افزایش نگرانی‌های اقتصادی و معیشتی مردم در ماه‌های اخیر باعث شد که گروه داده‌کاوی ایرنا به منظور واکاوی عملکرد ۴ وزیر اقتصادی دولت (اقتصاد، کشاورزی، صمت و کار) در بسترهای مختلف مجازی(تلگرام و توئیتر) به رصد اقدامات و اظهارات آنها در قالب گزارش‌های داده‌کاوی مجزا بپردازد.
در گزارش نخست که مربوط به «سید احسان خاندوزی» وزیر اقصاد و دارایی است در دو بخش کیفی و کمی و در بازه زمانی اول مرداد ۱۴۰۰ تا هفتم تیر ۱۴۰۱ به بررسی رویکرد کاربران و رسانه‌ها به وزیر اقتصاد پرداخته شده است.
در بخش کیفی این گزارش به روش تحلیل مضمون، موضوع‌های پرتکرار پست‌های تلگرامی و توئیت‌های توئیترفارسی در دو بخش مجزا استخراج و از نظر محتوا، گرایش فکری و رویکرد مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفته است. در بخش کمی نیز میزان تولیدمحتوا، لایک، بازدید، بازنشر و روند انتشار مطالب بررسی شده است.
در نمودارهای ابرنما نیز کلیدواژه‌ها و هشتگ‌های ترند شده و برجسته کانال‌های تلگرامی و کاربران تاثیرگذار توئیترفارسی از طریق سامانه پایشگر شبکه‌های اجتماعی استخراج و واکاوی شده است.
نمونه‌های آماری گرفته شده در تلگرام و توئیتر از میان کاربران تاثیرگذار(پرلایک‌ترین) توئیترفارسی و پست‌های پربازدید کانال‌های تلگرامی بوده است:
الف: تلگرام
تحلیل کمی داده‌ها در قالب پست‌های تلگرامی در بازه زمانی یکم مرداد ۱۴۰۰ تا هفتم تیر ۱۴۰۱ نشان می‌دهد ۲۱۸ هزار پست در این مدت از سوی ۲۲ هزار کانال تلگرامی منتشر شده است که در مجموع ۷۴۳ میلیون بار مورد بازدید دنبال‌کنندگان این کانال‌ها قرار گرفته‌اند.
حجم چند صد میلیونی بازدیدها اگرچه مربوط به بازه طولانی مدت ۱۱ ماه می‌شود اما به طور ویژه بیانگر اهمیت موضوع‌های اقتصادی و پیگیری اظهارات و اقدامات وزیر اقتصاد و وزاراتخانه اقتصاد و دارایی از سوی کاربران تلگرام دارد.
همچنین نتایج استخراج شده از سایت پایشگر شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد از مجموع ۲۱۸ هزار و ۷۱۷ پست منتشر شده، ۱۹۵ هزار ۳۸۲ پست اصلی و ۲۳ هزار ۳۳۵ فورواردی(بازنشری) بوده است. نسبت ۸۹ درصدی پست‌های اصلی به ۱۱ درصدی پست‌های بازنشری بیانگر این است که حجم تولید محتوای اصلی در کانال‌های پربازدید پیرامون وزارت اقتصاد و شخص خاندوزی بیشتر مورد توجه قرار گرفته.
کانال تلگرامی «مطالبه‌گران جوان انقلابی» عنوان پربازدیدترین کانالی بود که با پستی با «محتوای تصویری» سخنان وزیر اقتصاد درباره صدور فاکتور الکترونیکی و فرارهای مالیاتی منتشر و بیش از ۶۳۰ هزار بار بازدید گرفت.
نمودار روندنمای تولیدمطالب یکی از مهم‌ترین گراف‌هایی است که روند تولیدمحتوا و عملکرد وزیر اقتصاد را به خوبی آشکار می‌سازد. در نگاه کلی، مسیر پرنوسان و پرافت و خیزی از نظر تولیدمحتوا مشاهده می‌شود اما به طور عمده، سه قله مهم در این مسیر در ۳۰ مرداد و ۹ بهمن ۱۴۰۰ و همچنین ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۱ وجود دارد.
