شما