با این حال، مذاکرات احیای برجام در طول ۱۸ ماه گذشته در وین، کشدار و طولانی شده و همین امر آن را علی‌رغم اهمیتی که دارد، به یک موضوع خسته‌کننده تبدیل کرده است. اما سؤال مهم آن است که چرا در طول این مدت توافق نشده و آیا بالاخره توافق خواهد شد؟ در این یادداشت به زبان ساده به این پرسش پاسخ داده خواهد شد.

تجربه خروج دولت آمریکا در زمان دونالد ترامپ از برجام و بازگشت تحریم‌ها، تجربه تلخی برای ایران بود که خواهان تکرار آن نیست. مقامات ارشد دولتی و حکومتی تاکنون بارها تأکید کرده‌اند که خواهان توافقی «پایدار» هستند تا از منافع اقتصادی برجام به‌طور کامل بهره‌مند شوند. منظور آن‌ها این است که توافقی می‌خواهند که به راحتی یک دولت آمریکایی نتواند از آن خارج شود در حالی که ایران هم تمام ابزارهایش، از جمله اورانیوم غنی‌شده را، برای فشار از دست داده باشد. در یک کلام می‌توان گفت ایران خواهان «تضمین» برای توافقی پایدار است. معنای این تضمین به زبان خیلی ساده آن است که آمریکا به راحتی و با هر بهانه‌ای نتواند از توافق خارج شود.

مسأله تضمین برای ایران در دو سطح مطرح است؛ سطح اول به دولت فعلی آمریکا مربوط می‌شود که از برجام خارج نشود و سطح بالاتر به دولت بعدی آمریکا، که احتمالا جمهوری‌خواه باشد، برمی‌گردد که آن دولت نیز نتواند به‌راحتی از برجام خارج شود. حل موضوعات پادمانی که این روزها زیاد در مورد آن شنیده می‌شود، به ایجاد توافقی پایدار در سطح اول، یعنی با دولت فعلی آمریکا ارتباط مستقیم دارد. ایران این نگرانی را دارد که اگر این مسائل حل نشود، دولت آمریکا به همین بهانه ایران را تحت فشار گذاشته و یا آن که از برجام مجددا خارج شود و تحریم‌ها بازگردد. بنابراین حل مسائل پادمانی به ایجاد توافقی پایدار کمک می‌کند و عدم حل آن، یکی از موانع اصلی توافق است.

در سطح دوم نیز، ایران به دنبال راه حل‌هایی است که مانع از خروج احتمالی دولت بعدی آمریکا از برجام باشد و در این راستا نیز ظاهرا پیشنهاداتی را در مذاکرات دوحه و پیش از آن مطرح کرده است که از سوی طرف غربی به عنوان مطالبات فرابرجامی فهم شده و آن را نپذیرفته است. این موضوع، یکی از چالش‌های اساسی ایران در مذاکرات است. عدم دریافت تضمین و امضای توافق توسط دولت فعلی در داخل برای آن‌ها چالش‌برانگیز خواهد بود چرا که این دولت و حامیانش به همین دلیل برجام را خسارت محض خوانده بودند و حالا مجبورند توافقی بدون دریافت تضمین بکنند. بنابراین مسئله تضمین‌ها مهمترین عاملی است که تاکنون مانع توافق شده است. این در حالی است که برخی کارشناسان سیاست خارجه معتقدند اساسا دریافت تضمین‌های عملی در این سطح غیر ممکن است.

فارغ از قضاوتی که در مورد این دغدغه‌های تیم فعلی مذاکرات می‌توان داشت، بایدگفت توافق زمانی حاصل خواهد شد که اولا موضوعات پادمانی برای ایران حل شده باشد و خیالش از حفظ توافق تا پایان دولت فعلی آمریکا تا حدی راحت شود. دوما ایران بتواند به نوعی تضمین‌هایی برای حفظ توافق در دولت بعدی آمریکا دریافت کند و یا آن که از این مطالبه خود بگذرد و به جای آن امتیازات دیگری در جهت کوچک‌تر کردن لیست تحریم‌ها بگیرد. تا زمانی که این دو اتفاق رخ ندهد، بعید به‌نظر می‌رسد که توافقی حاصل شود.

حل موضوعات با آژانس در فرایند مذاکرات، امری مسبوق به سابقه است و در فرایند مذاکرات برجام نیز پرونده‌های ادعاهایی علیه ایران در فرایند مذاکرات بسته شد. این روزها گفته می‌شود که پیشرفت‌هایی در مذاکرات حاصل شده است. نگارنده از جزئیات مذاکرات اطلاع ندارد اما حل موضوعات پادمانی از یک سو و گذشتن ایران از مطالبه تضمین و دریافت امتیازاتی دیگر از سوی دیگر، ممکن است به معنای همین پیشرفت در مذاکرات باشد که می‌تواند احتمال توافق طی هفته‌های آتی را افزایش دهد. اما اگر چنین اتفاقی رخ نداده باشد، همچنان توافق در دسترس نخواهد بود.

۴۹۲۵۱