قله نخست در آخرین روز مردادماه ۱۴۰۰ به بازنشر اظهارات رئیس‌جمهوری در جلسه رای اعتماد کابینه سیزدهم و دفاع از احسان خاندوزی مربوط است که این سخنان و نتیجه رای‌اعتماد مورد توجه ویژه رسانه‌ها و دنبال‌کنندگان آنها قرار گرفت.
قله دوم در بهمن‌ماه ۱۴۰۰ و تصمیم مهم خاندوزی مبنی بر اعطای وام‌های خرد بدون ضامن بود که این تصمیم نیز از طرف رسانه‌ها و کاربران تلگرام مورد توجه زیادی قرار گرفت و بیش از ۱۰ هزار پست در این روز، نزدیک به ۳۰ میلیون بار مورد بازدید قرار گرفت.
آخرین و بلندترین قله این نمودار به ۱۷ اردیبهشت امسال و تصمیم دولت برای اجرای لایحه هدفمندکردن رایانه‌ها مرتبط بود که بررسی جزئیات این اقدام دولت و اظهارات وزیر اقتصاد در این موضوع مورد توجه تلگرامی‌ها قرار گرفت به‌گونه‌ای که انتشار بیش از ۱۱ هزار پست در این روز نزدیک به ۲۹ میلیون بار از سوی دنبال‌کنندگان تلگرام دیده شد.
ماهیت خبری و اطلاع‌رسانی تلگرام باعث شده رویکرد کانال‌های مختلف به موضوع‌ها، بیشتر جنبه خبری داشته و کمتر شاهد سوگیری و موضع‌گیری روشن رسانه‌ها باشیم؛ از این رو همچنان که مشخص است ۶۷ درصد از کانال‌های تلگرامی با موضع خنثی اخبار و پست‌های خود پیرامون احسان خاندوزی را منتشر کردند و سهم کانال‌های سیاسی همسو و مخالف دولت و شخص وزیر اقتصاد تقریبا برابر و نزدیک به ۱۶درصد از کل نمونه مورد بررسی بوده است.
استخراج موضوع‌های پرتکرار پست‌های تلگرامی از مهم‌ترین اهداف این داده‌کاوی و در راستای پرسش‌های پژوهش کیفی این گزارش به روش تحلیل مضمون و با نمونه‌گیری از جامعه آماری ۲۱۸ هزار پست تلگرامی انجام شده است. همچنان‌که در بخش قبلی گفته شد، عمده محتوای کانال‌های تلگرامی فاقد سوگیری سیاسی و فقط جنبه خبری و اطلاع‌رسانی داشتند؛ از این رو محتواهای پرتکرار پست‌ها نیز به طور عمده به اظهارات، اقدامات و خبرهای حاشیه‌ای و جریان‌ساز وزیر اقتصاد مربوط بوده است:
_ اظهارات وزیر درباره لایحه هدفمندسازی یارانه‌ها که در نمودار روندنما نیز به آن اشاره شد با ۲۱.۷۴ پرتکرارترین موضوع استخراج شده در میان کانال‌های تلگرامی بود که با توجه به اهمیت این طرح مورد توجه رسانه‌ها و کاربران قرار گرفت.
_ اظهارات وزیر درباره وام‌های بانکی، عملکرد بانک‌ها و همچنین افشای فهرست ابربدهکاران بانکی از دیگر موضوع‌های پرتکرار بود که با حدود ۲۰ درصد در جایگاه دوم محتواهای پرتکرار پست‌های تلگرامی قرار گرفت.
_ اخبار مربوط به انتصاب‌ها در وزارت اقتصاد و برخی عزل و نصب‌های خاندوزی نیز از جمله اخبار پرتکرار کانال‌های تلگرام بود. برخی محتواهای حمایتی و اعتراضی نیز در این فهرست وجود دارد؛ برای نمونه، حمایت از واحدهای تولیدی و تقویت سرمایه‌گذاری از جمله اخباری بود که به طور ویژه‌تر از سوی رسانه‌های حامی دولت منتشر شد و در سوی مقابل نیز اخبار مربوط به استیضاح وزیر و تخریب خاندوزی نیز از سوی برخی کانال‌های تلگرامی معاند و منتقد دولت نشر و بازنشر شدند.
بررسی ابرکلمات واژگان و هشتگ‌های پرتکرار پست‌های تلگرامی، یکی دیگر از ابزارهای تحلیلی برای واکاوی کیفی و کمی پست‌های کانال‌های تلگرامی است. «وزیر اقتصاد» پرتکرارترین کلیدواژه‌ای است که این کانال‌ها برای انعکاس اخبار مربوط به خاندوزی از آن استفاده کردند.
به جز این کلیدواژه، واژگان دیگری در این حوزه و مربوط به سازمان‌ها و مراکز اقتصادی مرتبط به این وزارتخانه همچون اقتصادی و دارایی، برنامه و بودجه، سازمان بورس، وزارت اقتصاد، کمیسیون اقتصادی، وزیر امور اقتصادی، بانک مرکزی پرتکرار شدند.
از نظر موضوع‌های مهم و محتواهای پربازدید نیز برخی سوژه‌ها همچون «حذف ارز، سهام عدالت، کسری بودجه، سود سهام، سرمایه‌گذاری، وام بدون ضامن، پرداخت وام و کسب و کار» نیز از جمله مواردی بودند که از نظر تعداد و فراوانی مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته و علاوه بر بازدید، بازنشر زیادی نیز داشتند.
هشتگ‌های پرتکرارِ ترندشده در کانال‌های تلگرامی نیز در ابتدا به مسائل حوزه اقتصاد و نام وزیر اقتصاد و دارایی (خاندوزی و سیداحسان خاندوزی) مربوط بوده است. برجسته‌شدن هشتگ بورس، به دغدغه رسانه‌های مختلف درباره نوسان‌های بازارسرمایه و شرایط نامساعد حوزه بورس اختصاص داشت. «استیضاح خاندوزی» و «استیضاح وزیرناکارآمد» نیز از جمله هشتگ‌هایی بودند که از سوی کانال‌های تلگرامی مخالف نظام و منتقد دولت مطرح و در راستای تخریب و انتقاد از وزیر اقتصاد و دارایی پرتکرار شده بودند.
ب: توئیتر
بررسی داده‌های توئیتر نشان می‌دهد در بازه زمانی شروع به کار دولت سیزدهم تا اوایل تیر ۱۴۰۱ نزدیک به ۸۵ هزار توئیت از سوی ۲۳ هزار کاربر منحصر به فرد منتشر شده است. نرخ مشارکت ۳.۶ برای این موضوع به دست آمده که نشان از عمومیت این اظهارنظرها در میان طیف‌های مختلف فکری و سیاسی دارد.
در مجموع این ۸۵ هزار توئیت، نزدیک به ۴۰۰ هزار لایک بدست آورده که میانگین هر توئیت ۴.۴۷ است که نشان از حجم به نسبت زیاد توئیت‌های بازنشری و پاک شده دارد. مقایسه محتوای نشری و بازنشری نیز از انتشار ۶۵ درصد محتوای بازنشری یا ریتوئیت‌ها و ۳۵ درصد محتوای نشری یا توئیت‌ها دارد.
نسبت تقریبا دوبرابری محتوای بازنشری به محتوای نشری بیش از هرچیز نشان از این نکته دارد که کاربران این موضوع در توئیتر، همچنان ترجیح به بازنشر و ریتوئیت برخی توئیت‌های افراد سیاسی و مطرح محبوب خود داشته و از اظهارنظر درباره این موضوع به طور مستقیم و شخصی امتناع ورزیدند.
گراف خطی روند انتشار مطالب درباره سید احسان خاندوزی در شکل زیر به نمایش درآمده که نمودار پرنوسانی است اما قله اصلی این نمودار که به طور مشابه در نمودار روندنمای تعداد لایک‌ها و ریتوئیت‌ها نیز تکرار می‌شود در بیستم آذرماه ۱۴۰۰ رخ داده است.
ویژه‌ترین اتفاق در بازه زمانی اواسط تا اواخر آذرماه سال گذشته به نوسان‌های قیمت ارز و به‌ویژه وضعیت نامطلوب بازار سرمایه مربوط می‌شود به‌گونه‌ای که برخی کاربران با انتشار تابلوی قرمز بورس در این زمان، اعتراض و انتقاد خود را به مدیریت اقتصادی کشور و شخص وزیر اقتصاد ابراز داشتند.
واکاوی رویکرد کلی کاربران در پلتفرم توئیتر که به طور عمده انتقاد توئیتری‌ها را در موضوع‌های مختلف بازتاب می‌دهد، نشان از ظهور یک دوقطبی مشخص در توئیترفارسی پیرامون عملکرد و اظهارات خاندوزی دارد به‌گونه‌ای که بررسی نمونه آماری گرفته شده بیانگر وجود ۶۲.۷۹ درصد مخالف و ۳۷.۲۱ درصد موافق است.
نکته جالب در این بررسی، حضور نداشتن کاربران خنثی و فاقد سوگیری بود به گونه‌ای که کاربران تاثیرگذار توئیتر در این نمونه، اظهارات موافق یا مخالف خود در خصوص وزیر اقتصاد را به صراحت بیان کردند. نسبت ۱.۷ برابری مخالفان به موافقان نیز نشان می‌دهد عمده توئیتری‌ها نسبت به اقدامات و اظهارات خاندوزی نظر مخالف داشته و انتقادها در این زمینه بیش از حمایت‌ها بوده است.
استخراج موضوع‌های پرتکرار توئیت‌ها در این بخش از اصلی‌ترین و مهم‌ترین اهداف این گزارش بود که علاوه بر نمایش مضامین اصلی توئیت‌ها که در واقع خلاصه‌ای از محتوای عمیق و جزئی مطالب منتشر شده است، فراوانی و درصد این مضامین در مقایسه با یکدیگر به نمایش درآورده است:
همچنان که از نمودار رویکردها مشخص شد حجم مخالفت و نارضایتی‌ها در حدود دو برابر حمایت‌ها از وزیر اقتصاد بوده که در موضوع‌های پرتکراری همچون واکنش منفی به وضعیت بورس، گرانی و ارز، تخریب عملکرد خاندوزی و درخواست استیضاح وی و همچنین انتقاد از انتصاب‌هایش در وزارت اقتصاد، خلاصه شده است.
از سوی دیگر، کاربران موافق و حامی وزیر اقتصاد، موضوع‌های حمایتی همچون «تمجید از خاندوزی برای مقابله با رانت و فساد و فرارهای مالیاتی و حمایت از وجوه انقلابی، تخصصی و جوانگرایی» وی را مطرح کرده بودند که بار دیگر ادعای دوقطبی شدن توئیتر پیرامون عملکرد و رویکردهای اقتصادی خاندوزی تائید شود.
تحلیل و مقایسه عملکرد طیف‌های مختلف سیاسی و فکری کاربران توئیتر در نمودار دایره‌ای زیر به نمایش درآمده است. کاربران ارزشی و اصول‌گرا با ۵۱.۱۶ بیشترین مشارکت را در میان طیف‌های مختلف به دست آوردند که عمده محتوای حمایتی پیرامون خاندوزی نیز به این طیف اختصاص داشته است.
روزمره‌نویس‌های توئیتری که بدون اسم و رسم مشخص به ابراز نظر در این زمینه پرداخته بودند با ۱۸.۶۰ درصد، رتبه دوم تولیدمحتوا را از آن خود کردند و اصلاح‌طلبان و کاربران مخالف نظام نیز که به طور عمده توئیت‌های مخالف و انتقادی منتشر کرده بودند با ۱۶.۲۸ و ۱۳.۹۵ درصد رتبه‌های سوم و چهارم تولیدمحتوا را بدست آوردند.
نکته قابل توجه و سوال برانگیز در این نمودار این‌که، با وجود مشارکت نیمی از اصولگرایان و کاربران ارزشی که حامیان اصلی وزیر اقتصاد در توئیتر بودند، چرا درصد مخالفت توئیتری‌ها در حدود ۶۳ درصد شده است؟
پاسخ این پرسش به این نکته باز می‌گردد که همه کاربران ارزشی و اصول‌گرا به اعلام حمایت و موافقت با وزیر اقتصاد و اقدامات وی نپرداختند و طیف‌های زیادی از اصولگرایان و کاربران ارزشی و انقلابی در جهت اصلاح عملکرد وزیر و انتقاد از مشکلات اقتصادی، توئیت‌های منفی منتشر کردند.
در نمودار ابرنمای زیر، در دو بخش مجزا، پرتکرارترین کلیدواژه‌ها و هشتگ‌های به کار برده شده در توئیترفارسی و در بازه زمانی مرداد ۱۴۰۰ تا تیر ۱۴۰۱ استخراج و به نمایش درآمده است:
«وزیر اقتصاد» پرتکرارترین کلیدواژه توئیتری‌ها بوده که نشان می‌دهد بیشتر پیام‌های توئیتری خطاب به وزیر اقتصاد یا با اشاره به اقدامات و اظهاراتش صورت گرفته است و اشاره به نام وزیر اقتصاد یعنی احسان خاندوزی کمتر در میان کاربران مرسوم و رایج بوده است.
پراکندگی دیگر کلیدواژه‌ها در این بررسی به نسبت یکنواخت و متنوع بوده است به گونه‌ای که اشاره به برخی افراد و جایگاه‌ها همچون رهبرمعظم انقلاب، محسن رضایی، معاون وزیر اقتصاد، رئیس بانک، معاون اقتصادی و همچنین بعضی نهادها و مراکز همانند سازمان بورس، بانک مرکزی، شورای عالی و سازمان برنامه در اولویت کاربران بوده است.
در بخش هشتگ‌های پرتکرار، کاربران ترجیج دادند نام وزیر را به عنوان هشتگ پرتکرار خطاب قرار دهند و برخلاف بررسی تگ‌های پرتکرار که جایگاه و پست وزیر اقتصاد برجسته‌ترین کلیدواژه بود، در گراف ابرنمای هشتگ‌ها نام وزیر به عنوان برجسته‌ترین هشتگ، پرتکرار شده است.
«استیضاح خاندوزی» و «استیضاح وزیرناکارآمد» از دیگر هشتگ‌های پرتکراری بود که توئیترهای مخالف و منتقد سیاست‌های وزیر اقتصاد آن را در این بستر ترند کرده بودند. «خاندوزی عامل پولسوزی» و همچنین «نه به قیمت‌گذاری دستوری» از دیگر هشتگ‌هایی بود که در توئیت‌ها و در جایگاه مخالفت با اظهارات و اقدامات وزیر اقتصاد دولت سیزدهم برجسته شده بودند.
«بورس را دریابید»، «بورس دغدغه مردم» و «رئیس بورس را دریاب» از جمله هشتگ‌هایی بوده که در زمان نامساعدشدن وضعیت بورس و با انتشار تابلوی قرمز بورس در توئیتر ترند شدند. در ادامه نیز علاوه بر برخی هشتگ‌ها در خصوص استیضاح وزیر، بعضی از کاربران با ترندکردن هشتگ‌هایی چون «استعفا، خاندوزی استعفا و خاندوزی اولین اخراجی کابینه» درخواست خروج وی از دولت سیزدهم را ابراز کردند.
نظر شما